PRAWO KARNE

MATERIALNE I PROCESOWE

ZAGADNIENIA

1. Prawo karne materialne, prawo karne procesowe, prawo karne wykonawcze - pojęcia, przedmiot regulacji.

Inne gałęzie prawa zawierające regulacje dotyczące przestępstw:

• prawo karne skarbowe

• prawo karne wojskowe

Prawo karne a prawo o wykroczeniach.

Nauki pomocnicze wobec prawa karnego:

• kryminologia

• kryminalistyka

• penologia

• nauka penitencjarna

• wiktymologia kryminalna

2. Kodeks karny (1997), kodeks postępowania karnego (1997, b. duża nowelizacja 2003) - zawartość.

3. Funkcje prawa karnego.

• funkcja sprawiedliwościowa

• funkcja ochronna

• funkcja gwarancyjna

4. Zasady prawa karnego (materialnego).

• Zasada odpowiedzialności karnej za czyn

• Zasada winy

• Zasada odpowiedzialności indywidualnej i osobistej

• Zasada humanitaryzmu

• Zasada nullum crimen sine lege

• Zasada lex criminalis retro non agit

5. Definicja przestępstwa, charakterystyka jej elementów.

Czyn człowieka, zabroniony pod groźną kary jako występek lub zbrodnia przez obowiązującą ustawę określającą jego znamiona, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy.

6. Kontratypy przestępstwa - definicja, funkcja, rodzaje.

Są to okoliczności wyłączające bezprawność czynu, który wyczerpuje znamiona przestępstwa - a tym samym wyłączające odpowiedzialność karną za ten czyn; czyn popełniony w okolicznościach wskazanych w kontratypie nie jest przestępstwem! (bo nie jest bezprawny, a bezprawność to niezbędna cecha przestępstwa).

Katalog kontratypów:

• obrona konieczna - polega na odpieraniu bezpośredniego, bezprawnego zamachu na jakieś dobro chronione prawnie, przy użyciu środków koniecznych do odparcia tego zamachu i w sposób współmierny do niebezpieczeństwa zamachu (problem przekroczenia granic obrony koniecznej); z obroną konieczną mamy do czynienia tylko wtedy, gdy bezpośrednio zaatakowany sam się broni (nie byłby więc obroną konieczną przypadek ratowania kobiety przed gwałcicielem, chyba że to ona sama by się ratowała!)

• stan wyższej konieczności - poświęcenie jednego prawnie chronionego dobra w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa (w celu ratowania) innego dobra chronionego prawnie, przy czym niebezpieczeństwa tego nie można uniknąć w inny sposób, a wartość dobra poświęconego nie jest wyższa (w oczywisty sposób) od wartości dobra ratowanego

• działanie w ramach uprawnień lub obowiązków

• zgoda pokrzywdzonego

• czynności lecznicze

• karcenie małoletnich)

• ryzyko sportowe

• ryzyko nowatorstwa

• ostateczna potrzeba

• zwyczaj

7. Okoliczności wyłączające winę - definicja, funkcja, rodzaje.

Czyn wypełniający znamiona przestępstwa, popełniony w takich okolicznościach, jest bezprawny, ale nie jest przestępstwem (bo cechą konieczną przestępstwa jest zawinienie).

Katalog okoliczności wyłączających winę:

• niepoczytalność sprawcy - brak możliwości rozpoznania znaczenia swojego czynu lub pokierowania swoim postępowaniem, występujący w chwili popełniania czynu, spowodowany upośledzeniem umysłowym, chorobą psychiczną lub innym zakłóceniem czynności psychicznych; ograniczona poczytalność sprawcy - nie wyłącza winy, sprawca odpowiada, ale sąd może wobec niego zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary

• wprawienie się w stan odurzenia (nietrzeźwości albo odurzenia innym środkiem) - tylko jeżeli sprawca został do tego zmuszony lub wprawiono go w taki stan przemocą albo jeżeli nie wiedział i nie mógł wiedzieć, że wprawi się w taki stan (np. patologiczna reakcja na jakieś lekarstwo lub małą dawkę alkoholu); w innych przypadkach sprawca odpowiada według normalnych zasad

• błąd co do faktu

• nieświadomość bezprawności czynu (błąd co do prawa)

• błąd co do kontratypu lub okoliczności uchylającej winę

• rozkaz przełożonego

8. Rodzaje przestępstw.

• systematyka kodeksowa - kryterium: rodzaj przedmiotu ochrony / zamachu

• przestępstwa z działania i zaniechania

• kwalifikowane i uprzywilejowane (na przykładzie zabójstwa)

• umyślne i nieumyślne

• występki i zbrodnie

• ścigane z oskarżenia publicznego (z urzędu i na wniosek) i ścigane z oskarżenia prywatnego (prywatnoskargowe)

9. Katalog kar. Zasada preferencji kar nieizolacyjnych.

• grzywna

• ograniczenie wolności

• pozbawienie wolności

• 25 lat pozbawienia wolności

• dożywotnie pozbawienie wolności

10. Środki karne - istota.

Pełnią funkcję dodatkową, orzekane są obok kar albo zamiast kary (przy niskiej szkodliwości społ. czynu), na określony czas lub dożywotnio. Poza dolegliwością, pełnią też rolę prewencyjną albo kompensacyjną (naprawienie szkody).

Katalog środków karnych:

• pozbawienie praw publicznych

• zakaz zajmowania stanowisk, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej

• zakaz prowadzenia pojazdów

• przepadek przedmiotów lub korzyści majątkowych

• podanie wyroku do publicznej wiadomości

• nawiązka i świadczenie pieniężne

• obowiązek naprawienia szkody

• zwrot korzyści

11. Wybrane zasady postępowania karnego.

• zasada domniemania niewinności

• zasada in dubio pro reo

• zasada prawa do obrony

12. Etapy postępowania karnego. Uczestnicy, przebieg i cele poszczególnych etapów postępowania.

• postępowanie przygotowawcze

• postępowanie sądowe

• postępowanie wykonawcze

13. Postępowanie przygotowawcze

Organy ścigania: Policja, prokurator (ewentualnie inne w wypadkach przewidzianych w ustawie)

Strony: pokrzywdzony (w przypadku jego śmierci - osoby najbliższe) i podejrzany

Cel: stwierdzenie, czy popełnione zostało przestępstwo, wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy, ustalenie okoliczności sprawy, zebranie i zabezpieczenie dowodów, co ma prowadzić do sporządzenia aktu oskarżenia przeciwko sprawcy i wniesienia go do sądu (lub umorzenia postępowania, jeżeli nie ma podstaw do sporządzenia aktu oskarżenia)

Fazy postępowania przygotowawczego:

1. postępowanie w sprawie (in rem) - rozpoczyna się ona od uzyskania przez organ ściagania informacji o popełnieniu przestępstwa (zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa - obowiązek społeczny lub prawny); na tym etapie sprawdza się, czy zostało popełnione przestępstwo i szuka się osoby, której można przedstawić zarzut jego popełnienia

2. postępowanie przeciwko osobie (in personam) - rozpoczyna się od momentu przedstawienia zarzutów określonej osobie, przez co uzyskuje ona status podejrzanego; w toku tej fazy postępowania gromadzone są dowody i wyjaśniane okoliczności, na podstawie których zostanie sporządzony akt oskarżenia (jeżeli dowody będą wystarczające)

Formy postępowania przygotowawczego: śledztwo i dochodzenie; różnią się one:

1. kategorią sprawy, w której są prowadzone (śledztwo prowadzone jest w sprawach wskazanych w art. 309 kpk, w pozostałych sprawach prowadzi się dochodzenie)

2. organami prowadzącymi postępowanie (śledztwo prowadzi przede wszystkim prokurator, dochodzenie prowadzi Policja; prokurator zawsze sprawuje nadzór nad postępowaniem przygotowawczym)

3. czasem trwania (dochodzenie powinno zostać zakończone w ciągu 2 miesięcy, śledztwo - w ciągu 3 miesięcy; prokurator nadrzędny może w przypadkach uzasadnionych przedłużać postępowanie)

Postępowanie przygotowawcze kończy się sporządzeniem aktu oskarżenia przeciwko danej osobie i wniesieniem go do sądu lub umorzeniem postępowania, jeżeli nie ma podstaw do sporządzenia aktu oskarżenia. Wniesienie aktu oskarżenia rozpoczyna kolejny etap postępowania karnego - postępowanie sądowe.

PRAWO KARNE

Prawo karne zajmuje się odpowiedzialnością za przestępstwo. O ile w prawie cywilnym jest odszkodowanie (ekwiwalent straty) o tyle nie ma w nim karania. Zaś w prawie karnym - jest.

Czyn zabroniony--> to najbardziej ogólna kategoria, dzieli się on na wykroczenie i przestępstwo.

• Wykroczenie - jego prawo na mocy kodeksu wykroczeń (1971). Drobne przewinienia - ruch drogowy, niszczenie zieleni - niska szkodliwość społeczna kradzież do 250 złotych. Oczywiście bez przemocy. Na mocy Konstytucji (4 lata od 1. Xi 1997) zniesione zostały Kolegia (w nich nie stawało się przed urzędnikiem).

• Przestępstwo - jest to czyn człowieka zabroniony przez ustawę karną pod groźbą kary w chwili popełnienia; zawiniony, bezprawny i społecznie szkodliwy . Dzieli się na zbrodnię i występek. Zbrodnia jest wtedy gdy minimalna kara to 3 lata pozb. wolności.

Odpowiedzialność karna

• Dotyczy tylko os. fizycznej, nigdy prawnej.

• Człowiek nie może być ubezwłasnowolniony,

• Musi mieć co najmniej 17 lat.

• Musi być poczytalny. W pełni świadomy konsekwencji swego czynu.

• Czyn musi być bezprawny.(*)'

• Czyn musi być społecznie szkodliwy (są koszty procesu, kar etc)

• 0-13: Dzieci za odpowiedzialnością rodziców

• 13-17: Nieletni. Odpowiedzialność na zasadzie ustawy o nieletnich (1982). Nie ma kar. Są tylko środki wychowawcze

• 15-17 stanowią wyjątek. Tzn. jeśli w tym przedziale wiekowym popełni się jakieś poważne przestępstwo lub recydywka zdemoralizowana to do więzienia.

• 17 i więcej : Dorosły.

• 17-21: Młodociani. (W chwili wydania wyroku nie więcej niż 24) Ta kategoria stworzona po to by oddzielić młodych od starych, zdemoralizowanych.

Czyn zawiniony to nie to samo co umyślny. Wina to możliwość przypisania odpowiedzialności za czyn! Petrażycki (wina - "przeżycie wewnętrzne człowieka")

(*) bo może być (1)obrona konieczna. Mienia, zdrowia etc... Środki proporcjonalne, w chwili zagrożenia, a nie dzień po. Odparcie zamachu

inną rzeczą jest stan (2)wyższej konieczności - poświęcenie jednego dobra w celu ochrony drugiego w sytuacjach zagrożenia. Np. połamanie żeber w celu reanimacji.

(1) i (2) to są tzw. KONTRATYPY - czyli wyłączenie zawinienia odpowiedzialności karnej.

Formy przestępstw (i przy okazji za co się każe):

• Stadialne: przygotowanie(rzadko się kara chyba że planuje się fałszowanie pieniędzy lub zamach stanu), usiłowanie(tak samo jak sprawca), dokonanie (lub powstrzymanie się od działania - np. pomoc)

• Zjawiskowe: współsprawstwo, sprawstwo kierownicze, grożenie(?)

Karami są (w kolejności):

• grzywna

• ograniczenie wolności (musi się stale meldować)

• pozbawienie wolności (od miesiąca do 15 lat)

• 25 lat pozbawienia wolności

• dożywotnie pozbawienie wolności

Środkami karnymi są wszelkiego rodzaju zakazy. Np. zakaz wykonywania zawodu, prowadzenia pojazdu, działań gospodarczych.

Przykładowa budowa artykułu w kodeksie prawnym.

Art. 148

• paragraf 1: 8-15 lub 25 lub dożywocie (TYP PODSTAWOWY, tzn. że nie jest ani złagodzona, ani zaostrzona)

• paragraf 2 i 3: 12-15 lub 25 lub dożywocie (TYP KWALIFIKOWANY, tzn. że zaostrzone)

• paragraf 4: od roku do lat 10 (TYP UPRZYWILEJOWANY, tzn. że np. w afekcie)

Typy Przestępstw (a może Postępowań Karnych)

1) publiczno-skargowe

2) prywatno-skargowe

3) wnioskowe

1) postępowanie niezależnie od poszkodowanego. (99% postępowań)

2) inicjatywa wychodzi od osoby poszkodowanej. Np. zniesławienie, pomówienie, lekkie naruszenie ciała

3) gdy poszkodowany sam decyduje czy chce sprawę upublicznić. Wówczas postępowanie wszczyna publiczny oskarżyciel, ale na wniosek. (np. Gwałt)

---