Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela
oddziaływanie prawa międzynarodowego na prawa człowieka
konwergencyjne - treść norm konstytucyjnych jest odpowiednio uzgadniana z treścią standardów międzynarodowych (ustawa zasadnicza RFN), bądź gdy normy konstytucyjne interpretuje się zgodnie z treścią standardu (Hiszpania, Portugalia)
komplementarne - stosowane normy międzynarodowej ochrony PR wypełniają luki występujące w konstytucji (Austria, Holandia)
Problemy z normowaniem praw drugiej generacji - uznawane są bardziej za cele polityki państwa a nie prawa podmiotowe jednostki - zobowiązują państwo do starannego działania a nie natychmiastowego rezultatu - prawa drugiej generacji traktuje się jako cele polityki państwa
Obecnie pogląd doktryny - prawa człowieka to te, które służą jednostce w sposób bezpośredni. Możliwy jest model integracyjny wszystkich generacji - jednolitości zbioru praw człowieka. Nie kwestionuje się ich wspólnego źródła - przyrodzonej godności osobowej człowieka
Prawa człowieka zawarte w konstytucji można stosować bezpośrednio, dzięki temu omija się ustawodawstwo organów państwowych - na ich podstawie formułować np. skargę konstytucyjną, która jest dopełnieniem potencjału konstytucyjnej ochrony praw jednostki.
K'97 poświęca im rozdzial II (Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela), ustawodawca przyjął model integracyjny, można powiedzieć, że są wartością centralną kostytucji - 6 podtytułow:
Zasady ogólne
Wolności i prawa osobiste
Wolności i prawa polityczne
Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne
Środki ochrony wolności i praw
Obowiązki
Nowa konstytucyjna regulacja tych praw odpowiada modelowi konstytucji prawnej:
Zastosowana technika legislacyjna
Wprowadzenie możliwości bezpośredniego stosowania
Instytucja skargi konstytucyjnej
Prawo pozytywne - przybierają postać praw podmiotowych - 3 możności:
Swobodnego podejmowania decyzji co do sposobów dokonywania określonych czynności wywołujących skutki prawne
Swobodnego wykonywania tak podjętych decyzji
Domagania się określonych świadczeń ze strony innych podmiotów prawa
Prawa i wolności wywodzą się z jednego źródła - godności osobowej istoty ludzkiej
Ograniczenie korzystania z tych praw jedynie wg zasad, stos. łącznie:
Legalności - zgodne z obowiązującym prawem (w PL - ustawa)
Celowości - konieczność ochrony prawowitego celu
Proporcjonalności - pomiędzy ograniczeniem a faktyczną potrzebą dyktowaną przez chroniony cel
Dobro najwyższe i wartość centralna - godność osobowa jednostki ludzkiej, niezależnie czy to prawa człowieka czy obywatela.
W k. znajdują się również prawa dotyczące wyłącznie cudzoziemców - zakaz bezprawnego wydalenia, prawo do azylu.
Wertykalne działanie praw człowieka - dotyczą relacji jednostka państwo. Człowiek jest podmiotem uprawnionym, państwo - podmiotem zobowiązanym (do poszanowania praw i ich ochrony). Tylko ona podlega obecnie ewentualnemu sądowi organów międzynarodowej ochrony PC.
Horyzontalne działanie praw człowieka - obowiązki człowieka wobec innych ludzi - relacja jednostka-jednostka. Poszanowanie analogicznych wolności i praw drugiego człowieka. Ochrona - tylko na poziomie krajowej ochrony prawnej.
KATALOG KONSTYTUCYJNYCH PRAW I WOLNOŚCI JEDNOSTKI
1. Zasada równości oraz zakaz dyskryminacji - ścisły związek między nimi - zakaz
dyskryminacji to negatywna strona zasady równości praw. Ich dopełnieniem jest zasada równouprawnienia kobiet i mężczyzn w życiu rodzinny, społecznym, politycznym i gospodarczym (art.33)
2. Postulat równości - równość praw, równość wobec prawa, równe traktowanie przez władze publiczne.
3. Dyskryminacja (pojęcie) lub też różne traktowanie osób znajdujących się w obiektywnie takiej samej sytuacji. Klauzule antydyskryminacyjne charakteryzuje otwartość a nie enumeratywne wyliczanie. (w k'53 była zamknięta).
4. Mniejszości narodowe i etniczne - art.35
- wolność zachowania i rozwoju własnego języka, obyczajów, tradycji i kultury
- tworzenie inst. Edukacyjnych i kulturalnych, służących ochronie tożsamości religijnej
- uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących ich tożsamości kulturowej.
WOLNOŚCI I PRAWA OSOBISTE
Prawa niederogowalne:
prawo do życia (a ochrona prawa do życia - stosowanie przez państwo polityki ochrony życia ludzkiego w realnych jego zagr.
Zakaz przymusowego poddawania eksperymentom naukowym
Zakaz tortur, okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania bądź karania, w tym kar cielesnych
ochrona nietykalności osobistej jednostki oraz wolności osobistej
Katalog minimalnych gwarancji:
prawo do odwołania się od wyroku pozbawienia wolności
zasada niezwłocznego powiadomienia rodziny o pozbawieniu wolności
prawo osoby zatrzymanej do informacji o przyczynach zatrzymania - 48 godzin do sądu, po kolejnych 24 zwolnienie jeśli nie ma nakazu tymczasowego aresztowania
humanitarne traktowanie
prawo do odszkodowania za bezprawne pozbawienie wolności
Reguły karnoprawne:
Zasada legalizmu przestępstw i kar
Zasada nieprzedawniania zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości
Zasada zawieszenia biegu przedawnienia w stosunku do przestępstw popełnionych przez funkcjonariuszy publicznych
Prawo do sądu i zaskarżenia wyroków I inst.
Sądy o charakterze wyjątkowym oraz tryb doraźny - tylko na czas wojny
Klasyczne prawa i wolności jednostki - „kamienie węgielne demokracji” - prawa do bycia pozostawionym w spokoju.
Prawo do (ochrony):
prawnej
życia prywatnego i rodzinnego
czci i dobrego imienia
______wskazanie na możliwość ograniczenia ochrony:
korespondencji
nienaruszalność domicylu - mir domowy
informacji dotyczących jej osoby
dostępu do dotyczących go urzędowych dokumentów i zbiorów danych
prawo do żądania sprostowania lub usunięcia nieprawdziwych, niepełnych, nielegalnie zebranych informacji
swobody poruszania się po terytorium Polski (wyboru zamieszkania i pobytu)
wolności sumienia i religii
rodziców do wychowywania dzieci
wolność wypowiedzi (zakaz cenzury prewencyjnej oraz koncesjonowania prasy)
WOLNOŚCI I PRAWA POLITYCZNE
A) wolności i prawa podmiotowo uniwersalne (dot. Każdego człowieka)
1) wolność pokojowego zgromadzania się
2) wolność zrzeszania się (wyj. zastrzeżenia)
3) wolność zrzeszania się w związki zawodowe, org. społ.-zaw. Rolników oraz pracodawców - prawo do rokowań zbiorowych, prawo do strajku (tylko ZZ)
4) prawo do tzw. Petycji (wniosku lub skargi)
Ograniczenia: odmowa rejestracji/zakaz działania - tylko sąd, wolność zrzeszania się w związkach zawodowych - jedynie ustawa (zgodne z konwencjami Międzynarodowego Organizacji Pracy)
B) prawa obywatelskie
1) prawo do dostępu na jedn. zasadach do służby publicznej
2) prawo do uzyskiwania informacji o działalności org. władzy publicznej
3) prawo do udziału w referendum, wybierania władzy
Ograniczenia: do informacji - wyłącznie:
na ustawową ochronę wolności i praw innych osób lub podmiotów gosp.,
porządku publicznego,
bezpieczeństwa,
ważnego interesu gospodarczego państwa.
WOLNOŚCI I PRAWA EKONOMICZNE, SOCJALNE I KULTURALNE
+ wolności „poprzez państwo” - za pośrednictwem jego środków, jego aktywnego działania na rzecz stworzenia możliwości realizacji tych praw
A) PRAWA EKONOMICZNE
Prawo do własności (praw majątkowych, dziedziczenia)
Uwłaszczenie jedynie na cele publiczne za godziwym odszkodowaniem
Prawo do pracy
Wykonywania zawodu i wolności wyboru miejsca pracy (obowiązek jedynie ustawowo- skazani, w służbie zastępczej, klęska lub zagrożenie; zakaz zatrudniania dzieci<16;minimalna wysokość wynagrodzenia w ustawie)
Zasada ochrony dzieci (wprowadzono RPO do ochrony)
Przed przemocą
Okrucieństwem
Wyzyskiem
Demoralizacja
Obowiązek władz publicznych do walki z bezrobociem
Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, dni wolnych od pracy, płatnych urlopów (niezależnie od obywatelstwa)
Prawo do zabezpieczenia społecznego jedynie obywatele
PRAWA SOCJALNE
1) Ochrona rodziny, macierzyństwa i rodzicielstwa (państwo musi zawsze uwzględniać dobro rodziny
2) Prawo do ochrony zdrowia (każdemu, ale tylko obywatele do o. zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych)
PRAWA KULTURALNE
Prawo do:
nauki
wolności twórczości artystycznej
badań naukowych
wolność nauczania (zakładanie szkoły tylko obywatele polscy)
korzystania z dóbr kultury
ZASADY:
adekwatna polityka promieszkaniowa (również przeciwdziałanie bezdomności)
ustawowa ochrona konsumentów, użytkowników i najemców
OBOWIĄZKI JEDNOSTKI
ciążące na każdym człowieku znajdującym się w obrębie jurysdykcji państwa
przestrzeganie prawa
ponoszenie określonych świadczeń - np. podatków
dbałość o stan środowiska
obowiązki obywateli polskich
wierność RP
troska o dobro wspólne
ochrona ojczyzny + obowiązkowa służba wojskowa/zastępcza
ŚRODKI OCHRONY WOLNOŚCI I PRAW JEDNOSTKI
Bezpośrednio z konstytucji:
zasada wynagrodzenia szkody
zasada kontroli instancyjnej
instytucja skargi konstytucyjnej (dot. Ustaw, aktów generalnych i indywidualnych adm., decyzje sądowe, bezczynność władz). Cudzoziemcy też, ale nie o azyl lub status uchodźcy. Stosowana dopiero po wyczerpaniu się możliwości toku instancyjnego.
możliwość występowania do Rzecznika Praw Obywatelskich
skarga indywidualna do organów międzynarodowych - Komitet Praw Człowieka w Genewie, Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu
Dochodzone tylko w granicach ustalonych w ustawie:
minimalna wysokość wynagrodzenia/zasiłku
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, urlopów, dni wolnych
pomoc władz publicznych osobom niepełnosprawnym
prawo rodzin w trudnej sytuacji, świeżych matek to pomocy władz
bezpieczeństwo ekologiczne
zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych
prawo konsumentów, użytkowników i najemców do ochrony przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, bezpieczeństwu, prywatności oraz nieuczciwością
WOLNOŚCI I PRAWA JEDNOSTKI W SYTUACJACH NADZWYCZAJNYCH
Warunki ograniczenia:
niebezpieczeństwo musi być bezpośrednie i oczywiste
skutki dotyczyć muszą całego narodu
występuje zagrożenie kontynuacji zorganizowanego życia społecznego
nie można opanować niebezpieczeństwa za pomocą zwyczajnych środków zaradczych
PRAWA NIEDEROGOWALNE (DO):
ochrony godności osobowej
obywatelstwa polskiego i ochrony podczas pobytu za granicą
ochrony życia
humanitarnego traktowania
ponoszenia odpowiedzialności karnej wedlug prawo nie dziala wstecz i nie ma przestępstwa bez przepisu
słusznego procesu sądowego
ochrony dóbr osobistych
wolności sumienia i religii
petycji
wychowywania dzieci zgodnie z przekonaniami
+ zakaz dyskryminacji (enumeratywnie - rasa, płeć, jezyka i wyznania, pochodzenia, majątku)
PRAWA DEROGOWALNE (do) (w stanie klęski żywiołowej):
wolności działalności gospodarczej
osobistej
ochrony nienaruszalności mieszkania
poruszania się i pobytu na terytorium Polski
strajku
własności
pracy
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy
wypoczynku
+ prawa niederogowalne wykraczają poza międzynarodowe minimum
+ przy derogowanych zawsze celowość, legalność, proporcjonalność