Rozwój zarodkowy i płodowy człowieka

– Rozwój jest procesem, który obejmuje wszystkie zmiany zachodzące w życiu osobniczym (ontogenezie) od chwili poczęcia do śmierci.

– Ontogeneza obejmuje rozwój embrionalny i postembrionalny.

– Rozwój embrionalny podzielić można na trzy okresy:

1. bruzdkowanie i gastrulacja trwa od zapłodnienia do końca 3 tygodnia,

2. faza rozwoju zarodkowego trwa 5 tygodni (od 4 do 8 tygodnia),

3. faza rozwoju płodowego trwa od 9 tygodnia do końca ciąży.

A. Bruzdkowanie i gastrulacja

– Po zapłodnieniu komórki jajowej w górnej części jajowodu zygota zaczyna się dzielić.

– Mitotyczne podziały zygoty noszą nazwę bruzdkowania.

– Jaja człowieka są ubogie w żółtko, zygota podlega bruzdkowaniu całkowitemu, prawie równomiernemu (powstające blastomery są prawie jednakowej wielkości); zarodek w czasie bruzdkowania nie rośnie.

- W wyniku szeregu podziałów powstaje morula (lita grudka komórek) przypominająca owoc morwy.

- Przemieszczanie się komórek prowadzi do powstania jednowarstwowego pęcherzyka zwanego blastulą lub blastocystą.

- Ścianę blastocysty tworzy pojedyncza warstwa komórek – trofoblast, powstałą jamę wypełnia płyn.

- Część komórek wpukla się do środka i tworzy węzeł zarodkowy – embrioblast.

- Z trofoblastu rozwija się zewnętrzna błona płodowa – kosmówka, a z embrioblastu zarodek
i owodnia oraz omocznia.

- Po 5–9 dniach zarodek dostaje się z jajowodu do macicy, rozpoczyna się proces implantacji, czyli zagnieżdżenia blastocysty w błonie śluzowej macicy.

- Od 12 dnia zaczynają się tworzyć błony płodowe.

- W procesie gastrulacji powstają listki zarodkowe: ektoderma, endoderma i mezoderma, która dzieli się na zarodkową i pozazarodkową uczestniczącą
w powstaniu pęcherzyka żółtkowego i pępowiny.

B. Faza rozwoju zarodkowego

– Następuje różnicowanie się komórek, wytworzenie tkanek i zawiązków narządów pierwotnych.

– W 4 tygodniu:

• pojawiają się zawiązki kończyn, nerek, tchawicy i płuc, wątroby i trzustki, oczu i uszu, zaczyna pracować serce,

• zaczynają rozwijać się zawiązki mózgu,

• zarodek ma ok. 4 mm długości,

• tworzy się łożysko przez wniknięcie kosmków kosmówki w błonę śluzową macicy (kosmki skupione są w postaci tarczy),

• łożysko nosi nazwę łożyska omoczniowego, tarczowego,

• łożysko łączy się z zarodkiem za pomocą pępowiny, w której występują dwie tętnice i jedna żyła,

• w tętnicach płynie krew „żylna”, a w żyle „tętnicza”,

- łożysko:

• przekazuje z krwi matki do płodu substancje odżywcze, tlen, przeciwciała,

• odbiera z płodu CO₂, azotowe metabolity,

• wytwarza i wydziela hormony,

• chroni płód przed mikroorganizmami występującymi we krwi matki.

– W 5 tygodniu pojawiają się zarysy twarzy, przegrody przedsionkowo-komorowe, płuca, tkanka chrzęstna
i mięśniowa.

– W 7–8 tygodniu pojawiają się pierwsze ruchy oddechowe, głowa powiększa się (1/3 ciała), chrząstka ulega kostnieniu, zarodek ma 3 cm.

– Większość narządów ma właściwe położenie w organizmie.

C. Faza rozwoju płodowego

- Powstają ostateczne narządy.

– Następuje znaczny wzrost płodu.

– W 3 miesiącu pojawia się:

• meszek płodowy (lanugo),

• można rozróżnić płeć (USG),

• płód ma 7,5 cm.

– W 4 miesiącu rysy twarzy stają się typowe dla człowieka.

- W 5 miesiącu:

• pojawiają się na głowie i ciele włosy,

• wyczuwalne są ruchy płodu,

• zaczyna się intensywny wzrost.

- W części ogonowej zarodka powstaje smuga pierwotna (zgrubienie), rozszerzająca się z przodu
w węzeł Hensena.

– Z węzła powstaje zawiązek struny grzbietowej, a z ektodermy cewka nerwowa.

– W 6–7 miesiącu:

• zanika meszek płodowy z twarzy,

• pojawiają się brwi, rzęsy, paznokcie,

• zaczyna odkładać się tłuszcz, następuje przyrost masy ciała,

• jądra zstępują do moszny.

– W 9 miesiącu dziecko waży ok. 3,5 kg, ma długość ok. 36 cm, jest całkowicie rozwinięte i zdolny do życia poza organizmem matki.

– Rozpoczyna się poród – sterowany stężeniem odpowiednich hormonów:

• przed porodem spada poziom progesteronu,

• wzrasta poziom estrogenów,

• oksytocyna wpływa na skurcze macicy.

– Etapy porodu:

• I – rozwarcie szyjki macicy,

• II – wypchnięcie dziecka,

• III – wydalenie łożyska i błon płodowych.

Rys. Schemat działania łożyska

Rys. Łożysko tarczowe człowieka