Skład polskiego systemu bankowego

 W skład polskiego systemu bankowego, według podziału dokonanego przez Z. Dobosiewicza^[11], wchodzą obecnie banki trzech podstawowych typów:

1) banki komercyjne,

2) banki spółdzielcze,

3) kasy oszczędnościowo-budowlane.

Podstawowym celem działania banków komercyjnych jest osiąganie maksymalnego zysku. Ma to z kolei pozwolić na realizację większości innych celów, m.in. wzrostu siły banku, rozbudowy sieci placówek, zwiększenia bezpieczeństwa operacji. Zgodnie z obowiązującymi ustawa­mi, polskie banki komercyjne są obecnie samodzielnymi przedsiębior­stwami, prowadzącymi własną politykę w zakresie podstawowych operacji. Same ustalają założenia polityki depozytów i kredytów, tylko od nich zależy, ile płacą za pierwsze i pobierają za drugie. Nie rozporządzenia, ale konkurencja i rachunek ekonomiczny określają wysokość ustalanych przez każdy bank stóp procentowych. W tych jednak dziedzinach, które mają bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo systemu bankowego, nadzór bankowy ustanawia normy, które najczęściej mają negatywny wpływ na opłacalność operacji bankowych.

Banki komercyjne poważnie się między sobą różnią, dlatego też są, w zależności od przyjętych kryteriów, dzielone na różne rodzaje banków. Najczęściej za podstawowe kryterium podziału przyjmuje się strukturę własności, wtedy banki komercyjne są dzielone na:

- banki o kapitale państwowym,

- polskie banki prywatne,

- banki o kapitale zagranicznym.

Banki komercyjne można również podzielić na uniwersalne, czyli takie, które realizują wszystkie podstawowe operacje, i wyspecja­lizowane, czyli koncentrujące się na określonych operacjach. Do banków komercyjnych należą banki hipoteczne, zgodnie z przepisami kon­centrujące się na udzielaniu kredytów zabezpieczonych hipoteką na nieruchomości.

Banki komercyjne odgrywają kluczową rolę w polskim systemie bankowym. Przypada na nie około 94% depozytów zebranych przez wszystkie banki i także około 94% udzielonych kredytów bankowych.

Drugą wielką grupą banków są banki spółdzielcze. Dla tych banków podstawowym celem działalności jest zapewnienie właścicielom (spół­dzielcom) dostępu do podstawowych produktów bankowych, a w szcze­gólności do korzystnych kredytów. Wielkość osiąganego zysku ma oczywiście wpływ na realizację tego celu.

Większość banków spółdzielczych jest bardzo mała. Prawo nakazuje im wejście w skład banków regionalnych (dwa z nich - BUG i GBPZ - w praktyce mają zasięg ogólnopolski). Bez zgody banków regionalnych bankom spółdzielczym nie wolno realizować innych operacji niż przyj­mowanie depozytów i udzielanie kredytów.

W 1998 roku powstała trzecia grupa banków - kasy oszczędnoś­ciowo-budowlane. Są to samodzielne banki o specyficznym charak­terze, podstawowym celem ich działalności jest finansowanie budownic­twa. W bankach tych kredyty otrzymują tylko ci klienci, którzy przez określony w umowie czas systematycznie składali depozyty o ustalonej wielkości.

Trzeba stwierdzić, za Z. Dobosiewiczem, że nadal w Polsce brakuje czwartego typu banków, a mianowicie banków komunalnych, czyli gminnych. Podstawowym celem działal­ności takich banków jest ułatwianie rozwoju gospodarczego gminy (zwykle - miasta), do której bank należy. Przed II wojną światową w Polsce liczba takich banków była znaczna, istniały one także i w mniejszych miastach (np. w Makowie Mazowieckim). Jest prawdopodobne, że w ciągu najbliższych lat bogate gminy i związki gmin ponownie powołają w Polsce swoje banki komunalne, z oczywistą szkodą dla interesów banków komercyjnych.

WSPÓŁCZESNY SYSTEM BANKOWY

BANK - z wł. banco - bank, stół. Od średniowiecza handlarze papierami wartościowymi dokonywali transakcji: za kruszce wydawano potwierdzenia (transakcje dokonywane były na stołach podczas imprez handlowych)

BANK - przedsiębiorstwo, które trudni się zawodowo rożnego rodzaju operacjami pieniężnymi. Główną rolą jest gromadzenie wolnych czasowo środków pieniężnych pochodzących od przedsiębiorstw, instytucji oraz gospodarstw domowych; następnie udzielają kredytów i pożyczek producentom, gosp. domowym oraz instytucjom.

Polskie prawo bankowe nie formułuje bliżej pojęcia bank. Ustawa z 1 sierpnia 1997 Prawo Bankowe i o NBP, określa jedynie, że do podstawowych dziedzin jego działalności należy gromadzenie środków pieniężnych, udzielanie kredytów, pożyczek pieniężnych oraz prowadzenie rozliczeń pieniężnych.

WARUNKI DZIAŁANIA BANKÓW:

• zewnętrzne - są tworzone przez otoczenie - to ta część gospodarki z którą bank jest w pewien sposób powiązany i poprzez wpływ tego powiązania zachowanie banku ulega zmianie

elementy otoczenia: klienci banku, polityka pieniężna banku, właściciele banku. Pozostałe przedsiębiorstwa bankowe oraz interes społeczny

• wewnętrzne - operatywne zarządzanie, współpracownicy, zasoby znajdujące się w dyspozycji przedsiębiorstwa, wewnętrzne informacje

II DYREKTYWA BANKOWA z 1989 r. - rozpoczęcie komercjalizacji systemu bankowego. Obejmuje zakres czynności:

• udzielanie pożyczek i kredytów

• usługi w zakresie doręczania pieniędzy

• przyjmowanie od społeczeństwa depozytów i innych funduszy podlegających zwrotowi

• gwarancje i zobowiązania pozabilansowe

• usługi leasingu płatniczego

• usługi maklerów walutowych

• zarządzanie i doradztwo portfelowe

• postępowanie z rachunkami własnymi i klientów

ROLA BANKÓW

1. rola agenta - działając w imieniu klientów w zakresie emisji papierów wartościowych i zarządzania ich własnością

2. rola płatnika - dokonując płatności w imieniu swoich klientów

3. pośrednik - dokonuje transformacji otrzymywanych depozytów w kredyty głównie dla przedsiębiorstw

4. instrumentu w zakresie realizacji polityki gospodarczej kraju poprzez regulowanie podaży pieniądza w działaniach banku centralnego

OPERACJE BANKOWE:

• bierne - pasywne - bank występuje w roli organu rozliczeń instytucji emisyjnej

• czynne - aktywne - bank występuje w charakterze pożyczkodawcy

• pośredniczące - bank występuje jako instytucja usługowa wykonująca zlecenia klienta operacje inkasowe - pobranie przez bank na rachunek klienta należnych mu sum pieniężnych z różnych tytułów

SYSTEM BANKOWY - całokształt instytucji bankowych oraz instytucji finansowych wraz z normami określającymi wzajemne powiązania i stosunki z otoczeniem. Powstanie wielopoziomowego układu złożonego z banku centralnego czyli banku emisyjnego oraz banków komercyjnych, uznano za podstawę dla określenia systemu bankowego. SYSTEM bankowy to także liczba oraz rodzaj banków funkcjonujących w danym państwie, które tworzą logiczną, zwartą całość.

NA ROZWÓJ WSPÓŁCZESNEGO Systemu bankowego mają wpływ:

• porządek społeczny oraz gospodarczy, który określa społeczne wartości i cele gospodarcze

• regulacje prawne działań bankowych

• struktura oraz wielkość popytu na usługi bankowe

• skłonność banku do innowacji

FUNKCJE „SB” W GOSPODARCE RYNKOWEJ:

1. zapewnienie możliwości dokonywania płatności pomiędzy podmiotami gospodarczymi, transferu w czasie i ponad granicami

2. stworzenie mechanizmów do transformacji środków inwestowania

3. zabezpieczanie informacji cenowej co stwarza możliwości podejmowania decyzji przez podmioty gospodarcze

4. zapewnienie skutecznych rozwiązań w zakresie zarządzania rynkiem bankowym

5. stworzenie warunków do transformacji środków inwestowania

AKTY prawne, na których opiera się narodowa bankowość:

a)Prawo Bankowe publiczne - ustala pojęcie i zasady tworzenia banków, określa ich rodzaje i formy prawne w których mogą funkcjonować

• Ustawa z 19.08.1997 r. - Prawo Bankowe

• Ustawa z 29.08.1997 r. - O Narodowym Banku Polskim

• 1994 r. - O Rachunkowości Bankowej

• 1994 - O bankowym funduszu gwarancyjnym

• 7.07.1994 r. - O denominacji złotego

• 1996r. - O łączeniu i grupowaniu niektórych banków w formie spółki akcyjnej

b)PB prywatne - określa zachowania uczestników czynności bankowych i usług

• ustawa 1964 r. - Kodeks Postępowania Cywilnego

• 28.04.1934 r. - Prawo czekowe

• 28.04.1934 r. - Prawo wekslowe

• 1994 r.- Prawo dewizowe

• 1997 r. - Kodeks karny

• 1997 r. - O organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych

BANK CENTRALNY

TRZON SYSTEMU BANKOWEGO

1694 - powołanie Banku Anglii

FUNKCJE BC

a) bank emisyjny - uprawniony do emisji pieniądza

1913 r. - system USA - System Rezerwy Federalnej SRF - jest tworzony przez 12 regionalnych RF

b) bank banków:

• nadzoruje operacje banków komercyjnych, które są dokonywane w walucie krajowej i obcej

• udziela pożyczek na rozszerzanie działalności kredytowej (kredyt refinansowy), a stopa oprocentowania wyznacza pośrednio stopy oprocentowania kredytów i depozytów w bankach komercyjnych, czyli podwyższenie oprocentowania kredytu refinansowego powoduje wzrost stóp oprocentowania kredytów w bankach komercyjnych, ograniczanie wartości udzielanych przez nie kredytów zmniejszanie podaży pieniądza

• ustala stopy rezerw obowiązkowych, regulując zgodnie z potrzebami gospodarki aktywność kredytową banków komercyjnych

c) bank państwa

• gromadzi dochody i realizuje wydatki budżetu państwa

• udziela rządowi kredytowego (na przejściowe pokrycie niedoboru środków)

• zarządza długiem publicznym

• dokonuje operacji otwartego rynku (działania polegające na kupowaniu lub sprzedawaniu rządowych papierów wartościowych, przede wszystkim weksli skarbowych w celu regulacji podaży pieniądza krajowego w gospodarce poprzez ograniczanie lub rozszerzanie zdolności kredytowej banków komercyjnych

• gromadzi rezerwy złota oraz dewiz

1. bank całej gospodarki narodowej - reguluje podaż pieniądza, utrzymując ją na poziomie dostosowanym do aktualnych potrzeb gospodarki, zapewnia dostępność, określa warunki kredytowania oraz reguluje wartość wymienną waluty. Działania te zmierzają do zapewnienia wewnętrznej stabilizacji gospodarki i jej rozwoju

NARODOWY BANK POLSKI

1828 r. - I Bank Centralny w Polsce, na mocy dekretu królewskiego Mikołaja I

1916 - Powstaje Bank Polski; Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa, waluta „marka polska”

1924 - ustawa o naprawie skarbu państwa i reformy walutowej - powstaje Bank Polski S.A. - 28.04.1924

II wojna światowa - przeprowadzenie banku do Londynu

1945 - powstanie Banku Centralnego

1946 - porcót banku z Londynu do kraju - 2 banki centralne

1952 r. likwidacja banku londyńskiego

STRUKTURA ORGANIZACYJNA

1. centrala

2. z wydzielonego organizacyjnie w strukturze NBP Generalnego Inspektoratu Nadzoru Bankowego

3. z oddziałów okręgowych

4. głównego oddziału walutowo - dewizowego

5. zakładu usług gospodarczych

WSPÓŁPRACA Z MIEDZYNARODOWYMI INSTYTUCJAMI

• Bank Światowy - World Bank

• Międzynarodowy Fundusz Walutowy IMF

• Bank Rozrachunków Międzynarodowych w Bazylei

• Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju EBOR

• Europejski Bank Centralny EBC

Podstawowym celem NBP jest zgodnie z ustawą utrzymanie stabilnego poziomu cen oraz umacnianie polskiego pieniądza. Cel jest osiągalny poprzez:

• Kształtowanie i realizację polityki pieniężnej

• Tworzenie warunków instytucjonalnych dla zapewnienia niezbędnego poziomu bezpieczeństwa finansowego i stabilności sektora bankowego

• Regulacja zasad oraz mechanizmów w celu zapewnienia płynności rozliczeń pieniężnych w gospodarce

ORGANY NBP

1) prezes:

• powoływany prezes sejm na wniosek Prezydenta RP

• jest odpowiedzialny za organizację i funkcjonowanie NBP

• jedna osoba nie może być prezesem dłużej niż 2 kadencje

• jest przełożonym wszystkich pracowników NBP

• przewodniczy Radzie Polityki Pieniężnej, zarządowi NBP, Komisji Nadzoru Bankowego oraz reprezentuje NBP na zewnątrz

• reprezentuje interesy Rzeczpospolitej Polskiej w międzynarodowych instytucjach finansowych

2) Rada Polityki Pieniężnej

• zgodnie z art. 227 Konstytucji RP oraz art. 6 ustawy o NBP, Rada Polityki Pieniężnej jest organem NBP

• ukształtowała się 17.02.1998 r.

• skład: *przewodniczący rady, 9 członków powoływanych w równej liczbie przez prezydenta, sejm, senat

• zgodnie z art. 12 ustawy o NBP, RPP:

*ustala corocznie założenia polityki pieniężnej przedkłada je do wiadomości sejmowi równocześnie z przedłożeniem do wiadomości Radzie Ministrów projekty ustawy budżetowej

*składa sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej w ciągu 5 m-cy od zakończenia roku budżetowego

*ustala wysokość stóp procentowych NBP

*ustala zasady i stopy rezerwy obowiązkowej banków

*określa górne granice wynikające z zaciągnięcia przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych oraz finansowych

*zatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdanie z działalności NBP

*przyjmuje coroczne sprawozdanie finansowe NBP

*ustala zasady operaci otwartego rynku

*dokonuje oceny działalności zarządu NBP w zakresie realizacji założeń polityki pieniężnej oraz uchwala zasady rachunkowości NBP przedłożone przez prezesa NBP

3) zarząd

Prezes - przewodniczący

6-8 członków zarządu w tym 2 vice prezesów

Zarząd realizuje uchwały RPP oraz podejmuje uchwały w sprawach niezastrzeżonych w ustawie do wyłącznej kompetencji innych organów NBP

Do zakresu działania zarządu zaliczyć należy:

1. podejmowanie uchwał w sprawie udzielania bankom upoważnień do wykonywania czynności obrotu dewizowego

2. realizacja zadań z zakresu polityki kursowej

3. okresowa ocena obiegu pieniężnego i rozliczeń pieniężnych oraz obrotu dewizowego

4. nadzór na operacjami otwartego rynku

5. ocena funkcjonowania systemu bankowego

6. uchwalanie planu działalności i planu finansowego NBP

7. uchwalanie prowizji i opłat stosowanych przez NBP

8. określanie zasad gospodarowania funduszami NBP

9. organizacja zadań NBP

10. uchwalanie rocznego sprawozdania z działalności NBP

11. sporządzanie bilansu NBP

12. opracowywanie bilansów obrotów płatniczych państwa za granicą

13. przygotowywanie i rozpatrywanie projektów uchwał i innych materiałów kierowanych do RPP

KOMISJA NADZORU BANKOWEGO - prowadzi nadzór nad działalnością banków. Organem wykonawczym komisji realizującym i koordynującym określone przez nią zadania jest wydzielony organizacyjnie w strukturze NBP - Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego. Zgodnie z art. 25 ustawy o NBP do zadań KNB należy:

1. określanie zasad działalności banków w zakresie przestrzegania ustaw, statutu i innych przepisów prawa oraz obowiązujących je norz finansowych

2. dokonywanie okresowych ocen stany ekonomicznego banków i przedstawianie ich RPP oraz wpływu polityki pieniężnej, podatkowej i nadzorczej na ich rozwój

3. opiniowanie zasad organizacji nadzoru bankowego i ustalanie trunu jego wykonania

4. opiniowanie zasad organizacji nadzoru bankowego i ustalanie trybu jego wykonania

skład komisji jest określony przez art. 26 ustawy o NBP

• prezes NBP- przewodniczący

• zastępca prezesa komisji

• delegowany przez ministra finansów podsekretarz stanu w Ministerstwie finansów

INSTRUMENTY POLIYKI PIENIĘŻNEJ BANKU CENTRALNEGO

Polityka pieniężna - polega na regulowaniu stopą wzrostu krajowej podaży pieniądza w celu stabilizowania poziomu zatrudnienia oraz produkcji. Istotą jest zmniejszanie lub zwiększanie podaży pieniądza oraz podnoszenie lub obniżanie stopy procentowej

Krzywa podaży pieniądza

Pokazuje graficznie, jaka ilość pieniądza jest dostępna w gospodarce. O podaży pieniądza decyduje BC. Polityka pieniężna jest stała i nie zmienia się wraz ze zmianami stopu procentowej, dlatego krzywa podaży pieniądza przyjmuje kształt prostej pionowej - równoległej do osi rzędnych






stopa

procentowa

Realne zasoby pieniądza

Krzywa popytu pieniądza

Pokazuje graficznie zależność pomiędzy wielkością zasobu pieniądza, jaki ludzie chcą utrzymać a wielkością stopy procentowej. Krzywa popytu pieniądza posiada ujemne nachylenie ponieważ przedstawia odwrotną zależność między stopą procentową a skłonnością do utrzymania aktywów w gotówce.






Stopa proc.

Realne zasoby pieniądza

Celem Polityki pieniężnej jest doprowadzenie do zwiększenia inwestycji globalnego popytu zatrudnienia i wzrostu PKB. Ograniczanie podaży pieniądza i podwyższanie stopy procentowej zapobiega wzrostowi popytu globalnego, który dochodząc do granic możliwości globalnej, realnej podaży, może wywoływać stały wzrost cen - inflacji.

Istnieją 2 kierunki polityki pieniężnej BC:

1. regulowanie ilości pieniądza, która znajduje się w obiegu np.: przez zwiększanie podaży proporcjonalnie do wzrostu PKB. W tym przypadku wysokość stopy procentowej jest wielkością wynikową, która ulega dużym wahaniom.

2. Regulowanie stopy procentowej - ilość pieniądza jest określana jako konieczna do uzyskania danej stopy procentowej

W ten sposób za pomocą Polityki pieniężnej można dążyć do rozwoju gospodarki a z drugiej strony chronić ją przed inflacją.

INSTRUMENTY - bank centralny funkcjonuje w stosunku do b. komercyjnych jako:

1. jednostka zwierzchnia upoważniona przez państwo do wydawania zakazów i nakazów, które mają być przeprowadzane za pomocą środków przymusu

2. podmiot gospodarczy, który składa propozycje dotyczące dokonywania transakcji na tyle korzystnych, aby banki skorzystały z tej oferty:

1. kredyty

• refinansowy - refinansowanie banków polega na udzieleniu kredytów przez BC bankm komercyjnym, które w ten sposób mogą upłynnić swoje aktywa

• redyskonto weksli zdyskontowanych poprzednio przez banki komercyjne oraz kredyt pod zastaw papierów wartościowych

polityka redyskontowa prowadzona jest za pomocą:

• stopy redyskontowej - winna być niższa niż stopa, która kształtuje się na rynku pieniężnym. Podwyższenie lub obniżenie stopy redyskontowej to ostrzeżenie BC odnośnie jego intencji w kwestii polityki pieniężnej. Podwyższenie stopy red. wpływa pośrednio na wzrost kosztów kredytów, które udzielają b. komercyjne przedsiębiorstwom. Obniżenie st. redyskontowej winno działać jako bodziec w kierunku zwiększania działalności kredytowej banków.

• Kontyngenty redyskonta - są to instrumenty polityki pieniężnej BC, które oddziaływają na podaż pieniądza. Natomiast dla każdego banku komercyjnego istotny jest podział ogólnej sumy kontyngentu między poszczególne banki. Każdy BK może być pozbawiony prawa do kontyngentu, jeśli narusza przepisy prawa bankowego lub nadzoru bankowego. Podział kontyngentu jest uzależniony od wielkości kapitału danego banku oraz od struktury aktywów.

• Wymagania jakościowe w stosunku do weksla

Znaczenie polityki redyskontowej:

1. podwyższenie stopy procentowej służy jako ostrzeżenie dla podmiotów gospodarczych iż BC może posłużyć się innymi instrumentami w celu realizacji swojej polityki ekspansywnej lub restrykcyjnej

2. zmiana wielkości odsetek wiążę się z koniecznością przeprowadzenia nowego rachunku ekonomicznego w zakresie rentowności przedsięwzięcia, które jest finansowane za pomocą kredytu

3. realizacja przez BC bardziej restrykcyjnej polityki może spowodować zagrożenia wypłacalności banków co będzie skłaniało do bardziej ostrożnych działań

KREDYT LOMBARDOWY - wykorzystywany jest do finansowania banków, jeżeli powstaje trudna sytuacja na rynku pieniężnym. Jest udzielany pod zastaw papierów wartościowych a stopień finansowania złożonych pap. wart . za jego pomocą jest różny w zależności od rodzaju tych papierów. Jest to kredyt krótkoterminowy (do 3m-cy).

Charakterystyka polityki BC

1. restrykcyjna - polega na

• podniesieniu stopy rezerw obowiązkowych

• podniesieniu stopy redyskontowej

• sprzedaży papierów wartościowych przez BC

efekt - zmniejszenie płynności banków , ograniczanie podaży pieniądza, zmniejszenie aktywności podmiotów gospodarczych

2. ekspansywna

• obniżaniu stopy rezerw obow.

• obniżaniu stopy red.

• Skupieniu pap. wart. Przez BC

Efekt - zwiększenie płynności BK, zwiększenie podaży pieniądza w celu pobudzenia aktywności podmiotów gospodarczych

---