Argumentum ex contesso (ad hominem) - dostosowanie argumentacji do człowieka, z którym toczy się spór

Argumentum ad personam - przeciwko osobie

Argumentum ad baculum - groźba użycia przemocy

Argumentum ad crumenam - punktem odniesienia interesy materialne dyskutantów

Argumentum ad misericordiam - wzbudzanie litości

Argumentum ad verecundiam - odwołujący się do nieśmiałości, poparcie wypowiedzi autorytetem

Argumentum ad vanitatem - odwołanie do próżności

Argumentum ad populum - mówi się to, co chcą słyszeć

Argumentum a simili - (wnioskowanie z podobieństwa) - Wnioskowanie zawodne. - nie stosuje się w prawie karnym (nullum crimen sine lege)

Analogia legis — nie tworzymy nowej normy, ale odnosimy nowy stan faktyczny (podobny do opisanego w normie) do danej normy. M jest P S jest podobne do MS jest P

Analogia iuris — wnioskowanie oparte na założeniu jednolitości preferencji aksjologicznych prawodawcy. Składa się z 2 etapów:

- ustalenie indukcyjne, jakimi ocenami kierował się prawodawca, tworząc normy;

- przyjęcie, że tak ustalone wartości mają zastosowanie także w innych dziedzinach - wyinferowanie na tej podstawie normy odnoszącej się do stanu

Argumentum a contrario - (wnioskowanie z przeciwieństwa) interesuje nas czy okoliczności badanej sytuacji zawierają się w zakresie normy. Jeśli nie, wyklucza to stosowanie normy. Kwestia niezawodności wiąże się z ustaleniem jaka relacja zachodzi między p, q. Zawodność związana z niejednoznacznym używaniem odpowiedników słownych funktorów prawdziwościowych przez prawodawcę.

Argumentum a fortiori — wnioskowanie z uzasadnienia słabszego na silniejsze w oparciu o założenie konsekwencji ocen prawodawcy:

A Maiori ad minus (z większego na mniejsze) - jeśli komuś nakazano (lub dozwolono) czynić więcej, to nakazano (lub dozwolono) mu i mniej,

Minori ad maius (z mniejszego na większe) - jeśli zakazano komuś czynić mniej to tym bardziej zakazano mu i więcej. Wnioskowanie zawodne, gdyż bazuje nie na prawach logiki formalnej, tylko na ocenach prawodawcy, które mogą nie być tożsame z systemem ocen adresata.

Argumentum a rubrica — wnioskowanie odwołujące się do systematyki wewnętrznej interpretowanego aktu.

Błąd ekwiwokacji - np. Piotr interesuje się zamkami -bez wyjaśnienia o jakie zamki chodzi, szczególny przypadek to błąd 4 terminów

Błąd amfibologii - źródło wieloznaczności tkwi w jego strukturze, np. guma dla dzieci bez cukru

Dyrektywy interpretacyjne (dyrektywy wykładni) — reguły mówiące jak dokonywać wykładni.

Dynamiczna teoria wykładni (adaptacyjna) - przeciwstawia się woli ustawodawcy, zwracając uwagę na pozaprawny kontekst. Kieruje się hasłem „adekwatności prawa i życia” (na płaszczyźnie ekonomicznej, politycznej i aksjologicznej). Przy jej stosowaniu należy badać jak zmieniły się dane stosunku od wejścia w życie danego przepisu do momentu jego stosowania.

Domniemania prawne - polegają na tym, ze obowiązująca norma prawna nakazuje uznać za udowodniony fakt X, o ile nastąpił fakt Y. Zastosowanie domniemania dowodu skutkuje przerzuceniem ciężaru dowodu na stronę przeciwną.

Derywacyjna koncepcja wykładni - wykładnia powinna mieć miejsce niezależnie od jasności i zrozumienia tekstu prawnego. Głosi, że normy prawne zostały zakodowane w przepisach i muszą być każdorazowo odkodowywane za pomocą wykładni.

Estymacja parametrów — oszacowanie badanego parametru w całej zbiorowości na podstawie badania pobranej z tej zbiorowości próby, przed dokonaniem pomiaru nie znamy wartości badanego parametru, a uzyskujemy go dopiero na podstawie badania,

Fakt sprawy — ustalane fakty istotne dla rozstrzygnięcia danej sprawy. Określa się je jako wyrażenie „x jest faktem sprawy K' oznacza, że „x oznaczony nazwą „f” w języku JF mieści się w zakresie nazwy ,,P' w języku JP w stosowanej normie „N” i jest przedmiotem dowodzenia w konkretnym procesie stosowania prawa”

(JP - język prawa, JF— język, w którym nazwano fakt);

Fakt wyróżniany opisowo sprowadza się do wypowiedzi, że „x istnieje w czasie / i przestrzeni p”. Weryfikacja taka jak w przypadku wypowiedzi egzystencjalnych, tj. uzasadnienia ze względu na inne twierdzenia dowodowe i reguły wnioskowania (pierwotne, tj. niewymagające dowodu) połączone ze zdaniem dowodzonym.

Fakt wyróżniony oceniający - w pierwszym etapie stwierdza się istnienie faktu, a następnie dokonuje oceny (wartościowania). Oceną może być szacowanie (wielkości lub intensywności) lub ustosunkowanie się emocjonalne (aprobata/dezaprobata).

Identyczność - rodzaj równości, zwany relacją tożsamości, zachodzi jedynie między przedmiotem a nim samym, jest podstawą dokonywania podziału logicznego, pozwala dzielić zbiór na klasy abstrakcji np. stolica Polski- Warszawa,

Instrumentalne wynikanie norm z norm — (wnioskowanie z celu na środki) Istota tego wnioskowania jest wykrywanie związków przyczynowych. Z normy Ni wynikają normy nakazujące czynić to, co jest konieczne do zrealizowania normy Ni i zakazujące czynić to, co niweczy realizację normy Ni. Dyrektywy inferencyjne to dyrektywa instrumentalnego nakazu i dyrektywa instrumentalnego zakazu. Wnioskowanie zawodne.

Klasa abstrakcji - klasa przedmiotów pozostających w stosunku równościowym do określonego elementu

Klaryfikacyjna koncepcja wykładni (koncepcja semantyczna intensjonalna) — zakłada, że wykładnia to jedynie ustalanie znaczenia wyrażeń występujących w akcie normatywnym. W przypadku jasnego, zrozumiałego sformułowania przepisów, wykładnia nie jest potrzebna.

Klasyfikacja - musi mieć podział logiczny na każdym poziomie, każdy poziom ma mieć tylko jedną postawę, nie można wprowadzić nowej zasady podziału dopóki się poprzednia nie wyczerpie, poziomy muszą być powiązane bezpośrednim następstwem

Kontradyktoryjność - dający możność wypowiedzenia się obu stronom, polegający na przeciwstawności wypowiedzi

Legalna teoria dowodowa - ograniczenie elementów ocennych i sformalizowanie dowodów.

Luzy niezależne od prawodawcy — są z reguły niepożądane z punktu widzenia prawodawcy. Wiążą się one z dokonywaniem ustaleń faktycznych (np. kwestia niezgodności dowodów lub brak bezpośrednich dowodów) jak i dotyczących treści ustalanego prawa (reguły interpretacyjne i inferencyjne nie mają zamkniętego katalogu)

Luzy zależne od prawodawcy — wprowadzone przez prawodawcę by dać swobodę stosującemu prawo. Wprowadzone poprzez m.in. zwroty szacunkowe, odesłania do pozaprawnych systemów normatywnych (klauzule generalne) oraz konstrukcje decyzji uznaniowej.

Niezgodność prakseologiczna - gdy możliwe jest zrealizowanie dwu norm, ale ich skutki będą się niwelowały

Niezgodność formalna - niemożliwe jest postąpienie zgodne z dyspozycjami obu norm. Może występować w postaci:

- sprzeczności - możliwe jest spełnienie tylko jednej albo drugiej;

- przeciwieństwa - możliwe jest spełnienie jednej albo drugiej albo żadnej.

Reguły kolizyjne:

- Hierarchiczna - Lex superior derogat legi in feriori

- Chronologiczna - Lex spedalis derogat legi generali

- Merytoryczna - Lex posterior derogat leg priori

Niedopowiedzenie relatywizacji - brak wskazania punktu odniesienia

Niedopowiedzenie kwantyfikacji - brak określenia czy dotyczy wszystkich czy niektórych

Normatywne teorie wykładni - nie zajmują się opisem, ale formułowaniem zaleceń, jak należy prowadzić wykładnię.

Opisowa teoria wykładni - sprowadza się do zaprezentowania opisu, w jaki sposób jest dokonywana wykładnia (przebieg i zasady). Bada przyczyny, które powodują, że wykładnia przebiega w taki właśnie sposób. Umożliwia przewidywanie jak w przyszłości będą wyglądać czynności podejmowane w wykładni.

Ocena instrumentalna- orzeka o przydatności czegoś jako środka do osiągnięcia zamierzonego celu

Partycja - jest to zbiór w sensie kolektywnym(mereologicznym), całość złożona z pewnych przedmiotów traktowanych jako części tej całości. Jest to podział myślowy. Wiąże się z nim stratyfikacja, czyli wyodrębnienie własności, np. kształtu, ciężaru, koloru

Podział dychotomiczny (dwuczłonowy) - wg cech kontradyktorycznych, czyli: ma cechę - nie ma cechy; jest to podział wg zasady dyskrepancyjnej, np. obywatele RP - nieobywatele

Podział logiczny - zbiór o charakterze dystrybutywnym jeśli istnieje zupełność, rozłączność, zachowanie jednej podstawy i warunki treściowe(->podział pragmatyczny)

Podział naturalny - w którego poszczególnych członach znajdują się obiekty do siebie bardziej podobne niż w innych członach, np. podział ludzi wg płci

Podział sztuczny - w którego członach znajdują się obiekty mniej do siebie podobne, Np. podział ludzi wg litery nazwiska

Podział według zasady specyfikacyjnej - według różnych odmian określonej cechy, Np. podział naukowców(determinant) wg stopnia (determinanda)

Pomiar statystyczny - powinien spełniać warunki: porządku, równości i dodawania

Prawdopodobieństwo aposterioryczne (częstosciowe) - odnosi się do zdarzeń; odwołujemy się do wyników badań przeprowadzonych nad kolejnymi przypadkami występowania albo niewystępowania zdarzeń interesującego nas rodzaju w pewnym badanym zbiorze zdarzeń i dopiero na ich podstawie (a posteriori) określamy miarę prawdopodobieństwa oczekując, że zdarzenia będą występować z tą sarną częstością.; X, Y — powtarzające się zdarzenia (X może wystąpić, jeśli wystąpi Y); m, n — częstość powtarzania się zdarzeń X, Y; P(X) =limnł„(m/n) O (zdarzenia niemożliwe) 5 L < l (zdania pewne)

Prawdopodobieństwo aprioryczne - odnosi się do zdarzeń; miarą prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia Z w zbiorze zdarzeń, o których wiadomo nam, że wystąpić w nim może m różnych, wzajemnie wykluczających się rodzajów zdarzeń, przy czym szansa wystąpienia każdego z nich jest jednakowa (tzw. równa miara prawdopodobieństwa), a spośród m rodzajów zdarzeń w a przypadkach realizuje się zdarzenie Z - jest liczbą ułamkową n/m, opieramy się na przyjętych z góry (a priori) założeniach, co do struktury rozważanego zbioru zdarzeń, w którym wystąpić ma interesujące nas zdarzenie; 0< L< 1; może wystąpić błąd idem per idem

Prawdopodobieństwo logiczne (metodologiczne) - odnosi się do zdań; określa podstawy uznania za prawdziwe zdań ze względu na inne uznane wcześniej zdanie, a zdarzenia opisywane przez oba zdania są zdarzeniami powiązanymi; prawdopodobieństwo to ustalamy, co do zdań o: zdarzeniach, które być może nastąpią w przyszłości; zdarzeniach, które być może nastąpiły w przeszłości; prawdopodobieństwo zdania rozpatrywane w sensie logicznym nie jest wartością logiczną; wartości liczbowe przypisuje się w sposób określony w klasycznym lub czestościowym prawdopodobieństwie.

Prawdopodobieństwo subiektywne (psychologiczne) - odnosi się do zdarzeń t zdań stwierdzających, ze jakieś zdarzenie wystąpi (tj. wyznaczamy prawdopodobieństwo prawdziwość zdania); jest ono odzwierciedleniem „stopnia racjonalnie uzasadnionej wiary”, dotyczącej wystąpienia zdarzenia przyszłego lub też sprawdzenia się postawionej hipotezy; posługujemy się tzw. zasadą racji niedostatecznej, (jeśli mamy dwa zdarzenia, co, do których brak podstaw stwierdzenie, że któreś' jest bardziej prawdopodobne, to przypisujemy im jednakowe prawdopodobieństwo wystąpienia); nie można ustalić miary liczbowej.

Proces stosowania prawa - analiza okoliczności stanu faktycznego; ustalenia normatywne (wykładnia); wybór odpowiedniego przepisu; interpretacja w celu uzyskania normy prawnej; ustalenie jej mocy obowiązującej; analiza treści normy; podjecie decyzji; wydanie aktu zawierającego decyzję.

Relacja równościowa - równoważna, jest zwrotna, symetryczna i przechodnia, np. być równym wobec prawa

Rozłączność podziału - żaden desygnat pojęcia nie może być desygnatem więcej niż jednego członu

Skala nominalna (mianowana) - podział ze względu na mierzoną cechę i następnie przypisanie wszystkim jednostkom takiej samej liczby jako miary, np. płeć, spełniony tylko warunek taki sam-różny

Skala porządkowa (rangowa) - przypisanie określonym jednostkom zbiorowości określonych rang ze względu na posiadaną przez nie mierzoną cechą, warunki taki sam i większy-mniejszy, np. 9stopniowa skala Richtera, wykształcenie

Skala przedziałowa (interwałowa) - przyjęcie określonych jednostek, pozwalających na określenie dystansu, np. skala Celsjusza, gdzie 0 jest umowne. warunki: taki sam, większy, równość różnic

Skala stosunkowa (ilorazowa) - ma wszystkie cechy tamtych skal i jeszcze dysponuje określeniem bezwzględnej wartości 0 dla mierzonej cechy, wyniki mogą podlegać działaniom matematycznym, np. długość wieku

Subsumcja (stosowanie prawa sensu stricto) - polega na podciągnięciu opisanego stanu faktycznego rzeczy pod pewien wzorzec ujęty w normie prawnej. Wynikiem jej jest podjęcie decyzji przez organ stosujący prawo

Statyczna teoria wykładni (historyczna) - punktem jej wyjścia jest „wola ustawodawcy”. Zapewnia stabilność prawa, ale również jego petryfikację.

Typologia - wyróżnianie nie spełnia on wszystkich cech formalnych podziału logicznego, posiada egzemplarz wzorcowy, nie jest konieczne spełnianie warunku rozłączności i zupełności podziału, ale musi spełniać warunek niepustości całości dzielonej i rozłączności egzemplarzy wzorcowych

Swobodna teoria dowodowa — wprowadza priorytet nieskrępowanej oceny dowodu, co powoduje powstanie luzów decyzyjnych. Istnieją jednak pewne ograniczenia dowodowe, takie jak wymóg zachowania tajemnicy spowiedzi, odmowa składania zeznań przez oskarżonego i najbliższą rodzinę

Wnioskowania statystyczne (indukcja statystyczna) - wnioskowanie z części o całości; gdy badamy losowo wybrana część zbiorowości (próba) i na tej podstawie wypowiadamy wniosek o całej zbiorowości, dotyczący prawidłowości w zakresie badanej cechy;

Wykładnia (ustalenia normatywne) - polega na odkodowaniu norm z przepisów. Jej rezultatem są wypowiedzi zawierające wzór powinnego zachowania.

Wykładnia sensu stricto — obejmuje wyłącznie reguły przekładu przepisów prawnych na normy.

Wykładnia sensu largo — zalicza się również inne reguły (reguły kolizyjne i dotyczące wnioskowań prawniczych)

Wykładnia językowa - stosowana w pierwszej kolejności; polega na korzystaniu z reguł semantycznych i syntaktycznych języka potocznego i prawnego. Wykładnia systemowa- traktuje normę jako część większej całości; dokonując tej wykładni należy zachować niesprzeczność i zupełność systemu prawa odwołuje się do struktury systemu prawnego i budowy aktu normatywnego

Wykładnia funkcjonalna - nadaje normie znaczenie w zależności od warunków, w jakich ma funkcjonować; wskazuje się przykładowo np. zasady ustrojowe, uwarunkowania ekonomiczne, kult

Wykładnia celowościowa - typ wykładni funkcjonalnej; nadaje normie znaczenie ze względu na cel, jaki ma spełniać. W przypadku grupy lub kombinacji celów należy wskazać najbardziej pożądany. Opiera się na argumencie obiektywnym-teleologicznym. Może się zmieniać wraz z celem.

Wykładnia genetyczna — typ wykładni funkcjonalnej; odwołuje się do genezy danego aktu. Można wyróżnić dwa rodzaje argumentów:

- bezpośredni argument genetyczny — odnosi się do bezpośredniej woli prawodawcy.

- argument subiektywno-teleologiczne — odnosi się do celu bądź ich kombinacji, jakie miał na myśli prawodawca w momencie tworzenia danego aktu. Norma prawna ma stanowić środek do realizacji celów, wyznaczonych przez subiektywną wolę tego ustawodawcy typów,

Warunek treściowy - spełniony jest przez cel podziału a nie jego logiczność

Zasada abstrakcji - zbiór klasy abstrakcji relacji równościowej jest podziałem pola relacji (zbiór)

Zupełność podziału (adekwatność) - każdy desygnat nazwy dzielonej musi zależeć do któregoś z członów podziału

Granica wykładni

Każda wykładnia powinna się mieścić w granicach możliwego sensu leksykalnego danego słowa lub wyrażenia. Z tym, że prawnicy odróżniają dwa typy wykładni, a mianowicie wykładnie:

- sensu stricto - jest to wykładnia, której dokonujemy przy pomocy dyrektyw wykładni językowej, systemowej i funkcjonalnej.

- sensu largo  - jest to wykładnia, w której stosujemy wnioskowania prawnicze.   

W przypadku wykładni sensu stricte możemy sprecyzować twierdzenie, że każda wykładnia powinna miesić się w granicach możliwego sensu językowego przepisu. We wnioskowaniach natomiast prawniczych możemy wyjść poza możliwy sens językowy.

Co to jest możliwy sens językowy?

Jest to znaczenie możliwe, które można przepisać danemu pojęciu na gruncie danego języka.

Od kiedy decyzja interpretacyjna wywiera skutki?

Istnieją teoretycznie dwie możliwości. Przykładowo mamy ustawę z 2000 roku i NSA interpretuje ją w 2005 r. Powstaje pytanie o czas wykładni. Od kiedy decyzja sądu wywiera skutki? Pierwsze rozwiązanie mówi, że wywiera skutki ex nunc, a więc dopiero kiedy sąd zinterpretował przepisy czyli w 2005 r. Drugi pogląd mówi, że decyzje interpretacyjne wywierają skutki ex tunc czyli od daty wydania danego aktu. Trybunał Konstytucyjny wyjaśnia zasadę, że decyzje interpretacyjne wywierają zasadniczo skutki nie ex nunc, ale ex tunc czyli od daty wydania przepisów prawnych tym, że wykładnia ma w większości charakter deklaratoryjny. Od tego są jednak dwa wyjątki. Orzeczenie TK z 7 marca 1995 r., które mówi, że sąd może inaczej określić, od kiedy decyzja interpretacyjna wywiera skutki, a w szczególności przyjąć, że wywiera ona skutek ex nunc w sytuacji, gdy: wykładnia miała charakter twórczy, istniały rozbieżności w orzecznictwie sądowym.

---