UKŁAD KRWIONOŚNY
• Układ krwionośny składa się z serca i naczyń czyli żył,
tętnic i naczyń włosowatych.
• Ściany żył i tętnic zbudowane są z 3 warstw:
zewnętrznej łącznotkankowej, środkowej zbudowanej z
mięśni gładkich oraz wewnętrznej tkanki łącznej i
śródbłonka.
• Ściany tętnic są grube, elastyczne, ponieważ
wyrzucana do nich krew znajduje się pod dużym
ciśnieniem, podlegającym cyklicznym zmianom.
• Żyły mają cieńsze ściany, są wiotkie ponieważ
zawierają mało włókien sprężystych i mięśniowych.
• Płynie w nich krew pod małym ciśnieniem, prowadzą
one krew do serca. W świetle żył znajdują się zastawki
zapobiegające cofaniu się krwi.
• Narządy wewnętrzne wykazują
charakterystyczne ukrwienie.
• Większość narządów posiada ukrwienie w postaci
sieci zwykłej tzn. że do narządu wchodzi tętnica,
która rozgałęzia się na sieć naczyń włosowatych.
• Włosowate naczynia tętnicze przechodzą w
żylne i z narządu wychodzi żyła.
• Niektóre narządy np. wątroba posiadają
ukrwienie wrotne tzn. że do narządu wchodzi
żyła i wychodzi również żyła.
• Inny typ ukrwienia mają nerki, przysadka
mózgowa. Jest to tzw. sieć dziwna. Do narządu
wchodzi: tętnica i wychodzi również tętnica.
SERCE
•
SERCE – umieszczone jest w worku osierdziowym,
wypełnionym niewielką ilością płynu.
•
ściana pokryta jest cienką błonką, na której leżą naczynia
wieńcowe, tworzące układ wieńcowy – odpowiedzialny za
odprowadzanie i doprowadzanie różnych substancji
•
Przedsionki i komory wyścielone są wewnątrz błoną
zbudowaną z tkanki łącznej pokrytej warstwą nabłonka
płaskie
•
serce działa na zasadzie pompy. Zastawki zapobiegają
zmianie kierunku krwi.
•
Między przedsionkiem a komorą prawej części serca
znajduje się zastawka trójdzielna, między przedsionkiem a
komorą lewej strony serca znajduje się zastawka dwudzielna.
•
U podstawy dwóch dużych tętnic – aorty i tętnicy płucnej,
odchodzących od komór znajdują się zastawki
półksiężycowate
Duży krwiobieg
• Krew (bogata w tlen) wypływa z lewej komory
serca przez zastawkę aortalną do głównej
tętnicy ciała, aorty, rozgałęzia się na mniejsze
tętnice, dalej na tętniczki, a następnie
przechodzi przez sieć naczyń włosowatych (tzw.
kapilarnych) we wszystkich narządach ciała.
• Naczynia włosowate przechodzą w drobne żyłki,
które przechodzą w żyły większego kalibru i
żyłę główną górną i dolną.
• Krew powracająca żyłami jest odtlenowana
(uboga w tlen) i przechodzi do prawego
przedsionka serca, po czym przez zastawkę
trójdzielną wpływa do prawej komory.
Mały krwiobieg
• Odtlenowana krew wypompowywana jest z prawej
komory serca przez zastawkę pnia płucnego do
pnia płucnego, który rozgałęzia się na dwie tętnice
płucne: lewą i prawą.
• Te w płucach rozgałęziają się na sieć naczyń
włosowatych oplatających pęcherzyki płucne, tam
dochodzi do wymiany gazowj.
• Utlenowana krew powraca żyłami płucnymi (to
jedyne żyły, którymi płynie utlenowana krew) do
lewego przedsionka serca, a tam przez zastawkę
dwudzielną (mitralną) krew wpływa do lewej
komory serca.
Praca serca
• Pełny cykl pracy serca trwa około 0,8 sekundy i
wyróżnić w nim można trzy fazy:
• okres pauzy, który trwa około połowy czasu
przeznaczonego na cały cykl; w tej fazie mięśnie
komór i przedsionków są rozkurczone. Krew
napływa do serca z żył głównych oraz żył
płucnych. Zastawki półksiężycowate pozostają
zamknięte.
• diastole jest fazą, w czasie której
następuje wypełnienie komór poprzez
skurcz przedsionków. Diastole trwa
ponad 0,1 sekundy.
• systole trwa 0,3 s; w czasie tej fazy
następuje skurcz komór i wyrzut do aorty
i tętnicy płucnej przez otwarte zastawki
półksiężycowate.
Krążenie płodowe
• O krążeniu płodowym mówimy podczas rozwoju płodu w
łonie matki, gdy nie jest ono zdolne do wymiany gazowej
poprzez swoje płuca, a produkty metabolizmu muszą być
dostarczane bezpośrednio z organizmu matki.
• Krew dwoma tętnicami pępkowymi przechodzi z płodu
do łożyska. Tam zostaje natlenowana i uzupełniona w
produkty metabolizmu. Jednocześnie oddaje zbędne
substancje przemiany materii. Następnie krew jedną żyłą
pępkową wraca do płodu i przechodzi przez pierścień
pępkowy płodu i dąży ku wątrobie gdzie łączy się z lewą
odnogą żyły wrotnej wątroby. Rozchodzi się na dwa
strumienie:
– przewód żylny
– sieć naczyń zatokowych wątroby
• Oba schodzą się w żyłę, która biegnie do prawego
przedsionka serca. Do prawego przedsionka wpada
również krew z kończyn górnych, szyi, głowy i zatoki
wieńcowej (unaczynienie serca). Wymieszana krew
prawego przedsionka obiera dwie następujące drogi:
• Przez otwór owalny (foramen ovale) – większa część
wymieszanej krwi prawego przedsionka przechodzi
przez otwór owalny do lewego przedsionka, miesza się
z krwią żylną dopływającą żyłami płucnymi z płuc i
przez skurcz tego przedsionka dostaje się do lewej
komory. Jej skurcz powoduje wyrzut krwi przez tętnicę
główną (aortę) na krwiobieg wielki.
• Przez ujście przedsionkowo-komorowe prawe –
mniejsza część krwi przedsionka prawego dostaję się
do komory prawej, której skurcz powoduje wyrzut krwi
pniem płucnym, przez tętnice płucne do płuc.
• Płuca płodu nie wykonują pracy służącej wymianie
gazowej, która zaczyna się dopiero po porodzie. Stąd
w przypadku ukrwienia płuc mowa tylko o
unaczynieniu odżywczym narządu.
• Krew z krążenia wielkiego wraca tętnicami pępkowymi
Elementy krwi
• W skład krwi wchodzą składniki komórkowe
(ok. 44%) i osocze (ok. 55%), czyli wodny
roztwór (90% wody) białek, soli i związków
chemicznych o niewielkiej masie cząsteczkowej,
jak np. monosacharydy.
• Dalsze składniki krwi to hormony, rozpuszczone
gazy oraz substancje odżywcze (cukier,
tłuszcze i witaminy), transportowane do
komórek, a także produkty przemiany materii
(np. mocznik i kwas moczowy), niesione z
komórek do miejsc gdzie mają być wydalone.
1) Erytrocyty
• Krwinki czerwone, nazywane inaczej erytrocytami lub
czerwonymi ciałkami, są to krwinki wytwarzane w szpiku
kostnym czerwonym.
• Widziane z boku mają kształt biszkopta, co zwiększa ich
powierzchnię. Przed wydostaniem się do krwi tracą jądro
komórkowe.
• Żyją około 120 dni. Przez cały ten okres (120 dni) pełnią
rolę "przenośnika" gazów w krwi, co możliwe jest dzięki
zawartemu w nich barwnikowi-hemoglobinie.
• Erytrocyty transportują głównie tlen który zabierają z
płuc i przenoszą do narządów ciała, ale także dwutlenek
węgla, który transportowany jest z komórek do płuc
głównie w osoczu krwi.
• Po tym okresie niszczone są głównie w śledzionie
2) Trombocyty
• Płytki krwi nazywane są inaczej krwinkami płytkowymi lub
trombocytami.
• Są to małe fragmenty cytoplazmy oderwane od wielkich
komórek szpiku nazywanych megakariocytami.
• Biorą one udział w procesie krzepnięcia krwi-zawierają one
duże ilości serotoniny, która obkurcza naczynia krwionośne.
• Krwinki te gromadzą się w miejscach uszkodzeń naczyń,
gdzie "przyczepiają" się do uszkodzonej ściany naczyniowej,
a następnie uwalniają serotoninę.
• Substancja ta powoduje lokalny skurcz ściany naczyniowej,
co zmniejsza krwawienie. Zapoczątkowała ona tworzenia
włókienek białkowych, czopując ranę.
• W utworzoną wcześniej "sieć" wpadają krwinki tworząc
skrzep, który po wyschnięciu przemienia się w tzw. strup i
umożliwia rozpoczęcie procesu odbudowy uszkodzonych
tkanek.
3) Leukocyty
• Krwinki białe, nazywane są inaczej leukocytami.
• 1 mm³ krwi powinien zawierać około 4000-11000
leukocytów. Liczba ta stanowi tylko małą część
ogólnych zasobów tych krwinek w ustroju.
• Duże zapasy ich są stale gromadzone w szpiku
kostnym, śledzionie i węzłach chłonnych, skąd
wyrzucane są do krwi pod wpływem
odpowiedniego impulsu.
• Będąc w krwi mogą zwiększyć swą liczbę nawet
dziesięciokrotnie.
• Po wpływem odpowiednich bodźców może także
zwiększyć się wytwarzanie krwinek białych.
• Krwinki białe dzielą się pod względem wyglądu i
budowy na kilka rodzajów: granulocyty, limfocyty i
monocyty.
•
Największą grupę stanowią granulocyty. Ich nazwa pochodzi
od zawartości licznych ziarnistości w cytoplazmie
•
(A) Granulocytami określa się rodzaj leukocytów, które w
cytoplazmie zawierają liczne ziarnistości oraz posiadają
podzielone na segmenty (segmentowane) jądro komórkowe.
•
W zależności od pochłaniania określonych barwników
wyróżnia się trzy rodzaje granulocytów:
•
eozynofile, czyli granulocyty kwasochłonne
•
neutrofile, czyli granulocyty obojętnochłonne
•
bazofile, czyli granulocyty zasadochłonne
•
Granulocyty zdolne do fagocytozy, czyli obojętnochłonne i w
mniejszym stopniu kwasochłonne, zwane są mikrofagami.
• (B) Agranulocyty są to komórki krwi które należą
do grupy leukocytów. Są to komórki które nie
zawierają w cytoplazmie granul czyli ziarnistości.
• Wyróżnia się dwa rodzaje agranulocytów -
monocyty i limfocyty.
• Dojrzałe monocyty (a) nazywa się makrofagami.
• Monocyty mają zdolność wydostawania się poza
światło naczyń układu krążenia oraz szybkiego
ruchu pełzakowatego. Są to komórki żerne, które
oczyszczają krew ze skrawków obumarłych tkanek
oraz bakterii (żyją około 4 dni). Produkują
interferon, który hamuje namnażanie się wirusów.
• Powstają przeważnie w szpiku kostnym
• Limfocyt (b) - komórka układu odpornościowego
należąca do leukocytów, zdolna do swoistego
rozpoznawania antygenów.
• Limfocyty dzielimy na limfocyty B i limfocyty T,
często też zalicza się do nich komórki NK
• Antygenem może być każda substancja, która
wykazuje dwie cechy: immunogenność, czyli
zdolność wzbudzenia przeciwko sobie odpowiedzi
odpornościowej swoistej, oraz antygenowość,
czyli zdolność do reagowania z przeciwciałami.
GRUPY KRWI
•
Znamy dziś 4 główne grupy krwi, oznaczane jako A, B, AB i 0.
Różnice między krwią różnych grup sprowadzają się do
obecności lub nieobecności w erytrocytach pewnych
substancji zwanych antygenami, oraz obecnością lub
nieobecnością w surowicy krwi substancji zwanych
aglutyninami albo przeciwciałami.
•
Wyróżniamy dwa aglutynogeny, które oznaczamy literami A i
B.
•
Dana krew może zawierać albo aglutynogen A, albo B, albo A i
B, czy też może nie zawierać ani aglutynogenu A, ani B.
•
Krew zawierająca aglutynogen A i B należy do grupy zwanej
AB, krew zawierająca aglutynogen A- do grupy A, a
zawierająca aglutynogen B- do grupy B, natomiast krew nie
zawierająca A ani B należy do grupy zwanej zerową (0).
• Aglutyniny występujące w surowicy są też dwóch kategorii.
Oznaczamy je literą a i b. Dana surowica może zawierać
bądź tylko a, bądź tylko b lub a i b, albo też nie zawierać
żadnej z tych aglutynin.
• Aglutynogen A i aglutynina a w warunkach normalnych nie
występuje u jednego osobnika, tak że jeżeli dana krew
zawiera A w czerwonych krwinkach, to nie może zawierać a
w surowicy.
• Podobnie też nie występują razem aglutynogen B i
aglutynina b. Spotkanie tych substancji równocześnie w
krwi powoduje aglutynację (zlepianie się) krwinek.
• Z tego wynika, że krew grupy AB nie zawiera ani aglutyniny
a ani b, natomiast krew grupy 0 zawiera obie aglutyniny.
• KONFLIKT SEROLOGICZNY
Oprócz antygenów A i B mozemy wyróznić antygen Rh
jeśli antygen wystepuje że osobnik ma krew Rh+, a jeżeli
brak antygenu Rh-.
• Płód ze zwiazku mężczyzny mającego czynnik Rh+ z
kobietą bez czynnika Rh (Rh-) moze odziedziczyć po ojcu
Rh+. Fakt ten może niekorzystnie odbic się na rozwoju
płodu w surowicy matki (Rh- pojawiają się przeciwciała
anty Rh+).
• Dopiero wtedy gdy krwinki płodu Rh+ dostana się przez
łozysko do krwi matki co najczęściej ma miejsce dopiero
w trakcie porodu. Podczas nastepnych ciąż konflikt krwi
matki (zawiera juz teraz przeciwciała anty Rh+) z krwią
płodu Rh+ może wywołać zlepienie i zniszczenie krwinek
czerwonych zwanych hemolizą płodu. w efekcje będzie to
prowadziło do uszkodzenia płodu, a nawet do poronienia.
UKŁAD LIMFATYCZNY
• Inaczej układ chłonny. Układ limfatyczny połączony jest
z żylną częścią krwionośnego układu.
• Niemal w każdej międzykomórkowej przestrzeni
występują limfatyczne naczynia zbierające limfę, czyli
płyn tkankowy.
• Naczynia średniej wielkości posiadają zastawki
zapobiegające cofaniu się limfy.
• Naczynia duże wlewają swą zawartość do licznych żył
w okolicy serca.
Do limfatycznego układu zaliczamy:
•
śledziona: nieparzysty narząd u kręgowców oraz
człowieka, położony w okolicy podżebrza lewego
brzusznej jamy; otoczona jest łącznotkankową torebką; w
miąższu tego organu wyróżnia się czerwoną oraz białą
miazgę w czerwonej miazdze zachodzi proces rozpadu
oraz fagocytozy leukocytów i erytrocytów, a także rozkład
hemoglobiny; w białej miazdze powstają i ulegają
rozpadowi limfocyty; śledziona produkuje również
odpornościowe ciała i niszczy liczne drobnoustroje,
stanowi tez magazyn krwi;
•
grasica- dokrewny gruczoł; po osiągnięciu dojrzałości
płciowej przez osobnika, ulega on tłuszczowemu
zwyrodnieniu i zanika; umieszczony jest w górnej części
piersiowej klatki poniżej tarczycy, czyli po wewnętrznej
stronie mostka; grasica wytwarza limfocyty, a także
hamuje rozwój płciowych gruczołów;
• węzły chłonne- położone na limfatycznych
naczyniach w całym ustroju; skupiska limfatycznej
tkanki mające wielkość i kształt ziarna grochu, są
otoczone łącznotkankową torebką; węzły chłonne
wytwarzają limfocyty, zawierają także liczne
komórki -fagocyty. które niszczą drobnoustroje;
• migdałki- to skupienie limfatycznej tkanki, które
wchodzi w skład pierścienia gardłowego
Waldeyera; podniebienne migdałki położone są po
obu stronach gardła, mają zachyłki- krypty;
migdałek gardłowy umieszczony jest na górnej-
tylnej ścianie gardła; językowy migdałek jest
grupą mieszków położonych na nasadzie języka,
tuż za graniczną bruzdą;
• szpik kostny- to krwiotwórcza tkanka znajdująca
się w kościach; wyróżnia się kostny szpik
czerwony, który wytwarza komórki wchodzące
następnie do krwiobiegu oraz kostny szpik żółty,
który jest zbudowany z tłuszczowej tkanki; zrąb
kostnego szpiku czerwonego buduje tkanka
łączna siateczkowata, w której leżą
hemocytoblasty; podział hemocytoblastów może
doprowadzić do powstania trzech postaci krwinek:
białych, czerwonych i płytkowych
PŁYN MÓZGOWO RDZENIOWY
• Płyn mózgowo-rdzeniowy - to przejrzysta, bezbarwna ciecz,
która wypełnia przestrzeń podpajęczynówkową mózgu,
komory mózgu oraz kanał rdzenia kręgowego.
Funkcje: amortyzacyjne, chroniąc tkankę nerwową mózgu i
rdzenia przed gwałtownymi zmianami pozycji i urazami.
Uważa się, że ma on znaczenie odżywcze dla neuronów i
komórek glejowych. Przepłukując ośrodkowy układ nerwowy
usuwa toksyczne produkty przemiany materii. Ze względu na
obecność w nim biologicznie czynnych substancji,
przypuszcza się, że może on dla nich pełnić funkcję
transportującą.
Płyn mózgowo-rdzeniowy jest nieustannie wytwarzany w
stałej objętości w ciągu doby poprzez sploty naczyniaste i
wyściółkę układu komorowego mózgu. Podlega on
dwukrotnej wymianie w ciągu 24 godzin.
ODPORNOŚĆ ORGANIZMU
• Odporność –zdolność do czynnej i biernej ochrony
organizmu przed patogenami.
ODPORNOŚĆ
nieswoista
swoista
BIERNA
CZYNNA
BIERNA
CZYNNA
NATURALNA SZTUCZNA
NATURALNA SZTUCZNA
• ODPORNOŚĆ NIESWOISTA - niespecyficzna, wrodzona
wynika z istnienia naturalnych barier ochronnych -
mechanicznych i chemicznych w postaci skóry, błon
śluzowych i wydzielin, oraz komórkowych mechanizmów
odporności (fagocytów - makrofagi).
• pierwsza bariera przeciwko czynnikom chorobotwórczym
to nie uszkodzona skóra oraz wydzielany przeznią opH od
3,5 do 5,5 we łzachi slinie obecny jest enzym - lizozym
który rozpuszcza otoczki komórkowe niektórych bakterii.
• Drobnoustroje w układzie pokarmowym niszczone są
przez kwas solny i enzymy w żołądku. Śluz w drogach
oddechowych powoduje zatrzymanie wielu
drobnoustrojów które są unieszkodliwiane przez fagocyty,
a nastepnie usuwane przez ruch żęsek nabłonka.
Odruchy obronne takie jak kaszel, kichanie, wymioty ,
biegunka są prawie natychmiastowa reakcja na wnikanie
obcych substancji i patogenów (bakterie, wirusy..).
• Jesli patogeny pokonają pierwszą linie obrony
dostaną się do krwi i limfy, zostaja uruchomione
inne nie swoiste mechanizmy obronne .
• Nie jednokrotnie miejscowo i ogólnie w ustroju
powieksza się temperatura, co stwarza niekorzystne
warunki do rozwoju mikroorganizmów.
• Komórki zainfekowane wirusami wytwarzają
specyficzne białko nazywane interferonem,
Organizm ludzki wytwarza wiele typów interferonów,
które wzmagają aktywność limfocytów i niszczenie
komórek zakazonych wirusami, oraz fagocytowanie
(pożeranie) drobnoustrojów
.
• ODPORNOŚĆ SWOISTA– białe krwinki rozpoznają
konkretny rodzaj drobnoustroju i wytwarzają
przeciwciała, które niszczą ten konkretny rodzaj
drobnoustroju.
• Jest to bardzo skuteczny mechanizm. W błonie
komórkowej komórek ciała znajdują się
specyficzne białka antygenowe, które tworzą tzw.
układ zgodności tkankowej (ukł. HLA).
• Limfocyty T sprawdzają białka układu HLA każdej
napotkanej komórki i gdy trafią na komórki z innym
układem tych białek to rozpoznają ją jako obcą.
•
Etapy odporności swoistej:
1) Monocyty (makrofagi) – fagocytują drobnoustroje i ich
fragmenty, prezentują na swojej powierzchni limfocyty T
sprawdzają prezentowany fragment i gdy białka nie są
zgodne z białkami układu HLA organizmu to limfocyt T
wydziela substancję (interleukinę), która pobudza
odpowiednie limfocyty B.
2) uaktywniony limfocyt B przechodzi wielokrotne podziały
w wyniku których powstają tzw. komórki plazmatyczne i
limfocyty pamięci.
3) Komórki plazmatyczne produkują i wydzielają do osocza
ogromną liczbę przeciwciał, które niszczą konkretny rodzaj
drobnoustroju.
Limfocyty pamięci - odpowiadają za tzw. pamięć
immunologiczną, ,,zapamiętują” rodzaj drobnoustroju i
przy ponownej inwazji tego samego zarazka, limfocyty B
od razu dzielą się i produkują przeciwciała nie
dopuszczając do rozwoju choroby.