UKŁAD KRWIONOŚNY

• Układ krwionośny składa się z serca i naczyń czyli żył,

tętnic i naczyń włosowatych.

• Ściany żył i tętnic zbudowane są z 3 warstw:

zewnętrznej łącznotkankowej, środkowej zbudowanej z

mięśni gładkich oraz wewnętrznej tkanki łącznej i

śródbłonka.

• Ściany tętnic są grube, elastyczne, ponieważ

wyrzucana do nich krew znajduje się pod dużym

ciśnieniem, podlegającym cyklicznym zmianom.

• Żyły mają cieńsze ściany, są wiotkie ponieważ

zawierają mało włókien sprężystych i mięśniowych.

• Płynie w nich krew pod małym ciśnieniem, prowadzą

one krew do serca. W świetle żył znajdują się zastawki

zapobiegające cofaniu się krwi.

• Narządy wewnętrzne wykazują

charakterystyczne ukrwienie.

• Większość narządów posiada ukrwienie w postaci

sieci zwykłej tzn. że do narządu wchodzi tętnica,

która rozgałęzia się na sieć naczyń włosowatych.

• Włosowate naczynia tętnicze przechodzą w

żylne i z narządu wychodzi żyła.

• Niektóre narządy np. wątroba posiadają

ukrwienie wrotne tzn. że do narządu wchodzi

żyła i wychodzi również żyła.

• Inny typ ukrwienia mają nerki, przysadka

mózgowa. Jest to tzw. sieć dziwna. Do narządu

wchodzi: tętnica i wychodzi również tętnica.

SERCE

•

SERCE – umieszczone jest w worku osierdziowym,
wypełnionym niewielką ilością płynu.

•

ściana pokryta jest cienką błonką, na której leżą naczynia
wieńcowe, tworzące układ wieńcowy – odpowiedzialny za
odprowadzanie i doprowadzanie różnych substancji

•

Przedsionki i komory wyścielone są wewnątrz błoną
zbudowaną z tkanki łącznej pokrytej warstwą nabłonka
płaskie

•

serce działa na zasadzie pompy. Zastawki zapobiegają
zmianie kierunku krwi.

•

Między przedsionkiem a komorą prawej części serca
znajduje się zastawka trójdzielna, między przedsionkiem a
komorą lewej strony serca znajduje się zastawka dwudzielna.

•

U podstawy dwóch dużych tętnic – aorty i tętnicy płucnej,
odchodzących od komór znajdują się zastawki
półksiężycowate

Duży krwiobieg

• Krew (bogata w tlen) wypływa z lewej komory

serca przez zastawkę aortalną do głównej

tętnicy ciała, aorty, rozgałęzia się na mniejsze

tętnice, dalej na tętniczki, a następnie

przechodzi przez sieć naczyń włosowatych (tzw.

kapilarnych) we wszystkich narządach ciała.

• Naczynia włosowate przechodzą w drobne żyłki,

które przechodzą w żyły większego kalibru i

żyłę główną górną i dolną.

• Krew powracająca żyłami jest odtlenowana

(uboga w tlen) i przechodzi do prawego

przedsionka serca, po czym przez zastawkę

trójdzielną wpływa do prawej komory.

Mały krwiobieg

• Odtlenowana krew wypompowywana jest z prawej

komory serca przez zastawkę pnia płucnego do

pnia płucnego, który rozgałęzia się na dwie tętnice

płucne: lewą i prawą.

• Te w płucach rozgałęziają się na sieć naczyń

włosowatych oplatających pęcherzyki płucne, tam

dochodzi do wymiany gazowj.

• Utlenowana krew powraca żyłami płucnymi (to

jedyne żyły, którymi płynie utlenowana krew) do

lewego przedsionka serca, a tam przez zastawkę

dwudzielną (mitralną) krew wpływa do lewej

komory serca.

Praca serca

• Pełny cykl pracy serca trwa około 0,8 sekundy i

wyróżnić w nim można trzy fazy:

• okres pauzy, który trwa około połowy czasu

przeznaczonego na cały cykl; w tej fazie mięśnie
komór i przedsionków są rozkurczone. Krew
napływa do serca z żył głównych oraz żył
płucnych. Zastawki półksiężycowate pozostają
zamknięte.

• diastole jest fazą, w czasie której

następuje wypełnienie komór poprzez
skurcz przedsionków. Diastole trwa
ponad 0,1 sekundy.

• systole trwa 0,3 s; w czasie tej fazy

następuje skurcz komór i wyrzut do aorty
i tętnicy płucnej przez otwarte zastawki
półksiężycowate.

Krążenie płodowe

• O krążeniu płodowym mówimy podczas rozwoju płodu w

łonie matki, gdy nie jest ono zdolne do wymiany gazowej

poprzez swoje płuca, a produkty metabolizmu muszą być

dostarczane bezpośrednio z organizmu matki.

• Krew dwoma tętnicami pępkowymi przechodzi z płodu

do łożyska. Tam zostaje natlenowana i uzupełniona w

produkty metabolizmu. Jednocześnie oddaje zbędne

substancje przemiany materii. Następnie krew jedną żyłą

pępkową wraca do płodu i przechodzi przez pierścień

pępkowy płodu i dąży ku wątrobie gdzie łączy się z lewą

odnogą żyły wrotnej wątroby. Rozchodzi się na dwa

strumienie:

– przewód żylny

– sieć naczyń zatokowych wątroby

• Oba schodzą się w żyłę, która biegnie do prawego

przedsionka serca. Do prawego przedsionka wpada

również krew z kończyn górnych, szyi, głowy i zatoki

wieńcowej (unaczynienie serca). Wymieszana krew

prawego przedsionka obiera dwie następujące drogi:

• Przez otwór owalny (foramen ovale) – większa część

wymieszanej krwi prawego przedsionka przechodzi

przez otwór owalny do lewego przedsionka, miesza się

z krwią żylną dopływającą żyłami płucnymi z płuc i

przez skurcz tego przedsionka dostaje się do lewej

komory. Jej skurcz powoduje wyrzut krwi przez tętnicę

główną (aortę) na krwiobieg wielki.

• Przez ujście przedsionkowo-komorowe prawe –

mniejsza część krwi przedsionka prawego dostaję się

do komory prawej, której skurcz powoduje wyrzut krwi

pniem płucnym, przez tętnice płucne do płuc.

• Płuca płodu nie wykonują pracy służącej wymianie

gazowej, która zaczyna się dopiero po porodzie. Stąd

w przypadku ukrwienia płuc mowa tylko o

unaczynieniu odżywczym narządu.

• Krew z krążenia wielkiego wraca tętnicami pępkowymi

Elementy krwi

• W skład krwi wchodzą składniki komórkowe

(ok. 44%) i osocze (ok. 55%), czyli wodny

roztwór (90% wody) białek, soli i związków

chemicznych o niewielkiej masie cząsteczkowej,

jak np. monosacharydy.

• Dalsze składniki krwi to hormony, rozpuszczone

gazy oraz substancje odżywcze (cukier,

tłuszcze i witaminy), transportowane do

komórek, a także produkty przemiany materii

(np. mocznik i kwas moczowy), niesione z

komórek do miejsc gdzie mają być wydalone.

1) Erytrocyty

• Krwinki czerwone, nazywane inaczej erytrocytami lub

czerwonymi ciałkami, są to krwinki wytwarzane w szpiku

kostnym czerwonym.

• Widziane z boku mają kształt biszkopta, co zwiększa ich

powierzchnię. Przed wydostaniem się do krwi tracą jądro

komórkowe.

• Żyją około 120 dni. Przez cały ten okres (120 dni) pełnią

rolę "przenośnika" gazów w krwi, co możliwe jest dzięki

zawartemu w nich barwnikowi-hemoglobinie.

• Erytrocyty transportują głównie tlen który zabierają z

płuc i przenoszą do narządów ciała, ale także dwutlenek

węgla, który transportowany jest z komórek do płuc

głównie w osoczu krwi.

• Po tym okresie niszczone są głównie w śledzionie

2) Trombocyty

• Płytki krwi nazywane są inaczej krwinkami płytkowymi lub

trombocytami.

• Są to małe fragmenty cytoplazmy oderwane od wielkich

komórek szpiku nazywanych megakariocytami.

• Biorą one udział w procesie krzepnięcia krwi-zawierają one

duże ilości serotoniny, która obkurcza naczynia krwionośne.

• Krwinki te gromadzą się w miejscach uszkodzeń naczyń,

gdzie "przyczepiają" się do uszkodzonej ściany naczyniowej,

a następnie uwalniają serotoninę.

• Substancja ta powoduje lokalny skurcz ściany naczyniowej,

co zmniejsza krwawienie. Zapoczątkowała ona tworzenia

włókienek białkowych, czopując ranę.

• W utworzoną wcześniej "sieć" wpadają krwinki tworząc

skrzep, który po wyschnięciu przemienia się w tzw. strup i

umożliwia rozpoczęcie procesu odbudowy uszkodzonych

tkanek.

3) Leukocyty

• Krwinki białe, nazywane są inaczej leukocytami.
• 1 mm³ krwi powinien zawierać około 4000-11000

leukocytów. Liczba ta stanowi tylko małą część
ogólnych zasobów tych krwinek w ustroju.

• Duże zapasy ich są stale gromadzone w szpiku

kostnym, śledzionie i węzłach chłonnych, skąd
wyrzucane są do krwi pod wpływem
odpowiedniego impulsu.

• Będąc w krwi mogą zwiększyć swą liczbę nawet

dziesięciokrotnie.

• Po wpływem odpowiednich bodźców może także

zwiększyć się wytwarzanie krwinek białych.

• Krwinki białe dzielą się pod względem wyglądu i

budowy na kilka rodzajów: granulocyty, limfocyty i
monocyty.

•

Największą grupę stanowią granulocyty. Ich nazwa pochodzi
od zawartości licznych ziarnistości w cytoplazmie

•

(A) Granulocytami określa się rodzaj leukocytów, które w
cytoplazmie zawierają liczne ziarnistości oraz posiadają
podzielone na segmenty (segmentowane) jądro komórkowe.

•

W zależności od pochłaniania określonych barwników
wyróżnia się trzy rodzaje granulocytów:

•

eozynofile, czyli granulocyty kwasochłonne

•

neutrofile, czyli granulocyty obojętnochłonne

•

bazofile, czyli granulocyty zasadochłonne

•

Granulocyty zdolne do fagocytozy, czyli obojętnochłonne i w
mniejszym stopniu kwasochłonne, zwane są mikrofagami.

• (B) Agranulocyty są to komórki krwi które należą

do grupy leukocytów. Są to komórki które nie
zawierają w cytoplazmie granul czyli ziarnistości.

• Wyróżnia się dwa rodzaje agranulocytów -

monocyty i limfocyty.

• Dojrzałe monocyty (a) nazywa się makrofagami.
• Monocyty mają zdolność wydostawania się poza

światło naczyń układu krążenia oraz szybkiego
ruchu pełzakowatego. Są to komórki żerne, które
oczyszczają krew ze skrawków obumarłych tkanek
oraz bakterii (żyją około 4 dni). Produkują
interferon, który hamuje namnażanie się wirusów.

• Powstają przeważnie w szpiku kostnym

• Limfocyt (b) - komórka układu odpornościowego

należąca do leukocytów, zdolna do swoistego
rozpoznawania antygenów.

• Limfocyty dzielimy na limfocyty B i limfocyty T,

często też zalicza się do nich komórki NK

• Antygenem może być każda substancja, która

wykazuje dwie cechy: immunogenność, czyli
zdolność wzbudzenia przeciwko sobie odpowiedzi
odpornościowej swoistej, oraz antygenowość,
czyli zdolność do reagowania z przeciwciałami.

GRUPY KRWI

•

Znamy dziś 4 główne grupy krwi, oznaczane jako A, B, AB i 0.
Różnice między krwią różnych grup sprowadzają się do
obecności lub nieobecności w erytrocytach pewnych
substancji zwanych antygenami, oraz obecnością lub
nieobecnością w surowicy krwi substancji zwanych
aglutyninami albo przeciwciałami.

•

Wyróżniamy dwa aglutynogeny, które oznaczamy literami A i
B.

•

Dana krew może zawierać albo aglutynogen A, albo B, albo A i
B, czy też może nie zawierać ani aglutynogenu A, ani B.

•

Krew zawierająca aglutynogen A i B należy do grupy zwanej
AB, krew zawierająca aglutynogen A- do grupy A, a
zawierająca aglutynogen B- do grupy B, natomiast krew nie
zawierająca A ani B należy do grupy zwanej zerową (0).

• Aglutyniny występujące w surowicy są też dwóch kategorii.

Oznaczamy je literą a i b. Dana surowica może zawierać
bądź tylko a, bądź tylko b lub a i b, albo też nie zawierać
żadnej z tych aglutynin.

• Aglutynogen A i aglutynina a w warunkach normalnych nie

występuje u jednego osobnika, tak że jeżeli dana krew
zawiera A w czerwonych krwinkach, to nie może zawierać a
w surowicy.

• Podobnie też nie występują razem aglutynogen B i

aglutynina b. Spotkanie tych substancji równocześnie w
krwi powoduje aglutynację (zlepianie się) krwinek.

• Z tego wynika, że krew grupy AB nie zawiera ani aglutyniny

a ani b, natomiast krew grupy 0 zawiera obie aglutyniny.

• KONFLIKT SEROLOGICZNY

Oprócz antygenów A i B mozemy wyróznić antygen Rh
jeśli antygen wystepuje że osobnik ma krew Rh+, a jeżeli
brak antygenu Rh-.

• Płód ze zwiazku mężczyzny mającego czynnik Rh+ z

kobietą bez czynnika Rh (Rh-) moze odziedziczyć po ojcu
Rh+. Fakt ten może niekorzystnie odbic się na rozwoju
płodu w surowicy matki (Rh- pojawiają się przeciwciała
anty Rh+).

• Dopiero wtedy gdy krwinki płodu Rh+ dostana się przez

łozysko do krwi matki co najczęściej ma miejsce dopiero
w trakcie porodu. Podczas nastepnych ciąż konflikt krwi
matki (zawiera juz teraz przeciwciała anty Rh+) z krwią
płodu Rh+ może wywołać zlepienie i zniszczenie krwinek
czerwonych zwanych hemolizą płodu. w efekcje będzie to
prowadziło do uszkodzenia płodu, a nawet do poronienia.

UKŁAD LIMFATYCZNY

• Inaczej układ chłonny. Układ limfatyczny połączony jest

z żylną częścią krwionośnego układu.

• Niemal w każdej międzykomórkowej przestrzeni

występują limfatyczne naczynia zbierające limfę, czyli
płyn tkankowy.

• Naczynia średniej wielkości posiadają zastawki

zapobiegające cofaniu się limfy.

• Naczynia duże wlewają swą zawartość do licznych żył

w okolicy serca.

Do limfatycznego układu zaliczamy:

•

śledziona: nieparzysty narząd u kręgowców oraz
człowieka, położony w okolicy podżebrza lewego
brzusznej jamy; otoczona jest łącznotkankową torebką; w
miąższu tego organu wyróżnia się czerwoną oraz białą
miazgę w czerwonej miazdze zachodzi proces rozpadu
oraz fagocytozy leukocytów i erytrocytów, a także rozkład
hemoglobiny; w białej miazdze powstają i ulegają
rozpadowi limfocyty; śledziona produkuje również
odpornościowe ciała i niszczy liczne drobnoustroje,
stanowi tez magazyn krwi;

•

grasica- dokrewny gruczoł; po osiągnięciu dojrzałości
płciowej przez osobnika, ulega on tłuszczowemu
zwyrodnieniu i zanika; umieszczony jest w górnej części
piersiowej klatki poniżej tarczycy, czyli po wewnętrznej
stronie mostka; grasica wytwarza limfocyty, a także
hamuje rozwój płciowych gruczołów;

• węzły chłonne- położone na limfatycznych

naczyniach w całym ustroju; skupiska limfatycznej
tkanki mające wielkość i kształt ziarna grochu, są
otoczone łącznotkankową torebką; węzły chłonne
wytwarzają limfocyty, zawierają także liczne
komórki -fagocyty. które niszczą drobnoustroje;

• migdałki- to skupienie limfatycznej tkanki, które

wchodzi w skład pierścienia gardłowego
Waldeyera; podniebienne migdałki położone są po
obu stronach gardła, mają zachyłki- krypty;
migdałek gardłowy umieszczony jest na górnej-
tylnej ścianie gardła; językowy migdałek jest
grupą mieszków położonych na nasadzie języka,
tuż za graniczną bruzdą;

• szpik kostny- to krwiotwórcza tkanka znajdująca

się w kościach; wyróżnia się kostny szpik
czerwony, który wytwarza komórki wchodzące
następnie do krwiobiegu oraz kostny szpik żółty,
który jest zbudowany z tłuszczowej tkanki; zrąb
kostnego szpiku czerwonego buduje tkanka
łączna siateczkowata, w której leżą
hemocytoblasty; podział hemocytoblastów może
doprowadzić do powstania trzech postaci krwinek:
białych, czerwonych i płytkowych

PŁYN MÓZGOWO RDZENIOWY

• Płyn mózgowo-rdzeniowy - to przejrzysta, bezbarwna ciecz,

która wypełnia przestrzeń podpajęczynówkową mózgu,
komory mózgu oraz kanał rdzenia kręgowego.
Funkcje: amortyzacyjne, chroniąc tkankę nerwową mózgu i
rdzenia przed gwałtownymi zmianami pozycji i urazami.
Uważa się, że ma on znaczenie odżywcze dla neuronów i
komórek glejowych. Przepłukując ośrodkowy układ nerwowy
usuwa toksyczne produkty przemiany materii. Ze względu na
obecność w nim biologicznie czynnych substancji,
przypuszcza się, że może on dla nich pełnić funkcję
transportującą.
Płyn mózgowo-rdzeniowy jest nieustannie wytwarzany w
stałej objętości w ciągu doby poprzez sploty naczyniaste i
wyściółkę układu komorowego mózgu. Podlega on
dwukrotnej wymianie w ciągu 24 godzin.

ODPORNOŚĆ ORGANIZMU

• Odporność –zdolność do czynnej i biernej ochrony

organizmu przed patogenami.

ODPORNOŚĆ

nieswoista

swoista

BIERNA

CZYNNA

BIERNA

CZYNNA

NATURALNA SZTUCZNA

NATURALNA SZTUCZNA

• ODPORNOŚĆ NIESWOISTA - niespecyficzna, wrodzona

wynika z istnienia naturalnych barier ochronnych -
mechanicznych i chemicznych w postaci skóry, błon
śluzowych i wydzielin, oraz komórkowych mechanizmów
odporności (fagocytów - makrofagi).

• pierwsza bariera przeciwko czynnikom chorobotwórczym

to nie uszkodzona skóra oraz wydzielany przeznią opH od
3,5 do 5,5 we łzachi slinie obecny jest enzym - lizozym
który rozpuszcza otoczki komórkowe niektórych bakterii.

• Drobnoustroje w układzie pokarmowym niszczone są

przez kwas solny i enzymy w żołądku. Śluz w drogach
oddechowych powoduje zatrzymanie wielu
drobnoustrojów które są unieszkodliwiane przez fagocyty,
a nastepnie usuwane przez ruch żęsek nabłonka.
Odruchy obronne takie jak kaszel, kichanie, wymioty ,
biegunka są prawie natychmiastowa reakcja na wnikanie
obcych substancji i patogenów (bakterie, wirusy..).

• Jesli patogeny pokonają pierwszą linie obrony

dostaną się do krwi i limfy, zostaja uruchomione
inne nie swoiste mechanizmy obronne .

• Nie jednokrotnie miejscowo i ogólnie w ustroju

powieksza się temperatura, co stwarza niekorzystne
warunki do rozwoju mikroorganizmów.

• Komórki zainfekowane wirusami wytwarzają

specyficzne białko nazywane interferonem,
Organizm ludzki wytwarza wiele typów interferonów,
które wzmagają aktywność limfocytów i niszczenie
komórek zakazonych wirusami, oraz fagocytowanie
(pożeranie) drobnoustrojów

.

• ODPORNOŚĆ SWOISTA– białe krwinki rozpoznają

konkretny rodzaj drobnoustroju i wytwarzają
przeciwciała, które niszczą ten konkretny rodzaj
drobnoustroju.

• Jest to bardzo skuteczny mechanizm. W błonie

komórkowej komórek ciała znajdują się
specyficzne białka antygenowe, które tworzą tzw.
układ zgodności tkankowej (ukł. HLA).

• Limfocyty T sprawdzają białka układu HLA każdej

napotkanej komórki i gdy trafią na komórki z innym
układem tych białek to rozpoznają ją jako obcą.

•

Etapy odporności swoistej:
1) Monocyty (makrofagi) – fagocytują drobnoustroje i ich
fragmenty, prezentują na swojej powierzchni limfocyty T
sprawdzają prezentowany fragment i gdy białka nie są
zgodne z białkami układu HLA organizmu to limfocyt T
wydziela substancję (interleukinę), która pobudza
odpowiednie limfocyty B.
2) uaktywniony limfocyt B przechodzi wielokrotne podziały
w wyniku których powstają tzw. komórki plazmatyczne i
limfocyty pamięci.
3) Komórki plazmatyczne produkują i wydzielają do osocza
ogromną liczbę przeciwciał, które niszczą konkretny rodzaj
drobnoustroju.
Limfocyty pamięci - odpowiadają za tzw. pamięć
immunologiczną, ,,zapamiętują” rodzaj drobnoustroju i
przy ponownej inwazji tego samego zarazka, limfocyty B
od razu dzielą się i produkują przeciwciała nie
dopuszczając do rozwoju choroby.