Analiza sytuacji chorego w

zaawansowanej chorobie

nowotworowej

Problemy psychosocjalne chorych i

ich rodzin

mgr Katarzyna Stachnik

psycholog

Katedra i Klinika Medycyny Paliatywnej UM w Poznaniu

CIAŁO

SFERA

SOCJALNA

PSYCHIK

A

DUCHOWOŚĆ

ETAPY PRZEŻYWANIA CHOROBY

PACJENT

• Zaprzeczanie
• Bunt, gniew,

rozdrażnienie

• Targowanie się
• Obniżony nastrój,

depresja

• Akceptacja odejścia

RODZINA

• Zaprzeczanie = brak

mobilizacji

• Gwałtowne wahania nastroju
• Czas zwątpienia w siebie
• Ujawnianie emocji – żałoba –

służy przewartościowaniu

bólu i cierpienia

• Okres badania – sprawdzanie

nowych zachowań

• Poszukiwanie i nadawanie

znaczenia

• Odczuwanie ponownego

bycia sobą

MECHANIZMY OBRONNE

REPRESYWNE

• Zaprzeczanie
• Wypieranie
• Tłumienie
• Projekcja (lęku)
• Racjonalizacja

SENSYTYWNE

• Sensytywne poszukiwanie

informacji

• Zachowania magiczne,

targowanie się z Bogiem

• Rozszczepienie obrazu

choroby

• Ucieczka w marzenia
• Postawa

samowystarczalności

Piramida potrzeb wg Maslow’a

fizyczne

bezpieczeństw

a

społeczne

uznania

samorealizac

ji

Opieka psychologiczna:

• nie opuszczaj mnie
• wysłuchaj mnie
• pomóż mi
• delikatnie dotykaj mojej duszy

ŹRÓDŁA NIEPOKOJU DLA

RODZINY

• napięcia emocjonalne
• potrzeby fizykalne
• nieokreśloność sytuacji
• strach z powodu faktu umierania chorego
• zmiany ról życiowych i stylu życia
• finanse
• spostrzeganie błędów w sposobie

prowadzenia opieki

• rozbieżne potrzeby domowników

RODZAJE POTRZEB RODZINY

•

potrzeba bycia z umierającym

• potrzeba bycia pomocnym umierającemu

• potrzeba uzyskania potwierdzenia od
chorego, że nasze
działania przynoszą mu ulgę

• potrzeba informacji o nadchodzącej śmierci

• potrzeba wyrażania emocji

• potrzeba wsparcia od dalszej rodziny

• potrzeba akceptacji, wsparcia i ulżenia
trudom od
zespołu hospicjum

JAKOŚĆ

ŻYCIA

Jakość życia może być

określona jedynie przez

zainteresowaną osobę - jest

to więc pojęcie subiektywne.

Może dotyczyć podobnie jak

np. ból czterech wymiarów:

• fizycznego
• psychicznego
• socjalnego
• duchowego

JAKOŚĆ ŻYCIA

to

aktualna subiektywna

satysfakcja z życia

odniesiona

do

oczekiwanej satysfakcji

Możliwości poprawy oceny

jakości życia (QL)

Sytuacja upragniona

Sytuacja realna

Sytuacja realna

QL

Zmiana sytuacji

upragnionej

Sytuacja upragniona

Zmiana sytuacji

realnej

QL

Q
L

CECHY OBJAWÓW PSYCHICZNYCH

DLA OTOCZENIA:

przejawiają się

anomaliami

ZACHOWANIA

DLA CHOREGO:

przejawiają się

anomaliami

PRZEŻYWANIA

NAJCZĘSTSZE OBJAWY CHOROBY

NOWOTWOROWEJ

OBJAWY SOMATYCZNE %

osłabienie 73

ból 63

ospałość 60

suchość jamy ustnej 55

nudności 45
brak apetytu 45

OBJAWY PSYCHICZNE %

bezradność

72

smutek

67

nerwowość 62

zaburzenia snu

53

rozdrażnienie

47

utrudnienie koncentracji

40

DEPRESJA

„Tak ja dostałem w udziale miesiące udręki i

noce zgryzoty mnie przypadły. Kładąc się

pytam „Kiedy wstanę?” i dłuży się wieczór, i

miotam się aż do świtu. Pokryło się ciało moje

robactwem i strupem, skóra moja zasycha i

znów ropieje. Dni moje były szybkie jak tkackie

czółna i kończą się bez nadziei. Pomnij, że

tchnieniem jest moje życie. Nie wróci oko

moje, aby widzieć szczęście.”

Księga Hioba, 7, 3-7, tłumaczenie Cz.

Miłosz

Cierpienie fizyczne,

dyskomfort, ból

stają się dopiero wtedy

dolegliwością,

gdy towarzyszy im

element psychiczny

Amerykańskie Towarzystwo

Psychiatryczne określa depresję jako

stan złożony z kilku elementów:

1) spowolnienie myślenia
2) niezdolność do przeżywania przyjemności
3) zmniejszenie celowej aktywności fizycznej
4) poczucie winy
5) poczucie beznadziejności
6) zaburzenia snu
7) upośledzone (lub nadmierne) łaknienie

2 = tzw. „mała” depresja
5 = tzw. „duża” depresja

Leczenie depresji należy

rozumieć nie tylko jako

leczenie zaburzenia

psychicznego, ale może

nawet przede wszystkim,

jako leczenie

wspomagające w chorobie

nowotworowej

(w fazie terminalnej -

poprawa jakości życia)

Zasady postępowania w

przypadku

osób z depresją:

•

nie mów do pacjenta jak powinien żyć, po
prostu słuchaj go

•

nie aktywizuj go na siłę, nie rozśmieszaj, nie
bagatelizuj jego skarg

•

wysąduj jaką pacjent ma wiedzę na temat
depresji

i uzupełnij ją

•

wspieraj psychoterapię lekami

•

nigdy nie lekceważ gróźb samobójczych
pacjenta

LĘK

to stan napięcia, objawy

niepokoju, bez uzasadnionej,

zrozumiałej, realnej przyczyny

Lęk ogranicza możliwości

człowieka. Ostrzega przed

nieistniejącą, nierealną

groźbą

MANIFESTACJE LĘKU:

• LĘK Z NAPADAMI PANIKI:

ostre napady, obawy o

własne

życie, obawy przed

„zwariowaniem”

(kołatanie serca, duszność, bóle kończynowe, bóle głowy.

Pomiędzy atakami pacjent czuje się dobrze.

• LĘK W POSTACI FOBII:

nierealne obawy przed

konkretnymi obiektami: ludźmi, przedmiotami, sytuacjami

.

• LĘK W POSTACI NATRĘCTW:

psychiczny lub fizyczny

przymus powtarzany w sposób rytualny.

• LĘK SOMATYCZNY:

przeobrażenie lęku w objaw

somatyczny, najczęściej bólowy i uporczywe poszukiwanie
diagnozy (idea hipochondryczna)

Wpływ lęku na ocenę jakości

życia

i percepcję bólu:

• to czynnik ograniczający aktywność
• obniża naturalną zdolność do samoobrony

przed chorobą

• może powodować wycofanie się z kontaktów

międzyludzkich

• doprowadza do wytworzenia postawy

rezygnacyjnej

• skrajnie do samobójstwa
• wysoki poziom lęku powoduje przeżywanie

bólu ze znacznie większym nasileniem, niż
przy umiarkowanym niepokoju

FORMY LĘKÓW PRZED

ŚMIERCIĄ

• LĘK SPOWODOWANY CHOROBĄ
symptomy fizykalne (ból, wymioty,

duszność...)

• LĘK PSYCHOLOGICZNY
nieumiejętność poradzenia sobie
utrata kontroli nad samym sobą

• LĘK PRZED UMIERANIEM
lęk egzystencjalny
niepokoje religijne

• LĘK SPOWODOWANY LECZENIEM
obawy o uboczne skutki leczenia
obawy o zmiany zachodzące w ciele

• LĘK O RODZINĘ I PRZYJACIÓŁ
utrata atrakcyjności seksualnej
lęk bycia ciężarem dla innych
utrata dotychczasowej pozycji w rodzinie

• TROSKI MATERIALNE I SPOŁECZNE
niemożność dalszej pracy
koszty leczenia
utrata więzi społecznych

ZABURZENIA PSYCHICZNE

• CZYNNIKI PSYCHICZNE - obawa przed

śmiercią, izolacja socjalna, bezradność

LĘK , DEPRESJA,

TENDENCJE SAMOBÓJCZE

• CZYNNIKI SOMATOPSYCHICZNE - ból,

oszpecenie, okaleczenie

DEPRESJA

• CZYNNIKI SOMATYCZNE - przerzuty do

CUN, guzy hormonalnie czynne,
kacheksja, zaburzenia oddychania

ZESPOŁY

UROJENIOWE,

MAJACZENIE,

SPLĄTANIE

• CZYNNIKI ZWIĄZANE Z TERAPIĄ -

cytostatyki, sterydy, radioterapia mózgu

PRZYMGLENIE

ŚWIADOMOŚCI

ZESPOŁY UROJENIOWE

DEPRESJA

NEGATYWNE I

POZYTYWNE REAKCJE

NA RAKA

CHOROBA JAKO ŹRÓDŁO LĘKU, POCZUCIA

ODRZUCENIA I UTRATY GODNOŚCI

• Boję się, że będę dla innych ciężarem

50%

• Myślę, że choroba przysporzy mi bólu

49%

• Czuję się nie w porządku z powodu choroby

46%

• Choroba zniweczyła moje ważne plany 43%
• Czuję się zażenowany chorobą i leczeniem

27%

• Boję się śmierci

22%

• Jestem ogromnym ciężarem dla innych

16%

WZBOGACENIE ŻYCIA DZIĘKI CHOROBIE

• Codziennie mam powody do radości

87%

• Bardziej doceniam to co mam

81%

• Mniej się przejmuję

72%

• Zbliżyłem się do pewnych osób

65%

• O wiele wyraźniej widzę, co jest w życiu ważne

62%

• Moja choroba ma też dobre strony

45%

• Choroba uwolniła mnie od niektórych obowiązków

24%