

 

Układ endokrynalny stanowi ważny system

regulacyjny organizmu. Odgrywa on istotną rolę w

dostosowaniu organizmu do wpływów czynników

zewnętrznych, warunkuje utrzymanie homeostazy,

różnicowanie i wzrost komórek.



Hormony- są to biologiczne, czynne zwiazki

wydzielane przez komórke, które mają regulować i

koordynowac stan fizjologiczny innej komórki lub

jej samej. Utrzymują one stałość środowiska

wewnętrznego ustroju i modyfikuja cechy

strukturalne tkanek.



Uklady nerwowy i endokrynalny są ze soba blisko powiązane

dlatego mówi się o nich jako o jednym układzie

neurohormonalny. Mimo tego, że układ hormonalny działa w

sposób wolniejszy i dłuższy niż układ nerwowy, który

wywołuje szybkie i krótkotrwałe reakcje na bodźce to pod

pewnymi wzgledami sa one do siebie podobne. Dla

przykładu komórka nerwowa przypomina komórke układu

wewnatrzwydzielniczego, ponieważ obie wytwarzają

substancje chemiczne, które działają na określony narząd

czy tkanke. Różnią sie tylko tym, że komórki nerwowe są

bezpośrednio połączone ze swoimi narządami docelowymi.

Podobieństwo układów przejawia się również w tym, że

niektóre gruczoły wydzielają te same substancje chemiczne

co komórki nerwowe(noradrenalina wytwarzana przez rdzeń

nadnerczy) a wiele substancji wytwarzanych przez

przysadke pochodzi od zmodyfikowanych komórek

nerwowych.



Podwzgórze-pełni nadrzędną role w układzie endokrynalnym. Jest

ono częścią układu nerwowego i wchodzi w skład międzymózgowia.

Tworzy je pas szarej substancji wokół przysadki mózgowej. Komórki

podwzgórza przewodzą bodźce elektryczne oraz produkują hormony

takie jak wazopresyne i oksytocyne. (gromadzone w tylnim płacie

przysadki). Oksytocyna powoduje skurcze mięśni gładkich macicy w

czasie porodu, ułatwia transport plemnikow w strone jajowodów.

Powoduje także obkurczanie gruczołów mlecznych dzięki czemu

mleko karmiących matek spływa do przwodów mlecznych.

Wazopresyna zwiększa wchlanianie wody w kanalikach nerkowych,

tym samym zatrzymuje wode w organiźmie i zwiększa objetość krwi

i płynow tkankowych. Powoduje skurcz mięśni naczyń krwionośnych

przez co podwyższa sie ciśnienie krwi. Niedobór wazopresyny może

powodować chorobe zwana moczowka prosta. Podwzgórze

produkuje także hormony takie jak liberyny(RH) i statyny(IH), które

stymulują wydzielanie odpowiednich hormonów przez przysadkę np.

somatoliberyna(SRH) pobudzająca uwalnianie hormonu wzrostu i

somatostatyna(SIH) hamująca jego uwalnianie.



Przedni płat przysadki wydziela hormony tropowe

wpływające na rozwój i czynności niektórych

gruczołów oraz hormony działające bezpośrednio

na tkanki. Pomiędzy przysadką a gruczołami

podległymi występuje wzajemna zależnośc, która

jest określana jako sprzężenie zwrotne. Jeżeli

przysadka mózgowa wydziela hormon tropowy

pobudzający do wydzielania gruczoł podległy

mówimy o sprzężeniu zwrotnym dodatnim lecz

jeśli hormony pochodzące z gruczołu podległego

działają hamująco na wydzielanie hormonu przez

przysadke mówimy o sprzężeniu zwrotnym

ujemnym.



Hormon adrenokortykotropowy (kortykotropina), który

pobudza kore nadnerczy do wydzielania kortyzolu.



Hormon tyreotropowy (tyreotropina) powoduje zwiększenie

masy tarczycy, zwiększenie przepływu krwi przez ten

narząd oraz nasilenie produkcji i wydzielania hormonów

tarczycy – tyroksyny i trójjodotyroniny.



Hormony gonadotropowe: folikulostymulina (folitropina) i

hormon luteinizujacy (lutropina), których ogólne działanie

polega na stymulacji rozwoju gonad i rozpoczynaniu

dojrzewania płciowego. Folitropina u kobiet pobudza wzrost

i dojrzewanie pecherzyka Graafa oraz wydzielanie

estrogenow u mężczyzn pobudza spermatogeneze.

Lutropina wywołuje u kobiet owulacje, odpowiada za

powstawanie ciałka żółtego oraz wydzielanie progesteronu

i estrogenow. U mężczyzn pobudza jądra do produkcji

androgenow .



Prolaktyna (hormon laktotropowy) wpływa na

rozwój gruczołow sutkowych u kobiet,

zapoczątkowuje i podtrzymuje laktacje.



Hormon wzrostu (somatotropina) kontroluje

wzrost tkanek, wywiera wpływ na mięśnie

szkieletowe i mięsien sercowy, podwyższa

poziom glukozy we krwi, wywiera wpływ na

wzrastanie kości.



Hormony melanotropowe- powodują zmiany

rozmieszczenia w skórze barwnika melaniny,

wzmaga rownież uwalnianie kwasów

tłuszczowych z tkanki tłuszczowej.



Wydziela melatonine hamująca rozwój
gruczołów płciowych. Intensywne
wydzielanie melatoniny w 5-7 roku życia
hamuje wydzielanie folitropiny, liberyny i
lutropiny dzięki czemu opóźnia się
dojrzewanie płciowe. Melatonina wpływa
również na rytm snu i czuwania a jej
wydzielanie jest ściśle związane z bodźcami
świetlnymi- ich obecność hamuje produkcje
tego hormonu.



Jest nieparzystym gruczołem wydzielania

wewnętrznego. Wytwarza dwa hormony

tyroksyne i trojodotyronine. Ich podstawową

funkcją jest nasilanie procesu przemiany

materii w komórkach organizmu i produkcja

ciepła. Hormony te stymulują także synteze

białek i zmniejszają poziom cholesterolu we

krwi. W tarczycy znajduje się także pewna

ilość komórek produkujących hormon

kalcytonine, który obniża poziom wapnia we

krwi.



Wystepują jako 4 niewielkie gruczoły
umieszczone na tylniej sciance
tarczycy. Produkują parathormon, który
odpowiada za podwyższanie poziomu
wapnia we krwi(aktywuje witamine D,
zmniejsza wydalanie wapnia z moczem,
pobudza czynności osteoklastow).
Parathormon działa odwrotnie w
stosunku do kalcytoniny .



Jest to gruczoł znajdujący się w śródpiersiu tuż

za mostkiem. Produkuje on tymozyne, która

powoduje dojrzewanie limfocytów T i

pośrednio wpływa na ich syntezę tym samym

pobudza wytwarzanie interferonu oraz

tymopoietyne, która hamuje przewodzenie

impulsów w płytce motorycznej (neuron-

mięsień). W przypadku nadmiernego

wydzielania skurcze ulegają osłabieniu, przy

niedoczynności zostają nadmiernie

wzmocnione. W okresie dojrzewania grasica

zanika jednak funkcje immunologiczne

dorosłego ustroju pozostają bez zmian.



Jest ona nie tylko gruczołem trawiennym ale zawiera również

tzw. Wysepki Langerhansa, w których wystepują komórki α,

produkujące glukagon i komórki β produkujące insuline.

Obydwa te hormony oddziaływuja przeciwstawnie. Glukagon

powoduje podwyższenie poziomu cukru we krwi. Jego zadaniem

jest ochrona organizmu przed skutkami spadku poziomu

glukozy( drgawki, potliwość, głód) w czasie wysiłku fizycznego,

między posiłkami. Podstawowym efektem działania insuliny jest

obniżenie stężenia cukru we krwi. Bodźcem do jej wydzielania

jest wysoki poziom glukozy. Insulina pobudza anabolizm w

komórkach różnych tkanek, stąd jej duże znaczenie w procesie

wzrastania organizmu. Najsilniejszy rozwój wysepek

Langerhansa widoczny jest w wieku 3 lat oraz w okresie

pokwitania. Z wiekiem zmienia sie rownież proporcja komorek

alfa do komorek beta, ktore przeważają. Aktywność insuliny

utrzymuje się na wysokim poziomie do ok 40-50 r.z a do około

70 r.z spada nawet o połowe. U ludzi starych obniża sie więc

metabolizm weglowodanów i wzrasta poziom cukru we krwi.



Składają się z dwóch różnych części, które odgrywają odmienne role

w organizmie.



KORA NADNERCZY- zbudowana jest z trzech warstw:

1.

kłębkowatej- położona jest ona najbardziej na zewnątrz, która

syntetyzuje i wydziela mineralokortykoidy: aldosteron i

dezoksykortykosteron. Hormony te wpływają głównie na gospodarke

wodno- mineralna ustroju, zwiększaja resorpcje sodu i wydalanie

potasu co powoduje podwyższenie ciśnienia krwi.

2.

pasmowej – która syntetyzuje kortyzol i kortykosteron. Hormony te

podwyższaja poziom cukru we krwi(mimo, że przyśpieszaja synteze

glikogenu w wątrobie). Hamują także synteze białek i obniżaja liczbe

leukocytow we krwi przez co ograniczają odporność organizmu.

3.

siatkowej- która syntetyzuje hormony płciowe(androgeny).

Wpływaja one na przyśpieszenie syntezy białek i wzrastanie

organizmu, głównie w dziecinstwie (zanim zaczną funkcjonować

gruczoły płciowe) odpowiadają za rozwój cech płciowych męskich.



RDZEŃ NADNERCZY- wydziela dwa hormony adrenaline i

noradrenaline. Mobilizują one organizm do działania i przygotowują

go do warunków stresowych. Ich działanie (głównie adrenaliny)

polega na przyśpieszeniu czestości skurczów serca, podwyższenia

ciśnienia tętniczego krwi, zwiększeniu wentylacji płuc, zozszerzeniu

źrenic i poprawie przytomności umysłu.



Obok produkcji gamet spełniaja ważne role jako gruczoły

wewnątrzwydzielnicze. Hormony płciowe przez nie produkowane to

androgeny, estrogeny i progesterony. Głównym androgenem męskim

jest testosteron produkowany przez komórki Leydiga w jądrach.

Androgeny zaliczamy do hormonów anabolicznych. Pobudzają one

zarówno podziały komórek, jak i wzrastanie i dojrzewanie tkanek. W

trakcie rozwoju zarodkowego i płodowego osobników płci męskiej

androgeny kształtują ośrodek rozrodczy w podwzgórzu w kierunku

męskim. Pobudzają rozwój dodatkowych narządów płciowych w trakcie

życia płodowego i kształtowanie zewnętrznych narządow płciowych

takich jak:przewodów i gruczołów wydzielniczych, które przenoszą

plemniki i produkują płyn nasienny. W okresie dojrzewaia powoduja

wzrost moszny i prącia, gruczołu krokowego i pęcherzykow nasiennych,

rozwój owłosienia łonowego i rozrost gruczołów łojowych oraz mięśni,

kośćca i krtani. W wieku dojrzałym androgeny odpowiadają za

prawidłowy przebieg spermatogenezy i poped płciowy, za typowe dla

płci męskiej owłosienie klatki piersiowej i twarzy, a także za stopniowe

zanikanie włosow na głowie. Najwiękasz produkcja andgrogenów

występuje u meżczyzn w wieku ok 20 lat później stopniowo spada.

Spadek ten jest najszybszy w ok 40-50 r.z co prowadzi do objawów

zwanych przekwitaniem męskim (andropauza)



Męskie hormony płciowe w okresie pokwitania wywołuja tzw. “skok

pokwitaniowy”- powodują rozrost kośćca, wzrost ciała na długosc, rozrost

obręczy barkowej,a także rozwoj tkanki mięśniowej. W końcowej fazie

dojrzewania przyśpieszaja proces zarastania kości długich.



Głównym estrogenem produkowanym przez jajniki jest estradiol, a także

estron. Estrogeny podobnie jak androgeny wykazują istotne działanie

anaboliczne. Są odpowiedzialne za wzrost i rozwój jajowodow, macicy,

pochwy oraz zewnętrznych narządów płciowych. Wpływają na zwiększenie

ilości białek kurczliwych(aktyny i miozyny) w mięśniówce macicy dzięki

czemu powodują wzrost jej samoistnej kurczliwości oraz pobudzają

regenerację macicy podczas cyklu miesięcznego. Współdziałaja w rozwoju

gruczołów sutkowych. Przyśpieszają dojrzewanie kośćca i odpowiadają za

ukształtowanie miednicy u kobiet. Około 50 r.z nastepuje zakończenie

wydzielelania estrogenow przez jajniki i ustanie miesiączkowania(menopauza)



Progesteron odpowiada za przygotowanie macicy do przyjęcia (inplantacji)

zapłodnionej komórki jajowej i za kontrole przebiegu ciąży. Wydzielaniu

progesteronu w drugiej fazie cyklu menstruacyjnego towarzyszy wzrost

temperatury ciała o 0,2-0,5ºC, co jest wykorzystywane w termicznej metodzie

antykoncepcji.



Żenskie hormony płciowe(estrogeny), podobnie jak androgeny powodują w

okresie pokwitania wzrost aktywności osteoblastycznej, czego wynikiem jest

skok pokwitaniowy w okresie dojrzewania. Estrogeny przyśpieszaja

dojrzewanie kości i ułatwiaja zarastanie nasad kości długich z trzonami

bardziej skutecznie niż androgeny, skutkiem czego kościec kobiet jest zwykle

krótszy niż meżczyzn.



U dziewcząt po wystąpieniu menarche stężenie hormonow płciowych i

gonadotropin zmienia sie cyklicznie. U kobiet po klimakterium następuje

obniżenie syntezy estrogenów co powoduje zaburzenia równowagi między

estrogenami i androgenami ich organizmach.



W pierwszym trymestrze wzrastanie jest regulowane

układem hormonalnym. W późniejszym rozwoju płodu

zasadniczą role odgrywa łożysko, które jest głowną

drogą wymiany metabolicznej między płodem a

matką. Stanowi on także ważny gruczoł dokrewny, a

jego czynność hormonalna rozpatruje się łacznie z

układem endokrynalnym jako jednostke płodowo-

łożyskowa. Pierwszym hormonem wytwarzanym przez

łożysko jest gonadotropina łożyskowa, która

odpowiada za utrzymanie ciążzy poprzez wpływ na

przetrwanie ciałka żółtego i hamowanie procesów

immunologicznych odrzucania płodu. Kolejnym

ważnym hormonem jest prolaktyna łożyskowa,

stymuluje ona wytwarzanie czynników wzrostowych,

szczególnie somatomedyn.



Jeśli chodzi o funkcje wewnątrzwydzielnicze własnych gruczołów

płodu, to już w 4-5 tygodniu życia różnicują sie zawiązki nadnerczy

płodowych. Stężenie hormonu wzrostu juz w 10 tygodniu życia

płodowego jest bardzo wysokie jednak nie odgrywa większej roli

we wzrastaniu płodu. W 11 tygodniu wytwarzane są już hormony

tarczycy, odgrywajżce ważna role w rozwoju mózgu płodu. Od

drugiego trymestru ciąży wykazują aktywność hormonalna

komórki tarczycy, produkujące kalcytonine .



W pierwszych godzinach po urodzeniu znacznie zwiększa się

wydzielanie TSH a w konsekwencji tyroksyny. Hormony tarczycy

umożliwiaja adaptacje do zmiennych temperatur i zapewniają

dalszy rozwój układu nerwowego. W wieku 6-7 lat kora nadnerczy

zmienia proporcje wydzielania hormonów. Rozpoczyna się

zwiększone wydzielanie androgenow nadnerczowych. Zjawisko to

występuje u obu płci i zwane jest adrenarche. Przebiega ono

niezależnie od występujacego póżniej dojrzewania płciowego, ale

wpływa na wiele cech płciowych charakterystycznych dla okresu

pokwitania np. owłosienie płciowe.



Polega ono przede wszystkim na obniżeniu

wrażliwosci podwzgórza i przysadki na

hamujące działanie gruczołów obwodowych.

Dojrzewaja wówczas ośrodki

ponadpodwzgórzowe, odpowiedzialne za

rytmiczność uwalniania gonadoliberyny.

Gonadotropiny zaczynają rozwijać czynność

hormonalna gruczołów płciowych. Zaczyna

sie wtedy wielokrotnie zwiększać

wytwarzanie hormonow płciowych w jądrach

i jajnikach.