Rozwój zarodka i płodu

Ontogeneza - (życie osobnicze)

- od zapłodnienia do śmierci; dzieli się na okresy:

1) prenatalny

2) postnatalny

Okres prenatalny:

- okres zapłodnionego jaja (ok. 1 tyg.) - zygota przechodzi do macicy przez jajowód

(stadium implantacyjne)

- okres tworzenia listków zarodkowych:

• ekto- i endodermy (2 tydz.)

• mezodermy (3 tydz.)

- okres organogenezy (od 4. do końca 10. tyg.)

- okres płodowy (od 11-12. tyg. do porodu)

Od czasu spółkowania (coitus) plemniki osiągają bańkę jajowodu po kilku minutach do 3 max godz.

Ich liczba w jajowodzie nie przekracza 200. Regulatorem liczby plemników jest cieśń jajowodu.

W chwili powstania zygoty ustalona zostaje płeć genetyczna. Proces I podziału zygoty na 2 komórki potomne trwa 24h. Podział komórek nosi nazwę bruzdkowania a nowo powstałe komórki - blastomerów, tworzących blastocystę. Powstaje ona w jajowodzie i przez 3-4 dni przesuwa się w kierunku jamy macicy. Proces ten ułatwiają skurcze jajowodu i płyn obecny w jajowodzie. Całość zjawiska pozostaje pod kontrolą hormonów płciowych i PGF2a.

Blastocysta dostająca się do jamy macicy ma ok. 100 blastomerów. Implantacja następuje w 5 - 8 dniu po zapłodnieniu. W tym procesie biorą udział obydwa hormony płciowe - estrogen inicjuje, a progesteron jest potrzebny do jej dokonania. Blastocysta stopniowo zagłębia się w endometrium i pod koniec 2. tyg. chowa się w nim całkowicie. Powstaje embrioblast oraz cyto- i syncytiotrofoblast. Od 15. do 21. dnia tworzy się 3. listek zarodkowy - mezoderma.

Od 22. dnia rozpoczyna się organogeneza - najważniejszy i najbardziej krytyczny okres w ontogenezie

1. układ szkieletowo-mięśniowy:

• szkielet

• mięsnie

• skóra

• tk. podskórna

- z somitów (mezoderma osiowa podzielona metamerycznie) tworzą się: skóra, tk. podskórna, szkielet, mięśnie

- z łuków skrzelowych powstają:

I - żuchwa, mięśnie żuchwy, kosteczki słuchowe

II - strzemiączko, wyrostki rylcowe k. skroniowej, mięśnie mimiczne żuchwy

III - większy róg k. gnykowej, częśc jej trzonu, mięśnie rylcowo-gnykowe

IV i VI - szkielet chrzęstny tchawicy i oskrzeli

2. układ krążenia (warunkuje rozwój kolejnych systemów i układów)

krążenie krwi zaczyna się od 3 tyg.

• z angioblastów (rozmieszczonych po bokach struny grzbietowej) powstają naczynia krwionośne

• serce zaczyna się rozwijać w 18-19. dniu z mezenchymy trzewnej (rozwój trwa do 7. tyg.)

• hemacytoblasty w mezodermie p. żółtkowego

• hemopoeza (lokalizacja):

• I okres - mezoderma pozazarodkowa pęcherzyka żółtkowego (3. tydz.)

• II okres - wątroba płodu (5. tydz.)

• III okres - szpik kostny płodu (od 5. mies.)

3) układ nerwowy

- powstaje z ektodermy ok. 18. dnia

płytka nerwowa

rynienka nerwowa

cewa nerwowa

poszerzenie cewy nerwowej

przodo-, śród-, tyłomózgowie

kresomózgowie

2 półkule

4) przewód pokarmowy

- zaczyna się tworzyć od 3 tyg. zawiązkiem jamy ustnej i pierwotnej cewy jelitowej

5) układ oddechowy

- powstaje w 4-5. tyg. z brzusznego uwypuklenia przedniego odc. cewy jelitowej

6) układ płciowy

- różnicuje się pod koniec 6. tyg.

7) układ moczowy

- z nefrotomów leżących wzdłuż zawiązków aorty

• przednercze

• śródnercze

• nerka ostateczna ( nefrotomy ok. lędźwiowo - krzyżowej)

Z chwilą zakończenia organogenezy zarodek przyjmuje postać ludzką i staje się płodem(10 - 12 tydz.) W okresie zarodkowym oznaki życia sa takie jak u rosnącej rośliny. W okresie płodowym zaczyna się aktywność ruchowa (płód porusza kończynami i zaciska piąstki), wytwarzanie moczu przez nerki.

Rozwój płodu:

10. tydz.

• dł. 5,5 cm

• masa 7 g

• odczuwa dotyk na całej powierzchni ciała

• wykształca się tarczyca, trzustka

• rozpoczyna się czynność wątroby

• pęcherzyk żółciowy wypełnia sie żółcią

• zaczynają pracować jelita

• pojawiają sie zawiązki kości

11. tydz.

• płód ma 6,3 cm dł.

• waży 9,5 g,

• zawiązki zębów mlecznych

• krew rozprowadza substancje odżywcze

12. tydz.

• 7,5 cm

• 14 g

• ruchy oddechowe

• ruchy połykania

• indywidualne cechy zachowania

Przez pierwsze 3 mies. życia wewnątrzmacicznego następuje szybki rozwój i różnicowanie narządów. Po upływie 3 mies. płód ma już dobrze wykształcone narządy.

II trymestr jest okresem szybko postępującego wzrostu.

4. mies. -

• odległość ciemieniowo-siedzeniowa-15 cm

• 114g

• serce płodu pompuje 30 l krwi /d,

• HR -150-160/min, regularne

5. mies.

• płód pływa w 0,75 l płynu owodniowego, który gwarantuje utrzymanie właściwej ciepłoty ciała (w ciągu 3h ulega on całkowitej wymianie) oraz chroni przed urazami

• matka zaczyna odczuwać ruchy płodu

• płód śpi , słyszy - reaguje na muzykę i silne dźwięki

6. mies. -

• dł. c-s 25-30 cm,

• 700g,

• płód jest już miniaturką noworodka

• jego skórę pokrywa maź płodowa, która zapobiega maceracji skóry przez płyn owodniowy oraz twardnieniu skóry

• otwiera powieki

• rozpoczyna się kostnienie - pierwszy kostnieje mostek, w rtg są widoczne wszystkie kości

• czerpie składniki mineralne do budowy szkieletu od matki (należy więc zapewnić odpowiednią ilość wapnia w pożywieniu matki!)

Od III trymestru płód staje się zdolny do przeżycia poza macicą. Jest zdolny do krzyku. Pojawiają się skurcze Braxton-Hick'a (skurcze przygotowujące macicę do porodu).

7. mies.

dł. c-s 30 cm

900-1350g

płód posiada odruch ssania (może ssać kciuk), poszukiwania pokarmu, Moro (obejmowania), chwytny, chodu

intensywny rozwój mózgu (bruzdy na półkulach → większa powierzchnia kory mózgu)

płód odczuwa ból! ( ale ma problemy z jego lokalizacją)

8. mies.

dł. c-s 33 cm

1800-2200g

podściółka tłuszczowa pod skórą (termoregulacja)

9. mies.

dł. ciemieniowo siedzeniowa 35 - 38 cm, całkowita 48 - 51 cm

masa 2700 - 3600 g ( przy czym chłopcy rodzą sie zwykle z większa masą)

w jelitach zgromadzona jest znaczna ilość smółki

znika maź płodowa (mogą być resztki na plecach)

Czas narodzin jest momentem przełomowym - przejście z chronionej, pasożytniczej egzystencji w łonie matki w niezależność fizjologiczną.

Hipotrofia płodu:

- wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrostu

- na siatce centylowej <10 percentyla, masa ur. < 2500g u noworodków donoszonych

- dotyczy 3-8% ciąż 9 większa częstość na terenach wysoko uprzemysłowionych, ale tam gdzie poziom socjalny jest niski)

- umieralność okołoporodowa wzrasta 7-krotnie

Typy hipotrofii:

I - symetryczny (symetr, zmniejszenie wszystkich wymiarów ciała i organów płodu); rozpoczyna się we wczesnym okresie ciąży (I trym.), współistnieją wady rozwojowe w 20% przypadków

II - asymetryczny - mała masa urodzeniowa, ale długość ciała i obwód główki prawidłowy - mózg jest oszczędzony kosztem wątroby i nerek, dochodzi do centralizacji krążenia, przyczyną są zaburzenia krążenia maciczno - łożyskowego

III - mieszany (5% przypadków)

Noworodki hipotroficzne:

- hiperglikemia

- hipokalcemia

- hipotermia

- zespół aspiracji smółki

- niedotlenienie wewnątrzmaciczne

Czynniki powodujące hipotermię:

1. matczyne

• choroby ukł. krążenia

• ukł. oddechowego

• anemia

• uzależnienia,

• HA

• niedożywienie

2. płodowe

• wady rozwojowe

• zaburzenia chromosomowe

• zakażenia wewnątrzmaciczne

• choroba hemolityczna płodu

3. matczyno - płodowe

• niewydolność łożyska

• częściowe oddzielenie sie łożyska

• łożysko przodujące

• nieprawidłowa budowa macicy i łożyska

• przedwczesne starzenie sie łożyska

• ciąża wielopłodowa

Czynniki ryzyka:

- złe warunki socjo-ekonomiczne

- uwarunkowania rodzinne

- obciążony wywiad położniczy

- ogólno-medyczne powikłania ciąży

- powikłania położnicze w przebiegu ciąży

- niski/ duży przyrost masy w ciąży

- niska masa ciała przed ciążą

Rozpoznanie (wewnątrzmaciczne):

- bad. położnicze (za mały „brzuch”)

- USG (pomiary płodu, ocena struktury łożyska, ocena wód płodowych)

- bad. przepływów

Leczenie:

- przyczynowe (trudno znaleźć przyczynę i ją usunąć)

- tlenoterapia (mierny skutek)

- objawowe (bez rezultatów)

---