Polski system bankowy. Wybrane aspekty.

System bankowy - pojęcie,  funkcje i czynniki 
wpływające na jego rozwój

System bankowy obejmuje ogół jednostek

organizacyjnych, zajmujących się działalnością bankową 
w kraju, a także cele, reguły i procedury, według których 
jest ona wykonywana, oraz wzajemne więzi występujące 
między nimi.

Przyjmuje się też, że system bankowy jest to ogół 

banków komercyjnych dopuszczonych do działania 
w państwie, zadania ustawowe przypisane poszczególnym 
rodzajom banków, związki między nimi, bank centralny, jego 
zadania, a także związki między bankiem centralnym, 
a bankami komercyjnymi. 
Stanowi on autonomiczną część systemu finansowego kraju. 

System bankowy jest określany przez wiele czynników, 

z których największe znaczenie mają tradycje, ogólna 
struktura ekonomiczno-instytucjonalna oraz obowiązujące 
przepisy prawne, ustalające m.in. kategorie i rodzaje 
banków, dopuszczone formy organizacyjne, rodzaj 
wykonywanych czynności bankowych, zakres i sposób oraz 
organizację oddziaływania państwa na działalność banków.

Funkcje systemu bankowego 

scharakteryzować można następująco:

 1) 

stworzenie mechanizmów gromadzenia środków oraz ich 

inwestowania,

2) zapewnienie możliwości dokonywania płatności między 

podmiotami gospodarczymi, transferu w czasie i ponad 
granicami,

3) zapewnienie skutecznych rozwiązań w zakresie 

zarządzania ryzykiem bankowym,

4) zapewnienie informacji cenowej, co stwarza możliwość 

podejmowania decyzji  przez podm. gospodarcze,

5) stworzenie warunków do transformacji środków 
i inwestowania (co do czasu, wielkości i ryzyka).

Czynniki wypływające na rozwój 
systemu bankowego:

- 

porządek społeczny i gospodarczy, który określa 

społeczne wartości i cele  gospodarcze,

- struktura i wielkość popytu na usługi bankowe,

- regulacje prawne działań bankowych,

- skłonność banków do innowacji.

Wszystkie te czynniki są ze sobą ściśle powiązane i należy 
je rozpatrywać we wzajemnym związku. 
Uwzględnienie tych czynników może być skuteczną 
dźwignią rozwoju systemu bankowego. 
Dostosowanie struktury systemu bankowego, a zwłaszcza 
dostosowanie programu usług bankowych do potrzeb 
klientów, jest przesłanką dynamicznego rozwoju systemu 
bankowego. 

Regulacje prawne systemu bankowego 

w Polsce

 

Najważniejszymi aktami prawnymi regulującymi działalność 
i organizację banków w Polsce jest:
-ustawa z dnia 29 sierpnia 1997r. Prawo bankowe, 
-ustawa z dnia 29 sierpnia 1997r. o Narodowym Banku 

Polskim,

-ustawa z dnia 27 lipca 2002r. Prawo dewizowe, 
-ustawa z 15 września 2000r. Kodeks spółek handlowych,
(bank w formie spółki akcyjnej), 
- ustawa z 7 grudnia 2000r. Funkcjonowanie banków
  spółdzielczych, ich zrzeszanie się i banki zrzeszające,
- ustawy z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze
  (bank spółdzielczy), 

-

ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny,

-ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo czekowe,
-ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe.

I wiele innych uregulowań prawnych, np. zarządzeń 
wykonawczych w zakresie prawa bankowego wydawanych 
przez prezesa NBP, które są publikowane w Dzienniku 
Urzędowym NBP. 
Bank hipoteczny ma obowiązek stosować ustawę z dnia 29 
sierpnia 1997r. o listach zastawnych i bankach hipotecznych. 

Dodatkowo każdy bank wydaje własne regulaminy 

bankowe, precyzujące zasady przeprowadzania operacji 
bankowych, np. dotyczące udzielania kredytów czy 
prowadzenia rachunków bankowych.                

Duże znaczenie dla banków mają także inne ustawy 

i normy prawne o charakterze bardziej szczegółowym. 

Wyjątkowo dużą rolę odgrywają normy mające wpływ 

na bezpieczeństwo operacji bankowych (np. zasady 
odnoszące się do zabezpieczeń bankowych). 

W tym zakresie nastąpiło także wiele zmian. 

Przykładem może być ustawa z dnia 20 sierpnia 1997r. 
o Krajowym Rejestrze Sądowym, która zwiększyła 
wiarygodność niektórych zabezpieczeń kredytowych. 

Ważna dla banków jest także ustawa z dnia 29 sierpnia 

1997r. o komornikach sądowych i egzekucji, która 
wprowadziła istotne zmiany w zakresie windykacji 
niespłaconych kredytów.

Znaczny wpływ na pracę banków mają też inne ustawy, 

często pozornie nie dotyczące banków. Przykładem może 
być Ordynacja podatkowa z 1997r z późniejszymi zmianami.

Zgodnie z ustawą z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja 

podatkowa wprowadzono m.in. następujące zasady:
▪ zobowiązano banki do realizowania poleceń przelewu 

na rachunki organów podatkowych lub na rachunki gmin, 

w ciągu trzech dni roboczych od dnia obciążenia 

rachunku posiadacza. 

Ta pozornie drugorzędna zmiana techniczna miała wpływ 
dyscyplinujący na banki i w praktyce zmusiła je 
do przyśpieszenia realizacji wszystkich operacji 
rozrachunkowych. 

▪ znacznie rozszerzono zakres podmiotowy hipoteki 
ustawowej, objęto nią wszystkie zaległości podatkowe, 
także wobec gmin hipoteka ustawowa powstała 
z chwilą, gdy urząd skarbowy doręczył podatnikowi 
decyzję dotyczącą zapłaty odpowiedniej kwoty (do roku 
1998 istniała „hipoteka skarbowa”, która z mocy prawa 
powstawała automatycznie, bez konieczności 
jakichkolwiek wpisów i miała pierwszeństwo przed 
hipoteką ustanawianą na rzecz banków),

▪ dawny „zastaw ustawowy” został zastąpiony przez 

„zastaw skarbowy”, który jest odmiennie regulowany 

m.in. powstaje on z dniem wpisu do rejestru zastawów 

skarbowych, prowadzonego przez Ministra Finansów).
W 2001r. dokonano zmian w Ordynacji podatkowej 

z 1997r: „hipoteka skarbowa” została zastąpiona 
„hipoteką przymusową”, która zaczyna obowiązywać 
dopiero w momencie wpisu do księgi wieczystej (co 
nieraz trwa bardzo długo). Dla banku ta pozornie mała
zmiana oznacza dużo lepsze realne zabezpieczenie 
kredytów. 

System bankowy w Polsce 
i jego struktura

 

Aktualna struktura systemu bankowego w Polsce jest 

dwuszczeblowa. 
Tworzą ją Narodowy Bank Polski- jako bank centralny 
i banki komercyjne oraz instytucje parabankowe.

Głównym celem działalności banków komercyjnych jest 

osiąganie zysku. Są to samodzielne instytucje finansowe, 
realizujące samodzielnie przyjętą przez siebie politykę 
w zakresie operacji bankowych. Same zatem kształtują 
zasady swojej działalności. Działalność ta określana jest 
częściowo przez obowiązujące akty prawne. 

Klasyfikacja bankowości w Polsce

Biorąc pod uwagę funkcjonujące akty normatywne 

(głównie prawa bankowego), klasyfikację bankowości 
w Polsce można przeprowadzić na podstawie 
następujących kryteriów:

1) forma własności prawnej -  banki państwowe, 

spółdzielcze, spółki akcyjne,

2) lokalizacja siedziby banku - krajowe, zagraniczne,

3

) siedziba założycieli banku - utworzone przez 

osoby krajowe, osoby zagraniczne lub 

    z udziałem tych osób, utworzone za granicą 

przez osoby krajowe bądź z udziałem tych 

osób,

4) szczególna funkcja banku - banki prowadzące 

kasy mieszkaniowe, prowadzące działalność 

inwestycyjną na rynku kapitałowym, 
hipoteczne, spółdzielcze,

5) cel istnienia banku - banki komercyjne, 

spółdzielcze i samopomocowe, komunalne, 

kasy oszczędnościowo-pożyczkowe.

Rodzaje działalności

Określając charakter i rodzaj banków działających 

w Polsce, trafnym podejściem będzie uwzględnienie przede 
wszystkim  rodzaju prowadzonej działalności. 

Z tego punktu widzenia można wyróżnić:
- banki operacyjne (głównie uniwersalne), 
- inwestycyjne,
- specjalne.
- uniwersalne,
- spółdzielcze.

Banki inwestycyjne

Banki inwestycyjne zajmują się tymi obszarami 

działalności, które charakteryzuje długi termin transakcji 
oraz duże kapitały wykorzystywane w przedsięwzięciach. 
Działalność ich dotyczy zatem świadczenia usług 
związanych z zarządzaniem finansowym oraz doradztwem. 
Poza gromadzeniem środków o charakterze 
długoterminowym i przyjmowaniem lokat uczestniczą 
w przeprowadzaniu publicznych emisji papierów 
wartościowych, występując jako pośrednik. 

Banki inwestycyjne

Bank ten może również organizować działalność 

inwestycyjną w formie towarzystw podwyższonego 
ryzyka, które dostarczają kapitałów nowym firmom.

Występują także w roli bezpośredniego inwestora, 

co stanowi dochodową, lecz ryzykowną dziedzinę 
działalności. 
Przygotowują i przeprowadzają także operacje łączenia 
i przejmowania przedsiębiorstw, w ramach tej funkcji 
restrukturyzują firmy upadające bądź też znajdujące się 
w trudnej sytuacji finansowej. 

Banki specjalne

Banki specjalne charakteryzują się tym, że ich oferta 

odnosi się do określonej dziedziny albo rodzaju klientów. 
Banki te specjalizują się głównie w gromadzeniu 
oszczędności, w finansowaniu średnio- 
i długoterminowych potrzeb przedsiębiorstw, projektów 
inwestycyjnych, programów restrukturyzacyjnych, 
zaspokajania potrzeb finansowych budownictwa 
mieszkaniowego. 
Banki te obsługują również transakcje zagraniczne. 

Banki hipoteczne

 

Typowym przykładem specjalizacji są banki 

hipoteczne zajmujące się udzielaniem kredytów 
finansowych na budownictwo mieszkaniowe. 
Zabezpieczeniem tych kredytów jest hipoteka 
na nieruchomości, nieruchomość ta stanowi 
zabezpieczenie tzw. listów zastawnych, dzięki 
sprzedaży których bank pozyskuje środki na swoją 
działalność.

Banki spółdzielcze

Banki spółdzielcze ze względu na charakter i zakres 

usług traktowane są jako banki komercyjne. Coraz 
szerszy zakres świadczonych przez nie usług sprawia, 
że można je dzisiaj traktować jako banki uniwersalne, 
chociaż funkcjonują przede wszystkim na obszarach 
wiejskich. Bank spółdzielczy jest jednocześnie bankiem 
i spółdzielnią. Jako spółdzielnia jest dobrowolnym 
zrzeszeniem o nieograniczonej liczbie członków, 
zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu 
udziałowym, które prowadzi przedsiębiorstwo bankowe
- bank spółdzielczy. 

Aby sprawnie działać system ten musi być dużo 
bogatszy. 
Wokół centrum (sfera I) działa znaczna liczba 
przedsiębiorstw i instytucji, które są jego 
niezbędnym uzupełnieniem (sfera II). 

Do sfery tej należą m.in.: przedsiębiorstwa

 

kredytowe, zarządzania aktywami, bankowe biura i domy 
maklerskie, Bankowy Fundusz Gwarancyjny, Krajowa 
Izba Rozliczeniowa, biura informacji kredytowej. 
Działalność banków oraz przedsiębiorstw i instytucji sfery 
II jest uzupełniana przez instytucje sfery III. 
Są to rozmaite instytucje szkoleniowe, wydawnictwa 
i czasopisma bankowe oraz ogólnopolskie, a także 
Związek Banków Polskich. Na rzecz banków pracują także 
tysiące osób prowadzących własne biura i zatrudnionych 
w tych biurach. Są to m.in.: osoby zajmujące się 
wycenami zabezpieczeń, konsultingiem, analizą projektów 
inwestycyjnych, brokerzy.

Rola banku w gospodarce narodowej

Rolę banku w gospodarce narodowej można 

scharakteryzować po przez prezentację trzech 

najbardziej istotnych dziedzin działalności 

banku:
- udział w kreacji pieniądza,
-udział w społecznym podziale pracy
-dokonywanie alokacji i transformacji środków.

Udział w kreacji pieniądza

 

Banki komercyjne mogą w ograniczonym stopniu 

tworzyć pieniądz bankowy ponad pozostawione mu sumy 
wkładów za pomocą kreacji dodatkowych kredytów. 

Kreacja pieniądza bankowego przez banki komercyjne 
następuje poprzez wzrost wielkości kredytów udzielanych 
przez te banki, a także przez zwiększenie zakupu walut 
obcych. 

Obie te operacje powodują wzrost środków 

płatniczych (wkładów) w danym banku lub w innym 
banku, na którego konto zostały przekazane środki 
otrzymane w formie kredytu. 
Środki utrzymane przez banki na rachunkach w banku 
centralnym, a także gotówka przechowywana w ich 
skarbcach, stanowią płynne rezerwy banków 
komercyjnych, zwane także pieniądzem rezerwowym 
banku centralnego czy bazą monetarna obiegu 
pieniężnego. 

Ograniczenie kreacji pieniądza przez bank komercyjny 
wynika z konieczności utrzymania płynności, co jest 
uwarunkowane przez wielkość posiadanych środków banku 
centralnego. Każde udzielenie kredytu oznacza, że część 
tego kredytu może być wypłacona w gotówce bądź też 
przekazana na rachunek innym bankom, tzn. że tylko część 
środków z udzielonego kredytu pozostanie na rachunku 
w banku. Te czynniki powodują, że bank komercyjny musi 
posiadać odpowiednią wielkość pieniądza rezerwowego 
banku centralnego, żeby móc bez ograniczeń pokryć wypłaty 
gotówkowe swoich klientów oraz pokryć ujemne dla siebie 
saldo rozliczeń z innymi bankami. 

Możliwości kreacji pieniądza bankowego przez bank 

komercyjny są więc ograniczone przez wielkość 
posiadanego pieniądza rezerwowego banku centralnego, 
gdyż klienci mogą chcieć wykorzystać posiadane środki 
na rachunkach w banku komercyjnym w formie gotówki 
bądź też przekazać je do innego banku. 
Jeżeli suma środków otrzymywanych i płaconych innym 
bankom komercyjnym jest dla danego banku 
komercyjnego niekorzystna, to musi on dysponować 
odpowiednimi środkami na rachunku w banku 
centralnym, żeby pokryć różnicę. 

Wielkość pieniądza rezerwowego posiadanego przez 

bank komercyjny może zatem być znacznie mniejsza 
od wielkości posiadanych wkładów. Wzajemne relacje 
między posiadanym pieniądzem rezerwowym, 
a nagromadzonymi wkładami jest określana jako mnożnik 
pieniądza wkładowego lub multiplikator. Niezależność ta jest 
wykorzystywana przez Bank centralny w celu regulowania 
wielkości podaży pieniądza poprzez interwencje, których 
zadaniem jest bądź pomnażania wkładów pieniężnych, bądź 
też zahamowanie tego procesu.

Udział w społecznym podziale pracy

 

Bank jest przedsiębiorstwem, które prowadzi działalność 

mającą na celu przejęcie od jednostek gospodarczych i osób 
fizycznych czynności finansowych, jest także instytucją 
dokonującą transformacji terminu, wielkości i ryzyka 
w stosunkach pieniężnych między pożyczkobiorca, 
a pożyczkodawcą. 
W gospodarce, która w małym stopniu zależy od podziału 
pracy, podmioty gospodarcze muszą dokonywać czynności 
finansowych samodzielnie. 

Natomiast w gospodarce o rozwiniętym podziale pracy banki 
stają się przedsiębiorstwami, które przejmują szereg 
czynności w zakresie gospodarki finansowej 
od przedsiębiorstw i gospodarstw domowych. 
Może nawet powstać sytuacja, kiedy bank przejmuje 
wszystkie funkcje finansowe wspomnianych podmiotów 
gospodarczych, będzie to oznaczać, że podmioty te 
– zamiast stosunków finansowych z wieloma klientami czy 
dostawcami- będą miały stosunki tylko z jednym bankiem.

Banki przede wszystkim przyjmują wkłady i udzielają 

kredytów, co sprawia, że przedsiębiorstwa i gospodarstwa 
muszą same szukać kredytodawcy czy kredytobiorcy. 
Banki przejmują także szereg czynności usługowych, 
zwłaszcza w zakresie obsługi obrotu papierami 
wartościowymi. Zawiadamiają właścicieli o zebraniach 
akcjonariuszy, a także pobierają odsetki i dywidendy dla 
nich. 
Banki występują także w zastępstwie podmiotów 
gospodarczych w handlu papierami wartościowymi. 
Kupują i sprzedają w imieniu klientów na giełdzie określone 
akcje i obligacje. 

Obsługa papierów wartościowych przez banki to m.in. 

przejęcie emisji tych papierów od przedsiębiorstw oraz 
obsługa sprzedaży weksli i obligacji skarbowych. 
Banki udzielają także porad podmiotom gospodarczym, 
które chcą dokonać lokaty. W ich imieniu dokonują zakupów 
papierów wartościowych lub przekazują te środki specjalnym 
instytucjom zajmującym się administrowaniem cudzym 
majątkiem.                 

Dokonywanie alokacji i transformacji 
środków

 

Banki aktywnie uczestniczą w operacjach 

przeprowadzanych na rynku pieniężnym, obok 
nich występuje jednak duża grupa podmiotów 
zróżnicowana pod względem statusu prawnego 
oraz funkcji, jakie ma do spełnienia, oraz form 
działalności, jaka prowadzą. 
Do najważniejszych należałoby zaliczyć: Skarb 
Państwa, instytucje ubezpieczeniowe, fundusze 
inwestycyjne, firmy brokerskie, inne instytucje 
finansowe i niefinansowe. 

 Obok banków w ścisłym znaczeniu w ramach ogółu 
instytucji świadczących usługi finansowe w państwie 
mogą funkcjonować instytucje prowadzące działalność 
zbliżoną do działalności banków – parabanki. 

Mowa tutaj o działaniu instytucji legalnych 

zajmujących się najczęściej świadczeniem usług 
depozytowo-kredytowych. Struktura podmiotów, które 
w różnym zakresie, formie i czasie mogą odpłatnie 
w celach zarobkowych świadczyć usługi finansowe, 
stanowi wypełnienie pojęcia „rynek pieniężny”. 

Instytucje parabankowe

 Instytucje parabankowe wyróżniają się następującymi 

cechami:

1) obowiązujące normy prawne nie nadają im statusu 

banku, 

2) wykonują na ogół zadania istotne z punktu widzenia 

ogólnogospodarczego, obarczone jednak małą 

rentownością lub dużym poziomem ryzyka,

3) mogą przybierać różnorodną postać organizacyjno
    -prawną i reprezentować różne typy własności,
4) podstawową ich działalnością jest bądź świadczenie 

usług depozytowych, bądź bezpośrednie  finansowanie 

określonych zadań ze środków pochodzących z emisji 

papierów wartościowych oraz pożyczek i kredytów 

zaciąganych na rynku kapitałowym.

Prawo bankowe upoważnia inne jednostki organizacyjne 

niż banki do wykonywania czynności bankowych, 
wymienionych w art. 5 ust.1 wyłącznie dla banków, jeżeli 
przepisy ustaw tak stanowią. 
W ramach polskiego systemu prawnego można wyodrębnić 
takie jednostki organizacyjne. Wszystkie one gromadzą 
środki pieniężne od określonego kręgu osób, aby następnie 
udzielać zwrotnej pomocy finansowej tym osobom 
na zasadzie odpłatności. 

Do instytucji parabankowych zaliczamy:
- kasy oszczędnościowo-kredytowe,
- kasy mieszkaniowe,
- kasy zapomogowo-pożyczkowe,
- fundusze emerytalne,
- fundusze powiernicze,
- firmy ubezpieczeniowe.

Kasy oszczędnościowo- kredytowe

Kasy oszczędnościowo kredytowe powołuje do życia 

ustawa z dnia  14 grudnia 1995r. o spółdzielczych kasach 
oszczędnościowo-kredytowych. 
Celem kas jest gromadzenie środków pieniężnych 
wyłącznie swoich członków, udzielanie im kredytów 
i pożyczek, przeprowadzenie na ich zlecenie rozliczeń 
finansowych. W pewnej mierze funkcje kas oszczędnościowo

-

kredytowych pełnią spółdzielcze kasy oszczędnościowo

-kredytowe, znane bardziej pod skróconą nazwą SKOK. 
Kasy te udzielają względnie niskich kredytów, 
a jednocześnie zapewniają wyższe oprocentowanie 
depozytów niż banki komercyjne. Z ofert kredytowych mogą 
korzystać tylko te osoby, które są ich członkami.

Kasy mieszkaniowe

Za typ instytucji parabankowej należy uznać kasy 

mieszkaniowe (oszczędnościowo- budowlane)  tworzone 
na podstawie Ustawy z dnia 26 października 1995r.
o niektórych formach popierania budownictwa 
mieszkaniowego. 
W odróżnieniu do spółdzielni oszczędnościowo-kredytowych 
nie posiadają one odrębności organizacyjnej, z finansowego 
punktu widzenia stanowią natomiast wyodrębnioną 
działalność banku. 

Kasy zapomogowo- pożyczkowe

Za instytucje parabankowe uznajemy także pracownicze 
kasy zapomogowo-pożyczkowe, które nie tylko mają prawo 
używania w swej nazwie słowa „kasa”, lecz także mogą być 
dla nich prowadzone rachunki oszczędnościowe. 
Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 19 
grudnia 1992r. w sprawie pracowniczych kas zapomogowo-
pożyczkowych  oraz spółdzielczych kas oszczędnościowo-
kredytowych w zakładach pracy, kasy zapomogowo-
pożyczkowe (PKZP) mogą powstawać, jeżeli liczba ich 
członków nie będzie mniejsza niż 1. Podstawowym ich 
zadaniem jest udzielanie pomocy materialnej w formie 
pożyczek długoi krótkoterminowych oraz zapomóg. 

Fundusze emerytalne

Stanowią one przykład parabankowych instytucji 

pośredniczących, tzn. rozdzielają one tylko wcześniej 
zgromadzone pieniądze. W tym celu pomnażają 
posiadane aktywa finansowe, lokując je najczęściej w 
papierach wartościowych. Gromadzą wkłady 
długoterminowe ludności traktując je jako zabezpieczenie 
na starość.
Podstawa prawna: Ustawa z dnia 28 sierpnia 1997r. 
o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych. 
Dz.U. Nr 139, poz. 934 z późn.zm.

Fundusze powiernicze i firmy 
ubezpieczeniowe

Fundusze powiernicze- osoby fizyczne 

i organizacje gospodarcze powierzają im swoje 
oszczędności w celu profesjonalnego ich 
inwestowania w papiery wartościowe.

Firmy ubezpieczeniowe określając

prawdopodobieństwo zaistnienia szkody, tak 
kalkulują wysokość szkody, aby wysokość 
odszkodowania, które należałoby wypłacić, 
umożliwiała firmie osiągnięcie dochodu.

 

Niezależnie od przedstawionych unormowań 

prawo bankowe, dostosowując przepisy prawa 
polskiego do standardów unijnych, wprowadziło 
do obrotu dwa typy instancji, które mogą być 
traktowane jako instytucje parabankowe. 
Jest to: „instytucja finansowa”, w której zostały 
spełnione wszystkie przesłanki, aby traktować ją 
jako parabank. 

Niezależność Narodowego Banku Polskiego 
jako banku centralnego

Narodowy Bank Polski charakteryzuje się wysokim 

stopniem niezależności od organów władzy i administracji 
państwowej, zarówno pod względem instytucjonalnym, 
funkcjonalnym i finansowym. 
W Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej uchwalonej 
6 kwietnia 1997r. sprawom polskiego banku centralnego 
poświęcony jest art. 227, ustanawiający podstawy 
niezależności Narodowego Banku Polskiego w systemie 
organów państwa. 

Niezależność NBP znajduje przede wszystkim oparcie 

w postanowieniu zawartym w Konstytucji RP, które mówi, 
że Narodowemu Bankowi Polskiemu przysługuje wyłączne 
prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania 
polityki pieniężnej. 
Oznacza to, że NBP samodzielnie podejmuje decyzje 
dotyczące kształtowania i realizacji polityki pieniężnej 
oraz innych aspektów działalności NBP. Wsparciem 
niezależności polskiego Banku centralnego jest tryb 
powoływania oraz status i zasady funkcjonowania 
organów kierowniczych banku. 

Niezależność Banku centralnego to rozwiązanie, które 

ma służyć osiągnięciu przez niego określonego celu 
działania. Ale aby bank mógł go osiągnąć, musi być 
wiarygodny, co oznacza, iż jego kierownictwo powinno 
posiadać odpowiednie fachowe kwalifikacje i być 

apolityczne. 

Niezależność Banku centralnego jest zamiennie określana 
jako autonomia.

Niezależność banku centralnego:

Niezależność Banku centralnego można zdefiniować 

z pomocą pięciu cech, którymi są:
1.Niepodleganie instrukcjom rządu.
2.Zakaz bezpośredniego finansowania sektora 

publicznego.

3.Suwerenność w zakresie prowadzenia polityki kursu 

walutowego.

4.Przepisy gwarantujące osobistą niezależność członków 

rządu i rady banku.

5.Konstytucyjna ranga statusu Banku centralnego.

Spełnienie tych cech jednocześnie należy traktować jako 

pewien „program maksimum”, a więc model, do którego 
trzeba zmierzać. Świadomość faktu, iż bank centralny jest 
wolny od nacisków politycznych powoduje, że jego 
oddziaływanie na istotne procesy gospodarcze jest łatwiejsze 
do przewidzenia dla podmiotów gospodarczych. 
Mogą one zatem podejmować decyzje, które przyniosą 
efekty w dłuższym horyzoncie czasowym i które będą 
obarczone małym stopniem ryzyka. 

Narodowy Bank Polski uzyskał wysoki stopień 

niezależności formalnej dopiero dzięki ustawie z 1989r. 
Dużą niezależność od organów władzy i administracji 
państwowej pod względem instytucjonalnym, funkcjonalnym 
i finansowym gwarantuje mu także ustawa z 29 sierpnia 
1997r o Narodowym Banku Polskim. 
Niezależność NBP jest dodatkowo wzmacniana przez 
konstytucję, która nadaje mu wyłączność w odniesieniu do 
emisji pieniądza krajowego oraz ustalania i realizacji polityki 
pieniężnej. Konstytucja wspiera niezależność NBP określając 
tryb powoływania, status i zasady funkcjonowania organów 
kierowniczych banku.

Niezależność NBP

Wyróżniamy trzy rodzaje niezależności Narodowego 

Banku Polskiego:
-Niezależność instytucjonalna.
- Niezależność funkcjonalna.

- Niezależność finansowa

.

Niezależność instytucjonalna

Niezależność instytucjonalna NBP wiąże się ze strukturą 

organizacyjną jego władz oraz wynika ze sposobu ich 
powoływania i odwoływania w czasie trwania kadencji. 
Najważniejszymi organami władzy w NBP są: Prezes NBP, 
Rada Polityki Pieniężnej, Zarząd NBP. 
 

Prezes NBP

Prezes NBP jest powoływany przez Sejm na wniosek 

prezydenta, jego kadencja wynosi 6lat, przy czym ta sama 
osoba nie może sprawować tej funkcji dłużej niż przez dwie 
kolejne kadencje. 
Prezes NBP jest przełożonym wszystkich pracowników NBP, 
przewodniczy Radzie Polityki Pieniężnej, Zarządowi, Komisji 
Nadzoru Bankowego oraz reprezentuje NBP na zewnątrz, 
reprezentuje interesy Polski w międzynarodowych 
instytucjach bankowych. 

Kadencja Prezesa NBP

Kadencja Prezesa wygasa: po upływie sześcioletniego 

okresu, w razie śmierci, rezygnacji lub odwołania. 
Odwołanie Prezesa może nastąpić, gdy: nie wypełnia 
on swoich obowiązków na skutek długotrwałej choroby, 
został skazany prawomocnym wyrokiem sądu 
za popełnione przestępstwo lub złożył niezgodne 
z prawdą oświadczenie lustracyjne, Trybunał Stanu orzekł 
wobec niego zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk 
lub pełnienia funkcji ze szczególną odpowiedzialnością 
w organach państwowych.          

Rada Polityki pieniężnej

Rada Polityki Pieniężnej utworzona w Polsce 17 lutego 

1998r, niezależna od rządu, prezydenta i Sejmu. W skała 
jej wchodzi Prezes NBP jako przewodniczący oraz 
dziewięciu członków, będących specjalistami w zakresie 
finansów, powoływanych na okres sześciu lat, w równej 
liczbie przez prezydenta, Sejm i Senat. 
Członkiem rady można być tylko przez jedną kadencję, 
w czasie jej trwania członek rady nie może zajmować 
żadnych innych stanowisk i podejmować działalności 
zarobkowej lub publicznej po za pracą naukową, 
dydaktyczną lub twórczością autorską, musi zawiesić 
działalność w partii lub związkach zawodowych 

Zadania Rady Polityki Pieniężnej

Do jej zadań należy:
- ustalanie wysokości stóp procentowych NBP
- ustalanie zasad i stóp- rezerwy obowiązkowej banków, a 

także wysokości jej oprocentowania określanie 

górnych granic zobowiązań wynikających z  zaciągania 

przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych 

instytucjach bankowych i finansowych

- zatwierdzanie planu finansowego NBP oraz 

sprawozdania z działalności NBP

- przyjmowanie rocznego sprawozdania finansowego NBP
- ustalanie zasad operacji otwartego rynku.

Zarząd NBP

Zarząd NBP kieruje działalnością banku. 

W jego skład wchodzą: Prezes NBP- jako przewodniczący 
oraz 6-8 członków Zarządu, w tym dwóch wiceprezesów 
NBP. 
Członków zarządu NBP powołuje i odwołuje prezydent 
na wniosek prezesa NBP. Nie mogą oni zajmować 
żadnych innych stanowisk i podejmować działalności 
zarobkowej lub publicznej po za pracą naukową, 
dydaktyczną lub twórczością autorską. 
Zarząd NBP realizuje uchwały Rady Polityki Pieniężnej
i podejmuje uchwały w sprawach niezastrzeżonych w 
ustawie do wyłącznej kompetencji innych organów NBP.

Niezależność funkcjonalna

Postrzega się ją jako możliwość podejmowania przez 

organy banku samodzielnych decyzji w odniesieniu 
do kształtowania polityki monetarnej, czyli bez ulegania 
presji ze strony władz państwowych. 

Narodowy Bank Polski w zakresie wykonywania 

swoich zadań został ustawowo zobligowany 
do współdziałania z właściwymi organami państwa 
w kształtowaniu  i realizacji polityki gospodarczej 
państwa, dążąc przy tym do zapewnienia należytej 
realizacji założeń polityki monetarnej. 

W szczególności NBP:
a). przekazuje organom państwa założenia polityki 

pieniężnej oraz informacje dotyczące realizacji polityki 

pieniężnej i sytuacji w systemie bankowym,

b). współdziała z ministerstwem finansów w opracowaniu 

planów finansowych państwa,

c). opiniuje projekty aktów normatywnych z zakresu 

polityki gospodarczej oraz dotyczących działalności 

systemu bankowego.

Prezes NBP może uczestniczyć w posiedzeniach Sejmu. 
Prezes, członkowie Zarządu i członkowie Rady Polityki 
Pieniężnej są zobowiązani do przedstawiania informacji 
i udzielania wyjaśnień dotyczących polityki pieniężnej 
NBP w Sejmie i Senacie oraz w ich komisjach. 

Ponadto Prezes NBP przekazuje Radzie Ministrów 

i ministrowi finansów projekty założeń polityki pieniężnej 
na nadchodzący rok, opinie w sprawie projektu ustawy 
budżetowej, prognozy bilansu płatniczego kraju oraz 
ustalenia Rady Polityki Pieniężnej. 
Z kolei Sejmowi Prezes NBP przedstawia roczne 
sprawozdanie z działalności NBP. Również naczelne 
organy państwowe, administracji rządowej oraz inne 
instytucje są zobowiązane do przekazywania na żądanie 
NBP danych niezbędnych do ustalenia polityki pieniężnej 
i okresowych ocen sytuacji pieniężnej państwa, a także 
sytuacji finansowej i ryzyka sektora bankowego.

Niezależność finansowa

Narodowy Bank Polski prowadzi gospodarkę finansową 
w oparciu o plan finansowy, który zatwierdza Rada Polityki 
Pieniężnej. 
Prezes NBP przedstawia roczne sprawozdanie finansowe banku 
najpierw Radzie Polityki Pieniężnej, która powołuje biegłego 
rewidenta w celu zbadania sprawozdania, a następnie Radzie 
Ministrów do zatwierdzenia. Tak więc o podziale funduszy 
decyduje NBP. Podejmuje także inicjatywę w odniesieniu do 
zakupu bonów skarbowych w operacjach otwartego rynku. 
NBP nie wolno bezpośrednio finansować kredytem sektora 
publicznego. Kredyt taki na krótki okres może być udzielony 
na pokrycie przejściowego niedoboru środków, ale nie deficytu 
budżetowego.

Kontrola Sejmu nad działalnością NBP dokonuje się 

poprzez informowanie Wysokiej Izby o założeniach 
polityki pieniężnej na nadchodzący rok (i ich 
uzasadnieniu) oraz przedstawianie sprawozdania 
z realizacji założeń polityki pieniężnej za rok ubiegły. 
W ten sposób urzeczywistnia się również zasada 
poddawania pod osąd opinii publicznej polityki pieniężnej 
ustalanej i realizowanej przez NBP. 
Prezes NBP w imieniu Rady Polityki Pieniężnej 
przedstawia ponadto Sejmowi kwartalne informacje 
o bilansie płatniczym państwa. Prezes NBP może 
uczestniczyć w posiedzeniach Sejmu. 

Wnioski

Obecny system bankowy w Polsce jest systemem 

dwuszczeblowym. Pierwszy nadrzędny szczebel stanowi 
Narodowy Bank Polski jako Bank centralny wraz z jego 
pomocniczymi instytucjami. 
W skład polskiego systemu bankowego wchodzą również 
banki komercyjne oraz instytucje parabankowe. 

Narodowy Bank Polski jest centralnym Bankiem państwa 

(naczelna instytucja systemu bankowego każdego kraju). 
Działa na podstawie ustawy z 31 stycznia 1989r. 
o Narodowym Banku Polskim. 
Narodowy Bank Polski ma osobowość prawną. 
Siedzibą NBP jest Warszawa. Realizuje w gospodarce
narodowej szereg istotnych zadań związanych z obiegiem 
pieniężnym i zapotrzebowaniem gospodarki w kredyt. 

Sprawuje nadzór nad całym systemem bankowym, 

pełni wiele istotnych dla gospodarki kraju funkcji i zadań. 

Pełniąc funkcję banku państwa kształtuje przede 
wszystkim politykę pieniężną regulując tym samym 
rozmiary pieniądza gotówkowego w tym także zasoby 
pieniądza stawiane do dyspozycji banków. 
Czyni to przez wykorzystywanie instrumentów polityki 
pieniężnej (pośrednie i bezpośrednie). 
W ramach tej funkcji Bank centralny gromadzi rezerwy 
dewizowe oraz zarządza nimi. Realizuje też funkcje 
usługowe wobec budżetu państwa prowadząc rachunki 
jednostek budżetowych. Prowadzi też rachunki na rzecz 
banków komercyjnych. 

Narodowy Bank Polski za pomocą 

instrumentów polityki pieniężnej realizuje 
podstawowy cel Banku centralnego, którym 
jest osiągnięcie stabilizacji pieniądza 
krajowego, przez co rozumie się ograniczenie 
inflacji, doprowadzenie do stabilnego poziomu 
cen w gospodarce oraz jego utrzymanie. Bank 
centralny współuczestniczy w kształtowaniu 
warunków niezbędnych do rozwoju systemu 
płatniczego. 

Działalność Banku centralnego ma zasadnicze znaczenie 

dla sytuacji makroekonomicznej w kraju. Ponieważ podaż 
pieniądza jest częściowo zobowiązaniem banku centralnego, 
a częściowo zobowiązaniem banków komercyjnych, bank 
centralny może regulować podaż pieniądza za pomocą stopy 
rezerw obowiązkowych, stopy dyskontowej oraz operacji 
otwartego rynku. 

Dziękuję za uwagę