PRAWA CZŁOWIEKA W
PROCESIE INTEGRACJI
EUROPEJSKIEJ
Pojęcia i geneza ochrony praw człowieka
w WE/UE
Katalog praw człowieka - Karta Praw
Podstawowych
Prawa człowieka w kontaktach UE z
państwami trzecimi i organizacjami
międzynarodowymi
Instytucje ochrony praw człowieka
LITERATURA
• A. Cieleń, Prawa polityczne obywateli UE, Warszawa 2008
• A. Bodnar, Obywatelstwo wielopoziomowe. Status
jednostki w europejskiej przestrzeni konstytucyjnej,
Warszawa 2008
• T. Jurczyk, Prawa jednostki w orzecznictwie Europejskiego
Trybunału Sprawiedliwości, Warszawa 2009
• Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej.
Wprowadzenie Władysław Bartoszewski, Warszawa 2001, s.
11
• Karta Praw Podstawowych w europejskim i krajowym
porządku prawnym, Pod red. A. Wróbla, Warszawa 2009
• M. Łuszczuk, Rzecznik Praw Obywateli Unii Europejskiej,
Warszawa 2000
• A. Łazowski, Ochrona praw jednostek w prawie Wspólnot
Europejskich. Pozasądowe mechanizmy ochrony prawe
przed instytucjami i organami Wspólnot Europejskich,
Kraków 2002
• I. Malinowska, Prawa człowieka w Unii Europejskiej,
Warszawa 2005
LITERATURA
• G. Michałowska, Ochrona praw człowieka w Radzie
Europy
i w Unii Europejskiej, Warszawa 2007
Ochrona praw podstawowych w Unii Europejskiej.
Wybrane zagadnienia, Redakcja naukowa Agnieszka
Florczak, Warszawa 2009
Ochrona praw człowieka i wolności ekonomicznych w
UE,
Białystok 2006
J. Sozański, Prawa człowieka w systemach prawnych
Wspólnot i
Unii Europejskiej, Warszawa-Poznań
2005
LITERATURA
Unia Europejska polityczne i prawne aspekty
integracji. Pod red.
Z.Biegański, J.
Jackowicz, Warszawa 2008
A. Florczak, Ochrona praw człowieka w systemie
prawa
wspólnotowego, w: Prawa człowieka.
Wybrane zagadnienia
i problemy, Redakcja L.
Koba, W. Wacławczyk,
Warszawa 2009
A. Florczak, Ochrona praw podstawowych w UE.
Wybrane zagadnienia, Warszawa 2009
M. Muszyński, Polska Karta Praw Podstawowych
po Traktacie
lizbońskim. Charakter prawny i
granice związania,
,,Przegląd Sejmowy’’ nr 1 z
2009, s. 55-77
DROGA UE DO STWORZENIA
KATALOGU PRAW JEDNOSTKI
Brak odniesienia do praw człowieka w traktatach
założycielskich
1969 r. Trybunał Sprawiedliwości odwołał się do
kategorii praw podstawowych – sprawa Stauder p. m.
Ulm
1973 r. prośba PE do KE dot. przygotowania
sprawozdania o możliwościach podjęcia działań w
celu zapobiegania naruszeniom praw zawartych w
konstytucjach państw członkowskich
XII.1973 r. Deklaracja o europejskiej tożsamości
1986 r. Jednolity Akt Europejski – traktatowe
umocowanie
1989 r. Deklaracja Podstawowych Praw i Wolności PE
9.12.1989 r. Karta Wspólnotowa Podstawowych Praw
Socjalnych Pracowników
1991 r. Deklaracja Praw Człowieka Rady Europejskiej
DROGA UE DO STWORZENIA
KATALOGU PRAW JEDNOSTKI
7.02.1992 r. Traktat o Unii Europejskiej
1993 r. Rezolucja PE o poszanowaniu praw
człowieka we Wspólnocie
2.10.1997 r. Traktat amsterdamski
3-4 czerwca 1999 r. - Szczyt Rady
Europejskiej w Kolonii
2.10.2000 r. Karta Praw Podstawowych
26.02.2001 r. Traktat nicejski
- 18.06.2004 r. Traktat ustanawiający Konstytucję
dla Europy
13.12.2007 r. Traktat reformujący (lizboński)
POJĘCIA
Praw podstawowych
Praw zasadniczych
Praw fundamentalnych
Praw człowieka
Praw obywatelskich
Praw socjalnych
NAKAZ RÓWNEGO
TRAKTOWANIA
• Bez względu na przynależność państwową -
art. 12 TWE
• Równe traktowane kobiet i mężczyzn:
– równość kobiety i mężczyzn podstawowa
zasada i jeden z celów i zadań WE - art. 2
TWE
– równego wynagrodzenia - art. 141
– równych
szans
na
rynku
pracy
i
traktowania w pracy - art. 137
• Zakaz
wszelkiej
dyskryminacji
między
producentami i konsumentami Wspólnot w
rolnictwie - art. 34
• Od Amsterdamu :
Bez względu na płeć, rasę lub pochodzenie
etniczne, religię lub wyznanie, inwalidztwo, wiek
lub orientację seksualna - art. 13 TWE
GWARANCJE OCHRONY PRAW
CZŁOWIEKA TRAKTACIE O UE
Art. 6 ust. 1 TUE wspólne wartości realizowane w
ramach Unii Europejskiej -
zasada wolności, demokracji,
poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności
oraz państwa prawa
Art. 6 ust. 2: ,,Unia szanuje prawa podstawowe
zagwarantowane w Europejskiej Konwencji o ochronie
praw człowieka i podstawowych wolności, podpisanej w
Rzymie 4 listopada 1950 roku, oraz wynikające z tradycji
konstytucyjnych wspólnych dla Państw Członkowskich,
jako zasady ogólne prawa wspólnotowego’’
Traktat amsterdamski w art. 7 przewiduje zastosowanie
sankcji politycznych w postaci zawieszenia w pewnych
prawach wynikających ze stosowania Traktatu, w tym
prawa
do
głosowania
w
Radzie
UE
państw
członkowskich, które poważnie i uporczywie naruszają
zasady art. 6 ust. 1 TUE
GWARANCJE OCHRONY PRAW
CZŁOWIEKA TRAKTACIE O UE
Art. 6
1. Unia uznaje prawa, wolności i zasady
określone w Karcie Praw Podstawowych z dnia
7 grudnia 2000 r, w brzmieniu dostosowanym
12 grudnia 2007 r. w Strasburgu, która ma taką
sama wartość prawną jak traktaty’’
2. Unia przystępuje do Europejskiej Konwencji
o ochronie praw człowieka i podstawowych
wolności…
3. Prawa podstawowe, zagwarantowane w
EKoPCz oraz wynikające z tradycji wspólnych
państwo członkowskim stanowią część prawa
Unii jako zasady ogólne prawa
Opinia Trybunału Sprawiedliwości
nr 2 z 28 marca 1994 r.
• ,,według obowiązującego obecnie prawa
Wspólnota nie może przystąpić do
Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i
Podstawowych Wolności, gdyż żaden
przepis Traktatu nie upoważnia
Wspólnoty do tworzenia przepisów lub
zawierania umów w przedmiocie ochrony
praw człowieka’’
ZALETY PRZYSTĄPIENIA UE
DO EKPCz
Instytucje UE poddane zostaną niezależnej
kontroli zewnętrznej - pokaże, że UE nie stoi
ponad prawem
Kontrola ETPCz będzie kontrola bezpośrednią
UE będzie mogła występować w sprawach przed
ETPCz i bezpośrednio bronić swoich interesów
Uniknie się rozbieżnych orzeczeń ETS i ETPCz i
tym samym zapewni większą pewność prawa
Zwiększy się wiarygodność UE w stosunku do
podmiotów trzecich w dziedzinie ochrony praw
fundamentalnych
Zapewni jednolity minimalny poziom ochrony
praw w Europie
KARTA WSPÓLNOTOWA
PODSTAWOWYCH PRAW SOCJALNYCH
PRACOWNIKÓW
- 9 grudnia 1989 r.
Zawiera katalog praw socjalnych – 12
artykułów
Zobowiązuje państwa członkowskie do
zagwarantowania podstawowych praw
socjalnych
Zobowiązuje Komisję Europejską do
przedstawiania przepisów zmierzających
do urzeczywistnienia tych praw oraz do
sporządzania rocznych sprawozdań z
wykonania przez państwa członkowskie
postanowień Karty
KARTA WSPÓLNOTOWA
PODSTAWOWYCH PRAW SOCJALNYCH
PRACOWNIKÓW
- 9 grudnia 1989 r.
Dla wspierania współpracy w dziedzinie
polityk ochrony socjalnej między państwami
członkowskimi oraz z Komisją Europejską
został powołany
Komitet do Spraw Ochrony
Socjalnej
z zadaniem:
badania sytuacji w tej dziedzinie
wspieranie
wymiany
informacji,
doświadczeń
opracowywanie sprawozdań
formułowanie opinii lub podejmowanie
innych
prac
w
ramach
swoich
kompetencji
OBYWATELSTWO UNII
EUROPEJSKIEJ
Wśród celów UE sprecyzowanych w art. 2
TUE jest i ten, który mówi, iż należy
wzmocnić ochronę praw i interesów
obywateli państw członkowskich, poprzez
wprowadzenie obywatelstwa Unii
Wg art. 17 TWE obywatelem Unii jest
każda osoba, która posiada obywatelstwo
państwa członkowskiego
Obywatelstwo europejskie wzmacnia, a
nie zastępuje obywatelstwa krajowego
PRAWA OBYWATELI UNII
Prawo swobodnego poruszania się i
przebywania
na
obszarze
państw
członkowskich
Art. 18
Dyrektywa 2004/38/WE z 30 kwietnia
2004 r.
PRAWA OBYWATELI UNII
Prawo wyborcze
(biernego i czynnego)
w
wyborach
do
Parlamentu
Europejskiego
Art. 19.2, art. 190.1
Dyrektywa 1993/109/WE
Akt o wyborach z 1976 r.
Prawo wyborcze
(biernego i czynnego)
do organów lokalnych (samorządów)
państw członkowskich
Art. 19.1
Dyrektywa 1994/80/WE i 1996/30/WE
PRAWA OBYWATELI UNII
Prawo
do
ochrony
przez
władze
dyplomatyczne lub konsularne
innego
państwa członkowskiego na obszarze kraju
trzeciego, w którym obywatel przebywa, w
przypadku, gdy nie ma przedstawicielstwa
dyplomatycznego państwa, którego jest
obywatelem
Art. 20
Decyzja Rady 95/533/WE z 19 grudnia 1995 r.
Prawo zwracania się na piśmie w językach
urzędowych do instytucji unijnych
Art. 21 zd. 2, art. 314
Regulaminy instytucji
Europejski Kodeks Dobrej Praktyki
Administracyjnej
PRAWA OBYWATELI UNII
Prawo składania petycji do Parlamentu
Europejskiego
Art. 21 zd.1, art. 194
Regulamin PE
Europejski
Kodeks
Dobrej
Praktyki
Administracyjnej
PRAWO SKŁADANIA PETYCJI
DO PARLAMENTU
EUROPEJSKIEGO
Przedmiot petycji winien dotyczyć
podmiotu
składającego
petycję
osobiście, mogą one dotyczyć:
wniosku o podjęcie określonych
nowych rozwiązań legislacyjnych w
prawie
wspólnotowym
lub
nowelizację
naruszeń praw podstawowych
naruszeń
norm
prawa
wspólnotowego
PRAWO ZWRACANIA SIĘ DO RZECZNIKA
PRAW OBYWATELSKICH ZE SKARGAMI
• art. 21 zd. 2, art. 195
•Skarga
dotyczący
niewłaściwej
działalności
instytucji i organów Wspólnot
• Może być wniesiona przed upływem 2 lat od
dowiedzenia się o tym fakcie
Procedura rozpatrywania skargi:
etap badania dopuszczalności skargi
etap badania merytorycznego (Rzecznik zwraca się do
instytucji objętej skargą o ustosunkowanie się w ciągu
trzech miesięcy w formie opinii wstępnej, a następnie
przekazuje jej treść skarżącemu, który w ciągu miesiąca ma
prawo zgłosić swoje uwagi)
Rzecznik dąży do polubownego załatwienia sprawy
Przedstawia uwagi krytyczne
lub - jeśli sprawa ma
duże znaczenie, implikacje ogólne - może sporządzić raport
zawierający projekty zaleceń dla instytucji lub organu
Przedstawia raport dla PE wraz z zaleceniami
DZIAŁANIA SPRZECZNE Z
WŁAŚCIWYM ZARZĄDZANIEM
• ,,
Do przypadku niewłaściwego administrowania
dochodzi wtedy, gdy organ publiczny nie
postępuje zgodnie z przepisami lub zasadami dla
niego wiążącymi’’
Kłócące się z postanowieniami art. 6 TUE
Proceduralne błędy administracyjne
Nadużywające władzę
Niekompetentne
Dyskryminujące
Opóźniające
Nie odpowiadające na wnioski o udzielenia
informacji
Liczba skarg latach 1995–2007
ROK LICZBA SKARG
• 1995 298
• 1996 842
• 1997 1181
• 1998 1372
• 1999 1577
• 2000 1732
• 2001 1874
• 2002 2211
• 2003 2436
• 2004 3726 (285)
• 2005 3920 (
346)
• 2006 3830 (228)
• 2007 3211 (214)
• 2008 3406 (RFN - 546; Hiszpania – 352; Polska -270;
Francja -240)
• 2009 3098 (RFN - 413; Hiszpania – 389; Polska -235;
Francja -235)
• Odsetek skarg pozostających poza zakresem
kompetencji rzecznika w latach 2000–2007
2000 - 72%
2001 - 71%
2002 - 72%
2003 - 75%
2004 - 74,8%
2005 - 69,3%
2006 - 78,5%
2007 - 74%
INNE PRAWA POLITYCZNE
Prawo dostępu do dokumentów
Art. 255
Rozporządzenie 1049/2001/WE
Regulaminy instytucji
Europejski
Kodeks
Dobrej
Praktyki
Administracyjnej
Prawo do dobrej administracji
Art. 195 (pośrednio)
Decyzje pro foro externo
Europejski
Kodeks
Dobrej
Praktyki
Administracyjnej
KARTA PRAW PODSTAWOWYCH UNII
EUROPEJSKIEJ
z 7 grudnia 2000 r.
Preambuła
-
,,Unia
jest
zbudowana
na
niepodzielnych,
powszechnych
wartościach
godności
ludzkiej,
wolności,
równości
i
solidarności’’
Wśród źródeł Preambuła wprost wymienia:
prawa wynikające z tradycji konstytucyjnych i zobowiązań
międzynarodowych państw członkowskich
Traktat o UE i traktaty o WE, o WWiS i o WEA
Europejską
Konwencję
o
Ochronie
Praw
Człowieka
i
Podstawowych Wolności
Europejskich kart społecznych
Kartę Wspólnotową Podstawowych Praw Socjalnych Pracowników
orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich i
Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
w tekście Karty odwołuje się również do przepisów Konwencji
Genewskiej z 28 lipca 1951 r. i Protokołu z 31 stycznia 1967 r.
dotyczących statusu uchodźców
KARTA PRAW PODSTAWOWYCH UNII
EUROPEJSKIEJ
z 7 grudnia 2000 r.
Karta liczy 54 artykuły zamieszczone w siedmiu
rozdziałach
Karta potwierdza, dokonuje wizualizacji
Składa się z dwóch generalnych grup postanowień:
katalogu praw, zasad i aspiracji w dziedzinie ochrony praw
człowieka – normy mają różny charakter (respektuje się
prawa, a zasady przestrzega – prawa i wolności do
bezpośredniego stosowania, zasady jako cele polityki)
tzw.
przepisów
pomostowych
uściślających
zakres
stosowania Karty
ROZDZIAŁ I - ,,GODNOŚĆ’’
prawo do życia (nie można orzec ani wykonać kary
śmierci)
prawo do integralności osoby ludzkiej – fizycznej i
psychicznej
zakaz praktyk eugenicznych, zakaz klonowania istot
ludzkich i wykorzystywania ciała ludzkiego i jego
organów
jako
źródło
zysku,
zgoda
osoby
zainteresowanej na badania
zakaz tortur i nieludzkiego lub poniżającego
traktowania albo karania
zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej
zakaz handlu ludźmi
ROZDZIAŁ II – ,,WOLNOŚĆ’’
prawo do wolności i bezpieczeństwa
prawo do prywatności
ochrona danych osobowych
prawo do małżeństwa i do założenia rodziny
wolności myśli, sumienia i wyznania
wolność wypowiedzi i informacji
wolność zgromadzania się i stowarzyszania się
wolność sztuk i badań naukowych
prawo do nauki
wolność wyboru zawodu i prawo do zatrudnienia
wolność prowadzenia działalności gospodarczej
prawo do własności
prawo do azylu
zakaz wydalania zbiorowego
ROZDZIAŁ III - ,,RÓWNOŚĆ’’
równość wobec prawa
zakaz dyskryminacji ze względu na płeć, rasę, kolor
skóry, pochodzenie etniczne lub społeczne, cechy
genetyczne, język, wyznanie, przekonania, opinię
publiczną, orientację seksualną, majątek, urodzenie,
niepełnosprawność, wiek, a także ze względu na
obywatelstwo (w tym ostatnim przypadku w zakresie
traktatów o UE i WE)
równość mężczyzn i kobiet
prawa dziecka, zwłaszcza swoboda wyrażania poglądów
oraz utrzymywania stałych kontaktów z rodzicami
prawa osób starszych
integracja osób niepełnosprawnych
ROZDZIAŁ IV - ,,SOLIDARNOŚĆ’’
prawo pracowników do informacji i konsultacji w
przedsiębiorstwie
prawo do rokowań i działań zbiorowych
prawo dostępu do służb pośrednictwa pracy
ochrona w razie nieuzasadnionego zwolnienia z pracy
prawo do należytych i odpowiednich warunków pracy
zakaz pracy dzieci i ochrona młodocianych w miejscu
pracy
prawa związane z macierzyństwem
prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego i
pomocy społecznej i pomocy mieszkaniowej
prawo dostępu do opieki zdrowotnej
dostępu do usług
ochrona środowiska
ochrona konsumenta
ROZDZIAŁ V - ,,PRAWA OBYWATELI’’
prawo do głosowania i kandydowania w wyborach do
Parlamentu Europejskiego oraz w wyborach lokalnych
prawo do dobrej administracji:
do osobistego przedstawienia sprawy przed
wydaniem decyzji
dostępu do akt swojej sprawy
uzasadnienia decyzji administracyjnych
Europejski Kodeks Dobrej Praktyki z 6 września 2001 r.
prawo dostępu do dokumentów
prawo zwracania się do Rzecznika Praw Obywatelskich
Unii
prawo petycji
wolność poruszania się i zamieszkania
prawo do opieki służb dyplomatycznych i konsularnych
ROZDZIAŁ VI - ,,WYMIAR
SPRAWIEDLIWOŚCI’’
prawo
do
skutecznego
środka
odwoławczego i rzetelnego procesu
domniemanie niewinności i prawo
do obrony
zakaz karania bez podstawy prawnej
i proporcjonalność kar do czynów
zakaz ponownego karania za ten
sam czyn
ROZDZIAŁ VII - POSTANOWIENIA
OGÓLNE
Zakres stosowania
Zakres
praw
gwarantowanych
(prawa
można ograniczać jeśli jest to przewidziane
w ustawie, gdy jest to konieczne i
odpowiada celom interesu ogólnego lub
potrzebie ochrony praw i wolności innych
osób)
Poziom ochrony (postanowienia Karty nie
mogą uszczuplać lub podważać prawa
człowieka i podstawowe wolności uznane
przez prawo UE i prawo międzynarodowe,
konstytucje państw członkowskich)
Zakaz nadużycia praw
OCENA KARTY PRAW
PODSTAWOWYCH
ZALETY
• Ma duże znaczenie symboliczne
• Wzmacnia aksjologię UE
• Kompleksowy charakter
• Jest najbardziej nowoczesnym katalogiem praw
podstawowych
WADY
• Nowa typologia praw podstawowych
• Niejasność i nieprecyzyjność przyjętej formuły
normatywnej
• Stymulator rozszerzenia kompetencji instytucji i organów
UE ?
• Brak precyzyjnego określenia środków ochrony praw
ZMIANA STATUSU KARTY PRAW
PODSTAWOWYCH
po uchwaleniu Traktatu o funkcjonowaniu
Unii
Art. 6 Unia uznaje prawa, wolności i zasady
określone w KPP z dnia 7 grudnia 2000 r., w
brzmieniu dostosowanym 12 grudnia 2007 r.,
która ma taką samą wartość prawną jak Traktaty
- oznacza to, że:
Na straży przestrzegania formalnie stanie Trybunał
Sprawiedliwości UE
Będzie mogła być bezpośrednio stosowana, jeśli norma
będzie spełniała kryteria bezpośredniej skuteczności
Będzie mogła być pośrednio stosowana - dla celów
interpretacji prawa krajowego w zakresie kompetencji
UE
W przypadku konfliktu z normą krajową - do KPP
stosowana będzie zasada prymatu prawa wynikająca z
Karty w zakresie kompetencji UE
PROTOKÓŁ POLSKO-BRYTYJSKI
•
Uniemożliwia wnoszenie przez KE lub inne pcz do
Trybunału Sprawiedliwości skarg o naruszenie Karty
•
Uniemożliwia powoływanie się na postanowienia Karty
przez jednostki przed sądami polskimi, w celu orzekania
o niezgodności prawa krajowego z Kartą
•
Podważa kompetencje sądów krajowych do wnoszenia
pytań prejudycjalnych w zakresie, w jakim mogłyby
prowadzić do stwierdzenia niezgodności prawa krajowego
z Kartą
•
Zakazuje
sądom
polskim
przyznania
skutków
bezpośrednich przepisom Karty i blokuje zasadę
pierwszeństwa
•
Zakazuje ETS stwierdzenia istnienia sprzeczności między
systemem polskiego prawa i Kartą
•
W przypadku gdy Karta odsyła do prawa lub praktyki
krajowej, Karta będzie stosowana tylko w takim zakresie,
w jakim prawa i zasady są już znane w prawie i praktyce
krajowej
•
Protokół będzie mógł być stosowany jako element
interpretacyjny i porównawczy dla praw krajowego
PRAWA CZŁOWIEKA W III FILARZE
UE - WSPÓŁPRACA POLICYJNA I
SĄDOWA W SPRAWACH KARNYCH
UE w art. 2 stawia sobie za cel rozwój w kierunku
osiągnięcia
,,przestrzeni
wolności,
bezpieczeństwa i sprawiedliwości, w której
zagwarantowana jest swoboda przepływu osób, w
powiązaniu z właściwymi środkami w odniesieniu
do kontroli granic zewnętrznych, azylu, imigracji
oraz zapobieganie i zwalczanie przestępczości’’
Cel ten osiągnie się poprzez:
•
podejmowanie wspólnych działań w zakresie współpracy
policyjnej i sądowej w sprawach karnych
•
zapobieganie i zwalczanie rasizmu i ksenofobii
•
zapobieganie
i
zwalczanie
przestępczości,
a
w
szczególności terroryzmu, handlu ludźmi i przestępstw
przeciwko dzieciom, nielegalnego przemytu narkotyków
oraz przemytu broni, korupcji i oszustw
PRAWA CZŁOWIEKA W KONTAKTACH
UE Z PAŃSTWAMI TRZECIMI
I ORGANIZACJAMI
MIĘDZYNARODOWYMI
Celem UE jest potwierdzanie jej tożsamości na
arenie międzynarodowej, poprzez wspólną politykę
zagraniczną i bezpieczeństwa – WPZiB (tzw. II
filar). W ramach tej polityki przewidziano m.in
następujące cele:
•
ochrona wspólnych wartości, podstawowych
interesów, niezależności i integracji Unii, zgodnie
z zasadami Karty Narodów Zjednoczonych
•
rozwijanie i utrwalanie demokracji, rządów prawa
oraz
poszanowania
praw
człowieka
i
podstawowych wolności
FORMY PROMOCJI PRAW CZŁOWIEKA I
DEMOKRATYZACJI W PAŃSTWACH
TRZECICH
• Misje UE
- misje obserwacyjne, doradcze misje
dyplomatyczne i konsularne misji obserwujących wybory
• Specjalny przedstawiciel
(mogą oni również nosić nazwę
,,Specjalnych Wysłanników Unii Europejskiej’’, ,,Doradców
Unii Europejskiej’’)
• Klauzula dotycząca ochrony praw człowieka
w umowach
handlowych i o współpracy z państwami trzecimi
• Pomoc rozwojowa
mająca na celu:
- wsparcie procesu demokratyzacji, a szczególnie wyborczego,
poprzez szkolenia komisji wyborczych, promocję uczestnictwa
w wyborach specyficznych grup, np. kobiet, kształcenie
obserwatorów procesu wyborczego
- wsparcie i obronę praw człowieka odnoszących się do
rozwijania i konsolidacji demokracji i państwa prawa, w tym w
odniesieniu do dyskryminowanych i ubogich
- wspieranie działań zmierzających do ochrony praw człowieka i
demokratyzacji poprzez zapobieganie konfliktom i ich skutkom
RELACJE Z PAŃSTWAMI
KANDYDUJĄCYMI DO UE
Kryteria kopenhaskie
- czerwiec 1993 r.:
stabilność
instytucji
gwarantujących
demokrację,
rządy
prawa,
przestrzeganie praw człowieka, a w tym
mniejszości narodowych
sprawność gospodarki rynkowej zdolnej
do wytrzymania konkurencji wewnątrz
Unii
zdolność realizacji zadań wynikających z
członkostwa, a zwłaszcza wynikających z
przestrzegania celów unii politycznej,
gospodarczej i walutowej
WSPÓLNOTOWY SYSTEM OCHRONY
I PROMOWANIA PRAW
PODSTAWOWYCH
Nadzór
sądowniczy
Europejskiego
Trybunału Sprawiedliwości
Nadzór
Europejskiego Rzecznika Praw
Obywatelskich
i
Europejskiego
Inspektora Ochrony Danych
Nadzór polityczny ze strony
Parlamentu
Europejskiego, Rady UE
oraz
Komisji
Europejskiej
Działalność
Agencji
Praw
Podstawowych
SYSTEMATYKA ŚRODKÓW
OCHRONY
PRAW POLITYCZNYCH OBYWATELI UE
INSTYTUCJE I ORGANY UE
• Rada Europejska
– szefowie państw i rządów -
nadaje Unii impuls niezbędny do rozwoju Unii i
określa ogólne wytyczne odnośnie do jej polityki,
kryteria kopenhaskie, kształtowanie europejskiej
przestrzeni
wolności,
bezpieczeństwa
i
sprawiedliwości
Parlament Europejski
- funkcje:
kontrolna nad instytucjami i organami Wspólnot,
m.in. poprzez instytucję interpelacji (zapytania
pisemne i ustne, godziny pytań, badanie
sprawozdań dostarczonych przez różne instytucje)
oraz petycje od obywateli Unii lub innych osób
zamieszkałych, pracujących we Wspólnocie
współuczestnictwo
w
przyjmowaniu
aktów
prawnych Wspólnoty
nadawanie biegu petycji oraz utrzymywanie
łączności z Rzecznikiem Praw Obywatelskich
INSTYTUCJE I ORGANY UE
•Wśród komisji Parlamentu kilka zajmuje
się prawami człowieka, są to:
- Komisja Spraw Zagranicznych, Praw Człowieka,
Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony
–
zajmuje się m.in. problematyką praw człowieka i
demokratyzacji w państwach trzecich, w tym
stosunków z międzynarodowymi organizacjami
praw człowieka
- Komisja Swobód i Praw Obywatelskich, Wymiaru
Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych
– jej
działalność
jest
ukierunkowana
m.in.
na
problematykę dotyczącą praw obywatelskich, praw
człowieka i podstawowych wolności w UE, środków
koniecznych dla zwalczania wszelkich form
dyskryminacji, ochrony osób w odniesieniu do
przetwarzania danych osobowych, zapobiegania
rasizmowi i ksenofobii, handlu ludźmi
INSTYTUCJE I ORGANY UE
•Komisja Zatrudnienia i Spraw Społecznych
–
sprawy m.in. dot. informowania i konsultacji
pracowników,
zabezpieczenia
socjalnego,
wykluczenia społecznego, dyskryminacji w
stosunkach pracy
- Komisja Praw Kobiet i Równych Szans
– m.in.
określanie praw kobiet i ich rozwijanie w UE,
stosowanie i rozwój polityki równych szans
we wszystkich sektorach, wdrażanie umów i
konwencji międz. dotyczących praw kobiet
- Komisja do Spraw Petycji
– jej zadaniem jest
rozpatrywanie i nadawanie biegu petycji oraz
utrzymywanie łączności z Rzecznikiem Praw
Obywatelskich
INSTYTUCJE I ORGANY UE
• Rada Unii Europejskiej
- podstawowy statutowy
organ decyzyjny i prawodawczy Wspólnot i UE:
koordynuje ogólną politykę gospodarczą państw
członkowskich
podejmuje decyzje (prawo podejmowania wszystkich,
wiążących i nie aktów prawa wspólnotowego)
zawiera umowy z państwami trzecimi i organizacjami
międzynarodowymi
oraz
stowarzyszeniowe
i
akcesyjne
wspólnie z Parlamentem uchwala budżet
podejmuje uchwały w ramach II i III filaru UE
może kontrolować legalność działań innych organów
przy pomocy skarg na bezczynność lub zaniechanie
działania
Osobisty Przedstawiciel do Spraw Praw Człowieka -
Riina KIONKA
INSTYTUCJE I ORGANY UE
Komisja
Europejska
-
jej
celem
jest
zagwarantowanie właściwego realizowania i
rozwoju wspólnego rynku i dla realizacji tego
zostały jej postawione zadania:
zagwarantowania
stosowania
postanowień
Traktatu i środków podjętych przez instytucje na
jego podstawie
udzielanie zaleceń lub opinii w sprawach
przewidzianych w Traktacie decydowanie i
współuczestniczenie w kształtowaniu środków
podejmowanych przez Radę i Parlament (posiada
inicjatywę legislacyjną)
wykonywanie zadań przekazanych jej przez Radę
negocjuje umowy międzynarodowe
EUROPEJSKI TRYBUNAŁ
SPRAWIEDLIWOŚCI
Jest sądem wewnętrznym Wspólnoty,
który zapewnia:
poszanowanie prawa w interpretacji
i stosowaniu postanowień Traktatu
spójność wspólnotowego systemu prawnego
Pełni funkcję doradcy prawnego Rady UE, Komisji Europejskiej i
państw członkowskich
Bezpośrednie oddziaływanie - wystąpienie jednostki, której prawa
są naruszone:
skarga o stwierdzenie nieważności aktu wspólnotowego (niekompetencja,
nadużycie władzy, naruszenie istotnego wymogu proceduralnego, naruszenie
traktatu)
skarga za zaniechanie działania prawotwórczego (za bezczynność PE, RUE, KE)
skarga odszkodowawcza
Pośrednie oddziaływanie - wystąpienie ze skargą przez inne
podmioty (instytucje WE, sądy krajowe):
skarga KE o naruszenie prawa wspólnotowego przez organy państwa
członkowskiego
wniosek o wydanie orzeczenia wstępnego
EUROPEJSKI RZECZNIK PRAW
OBYWATELSKICH
(OMBUDSMAN)
Mianuje Parlament Europejski (od 1 kwietnia 2003 r.
Nikiforos Diamandouros
Jest niezależnym organem kontrolującym działalność
instytucji i organów Wspólnoty
Co roku przedstawia Parlamentowi Europejskiemu
sprawozdanie z wyników swojej działalności
Jego zadaniem jest badanie spraw i skarg obywateli
Unii, a także osób fizycznych i prawnych, które mają
siedzibę w państwie członkowskim Unii, a dotyczących
złego zarządzania w czasie działań instytucji i organów
Wspólnoty, za wyjątkiem Trybunału Sprawiedliwości i
Sądu Pierwszej Instancji
EUROPEJSKI INSPEKTOR OCHRONY
DANYCH
Rozporządzenie (WE) 45/2001 z dnia 18 grudnia
2000 r. o ochronie osób fizycznych w związku z
przetwarzaniem
danych
osobowych
przez
instytucje i organy wspólnotowe i o swobodnym
przepływie takich danych
Europejski Inspektor - Peter Hustinx
i jego zastępca - Joaquin Bayo Delgado
Zadania:
•
nadzorowanie przetwarzania danych osobowych przez
administrację UE i niedopuszczenie do naruszenia praw i
wolności osób, których dane są przetwarzane
•
udzielanie
porad
w
sprawie
nowych
wniosków
prawodawczych UE mających wpływ na ochronę danych
•
współpraca z innymi organami ds. ochrony danych
AGENCJA PRAW
PODSTAWOWYCH UNII
EUROPEJSKIEJ
Na mocy ROZPORZĄDZENIE RADY (WE) NR
168/2007
z
dnia
15
lutego
2007
r.
ustanawiającego Agencję Praw Podstawowych
Unii Europejskiej z dniem 1 marca 2007 r.
Agencja rozpoczęła swą działalność
Agencja powstała na bazie Europejskiego
Centrum Monitorowania Rasizmu i Ksenofobii
Siedziba Wiedeń
Celem APP jest zapewnianie instytucjom UE
oraz państwom członkowskim wtedy, gdy
wdrażają prawo wspólnotowe, pomocy oraz
ekspertyzy w zakresie praw podstawowych
ZADANIA AGENCJI
Zwalczanie rasizmu i ksenofobii
Gromadzenie i analiza danych dotyczących praw
podstawowych
Przygotowywanie opinii na prośbę Parlamentu
Europejskiego, Rady i Komisji Europejskiej
Formułowanie opinii i wniosków dla instytucji UE
oraz
państw
członkowskich
na
prośbę
tych
podmiotów lub Parlamentu Europejskiego, Rady i
Komisji Europejskiej
Publikowanie
rocznych
raportów
na
temat
przestrzegania praw podstawowych, ze szczególnym
uwzględnieniem dobrych praktyk
Publikowanie raportów tematycznych dotyczących
przestrzegania poszczególnych praw podstawowych
oraz publikacja raportu rocznego o działalności
własnej
ZADANIA AGENCJI (2)
Stworzenie sieci współpracy pomiędzy różnymi
podmiotami zajmującymi się ochroną praw
podstawowych,
obejmującej
m.in.:
administrację
rządową,
krajowe
i
międzynarodowe
organizacje
pozarządowe
(NGOs), partnerów społecznych oraz ośrodki
badawcze
Organizowanie
spotkań
konferencji,
seminariów i kampanii
Rozwój
strategii
komunikacji
w
celu
podniesienia
poziomu
świadomości
społeczeństwa i przygotowy- wanie materiałów
edukacyjnych
ORGANIZACJA PRACY
APP działa w oparciu o tzw.
Wieloletnie Ramy
Prac
-
Dokument
ten
określa
zakres
tematyczny działalności APP na okres 5 lat;
jedynie tematyka zwalczania rasizmu i
ksenofobii jest stałym zadaniem APP
Wieloletnie Ramy Prac Agencji przyjmuje
Rada, na wniosek Komisji oraz po konsultacji
z Parlamentem Europejskim
Informacje w tym zakresie zbierane są przez
istniejące już w państwach członkowskich
Krajowe Punkty Kontaktowe, które tworzą
sieć RAXEN
(w Polsce funkcję KPK pełni
Helsińska Fundacja Praw Człowieka)
Decyzja Rady z 28 lutego 2008 r.
ws. wykonania rozporządzenia nr
168/2007
•
Rasizm, ksenofobia i podobne formy nietolerancji
•
Dyskryminację ze względu na płeć, pochodzenie
rasowe lub etniczne, religię lub przekonanie,
niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną
•
Odszkodowanie dla ofiar
•
Prawa dziecka, w tych ochronę dzieci
•
Azyl, imigrację i integrację migrantów
•
Wizy i kontrolę granic
•
Udział obywateli UE w jej demokratycznym
funkcjonowaniu
•
Społeczeństwo informacyjne – ochrona prywatności
•
Dostęp do skutecznego i niezawisłego wymiaru
sprawiedliwości
STRUKTURA AGENCJI
Zarząd
(po 2 niezależne osoby mianowane przez każde PC (członek Rady i
osoba zastępująca -
dr Maciej Dybowski - adiunkta w Katedrze Teorii i Filozofii Prawa na Wydziale
Prawa i Administracji UAM w Poznaniu oraz doradcę RPO ds.. praw podstawowych w Unii Europejskiej
, 2
osoby
reprezentujące
Komisję
Europejską,
oraz
jedna
osoba
reprezentująca Radę Europy)
Rada
Wykonawcza
(Przewodniczący
Rady
Zarządzającej,
Wiceprzewodniczący Rady Zarządzającej, osoba reprezentująca Komisję
Europejską, 2 osoby ze składu Rady Zarządzającej oraz jedna osoba
reprezentująca Radę Europy)
Dyrektor APP
- wybrany w procedurze otwartego naboru
Komitet Naukowy
- 11 niezależnych osób o wysokich kompetencjach w
dziedzinie praw podstawowych, wybranych w procedurze otwartego naboru
Platforma Praw Podstawowych
- sieć współpracy, w której skład wchodzą
organizacje
pozarządowe,
związki
zawodowe
i
stowarzyszenia
pracodawców, organizacje społeczne i zawodowe, kościoły, organizacje
religijne, szkoły wyższe oraz kompetentni specjaliści pochodzący z
instytucji i organizacji europejskich i międzynarodowych
Dodatkowo, "w celu zapewnienia ścisłej współpracy z państwami
członkowskimi
każde
państwo
członkowskie
wyznacza
urzędnika
rządowego na stanowisko
krajowego urzędnika łącznikowego
, będącego
główną osobą odpowiedzialną za kontakt z agencją w danym państwie
członkowskim.[...]”(
Inga Rudecka, gł. specjalista w Departamencie Unii Europejskiej i Współpracy Międzynarodowej
MSWiA, ekspert wiodący dla prac w Grupie Roboczej Rady UE ds. Praw Podstawowych)
PODSUMOWANIE
•
SYSTEM
W
RAMACH
WSPÓLNOT
EUROPEJSKICH/UE
EWOLUOWAŁ
-
od
neutralności
względem problematyki społecznej
i tych praw w latach 50. i początek 60., przez
funkcjonalną
adaptację
poszczególnych praw
człowieka do prawa wspólnotowego w końcu lat
60., 70., 80., do
emancypacji
praw człowieka
(Karta Praw Podstawowych) i kształtowania się
systemu ochrony w ramach orzecznictwa
luksemburskiego w latach 90., aż po
próbę
uformowania pełnego systemu
w Traktacie
Konstytucyjnym
Unii
Europejskiej/Traktacie
reformującym poprzez nadanie mocy wiążącej
KPP
PODSUMOWANIE
PRAWA CZŁOWIEKA W UE:
pełnią funkcję:
ochronną
– chronią jednostki przed nadużyciami,
arbitralnością
instytucji
UE
oraz
państw
członkowskich stosujących prawo UE
kształtowania ładu międzynarodowego ,,z ludzką
twarzą’’
, przez włączenie klauzul ochrony praw
człowieka do umów międzynarodowych dotyczących
współpracy w zakresie rozwoju
są jednym z kryteriów członkostwa w Unii
Europejskiej
legitymizują charakter demokratyczny UE
integrują obywateli UE