Komórka jajowa (łac. ovum, ang. egg cell)

- gameta żeńska u zwierząt i roślin. Komórkę

jajową określa się także mianem jaja.
U zwierząt komórka jajowa powstaje w wyniku

oogenezy w jajniku i jest stosunkowo duża

i nieruchoma. Komórka jajowa może zostać

zapłodniona przez plemnik, co prowadzi do

powstania zygoty.
Komórki jajowe zwierząt są mało zróżnicowane

morfologicznie, a ewentualne różnice dotyczą

przede wszystkim wielkości, ilości materiału

zapasowego oraz jego lokalizacji.

Podział komórek jajowych ze względu na ilość substancji

zapasowych:

• JAJO ALECYTALNE - to jajo nie posiadające materiału zapasowego

- żółtka. Jaja tego rodzaju ulegają bruzdkowaniu całkowitemu

regularnemu, powstające komórki są podobnego kształtu i

wielkości. Przykładem są jaja strzykw.

• JAJO MEZOLECYTALNE - charakteryzuje się średnią zawartością

żółtka w jaju. Podczas bruzdkowania część zawierająca żółtko dzieli

się wolniej na większe komórki, a część bez żółtka szybciej na

mniejsze komórki. Występuje np. u płazów.

• JAJO OLIGOLECYTALNE - posiada niewielką ilość substancji

zapasowych (żółtka). W przypadku jaj oligolecytalnych żółtko

najczęściej rozłożone jest równomiernie (jajo izolecytalne). Jaja tego

rodzaju ulegają bruzdkowaniu całkowitemu regularnemu,

powstające komórki są podobnego kształtu i wielkości. Przykładami

takich jaj mogą być jajo lancetnika lub jeżowca.

• JAJO POLILECYTALNE - jajo posiadające dużą ilość materiału

zapasowego. Podziałom w procesie bruzdkowania ulega tylko część

nie zajęta przez żółtko. Przykładem są jaja owadów, ryb, ptaków i

gadów.

Podział komórek jajowych ze względu na

rozmieszczenie materiału zapasowego:

• JAJO CENTROLECYTALNE charakteryzuje

się dużym żółtkiem umiejscowionym w

centralnej części komórki.

• JAJO IZOLECYTALNE charakteryzuje się

równomiernym rozproszeniem żółtka w

cytoplazmie. Występuje np. u szkarłupni.

• JAJO TELOLECYTALNE charakteryzuje się

tym, że kula żółtka znajduje się na jednym

biegunie komórki, a cytoplazma skupia się

na drugim, gdzie tworzy tarczkę zarodkową.

Występuje np. u płazów i gadów.

BRUZDKOWANIE (ang. cleavage), segmentacja,

pierwszy etap rozwoju zarodkowego zwierząt

tkankowych;
seria mitotycznych podziałów zapłodnionej (lub

rozwijającej się partenogenetycznie) komórki

jajowej na coraz mniejsze komórki —

blastomery; w wyniku bruzdkowania powstaje

morula, a następnie blastula. W czasie

bruzdkowania ani masa, ani objętość, ani zasadniczy

kształt zarodka nie ulegają zmianie. Przebieg

bruzdkowania jest charakterystyczny i stały dla danej

grupy zwierząt. Termin bruzdkowanie, wprowadzony

w 1824 przez J.L. Prévosta i J.B.A. Dumasa, pochodzi

od bruzd widocznych na powierzchni dzielącego się

zarodka.
Typ bruzdkowania oraz budowa blastuli zależy od

ilości

i rozmieszczenia żółtka w jaju.

Morula – zaawansowane stadium bruzdkowania
całkowitego (8, 16, 32, 64 i 128 blastomerów,
różnie u różnych grup zwierząt), przypominające
czasem wyglądem owoc morwy. Powstaje
w wyniku kolejnych podziałów mitotycznych i
jest pęcherzykiem całkowicie wypełnionym
blastomerami. W tym stadium może
następować fragmentacja zarodka, co prowadzi
do poliembrionii; stadium bruzdkowania
poprzedzające wytworzenie jamy blastuli
(u ssaków — blastocysty).

Blastula (ang. blastula, gr. blastós 'zarodek',

'związek'), wczesne stadium rozwoju

zarodkowego tkankowców powstałe w

wyniku bruzdkowania. U większości zwierząt

ma kształt pęcherzyka kulistego

(celoblastula). Jego ściana (blastoderma) jest

zbudowana z jednej lub kilku warstw

komórek otaczających jamę blastuli

(blastocel), wypełnioną płynem.

U organizmów z bruzdkowaniem tarczkowym

blastula ma postać płaskiej tarczki, zw.

tarczą zarodkową lub diskoblastulą, leżącej

ponad masą żółtka; blastula ssaków

łożyskowych (blastocysta) ma kształt

pęcherzyka, którego ścianę tworzy jedna

warstwa komórek (trofoblast). Do światła

blastocysty zwiesza się węzeł zarodkowy, z

którego tworzy się właściwy zarodek.

Gastrulacja (ang. gastrulation) - proces

w rozwoju zarodka zwierząt, następujący

po bruzdkowaniu. W wyniku gastrulacji

powstaje gastrula. W procesie gastrulacji

dochodzi do zgrupowania komórek

pełniących podobne funkcje w

organizmie.
Istotą gastrulacji jest wytworzenie dwu

lub trzech listków zarodkowych z

pojedynczej warstwy blastuli. Odbywać

się to może na różne sposoby, np:

inwaginację, epibolię, delaminację,

migrację, reorganizację, transformację.

ORGANOGENEZA

Po wyróżnicowaniu się pierwotnych
narządów w procesie gastrulacji,
następuje kształtowanie
ostatecznych narządów. Po
zapłodnieniu okres rozwoju
zarodkowego przechodzi w rozwój
płodowy. Poszczególne narządy i
układy powstają z odpowiednich
listków zarodkowych.

Z ektodermy powstają:

• naskórek i wszystkie jego pochodne (włosy,

paznokcie, kopyta, pazury itp.)

• gruczoły potowe i łojowe (oraz mleczne, będące

przekształconymi gruczołami potowymi)

• nabłonek wyścielający początkowy i końcowy

odcinek układu pokarmowego, czyli jamę ustną

i odbyt

• szkliwo zębów
• rogówka, soczewka i siatkówka oka
• cały układ nerwowy oraz część nerwowa

przysadki mózgowej

• rdzeń nadnerczy

Z mezodermy oraz mezenchymy

powstają:

• wszystkie rodzaje tkanki łącznej

(struna grzbietowa i elementy kostne)

• mięśnie
• układ krwionośny i limfatyczny wraz

z wyścielającym je nabłonkiem oraz

układ krwiotwórczy

• kora nadnerczy
• nerki
• narządy płciowe

Z endodermy powstają:

• nabłonek wyścielający przewód

pokarmowy

• gruczoły układu pokarmowego: wątroba

i trzustka (zręby tych gruczołów mają

pochodzenie mezodermalne - tkanka

łączna)

• nabłonek wyścielający drogi oddechowe
• nabłonek wyścielający pęcherz i cewkę

moczową

• nabłonek wyścielający pochwę
• tarczyca i przytarczyce

Pierwouste, pragębowce
(Protostomia) - grupa zwierząt
dwubocznie symetrycznych, u
których nie wytwarza się wtórny
otwór gębowy, otwór gastruli
(pragęba) staje się w rozwoju
osobniczym otworem gębowym.
Grupa przeciwstawiana wtóroustym.

Wtórouste, wtórnogębowce
(Deuterostomia) - grupa zwierząt
dwubocznie symetrycznych,
przeciwstawiana pierwoustym.
Wtórouste są wielokomórkowe
i charakteryzują się tym, że w rozwoju
zarodkowym otwór gębowy pojawia się
po drugiej stronie ciała niż otwór
gastruli (pragęba). Ten ostatni po
okresie zarodkowym staje się u
wtóroustych otworem odbytowym.