Polski system bankowy. Wybrane aspekty.

System bankowy - pojęcie, funkcje i czynniki
wpływające na jego rozwój

System bankowy obejmuje ogół jednostek

organizacyjnych, zajmujących się działalnością bankową
w kraju, a także cele, reguły i procedury, według których
jest ona wykonywana, oraz wzajemne więzi występujące
między nimi.

Przyjmuje się też, że system bankowy jest to ogół

banków komercyjnych dopuszczonych do działania
w państwie, zadania ustawowe przypisane poszczególnym
rodzajom banków, związki między nimi, bank centralny, jego
zadania, a także związki między bankiem centralnym,
a bankami komercyjnymi.
Stanowi on autonomiczną część systemu finansowego kraju.

System bankowy jest określany przez wiele czynników,

z których największe znaczenie mają tradycje, ogólna
struktura ekonomiczno-instytucjonalna oraz obowiązujące
przepisy prawne, ustalające m.in. kategorie i rodzaje
banków, dopuszczone formy organizacyjne, rodzaj
wykonywanych czynności bankowych, zakres i sposób oraz
organizację oddziaływania państwa na działalność banków.

Funkcje systemu bankowego

scharakteryzować można następująco:

1)

stworzenie mechanizmów gromadzenia środków oraz ich

inwestowania,

2) zapewnienie możliwości dokonywania płatności między

podmiotami gospodarczymi, transferu w czasie i ponad
granicami,

3) zapewnienie skutecznych rozwiązań w zakresie

zarządzania ryzykiem bankowym,

4) zapewnienie informacji cenowej, co stwarza możliwość

podejmowania decyzji przez podm. gospodarcze,

5) stworzenie warunków do transformacji środków
i inwestowania (co do czasu, wielkości i ryzyka).

Czynniki wypływające na rozwój
systemu bankowego:

-

porządek społeczny i gospodarczy, który określa

społeczne wartości i cele gospodarcze,

- struktura i wielkość popytu na usługi bankowe,

- regulacje prawne działań bankowych,

- skłonność banków do innowacji.

Wszystkie te czynniki są ze sobą ściśle powiązane i należy
je rozpatrywać we wzajemnym związku.
Uwzględnienie tych czynników może być skuteczną
dźwignią rozwoju systemu bankowego.
Dostosowanie struktury systemu bankowego, a zwłaszcza
dostosowanie programu usług bankowych do potrzeb
klientów, jest przesłanką dynamicznego rozwoju systemu
bankowego.

Regulacje prawne systemu bankowego

w Polsce

Najważniejszymi aktami prawnymi regulującymi działalność
i organizację banków w Polsce jest:
-ustawa z dnia 29 sierpnia 1997r. Prawo bankowe,
-ustawa z dnia 29 sierpnia 1997r. o Narodowym Banku

Polskim,

-ustawa z dnia 27 lipca 2002r. Prawo dewizowe,
-ustawa z 15 września 2000r. Kodeks spółek handlowych,
(bank w formie spółki akcyjnej),
- ustawa z 7 grudnia 2000r. Funkcjonowanie banków
spółdzielczych, ich zrzeszanie się i banki zrzeszające,
- ustawy z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze
(bank spółdzielczy),

-

ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny,

-ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo czekowe,
-ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe.

I wiele innych uregulowań prawnych, np. zarządzeń
wykonawczych w zakresie prawa bankowego wydawanych
przez prezesa NBP, które są publikowane w Dzienniku
Urzędowym NBP.
Bank hipoteczny ma obowiązek stosować ustawę z dnia 29
sierpnia 1997r. o listach zastawnych i bankach hipotecznych.

Dodatkowo każdy bank wydaje własne regulaminy

bankowe, precyzujące zasady przeprowadzania operacji
bankowych, np. dotyczące udzielania kredytów czy
prowadzenia rachunków bankowych.

Duże znaczenie dla banków mają także inne ustawy

i normy prawne o charakterze bardziej szczegółowym.

Wyjątkowo dużą rolę odgrywają normy mające wpływ

na bezpieczeństwo operacji bankowych (np. zasady
odnoszące się do zabezpieczeń bankowych).

W tym zakresie nastąpiło także wiele zmian.

Przykładem może być ustawa z dnia 20 sierpnia 1997r.
o Krajowym Rejestrze Sądowym, która zwiększyła
wiarygodność niektórych zabezpieczeń kredytowych.

Ważna dla banków jest także ustawa z dnia 29 sierpnia

1997r. o komornikach sądowych i egzekucji, która
wprowadziła istotne zmiany w zakresie windykacji
niespłaconych kredytów.

Znaczny wpływ na pracę banków mają też inne ustawy,

często pozornie nie dotyczące banków. Przykładem może
być Ordynacja podatkowa z 1997r z późniejszymi zmianami.

Zgodnie z ustawą z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja

podatkowa wprowadzono m.in. następujące zasady:
▪ zobowiązano banki do realizowania poleceń przelewu

na rachunki organów podatkowych lub na rachunki gmin,

w ciągu trzech dni roboczych od dnia obciążenia

rachunku posiadacza.

Ta pozornie drugorzędna zmiana techniczna miała wpływ
dyscyplinujący na banki i w praktyce zmusiła je
do przyśpieszenia realizacji wszystkich operacji
rozrachunkowych.

▪ znacznie rozszerzono zakres podmiotowy hipoteki
ustawowej, objęto nią wszystkie zaległości podatkowe,
także wobec gmin hipoteka ustawowa powstała
z chwilą, gdy urząd skarbowy doręczył podatnikowi
decyzję dotyczącą zapłaty odpowiedniej kwoty (do roku
1998 istniała „hipoteka skarbowa”, która z mocy prawa
powstawała automatycznie, bez konieczności
jakichkolwiek wpisów i miała pierwszeństwo przed
hipoteką ustanawianą na rzecz banków),

▪ dawny „zastaw ustawowy” został zastąpiony przez

„zastaw skarbowy”, który jest odmiennie regulowany

m.in. powstaje on z dniem wpisu do rejestru zastawów

skarbowych, prowadzonego przez Ministra Finansów).
W 2001r. dokonano zmian w Ordynacji podatkowej

z 1997r: „hipoteka skarbowa” została zastąpiona
„hipoteką przymusową”, która zaczyna obowiązywać
dopiero w momencie wpisu do księgi wieczystej (co
nieraz trwa bardzo długo). Dla banku ta pozornie mała
zmiana oznacza dużo lepsze realne zabezpieczenie
kredytów.

System bankowy w Polsce
i jego struktura

Aktualna struktura systemu bankowego w Polsce jest

dwuszczeblowa.
Tworzą ją Narodowy Bank Polski- jako bank centralny
i banki komercyjne oraz instytucje parabankowe.

Głównym celem działalności banków komercyjnych jest

osiąganie zysku. Są to samodzielne instytucje finansowe,
realizujące samodzielnie przyjętą przez siebie politykę
w zakresie operacji bankowych. Same zatem kształtują
zasady swojej działalności. Działalność ta określana jest
częściowo przez obowiązujące akty prawne.

Klasyfikacja bankowości w Polsce

Biorąc pod uwagę funkcjonujące akty normatywne

(głównie prawa bankowego), klasyfikację bankowości
w Polsce można przeprowadzić na podstawie
następujących kryteriów:

1) forma własności prawnej - banki państwowe,

spółdzielcze, spółki akcyjne,

2) lokalizacja siedziby banku - krajowe, zagraniczne,

3

) siedziba założycieli banku - utworzone przez

osoby krajowe, osoby zagraniczne lub

z udziałem tych osób, utworzone za granicą

przez osoby krajowe bądź z udziałem tych

osób,

4) szczególna funkcja banku - banki prowadzące

kasy mieszkaniowe, prowadzące działalność

inwestycyjną na rynku kapitałowym,
hipoteczne, spółdzielcze,

5) cel istnienia banku - banki komercyjne,

spółdzielcze i samopomocowe, komunalne,

kasy oszczędnościowo-pożyczkowe.

Rodzaje działalności

Określając charakter i rodzaj banków działających

w Polsce, trafnym podejściem będzie uwzględnienie przede
wszystkim rodzaju prowadzonej działalności.

Z tego punktu widzenia można wyróżnić:
- banki operacyjne (głównie uniwersalne),
- inwestycyjne,
- specjalne.
- uniwersalne,
- spółdzielcze.

Banki inwestycyjne

Banki inwestycyjne zajmują się tymi obszarami

działalności, które charakteryzuje długi termin transakcji
oraz duże kapitały wykorzystywane w przedsięwzięciach.
Działalność ich dotyczy zatem świadczenia usług
związanych z zarządzaniem finansowym oraz doradztwem.
Poza gromadzeniem środków o charakterze
długoterminowym i przyjmowaniem lokat uczestniczą
w przeprowadzaniu publicznych emisji papierów
wartościowych, występując jako pośrednik.

Banki inwestycyjne

Bank ten może również organizować działalność

inwestycyjną w formie towarzystw podwyższonego
ryzyka, które dostarczają kapitałów nowym firmom.

Występują także w roli bezpośredniego inwestora,

co stanowi dochodową, lecz ryzykowną dziedzinę
działalności.
Przygotowują i przeprowadzają także operacje łączenia
i przejmowania przedsiębiorstw, w ramach tej funkcji
restrukturyzują firmy upadające bądź też znajdujące się
w trudnej sytuacji finansowej.

Banki specjalne

Banki specjalne charakteryzują się tym, że ich oferta

odnosi się do określonej dziedziny albo rodzaju klientów.
Banki te specjalizują się głównie w gromadzeniu
oszczędności, w finansowaniu średnio-
i długoterminowych potrzeb przedsiębiorstw, projektów
inwestycyjnych, programów restrukturyzacyjnych,
zaspokajania potrzeb finansowych budownictwa
mieszkaniowego.
Banki te obsługują również transakcje zagraniczne.

Banki hipoteczne

Typowym przykładem specjalizacji są banki

hipoteczne zajmujące się udzielaniem kredytów
finansowych na budownictwo mieszkaniowe.
Zabezpieczeniem tych kredytów jest hipoteka
na nieruchomości, nieruchomość ta stanowi
zabezpieczenie tzw. listów zastawnych, dzięki
sprzedaży których bank pozyskuje środki na swoją
działalność.

Banki spółdzielcze

Banki spółdzielcze ze względu na charakter i zakres

usług traktowane są jako banki komercyjne. Coraz
szerszy zakres świadczonych przez nie usług sprawia,
że można je dzisiaj traktować jako banki uniwersalne,
chociaż funkcjonują przede wszystkim na obszarach
wiejskich. Bank spółdzielczy jest jednocześnie bankiem
i spółdzielnią. Jako spółdzielnia jest dobrowolnym
zrzeszeniem o nieograniczonej liczbie członków,
zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu
udziałowym, które prowadzi przedsiębiorstwo bankowe
- bank spółdzielczy.

Aby sprawnie działać system ten musi być dużo
bogatszy.
Wokół centrum (sfera I) działa znaczna liczba
przedsiębiorstw i instytucji, które są jego
niezbędnym uzupełnieniem (sfera II).

Do sfery tej należą m.in.: przedsiębiorstwa

kredytowe, zarządzania aktywami, bankowe biura i domy
maklerskie, Bankowy Fundusz Gwarancyjny, Krajowa
Izba Rozliczeniowa, biura informacji kredytowej.
Działalność banków oraz przedsiębiorstw i instytucji sfery
II jest uzupełniana przez instytucje sfery III.
Są to rozmaite instytucje szkoleniowe, wydawnictwa
i czasopisma bankowe oraz ogólnopolskie, a także
Związek Banków Polskich. Na rzecz banków pracują także
tysiące osób prowadzących własne biura i zatrudnionych
w tych biurach. Są to m.in.: osoby zajmujące się
wycenami zabezpieczeń, konsultingiem, analizą projektów
inwestycyjnych, brokerzy.

Rola banku w gospodarce narodowej

Rolę banku w gospodarce narodowej można

scharakteryzować po przez prezentację trzech

najbardziej istotnych dziedzin działalności

banku:
- udział w kreacji pieniądza,
-udział w społecznym podziale pracy
-dokonywanie alokacji i transformacji środków.

Udział w kreacji pieniądza

Banki komercyjne mogą w ograniczonym stopniu

tworzyć pieniądz bankowy ponad pozostawione mu sumy
wkładów za pomocą kreacji dodatkowych kredytów.

Kreacja pieniądza bankowego przez banki komercyjne
następuje poprzez wzrost wielkości kredytów udzielanych
przez te banki, a także przez zwiększenie zakupu walut
obcych.

Obie te operacje powodują wzrost środków

płatniczych (wkładów) w danym banku lub w innym
banku, na którego konto zostały przekazane środki
otrzymane w formie kredytu.
Środki utrzymane przez banki na rachunkach w banku
centralnym, a także gotówka przechowywana w ich
skarbcach, stanowią płynne rezerwy banków
komercyjnych, zwane także pieniądzem rezerwowym
banku centralnego czy bazą monetarna obiegu
pieniężnego.

Ograniczenie kreacji pieniądza przez bank komercyjny
wynika z konieczności utrzymania płynności, co jest
uwarunkowane przez wielkość posiadanych środków banku
centralnego. Każde udzielenie kredytu oznacza, że część
tego kredytu może być wypłacona w gotówce bądź też
przekazana na rachunek innym bankom, tzn. że tylko część
środków z udzielonego kredytu pozostanie na rachunku
w banku. Te czynniki powodują, że bank komercyjny musi
posiadać odpowiednią wielkość pieniądza rezerwowego
banku centralnego, żeby móc bez ograniczeń pokryć wypłaty
gotówkowe swoich klientów oraz pokryć ujemne dla siebie
saldo rozliczeń z innymi bankami.

Możliwości kreacji pieniądza bankowego przez bank

komercyjny są więc ograniczone przez wielkość
posiadanego pieniądza rezerwowego banku centralnego,
gdyż klienci mogą chcieć wykorzystać posiadane środki
na rachunkach w banku komercyjnym w formie gotówki
bądź też przekazać je do innego banku.
Jeżeli suma środków otrzymywanych i płaconych innym
bankom komercyjnym jest dla danego banku
komercyjnego niekorzystna, to musi on dysponować
odpowiednimi środkami na rachunku w banku
centralnym, żeby pokryć różnicę.

Wielkość pieniądza rezerwowego posiadanego przez

bank komercyjny może zatem być znacznie mniejsza
od wielkości posiadanych wkładów. Wzajemne relacje
między posiadanym pieniądzem rezerwowym,
a nagromadzonymi wkładami jest określana jako mnożnik
pieniądza wkładowego lub multiplikator. Niezależność ta jest
wykorzystywana przez Bank centralny w celu regulowania
wielkości podaży pieniądza poprzez interwencje, których
zadaniem jest bądź pomnażania wkładów pieniężnych, bądź
też zahamowanie tego procesu.

Udział w społecznym podziale pracy

Bank jest przedsiębiorstwem, które prowadzi działalność

mającą na celu przejęcie od jednostek gospodarczych i osób
fizycznych czynności finansowych, jest także instytucją
dokonującą transformacji terminu, wielkości i ryzyka
w stosunkach pieniężnych między pożyczkobiorca,
a pożyczkodawcą.
W gospodarce, która w małym stopniu zależy od podziału
pracy, podmioty gospodarcze muszą dokonywać czynności
finansowych samodzielnie.

Natomiast w gospodarce o rozwiniętym podziale pracy banki
stają się przedsiębiorstwami, które przejmują szereg
czynności w zakresie gospodarki finansowej
od przedsiębiorstw i gospodarstw domowych.
Może nawet powstać sytuacja, kiedy bank przejmuje
wszystkie funkcje finansowe wspomnianych podmiotów
gospodarczych, będzie to oznaczać, że podmioty te
– zamiast stosunków finansowych z wieloma klientami czy
dostawcami- będą miały stosunki tylko z jednym bankiem.

Banki przede wszystkim przyjmują wkłady i udzielają

kredytów, co sprawia, że przedsiębiorstwa i gospodarstwa
muszą same szukać kredytodawcy czy kredytobiorcy.
Banki przejmują także szereg czynności usługowych,
zwłaszcza w zakresie obsługi obrotu papierami
wartościowymi. Zawiadamiają właścicieli o zebraniach
akcjonariuszy, a także pobierają odsetki i dywidendy dla
nich.
Banki występują także w zastępstwie podmiotów
gospodarczych w handlu papierami wartościowymi.
Kupują i sprzedają w imieniu klientów na giełdzie określone
akcje i obligacje.

Obsługa papierów wartościowych przez banki to m.in.

przejęcie emisji tych papierów od przedsiębiorstw oraz
obsługa sprzedaży weksli i obligacji skarbowych.
Banki udzielają także porad podmiotom gospodarczym,
które chcą dokonać lokaty. W ich imieniu dokonują zakupów
papierów wartościowych lub przekazują te środki specjalnym
instytucjom zajmującym się administrowaniem cudzym
majątkiem.

Dokonywanie alokacji i transformacji
środków

Banki aktywnie uczestniczą w operacjach

przeprowadzanych na rynku pieniężnym, obok
nich występuje jednak duża grupa podmiotów
zróżnicowana pod względem statusu prawnego
oraz funkcji, jakie ma do spełnienia, oraz form
działalności, jaka prowadzą.
Do najważniejszych należałoby zaliczyć: Skarb
Państwa, instytucje ubezpieczeniowe, fundusze
inwestycyjne, firmy brokerskie, inne instytucje
finansowe i niefinansowe.

Obok banków w ścisłym znaczeniu w ramach ogółu
instytucji świadczących usługi finansowe w państwie
mogą funkcjonować instytucje prowadzące działalność
zbliżoną do działalności banków – parabanki.

Mowa tutaj o działaniu instytucji legalnych

zajmujących się najczęściej świadczeniem usług
depozytowo-kredytowych. Struktura podmiotów, które
w różnym zakresie, formie i czasie mogą odpłatnie
w celach zarobkowych świadczyć usługi finansowe,
stanowi wypełnienie pojęcia „rynek pieniężny”.

Instytucje parabankowe

Instytucje parabankowe wyróżniają się następującymi

cechami:

1) obowiązujące normy prawne nie nadają im statusu

banku,

2) wykonują na ogół zadania istotne z punktu widzenia

ogólnogospodarczego, obarczone jednak małą

rentownością lub dużym poziomem ryzyka,

3) mogą przybierać różnorodną postać organizacyjno
-prawną i reprezentować różne typy własności,
4) podstawową ich działalnością jest bądź świadczenie

usług depozytowych, bądź bezpośrednie finansowanie

określonych zadań ze środków pochodzących z emisji

papierów wartościowych oraz pożyczek i kredytów

zaciąganych na rynku kapitałowym.

Prawo bankowe upoważnia inne jednostki organizacyjne

niż banki do wykonywania czynności bankowych,
wymienionych w art. 5 ust.1 wyłącznie dla banków, jeżeli
przepisy ustaw tak stanowią.
W ramach polskiego systemu prawnego można wyodrębnić
takie jednostki organizacyjne. Wszystkie one gromadzą
środki pieniężne od określonego kręgu osób, aby następnie
udzielać zwrotnej pomocy finansowej tym osobom
na zasadzie odpłatności.

Do instytucji parabankowych zaliczamy:
- kasy oszczędnościowo-kredytowe,
- kasy mieszkaniowe,
- kasy zapomogowo-pożyczkowe,
- fundusze emerytalne,
- fundusze powiernicze,
- firmy ubezpieczeniowe.

Kasy oszczędnościowo- kredytowe

Kasy oszczędnościowo kredytowe powołuje do życia

ustawa z dnia 14 grudnia 1995r. o spółdzielczych kasach
oszczędnościowo-kredytowych.
Celem kas jest gromadzenie środków pieniężnych
wyłącznie swoich członków, udzielanie im kredytów
i pożyczek, przeprowadzenie na ich zlecenie rozliczeń
finansowych. W pewnej mierze funkcje kas oszczędnościowo

-

kredytowych pełnią spółdzielcze kasy oszczędnościowo

-kredytowe, znane bardziej pod skróconą nazwą SKOK.
Kasy te udzielają względnie niskich kredytów,
a jednocześnie zapewniają wyższe oprocentowanie
depozytów niż banki komercyjne. Z ofert kredytowych mogą
korzystać tylko te osoby, które są ich członkami.

Kasy mieszkaniowe

Za typ instytucji parabankowej należy uznać kasy

mieszkaniowe (oszczędnościowo- budowlane) tworzone
na podstawie Ustawy z dnia 26 października 1995r.
o niektórych formach popierania budownictwa
mieszkaniowego.
W odróżnieniu do spółdzielni oszczędnościowo-kredytowych
nie posiadają one odrębności organizacyjnej, z finansowego
punktu widzenia stanowią natomiast wyodrębnioną
działalność banku.

Kasy zapomogowo- pożyczkowe

Za instytucje parabankowe uznajemy także pracownicze
kasy zapomogowo-pożyczkowe, które nie tylko mają prawo
używania w swej nazwie słowa „kasa”, lecz także mogą być
dla nich prowadzone rachunki oszczędnościowe.
Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 19
grudnia 1992r. w sprawie pracowniczych kas zapomogowo-
pożyczkowych oraz spółdzielczych kas oszczędnościowo-
kredytowych w zakładach pracy, kasy zapomogowo-
pożyczkowe (PKZP) mogą powstawać, jeżeli liczba ich
członków nie będzie mniejsza niż 1. Podstawowym ich
zadaniem jest udzielanie pomocy materialnej w formie
pożyczek długoi krótkoterminowych oraz zapomóg.

Fundusze emerytalne

Stanowią one przykład parabankowych instytucji

pośredniczących, tzn. rozdzielają one tylko wcześniej
zgromadzone pieniądze. W tym celu pomnażają
posiadane aktywa finansowe, lokując je najczęściej w
papierach wartościowych. Gromadzą wkłady
długoterminowe ludności traktując je jako zabezpieczenie
na starość.
Podstawa prawna: Ustawa z dnia 28 sierpnia 1997r.
o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych.
Dz.U. Nr 139, poz. 934 z późn.zm.

Fundusze powiernicze i firmy
ubezpieczeniowe

Fundusze powiernicze- osoby fizyczne

i organizacje gospodarcze powierzają im swoje
oszczędności w celu profesjonalnego ich
inwestowania w papiery wartościowe.

Firmy ubezpieczeniowe określając

prawdopodobieństwo zaistnienia szkody, tak
kalkulują wysokość szkody, aby wysokość
odszkodowania, które należałoby wypłacić,
umożliwiała firmie osiągnięcie dochodu.

Niezależnie od przedstawionych unormowań

prawo bankowe, dostosowując przepisy prawa
polskiego do standardów unijnych, wprowadziło
do obrotu dwa typy instancji, które mogą być
traktowane jako instytucje parabankowe.
Jest to: „instytucja finansowa”, w której zostały
spełnione wszystkie przesłanki, aby traktować ją
jako parabank.

Niezależność Narodowego Banku Polskiego
jako banku centralnego

Narodowy Bank Polski charakteryzuje się wysokim

stopniem niezależności od organów władzy i administracji
państwowej, zarówno pod względem instytucjonalnym,
funkcjonalnym i finansowym.
W Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej uchwalonej
6 kwietnia 1997r. sprawom polskiego banku centralnego
poświęcony jest art. 227, ustanawiający podstawy
niezależności Narodowego Banku Polskiego w systemie
organów państwa.

Niezależność NBP znajduje przede wszystkim oparcie

w postanowieniu zawartym w Konstytucji RP, które mówi,
że Narodowemu Bankowi Polskiemu przysługuje wyłączne
prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania
polityki pieniężnej.
Oznacza to, że NBP samodzielnie podejmuje decyzje
dotyczące kształtowania i realizacji polityki pieniężnej
oraz innych aspektów działalności NBP. Wsparciem
niezależności polskiego Banku centralnego jest tryb
powoływania oraz status i zasady funkcjonowania
organów kierowniczych banku.

Niezależność Banku centralnego to rozwiązanie, które

ma służyć osiągnięciu przez niego określonego celu
działania. Ale aby bank mógł go osiągnąć, musi być
wiarygodny, co oznacza, iż jego kierownictwo powinno
posiadać odpowiednie fachowe kwalifikacje i być

apolityczne.

Niezależność Banku centralnego jest zamiennie określana
jako autonomia.

Niezależność banku centralnego:

Niezależność Banku centralnego można zdefiniować

z pomocą pięciu cech, którymi są:
1.Niepodleganie instrukcjom rządu.
2.Zakaz bezpośredniego finansowania sektora

publicznego.

3.Suwerenność w zakresie prowadzenia polityki kursu

walutowego.

4.Przepisy gwarantujące osobistą niezależność członków

rządu i rady banku.

5.Konstytucyjna ranga statusu Banku centralnego.

Spełnienie tych cech jednocześnie należy traktować jako

pewien „program maksimum”, a więc model, do którego
trzeba zmierzać. Świadomość faktu, iż bank centralny jest
wolny od nacisków politycznych powoduje, że jego
oddziaływanie na istotne procesy gospodarcze jest łatwiejsze
do przewidzenia dla podmiotów gospodarczych.
Mogą one zatem podejmować decyzje, które przyniosą
efekty w dłuższym horyzoncie czasowym i które będą
obarczone małym stopniem ryzyka.

Narodowy Bank Polski uzyskał wysoki stopień

niezależności formalnej dopiero dzięki ustawie z 1989r.
Dużą niezależność od organów władzy i administracji
państwowej pod względem instytucjonalnym, funkcjonalnym
i finansowym gwarantuje mu także ustawa z 29 sierpnia
1997r o Narodowym Banku Polskim.
Niezależność NBP jest dodatkowo wzmacniana przez
konstytucję, która nadaje mu wyłączność w odniesieniu do
emisji pieniądza krajowego oraz ustalania i realizacji polityki
pieniężnej. Konstytucja wspiera niezależność NBP określając
tryb powoływania, status i zasady funkcjonowania organów
kierowniczych banku.

Niezależność NBP

Wyróżniamy trzy rodzaje niezależności Narodowego

Banku Polskiego:
-Niezależność instytucjonalna.
- Niezależność funkcjonalna.

- Niezależność finansowa

.

Niezależność instytucjonalna

Niezależność instytucjonalna NBP wiąże się ze strukturą

organizacyjną jego władz oraz wynika ze sposobu ich
powoływania i odwoływania w czasie trwania kadencji.
Najważniejszymi organami władzy w NBP są: Prezes NBP,
Rada Polityki Pieniężnej, Zarząd NBP.

Prezes NBP

Prezes NBP jest powoływany przez Sejm na wniosek

prezydenta, jego kadencja wynosi 6lat, przy czym ta sama
osoba nie może sprawować tej funkcji dłużej niż przez dwie
kolejne kadencje.
Prezes NBP jest przełożonym wszystkich pracowników NBP,
przewodniczy Radzie Polityki Pieniężnej, Zarządowi, Komisji
Nadzoru Bankowego oraz reprezentuje NBP na zewnątrz,
reprezentuje interesy Polski w międzynarodowych
instytucjach bankowych.

Kadencja Prezesa NBP

Kadencja Prezesa wygasa: po upływie sześcioletniego

okresu, w razie śmierci, rezygnacji lub odwołania.
Odwołanie Prezesa może nastąpić, gdy: nie wypełnia
on swoich obowiązków na skutek długotrwałej choroby,
został skazany prawomocnym wyrokiem sądu
za popełnione przestępstwo lub złożył niezgodne
z prawdą oświadczenie lustracyjne, Trybunał Stanu orzekł
wobec niego zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk
lub pełnienia funkcji ze szczególną odpowiedzialnością
w organach państwowych.

Rada Polityki pieniężnej

Rada Polityki Pieniężnej utworzona w Polsce 17 lutego

1998r, niezależna od rządu, prezydenta i Sejmu. W skała
jej wchodzi Prezes NBP jako przewodniczący oraz
dziewięciu członków, będących specjalistami w zakresie
finansów, powoływanych na okres sześciu lat, w równej
liczbie przez prezydenta, Sejm i Senat.
Członkiem rady można być tylko przez jedną kadencję,
w czasie jej trwania członek rady nie może zajmować
żadnych innych stanowisk i podejmować działalności
zarobkowej lub publicznej po za pracą naukową,
dydaktyczną lub twórczością autorską, musi zawiesić
działalność w partii lub związkach zawodowych

Zadania Rady Polityki Pieniężnej

Do jej zadań należy:
- ustalanie wysokości stóp procentowych NBP
- ustalanie zasad i stóp- rezerwy obowiązkowej banków, a

także wysokości jej oprocentowania określanie

górnych granic zobowiązań wynikających z zaciągania

przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych

instytucjach bankowych i finansowych

- zatwierdzanie planu finansowego NBP oraz

sprawozdania z działalności NBP

- przyjmowanie rocznego sprawozdania finansowego NBP
- ustalanie zasad operacji otwartego rynku.

Zarząd NBP

Zarząd NBP kieruje działalnością banku.

W jego skład wchodzą: Prezes NBP- jako przewodniczący
oraz 6-8 członków Zarządu, w tym dwóch wiceprezesów
NBP.
Członków zarządu NBP powołuje i odwołuje prezydent
na wniosek prezesa NBP. Nie mogą oni zajmować
żadnych innych stanowisk i podejmować działalności
zarobkowej lub publicznej po za pracą naukową,
dydaktyczną lub twórczością autorską.
Zarząd NBP realizuje uchwały Rady Polityki Pieniężnej
i podejmuje uchwały w sprawach niezastrzeżonych w
ustawie do wyłącznej kompetencji innych organów NBP.

Niezależność funkcjonalna

Postrzega się ją jako możliwość podejmowania przez

organy banku samodzielnych decyzji w odniesieniu
do kształtowania polityki monetarnej, czyli bez ulegania
presji ze strony władz państwowych.

Narodowy Bank Polski w zakresie wykonywania

swoich zadań został ustawowo zobligowany
do współdziałania z właściwymi organami państwa
w kształtowaniu i realizacji polityki gospodarczej
państwa, dążąc przy tym do zapewnienia należytej
realizacji założeń polityki monetarnej.

W szczególności NBP:
a). przekazuje organom państwa założenia polityki

pieniężnej oraz informacje dotyczące realizacji polityki

pieniężnej i sytuacji w systemie bankowym,

b). współdziała z ministerstwem finansów w opracowaniu

planów finansowych państwa,

c). opiniuje projekty aktów normatywnych z zakresu

polityki gospodarczej oraz dotyczących działalności

systemu bankowego.

Prezes NBP może uczestniczyć w posiedzeniach Sejmu.
Prezes, członkowie Zarządu i członkowie Rady Polityki
Pieniężnej są zobowiązani do przedstawiania informacji
i udzielania wyjaśnień dotyczących polityki pieniężnej
NBP w Sejmie i Senacie oraz w ich komisjach.

Ponadto Prezes NBP przekazuje Radzie Ministrów

i ministrowi finansów projekty założeń polityki pieniężnej
na nadchodzący rok, opinie w sprawie projektu ustawy
budżetowej, prognozy bilansu płatniczego kraju oraz
ustalenia Rady Polityki Pieniężnej.
Z kolei Sejmowi Prezes NBP przedstawia roczne
sprawozdanie z działalności NBP. Również naczelne
organy państwowe, administracji rządowej oraz inne
instytucje są zobowiązane do przekazywania na żądanie
NBP danych niezbędnych do ustalenia polityki pieniężnej
i okresowych ocen sytuacji pieniężnej państwa, a także
sytuacji finansowej i ryzyka sektora bankowego.

Niezależność finansowa

Narodowy Bank Polski prowadzi gospodarkę finansową
w oparciu o plan finansowy, który zatwierdza Rada Polityki
Pieniężnej.
Prezes NBP przedstawia roczne sprawozdanie finansowe banku
najpierw Radzie Polityki Pieniężnej, która powołuje biegłego
rewidenta w celu zbadania sprawozdania, a następnie Radzie
Ministrów do zatwierdzenia. Tak więc o podziale funduszy
decyduje NBP. Podejmuje także inicjatywę w odniesieniu do
zakupu bonów skarbowych w operacjach otwartego rynku.
NBP nie wolno bezpośrednio finansować kredytem sektora
publicznego. Kredyt taki na krótki okres może być udzielony
na pokrycie przejściowego niedoboru środków, ale nie deficytu
budżetowego.

Kontrola Sejmu nad działalnością NBP dokonuje się

poprzez informowanie Wysokiej Izby o założeniach
polityki pieniężnej na nadchodzący rok (i ich
uzasadnieniu) oraz przedstawianie sprawozdania
z realizacji założeń polityki pieniężnej za rok ubiegły.
W ten sposób urzeczywistnia się również zasada
poddawania pod osąd opinii publicznej polityki pieniężnej
ustalanej i realizowanej przez NBP.
Prezes NBP w imieniu Rady Polityki Pieniężnej
przedstawia ponadto Sejmowi kwartalne informacje
o bilansie płatniczym państwa. Prezes NBP może
uczestniczyć w posiedzeniach Sejmu.

Wnioski

Obecny system bankowy w Polsce jest systemem

dwuszczeblowym. Pierwszy nadrzędny szczebel stanowi
Narodowy Bank Polski jako Bank centralny wraz z jego
pomocniczymi instytucjami.
W skład polskiego systemu bankowego wchodzą również
banki komercyjne oraz instytucje parabankowe.

Narodowy Bank Polski jest centralnym Bankiem państwa

(naczelna instytucja systemu bankowego każdego kraju).
Działa na podstawie ustawy z 31 stycznia 1989r.
o Narodowym Banku Polskim.
Narodowy Bank Polski ma osobowość prawną.
Siedzibą NBP jest Warszawa. Realizuje w gospodarce
narodowej szereg istotnych zadań związanych z obiegiem
pieniężnym i zapotrzebowaniem gospodarki w kredyt.

Sprawuje nadzór nad całym systemem bankowym,

pełni wiele istotnych dla gospodarki kraju funkcji i zadań.

Pełniąc funkcję banku państwa kształtuje przede
wszystkim politykę pieniężną regulując tym samym
rozmiary pieniądza gotówkowego w tym także zasoby
pieniądza stawiane do dyspozycji banków.
Czyni to przez wykorzystywanie instrumentów polityki
pieniężnej (pośrednie i bezpośrednie).
W ramach tej funkcji Bank centralny gromadzi rezerwy
dewizowe oraz zarządza nimi. Realizuje też funkcje
usługowe wobec budżetu państwa prowadząc rachunki
jednostek budżetowych. Prowadzi też rachunki na rzecz
banków komercyjnych.

Narodowy Bank Polski za pomocą

instrumentów polityki pieniężnej realizuje
podstawowy cel Banku centralnego, którym
jest osiągnięcie stabilizacji pieniądza
krajowego, przez co rozumie się ograniczenie
inflacji, doprowadzenie do stabilnego poziomu
cen w gospodarce oraz jego utrzymanie. Bank
centralny współuczestniczy w kształtowaniu
warunków niezbędnych do rozwoju systemu
płatniczego.

Działalność Banku centralnego ma zasadnicze znaczenie

dla sytuacji makroekonomicznej w kraju. Ponieważ podaż
pieniądza jest częściowo zobowiązaniem banku centralnego,
a częściowo zobowiązaniem banków komercyjnych, bank
centralny może regulować podaż pieniądza za pomocą stopy
rezerw obowiązkowych, stopy dyskontowej oraz operacji
otwartego rynku.

Dziękuję za uwagę