Toksykologia weterynaryjna Katedra
Biochemii

Farmakologii i

Toksykologii
UP we
Wrocławiu

Ćwiczenie 14

Temat : Przegląd i omówienie
ważniejszych dla toksykologii roślin
trujących i warunkowo toksycznych.
Część 2. Rośliny ozdobne : domowe i
ogrodowe
Autor prezentacji: dr n.wet. Ewa
Kucharczak

Według raportów ośrodków Informacji

Toksykologicznej

(Londyn, Paryż, Lyon) zatrucia roślinami u psów i

kotów stanowią 15 % wszystkich zatruć u tych

gatunków zwierząt, najwięcej występuje u

kotów.

Najczęściej do zatruć dochodzi drogą pokarmową,

ale może być też działanie soków roślinnych i

wywoływanie podrażnień skóry i spojówek.

Najbardziej narażone zwierzęta młode.

ZATRUCIA U PSÓW I KOTÓW

ZATRUCIA U PSÓW I KOTÓW

•

Domowe i ogrodowe rośliny ozdobne

•

Rośliny dziko rosnące i uprawiane

Domowe i ogrodowe rośliny ozdobne:

•

Zawierające nierozpuszczalne

szczawiany

•

Zawierające związki diterpenowe

•

Zawierające saponiny

•

Ozdobne rośliny cebulowe

•

Zawierające pochodne antracenu

•

Zatrucia roślinami z rodzaju Lilium

Zatrucie filodendronem u kota
Roślina filodendron (Philodendron) zawiera

nierozpuszczalne szczawiany, szczególnie

niebezpieczna jest roślina z rodzaju

Philodendron oxycarium

Zatrucie związane ze zjedzeniem rośliny.
Objawy związane z podrażnieniem błon

śluzowych oraz zaburzeniami w

funkcjonowaniu nerek. Drżenia mięśni,

wzrost temperatury ciała, opistotonus.

Zatrucia o częstej śmiertelności.

Leczenie – płukanie żołądka izotonicznym

roztworem NaCl. Błona śluzowa jamy ustnej-

obfite płukanie zimną wodą lub roztworem

sodium bicarbonatum, do oczu środki

znieczulające w kroplach.

Przy nasilonym stanie zapalnym – leki

antyhistaminowe, a w razie potrzeby

kortykosteroidy.

filodendron

Domowe i ogrodowe rośliny ozdobne:

Inne rośliny zawierające nierozpuszczalne

szczawiany:

•

Difenbachia

•

Kaladium

•

Filodendron

•

Skrzydłokwiat

Średnia toksyczność dla małych zwierząt.

Nierozpuszczalne szczawiany wapnia w postaci

igieł znajdują się w częściach rośliny

zawierających sok (szczególnie w liściach).

Uszkodzenie liści/ kontakt ze śliną /

wydostawanie się substancji toksycznej na

zewnątrz. Kontakt bezpośredni - podrażnienie

błon śluzowych, pieczenie w jamie ustnej,

ślinotok, obrzęk błon śluzowych, obrzęk języka,

krtani. Pieczenie, łzawienie, obrzęk spojówek.

Połknięcie – bóle brzucha, wymioty.

difenbachia

kaladium

skrzydłokwiat

Zatrucia roślinami zawierającymi związki

diterpenowe

•

Różanecznik

•

Azalia

•

Wilczomlecze: ogrodowy, piękny-

gwiazda betlejemska

•

Poinsecja

Różanecznik, azalia ( gatunek rhododendron)
Rośliny spotykane w ogrodach oraz jako rośliny

doniczkowe. Znajdują się w nich substancje

grayanotoksyny (około 18 różnych).

Wysoka toksyczność dla wszystkich gatunków

zwierząt,

Objawy zatruć u psa po zjedzeniu 1-2 liści . Trujące

wszystkie części rośliny.

Mechanizm działania – utrzymywanie błony

komórkowej w stanie ciągłej depolaryzacji

(toksyna łączy się z białkiem kanałów sodowych,

blokując ich zamknięcie). Stałe pobudzenie

komórek nerwowych i mięśniowych.

Objawy - od 20 min. do 2 godz. – ze strony p.pok.

(wymioty, biegunka), ślinotok, ból w jamie

brzusznej, drżenia mięsni, zaburzenia rytmu

serca, spadek ciśnienia krwi, kłopoty z

oddychaniem, spadek ciśnienia krwi, skrajne

wyczerpanie organizmu.

Różanecznik, azalia ( gatunek

rhododendron)

Leczenie zatruć:

•

Szybkie wywoływanie wymiotów ( co 2

godz. od narażenia)

•

Podawanie węgla aktywowanego (2-4

g/kg m.c.)

•

Uzupełnianie płynów

•

Atropina (przy bradykardii) – 30-100

µg/kg m.c.- s.c, i.m. lub 20 µg/kg m.c.,

dożylnie

różanecznik

Azalia

Wilczomlecz piękny (gwiazda betlejemska)

Wilczomlecz piękny (gwiazda betlejemska)

Zatrucia zdarzają się najczęściej w okresie Świąt Bożego

Narodzenia.

Toksyczne wszystkie części rośliny.
Sok (lateks) po wydostaniu się z rośliny działa drażniąco

na skórę, błony śluzowe p.pok. i spojówki.

Objawy – zaburzenia żołądkowo-jelitowe, pieczenie w

jamie ustnej, oczu, łzawienie, wymioty, ślinienie,

biegunka.

Leczenie - szybie usunięcie zawartości przewodu

pokarmowego, wywołanie wymiotów, zastosowanie

środków adsorbujących

konieczne tylko w przypadku zjedzenia przez zwierzę

dużej ilości rośliny

Obserwacja zwierzęcia, uzupełniać płyny i elektrolity
W przypadku kontaktu soku ze skórą lub spojówkami –

obfite płukanie wodą.

Przy nasilonych zmianach zapalnych- środki

przeciwbólowe

Gwiazda betlejemska

Rośliny zawierające saponiny

kasztanowiec zwyczajny

cyklamen perski

bluszcz pospolity

Rośliny zawierające saponiny

Kasztanowiec zwyczajny –
Główne związki saponinowe – escyna i eskulina
Najbardziej toksyczne owoce, łupiny nasienne, młode

liście i kwiaty. Zatrucia nasionami (kasztanami),

łupinami (szczególnie niedojrzałymi). Przykład-

zatrucie u psa po zjedzeniu 8 kasztanów.

Objawy w ciągu 1 – 6 godzin, częściej jednak

rozwijają się w ciągu 2 dni, najczęściej w wyniku

zjedzenia owoców (kasztanów). Krwawe

wymioty, biegunka, zaparcia, bóle brzucha,

gorączka, odwodnienie, pragnienie, ataksja,

drżenia mięśniowe, porażenia mięśni,

zaburzenia w oddychaniu.

Leczenie – wywołanie wymiotów (co 2 godz. od

zatrucia), płukanie żołądka, przeciwdziałanie

zaburzeniom oddychania. Rozważenie

podawania węgla aktywnego (bo zaparcia),

najlepiej laparotomia i usunięcie treści z

przewodu pokarmowego.

Cyklamen perski – trujące kłącza (zawierają cyklaminę),

drażni błonę śluzową p.pok., nudności, wymioty,

biegunki, porażenie oddychania i ośrodka nerwowego.

Przypadki ciężkie – porażenie ośrodka oddechowego.

Leczenie – płukanie żołądka (do 30 min. od zjedzenia

kłączy), węgiel aktywowany (2-4 g/kg m.c.), terapia

płynami(odwodnienie). Obserwacja pacjenta przez 24

godz. od narażenia

Bluszcz pospolity – dziki lub roślina doniczkowa Liście

zawierają 5% saponin, zatrucie po zjedzeniu liści lub

jagód, działanie drażniące w kontakcie ze skórą, błoną

śluzową p.pok., spojówkami.

Objawy: obfite ślinienie, wymioty, pragnienie, biegunka,

miejscowe zapalenie skóry (pieczenie,

zaczerwienienie). Zaburzenia świadomości, drgawki,

bezdech.

Leczenie szybkie wywołanie wymiotów (do 30 min od

zjedzenia rośliny), płukanie żołądka, podawanie węgla

aktywowanego (2-4 g/kg m.c.), środki przeczyszczające

( przy braku biegunki), kontrola stanu nawodnienia,

terapia płynami, przemywanie skóry i błon śluzowych

bieżącą wodą, kortykosteroidy, gdy drgawki –

diazepam.

Kasztanowiec
zwyczajny

Cyklamen perski

Bluszcz pospolity

Ozdobne rośliny cebulowe

•

konwalia majowa

•

tulipan ogrodowy

•

narcyz trąbkowy

•

hiacynt wschodni

•

kliwia

•

kosaciec

•

amarylis

Najbardziej toksyczną częścią są cebule

(bulwy) tych roślin.

Wszystkie rośliny ( z wyjątkiem konwalii)

cechują się średnią toksycznością dla

małych zwierząt.

Substancje czynne:
alkaloid likoryna – amarylis, narcyz, kliwia.
Hiacynt – alkaloid narcyzyna
Tulipan – alergen tulipozyd A – zapalenie skóry
Kosaciec – glikozyd irydyna

Ozdobne rośliny cebulowe
Działanie substancji czynnych – drażniące na

skórę, błony śluzowe.

Objawy – ból i pieczenie w jamie ustnej, obfite

ślinienie, zmiany zapalne skóry, nudności,

wymioty, biegunka.

Zatrucie kosaćcem – ostra biegunka

krwotoczna, odwodnienie, wyczerpanie

organizmu. Zjedzenie dużej ilości bulw –

drżenia, porażenia mięśni, spadek

ciśnienia krwi, zapaść.

Leczenie zatruć – szybkie prowokowanie

wymiotów (jeśli ich brak), płukanie

żołądka(co 2 godz. od momentu zatrucia),

podawanie węgla aktywowanego (2-4 g/kg

m.c.), przemywanie skóry i błon śluzowych

bieżącą wodą, kontrola stanu

nawodnienia, podawać płyny i elektrolity.

Konwalia majowa

Tulipan ogrodowy

narcyz

kliwia

kosaciec

amarylis

Rośliny zawierające pochodne antracenu
Pochodne antracenu mają charakter glikozydów,

które łatwo ulegają procesom oksydacji.

Zawiera te związki aloes , który może byś rośliną

doniczkową lub drzewiastą.

Zjedzenie rośliny, kosmetyków, zawierających żel

aloesowy, przedawkowanie preparatów

leczniczych zawierających antraglikozydy.

Trujące wszystkie części rośliny, toksyczność

jednak niewielka.

Objawy - zaburzenia rytmu serca, pracy mięśni

gładkich, zniszczenie i uszkodzenie warstwy

mięśniowej śluzówki p.pok., obniżenie

wydzielania śluzu, bolesne parcie na stolec,

skurcze macicy, poronienia. Duża ilość – krwawe

biegunki, uszkodzenie nerek. Z reguły –

umiarkowanie nasilone zaburzenia żołądkowo-

jelitowe. U ciężarnych - skurcze macicy i

poronienia

Leczenie – podawanie płynów w celu przywrócenia

równowagi wodno-elektrolitowej organizmu .

Aloes

Zatrucia roślinami z rodzaju

Lilium

•

lilia tygrysia

•

lilia długokwiatowa

Bardzo silnie toksyczne dla kotów. Trujące wszystkie

części rośliny. Przyczyna zatrucia to zjedzenie nawet

niewielkiej części liścia – poważne uszkodzenia nerek.

Objawy zatruć w ciągu 1-2 godz. – podrażnienie p.pok.:

wymioty, niechęć do jedzenia, po około 24-72 godz.

ciężka niewydolność nerek – poliuria, odwodnienie.

Wzrost stężenia kreatyniny, mocznika, potasu,

fosforu, obecność glukozy. Śmierć w ciągu 5 dni.

Leczenie – musi być podjęte w ciągu pierwszych 18 godz.

Od zjedzenia rośliny, po tym czasie brak szans na

uratowanie zwierzęcia. Usunięcie roślin z p.pok. –

wywołanie wymiotów, płukanie żołądka, węgiel

aktywowany (2-4 g/kg m.c.), podtrzymanie diurezy

podając roztwór Ringera z mleczanem.

Zatrucia u psów i kotów roślinami dziko rosnącymi i

uprawnymi

Rośliny dziko rosnące

Zawierające alkaloidy tropanowe

•

Bieluń dziędzierzawa

•

Lulek czarny

•

Pokrzyk wilcza jagoda

Zawierające glikozydy nasercowe

•

Naparstnica zwyczajna

•

Naparstnica purpurowa

Zatrucie szalejem

Rośliny uprawne

•

Tytoń

•

Ziemniak

Rośliny ozdobne

•

Cis pospolity

Bieluń dziędzierzawa
Lulek czarny
Pokrzyk wilcza jagoda

Zawierają atropinę, hioscyjaminę, skopolaminę
Zatrucia po zjedzeniu świeżych roślin lub przedawkowaniu leków i

mieszanek ziołowych.

Trujące całe rośliny, ale największe zagrożenie stanowią nasiona, np.

zjedzenie kilku jagód Atropa belladona kończy się śmiercią.

Objawy zatruć: suchość błon śluzowych, zwolnienie perystaltyki,

zatrzymanie wydalania moczu, rozszerzenie źrenic, przyspieszenie

akcji serca. Wysokie dawki – silny stan depresyjny, śpiączka,

porażenie ośrodka oddechowego.

Leczenie – szybkie usunięcie treści p.pok., (prowokowanie wymiotów,

płukanie żołądka), podawanie węgla aktywowanego (2-4 g/kg). Przy

pobudzeniu OUN – diazepam. Stosowanie ostrożne antagonistów

atropiny, niewielkie dawki, tylko w przypadku bezpośredniego

zagrożenia życia.

Zatrucie bieluniem - neostygmina w dawce 0,022 mg/kg, s.c. lub i.v.

Pokrzyk wilcza
jagoda

Lulek
czarny

Bieluń
dziędzierzawa

Zatrucia roślinami zawierającymi glikozydy
Największe zagrożenie dla psów i kotów stanowią glikozydy

nasercowe i cyjanotwórcze

Glikozydy nasercowe
Rośliny z rodziny Trędownikowatych:

•

naparstnica

(purpurowa, wełnista)

•

Liliowatych -

konwalia majowa

•

Toinowatych -

oleander pospolity -

w Polsce jako roślina doniczkowa

Hamują pompę sodowo-potasową w błonach komórkowych mięśnia sercowego,

rośnie siła skurczu mięśnia sercowego.

Zatrucia po przedawkowaniu preparatów leczniczych bądź zjedzeniu roślin (DL

dla psa ok. 5g wysuszonych liści)

Pierwsze objawy zatruć to zaburzenia żołądkowo-jelitowe (słabe), oszołomienie,

zaburzenie widzenia. Potem objawy ze strony pracy serca – zaburzenie

przewodnictwa, zaburzenia rytmu, częstoskurcz, migotanie przedsionków.

Ciężkie zatrucia – konwulsje, zatrzymanie pracy serca.

Leczenie – jak najszybciej usunąć truciznę z p.pok. ( do 30 min. od zjedzenia

rośliny) – prowokowanie wymiotów, płukanie żołądka, podawanie węgla

aktywowanego (2-4 g/kg), Nie wywoływać wymiotów po pojawieniu się

objawów klinicznych. Kontrolowanie poziomu potasu we krwi, gdy arytmia

– psy podanie fenytoiny do 10 mg/kg m.c. i.v. co 8 godz. lub 1 mg/kg/ min

w powolnym wlewie. U kotów i psów lignokaina – 1-2 mg/kg i.v. Gdy

bradykardia – atropina i.v.

Naparstnica purpurowa, oleander

Zatrucia roślinami zawierającymi glikozydy
Glikozydy cyjanotwórcze
Rośliny należące do rodzin Różowatych, Lnowatych.
Glikozydy nie stanowią niebezpieczeństwa dla psów i

kotów ( w p.pok. brak enzymów katalizujących ich

hydrolizę). Groźne uszkodzone tkanki roślin

(uwolnienie z komórek roślinnych enzymów

rozkładających glikozydy).

Objawy bardzo szybko – zaburzenia oddychania i

pracy serca, nudności, wymioty. Żywoczerwone

zabarwienie śluzówek, drgawki, skurcze toniczno-

kloniczne, ślinotok, łzotok, Nasilenie objawów, po

15-60 min. śmierć poprzedzona śpiączką.

Charakterystyczne jasnoczerwone zabarwienie krwi,

zapach gorzkich migdałów w wydychanym

powietrzu.

Zatrucie szalejem
Zawiera związki poliacetylenowe (poliiny)

-

cykutotoksynę. Zatrucie rośliną bądź preparatami

leczniczymi.

Rośnie na nizinach i pogórzach, głównie na terenach

podmokłych.

Silna trucizna o działaniu drgawkotwórczym.
Psy oporne na jej działanie, bardzo wrażliwe koty -
DL 7 mg/kg.
Objawy pojawiają się po 10-15 min: napady silnych

skurczów tonicznych, ze ślinotokiem, zaburzenia

oddychania, utrata przytomności, śmierć na

skutek porażenia ośrodka oddechowego.

Leczenie – podjąć niezwłocznie, do 2 godz. od

spożycia rośliny. Wielokrotne płukanie żołądka,

podanie węgla aktywowanego (2-4 g/kg),

przeciwdziałanie drgawkom (barbiturany krótko

działające), podtrzymywanie diurezy. Zaburzenia

oddychania – intubacja zwierzęcia i oddychanie

wspomagane.

Szalej jadowity

Zatrucie roślinami zawierającymi alkaloidy piperydynowe

Nikotyna
Tytoń- zatrucia rośliną, zjedzenie papierosów pozostawionych przez

właściciela. DL dla psa 0,5-3 mg/kg.

Pierwsze objawy – biegunka, ślinienie, wymioty –po 15 min. od zjedzenia

rośliny. Potem zaburzenia neurologiczne- pobudzenie CUN (drżenie

mięśni, zaburzenia koordynacji, sztywny chód, przyspieszenie akcji

serca), potem depresja CUN ( senność, śpiączka). Przyczyna śmierci

– porażenie ośrodka oddechowego.

Leczenie – szybkie wywołanie wymiotów (do 1 godz, od zjedzenia

rośliny), płukanie żołądka 0,01-0,03 % r-r nadmanganianu potasu

lub 5%r-r kwasu taninowego( do 4 godz.), stosowanie węgla

aktywowanego (2-4 g/kg)Przeciwdziałanie drgawkom i zaburzeniom

akcji serca. Zakwaszanie moczu – chlorek amonu 100-200 mg/kg

dla psa, 20 mg/kg dla kota – zwiększa szybkość eliminacji nikotyny.

Wyrównanie kwasicy, metabolicznej, intubacja, gdy porażenie

mięśni oddechowych.

Zatrucie roślinami zawierającymi alkaloidy

piperydynowe

Koniina
Szczwół plamisty- trujące owoce, potem liście, kwiaty,

najmniej łodyga, korzeń. Lokalne działanie

drażniące, ślinotok, biegunka, rozszerzenie źrenic,

zaburzenie oddychania i pracy serca. Początkowo

pobudzenia (skurcze toniczno-kloniczne), potem

stan depresji. Porażenie ośrodka oddechowego,

mięśni oddechowych. Ciężkie zatrucia śmiertelne.

Szczwół
plamisty

Tytoń

Zatrucie cisem

Rośnie w parkach, ogrodach i lasach. Zawiera alkaloidy

diterpenowe:

taksynę Ai B – najbardziej niebezpieczne liście, 30 g – śmierć u

psa.

Objawy: po 15min.-1 godz. – zaburzenia żołądkowo-jelitowe, -

wymioty, biegunka, ślinotok. Zaburzenia w pracy serca –

blok serca, spadek ciśnienia, trudności w oddychaniu,

spadek temperatury. Układ nerwowy – drżenia, niezborność,

letarg. Przyczyna śmierci to zaburzenia czynności serca.

Jeżeli nie podejmiemy terapii zatrucie kończy się śmiercią.

Leczenie – jak najszybciej podać środki wymiotne, węgiel

aktywowany (2-4 g/kg), leki podtrzymujące krążenie i

oddychanie oraz znoszące konwulsje (diazepam 0,5

mg/kg. ).

Zatrucie roślinami zawierającymi

toksalbuminy

Rącznik pospolity – rycyna.
Toksyczna cała roślina , szczególnie

niebezpieczne nasiona. Spożycie 1

nasiona rącznika (rozdrobnionego) to

przyczyna śmierci średniej wielkości

psa.

Objawy po około 2 godz., a nawet po kilku

dniach: wymioty, gwałtowna krwotoczna

biegunka , krwiomocz, silne bóle w

jamie brzusznej.

Zatrucie draceną u kota

Dracena jest rośliną często hodowaną w domu jako roślina

doniczkowa. Nie są roślinami trującymi, ale zaliczane

do roślin toksycznych, zwłaszcza kotów.

Substancje czynne – saponiny – najwięcej w liściach.
Przyjęcie większych dawek- hemoliza erytrocytów,

obniżenie poziomu białka całkowitego we krwi,

stymulowanie wymiotów.

U kotów wpływają depresyjnie na funkcję mózgu (badanie

elektroencefalograficzne), przyczyna zmian w

zachowaniu się zwierząt. Zatrucia częste, lecz nie

diagnozowane.

Objawy zatruć – rozwijają się po długotrwałym zjadaniu

fragmentów roslin i są to: rozszerzenie źrenic, lekka

duszność, ślinotok, okresowe wymioty, ataksja,

tkliwość powłok brzusznych, obrzęki kończyn

Leczenie – brak swoistego antidotum. Leczenie objawowe –

płyny zapobiegające odwodnieniu podawane dożylnie,

preparaty przeciwwymiotne, osłonowe, podawanie

chemioterapeutyków, preparaty witaminowe.

Zatrucie draceną u kota

Zatrucie cisem u zwierząt gospodarskich

Zatrucia mają charakter przypadkowy, zdarzają się u zwierząt

pozostawionych bez nadzoru (konie), przy wypasaniu w parkach i

ogrodach (bydło), szczególnie na wiosnę.

Często zatrucia przebiegają nadostro
U koni często śmierć apoplektyczna bez poprzedzających objawów

chorobowych.

U bydła śmierć na pastwisku, w drodze do obory lub w oborze.
Objawy zatruć : brak apetytu, ślinotok, zgrzytanie zębami, duszność,

bóle, atonia żwacza i cuchnące biegunki – u bydła, obniżenie

temperatury, przyspieszenie tętna na początku, potem

osłabienie, , skurcze i drgawki różnych grup mięśni.

Zmiany a-p: przy śmierci apoplektycznej – negatywne. Gdy dłużej –

przekrwienie błon śluzowych, zwłaszcza w miejscu stykania

szpilek ze ścianami przedżołądków., przekrwienie i

rozpulchnienie błony śluzowej trawieńca. W przewodzie

pokarmowym (żwacz, żołądek) duża ilość szpilek, obrzęk płuc,

wątroby, płyn w jamie osierdziowej

Leczenie – środki osłaniające, przeczyszczające, pobudzające krążenie

i oddychanie

Rokowanie – złe, zwierzęta giną przed interwencją lekarza.

Diagnostyka zatruć roślinami

• Wywiad toksykologiczny
• Objawy kliniczne
• Zmiany anatomopatologiczne
• Badania laboratoryjne
Bardzo ważny w tych zatruciach jest

wywiad z właścicielem zwierząt, gdyż
diagnostyka jest bardzo trudna.
Objawy tych zatruć są mało
specyficzne, dlatego informacja od
właściciela czy zwierzę zjadło roślinę
jest bardzo ważna. Wszystkie rośliny
hodowane w domu powinny być w
miejscach niedostępnych dla zwierząt.
Właściciel psa lub kota powinien znać
nazwy tych roślin, aby móc tą
informację przekazać lekarzowi.