Nerki i układ moczowy

Nerki i układ moczowy

Nefrologia (z greckiego nephros = nerka) zajmuje się
rozpoznawaniem i leczeniem zachowawczym schorzeń
układu moczowego.

Urologia Urologia (z greckiego oron, z łacińskiego urina
= mocz) zajmuje się rozpoznawaniem i leczeniem
schorzeń układu moczowego wymagających leczenia
zabiegowego.

Układ moczowy

Układ moczowy składa się z nerek oraz dróg wyprowadzających
mocz: miedniczek nerkowych, moczowodów, pęcherza moczowego
oraz cewki moczowej. Nerki są narządem parzystym o wymiarach
12x7x3 cm i wadze 120-170 g. Do ich górnych biegunów przylegają
nadnercza - gruczoły wydzielania wewnętrznego. Od strony
przyśrodkowej wnikają do nerek naczynia krwionośne, nerwy i
miedniczka nerkowa. Nerki leżą pozaotrzewnowo na tylnej
powierzchni jamy brzusznej, w okolicy lędźwiowej (prawa zwykle
nieco niżej)

Tkankę nerkową tworzą nefrony znajdujące się w tkance łącznej.
Unaczynienie nerek stanowią tętnice nerkowe odchodzące od aorty
brzusznej. Przepływ krwi przez nerki wynosi około 1200 ml na minutę,
co stanowi około 25% krwi pompowanej przez serce. Krew z nerki
wypływa żyłą nerkową wpadającą do żyły głównej dolnej. Tak duży
przepływ krwi przez nerki jest niezbędny dla zapewnienia
prawidłowości ich funkcji (patrz funkcja nerek) w organizmie. Drogi
wyprowadzające mocz stanowią kielichy, miedniczka nerkowa,
moczowód, pęcherz moczowy oraz cewka moczowa.

Nefron

Nefron stanowi podstawową jednostkę czynnościową nerki. Składa się
on z kłębuszka nerkowego oraz cewki. Kłębuszki stanowią sieć
drobnych naczyń włosowatych otoczonych torebką Bowmana, do
której następuje przesączanie tzw. moczu pierwotnego (około 180 l na
dobę). Skład przesączu kłębuszkowego w warunkach fizjologicznych
jest zbliżony do składu osocza, pozbawiony jest jedynie białka
(śladowe ilości białka mogą być obecne) i związanych z nimi
składników drobnocząsteczkowych. Mocz pierwotny przepływa
następnie do cewki (kanalika), w której przy przepływaniu przez jej
kolejne (Ryc.3-2) odcinki następuje wychwytywanie substancji
niezbędnych do życia (głównie woda i sód). Cewka dzieli się na cewkę
bliższą (kanalik bliższy), pętlę Henlego, cewkę dalszą (kanalik dalszy)
oraz cewkę zbiorczą (kanalik zbiorczy), z której mocz ostateczny
(około 1,5 l na dobę) spływa poprzez brodawkę do kielicha
nerkowego. Skład, własności fizyczne i chemiczne moczu
ostatecznego zostały omówione w: "Badanie moczu" w rozdziale
"Badania laboratoryjne".

Funkcja nerek

Zasadniczą funkcją nerek w ustroju jest utrzymanie
prawidłowego składu płynów ustrojowych. Dzięki
skomplikowanym mechanizmom regulowanym częściowo przez
hormony pochodzące z odległych nieraz regionów organizmu
(przysadka mózgowa, serce, nadnercza) oraz substancje
produkowane bezpośrednio w nerce potrafi ona stać na straży
równowagi środowiska wewnętrznego. Nerki odgrywają
zasadniczą rolę w regulacji gospodarki wodnej, sodowej,
potasowej, wapniowo-fosforanowej równowagi kwasowo-
zasadowej oraz regulacji ciśnienia tętniczego krwi. W nerkach
produkowane są także niektóre substancje hormonalne, np.
erytropoetyna, regulująca produkcję krwinek czerwonych przez
szpik.

Kreatynina

Kreatynina jest substancją powstającą podczas przemian
metabolicznych zachodzących w mięśniach. Cechuje się
tą właściwością, że przefiltrowana przez kłębki nerkowe
ulega całkowitemu wydaleniu z moczem. Nie podlega
zatem wchłanianiu zwrotnemu. Powyższe właściwości
kreatyniny zostały wykorzystane przy określaniu wielkości
filtracji kłębkowej. Ponadto samo stężenie kreatyniny w
surowicy daje możliwość oceny funkcji nerek.

OKREŚLENIE WIELKOŚCI

OKREŚLENIE WIELKOŚCI

FILTRACJI NERKOWEJ

FILTRACJI NERKOWEJ

TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA

Określanie wielkości filtracji kłębkowej oparte jest na badaniu tzw.
współczynnika oczyszczania organizmu z substancji, która ulega
przefiltrowaniu w kłębkach nerkowych, natomiast nie podlega
wchłanianiu zwrotnemu w cewkach nerkowych. Do takich związków,
które muszą być w tym celu wprowadzane sztucznie do układu
naczyniowego człowieka, należy wielocukier - inulina. Istnieje
natomiast substancja własna, wytwarzana w organizmie, która
podlega podobnym prawom, a jest nią kreatynina. Dla celów
praktycznych zwykle wykonuje się badanie wielkości filtracji
kłębkowej poprzez określenie współczynnika oczyszczania (tzw.
klirensu, z angielskiego clearance) endogennej kreatyniny. Zatem
klirens jest tą hipotetyczną objętością osocza, która zostaje
całkowicie "oczyszczona" z danego składnika (np. kreatyniny),
wskutek wydalania go do moczu, w jednostce czasu.

CZEMU SŁUŻY BADANIE?
Badanie służy określeniu podstawowej czynności nerek, jaką stanowi
filtracja kłębkowa. Powtarzając badanie co pewien czas, uzyskuje się
w ten sposób informacje o dynamice postępu niewydolności nerek.
Określenie filtracji kłębkowej może także służyć badaniu wpływu
stosowanych metod terapeutycznych lub leków na funkcję nerek.
Należy zaznaczyć, że zmniejszenie tego parametru jest jedną z
pierwszych wskazówek ukazujących upośledzenie funkcji nerek.

WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA

• Konieczność określenia czynności filtracyjnej nerek.
• Stosowanie lub konieczność zastosowania leków, których dawkę
należy dostosowywać do wielkości filtracji kłębkowej.

• Stany prowadzące do przewlekłej niewydolności nerek.

SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA

Nie ma specjalnych zaleceń. Należy jednak pamiętać by w ciągu
doby w której będzie wykonywana zbiórka moczu nie
przeprowadzać innych badań które mogłyby wpływać na wyniki
prowadzonej oceny filtracji kłębkowej (np. urografii). U pacjentów
z przewlekłą niewydolnością nerek należy ewentualnie badanie
filtracji kłębkowej poprzedzić określeniem stężenia kreatyniny w
surowicy.

•BADANIA POPRZEDZAJĄCE
Nie ma bezwzględnej konieczności wykonywania wcześniej innych
badań. Zwykle zlecenie badania jest konsekwencją szczegółowych
badań lekarskich.

•OPIS BADANIA
Badanie polega na zbieraniu moczu powstającego w ciągu 24
godzin (zwykle od 7oo do 8oo dnia następnego) oraz pobraniu
krwi najczęściej zaraz przed/po zakończeniu tej zbiórki (patrz
"Zbiórka dobowa moczu" w "Badanie moczu" w rozdziale "Badania
laboratoryjne"). Zarówno w surowicy, jak też w moczu oznacza się
stężenie kreatyniny i przy pomocy odpowiednich wzorów oblicza
się współczynnik oczyszczenia dla kreatyniny (klirens kreatyniny),
który w bardzo dużym przybliżeniu określa wielkość filtracji
kłębkowej. Należy zwrócić uwagę na dokładne zebranie
wszystkich porcji moczu w ciągu doby oraz na to, by ilość
przyjmowanych w tym czasie płynów nie odbiegała od zwykle
spożywanych. Wynik badania przekazywany jest w formie opisu
(najczęściej wykazu wartości liczbowej badanego parametru).

•CZAS
Badanie trwa 24 godziny, ale nie ogranicza w zasadniczy sposób
możliwości wykonywania codziennych czynności

•INFORMACJE, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU
BADANIE
Przed badaniem

•Występowanie okoliczności uniemożliwiających dokładne
wykonanie zbiórki dobowej moczu (np. biegunka).

•Aktualnie przyjmowane leki.
•Skłonność do krwawień (skaza krwotoczna).
W czasie badania

•Wystąpienie okoliczności uniemożliwiających dokładne
wykonanie zbiórki dobowej moczu lub przyjęcia zwykłej ilości
płynów (np. wymioty).
•JAK NALEŻY ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU?
Nie ma specjalnych zaleceń.

•MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU

•Brak powikłań. Badanie może być powtarzane wielokrotnie.
Wykonywane jest u pacjentów w każdym wieku, a także u kobiet
ciężarnych.