Psychometria, metoda
testów

Psychometria, metoda
testów

Standaryzacja testu,

czynniki zakłócające pomiar, skale kontrolne

Standaryzacja (1)

Standaryzacja (1)



Poprzez standaryzację testu rozumie się
zazwyczaj ujednolicony sposób posługiwania się
testem. Standaryzacja ma na celu
minimalizowanie wpływu czynników
zakłócających pomiar, będących efektem:
– postępowania osoby prowadzącej badanie;
– warunków, w jakich badanie jest
przeprowadzane.



W szerszym znaczeniu, standaryzacja to
ujednolicony ogół czynności związanych z
prowadzeniem badania i opracowywaniem
wyniku.

Standaryzacja (2)

Standaryzacja (2)



Dobrze wystandaryzowany test składa

się z: instrukcji dla osoby badanej,

określonego materiału testowego, klucza

– zasad oceny wyników,

last but not least – reguł interpretacji

wyniku.



W wyniku standaryzacji test winien być

obiektywny, jego wynik powinien być

niezależny od osoby diagnozującej.



Konsekwencją odstępstw od procedury

standaryzacji jest kompletna zmiana

pozostałych własności testu, przede

wszystkim obiektywności, ale także – w

nie mniejszym stopniu – rzetelności,

trafności i znaczenia norm.

Postępowanie
diagnostyczne

Postępowanie
diagnostyczne



Wywiad, ustalenie celu diagnozy



Formułowanie hipotez, lektura podręcznika



Uzyskanie zgody na badanie



Przygotowanie i przeprowadzenie badania



Opracowanie wyników



Interpretacja wyników w świetle celu
badania
i postawionych hipotez



Przekazanie informacji zwrotnej

„Strategia” lektury
podręcznika

„Strategia” lektury
podręcznika

–

Rok publikacji, autor, wydawca

–

Zastosowania, przedmiot pomiaru

–

Normy, opis próby normalizacyjnej

–

Trafność: teoretyczna i kryterialna

–

Rzetelność: zgodność i stabilność, współczynniki
SEM

–

Statystyki opisujące rozkład zmiennych:
skośność, kurtoza, trudność

–

Parametry „specjalne” np. korelacje z miarami
aprobaty społecznej, punkty odsiewowe

–

Reguły interpretacji np. analiza profilowa

–

Procedura badawcza

Przykład – wadliwy
materiał

Przykład – wadliwy
materiał

Obok podanego słowa napisz inne, zaczynające
się na podaną literę, które ma takie samo lub
podobne znaczenie. Liczba kropek równa jest
liczbie liter, które należy dopisać.

1. WABIĆ

- N . . .

2. SAMOTNIK - O . . . . . .

Przykład – „starzenie”
materiału

Przykład – „starzenie”
materiału



WAIS-R-PL (1996)

–

Ile jest województw w Polsce?

–

Co to jest winieta?



16PF Cattella w przekładzie Choynowskiego (196?)

–

Pracując w fabryce, czy wolałbyś: a) być kierownikiem hali
maszyn; b) przyjmować ludzi do pracy?

–

Czy uważasz, że należy raczej: a) utrzymać silną armię;
b) krzewić przyjaźń między narodami?

–

Czy zanik zmysłu piękna pod wpływem uprzemysłowienia
i mechanizacji wydaje Ci się zagadnieniem równie ważnym
jak wiele bolączek życia codziennego?

Przykład – „starzenie”
norm

Przykład – „starzenie”
norm



Szustrowa i Jaworowska (1992) w
podręczniku do Testu Matryc Ravena (wersja
kolorowa) prezentują zmianę rozkładu
mierzonej zmiennej w populacjach
dziewięciolatków badanych w latach 1980
(linia niebieska) i 1991 (linia czerwona).

Przykład – standaryzacja prezentacji
materiału

Przykład – standaryzacja prezentacji
materiału

Przykład – standaryzacja oceny
wytworu (1)

Przykład – standaryzacja oceny
wytworu (1)

30

o

- źle

25

o

-

dobrze

Przykład – standaryzacja oceny
wytworu (2)

Przykład – standaryzacja oceny
wytworu (2)

Winieta: kompozycja rysunkowa, często figuralna;
umieszczana jako ozdoba na karcie tytułowej książki,
na początku lub końcu rozdziału, ustępu lub strony.
2 pkt.: niewielka rycina na stronie tytułowej książki,
ozdobnik graficzny w książkach przedzielający
rozdziały, ozdobny początek rozdziału.
1 pkt: to pierwsza strona gazety, wewnętrzna strona
książki, pierwsza strona książki, może być ozdobna ...
obwoluta książki, okładka książki, coś ozdobnego w
książce.
0 pkt.: coś z gazetą, tytuł np. w gazecie, stare słowo,
szyld, część działa lub armaty

Paradoksalne efekty
standaryzacji

Paradoksalne efekty
standaryzacji



Matczak (1994) prezentuje wyniki badań ilustrujące
„paradoksalne” efekty standaryzacji. Standaryzacja
procedury badawczej pozornie ujednolica warunki
badania dla psychologicznie zróżnicowanych osób
badanych, jednocześnie stawiając osoby badane w
faktycznie różnych sytuacjach.

–

interakcyjny efekt reaktywności emocjonalnej i warunków
badania (anonimowe lub nie) na wyniki TMS - wysoko reaktywni
uzyskiwali wyższe wyniki w sytuacji badania anonimowego

–

informacja o dużej trudności zadań prezentowana w instrukcji
wpływała silnie na osoby refleksyjne, jednak kierunek tego
wpływu (astenizujacy lub stymulujacy) zależny był od
reaktywności

Informacja zwrotna

Informacja zwrotna



Dawniej – Powiedzieć badanemu jak
najmniej i nic, co mogłoby wzbudzić w
nim lęk lub inne negatywne emocje. Jeśli
przekazywać, to tylko „dobre wieści”.



Dziś – Badany (jego pełnomocnik lub
opiekun) ma prawo poznać swoje wyniki
i ich interpretacje.” (Standardy.. J2.1)

Kto może informować o
wynikach

Kto może informować o
wynikach

Tylko osoba odpowiednio
wykwalifikowana

–

sama dobrze rozumie wyniki i ich
interpretacje

–

umie odpowiadać na pytania
badanego dotyczące wyników

Co mówić

Co mówić



jaki jest wynik



jakie są alternatywne interpretacje
wyniku



jakie są możliwe ograniczenia
wyniku

Jak mówić?

Jak mówić?



nawiązać kontakt z badanym



mówić w sposób zrozumiały dla odbiorcy:

–

unikać „psychometryzowania”

–

unikać „psychologizowania”



unikać etykietowania



włączać badanego do interpretowania
wyników



starać się, by badany zaakceptował
przedstawione mu informacje

O czym jeszcze trzeba
pamiętać?

O czym jeszcze trzeba
pamiętać?



badany może (ale nie musi)
potrzebować porady



respektując prawo badanego do
poznania wyników testowych,
psycholog musi zrobić wszystko, by
chronić test

Zastosowania
komputerów

Zastosowania
komputerów



aktuarialne bazy danych – odwołujące się do bardzo
licznych prób oraz danych ze źródeł nie tylko
testowych; możliwość diagnozy na podstawie
podobieństwa do odpowiedniej grupy przypadków



systemy interpretacyjne – programy, które po
wprowadzeniu danych testowych umożliwiają
diagnozę psychologiczną, dokonują interpretacji
wyników, porównań ze specyficznymi profilami oraz
sugerują ewentualną konieczność uzupełnienia
danych i dalszych badań



testy komputerowe – specjalne programy w
najprostszej postaci eksponujące materiał testowy,
zbierające
i przetwarzające informację

Komputerowe wersje
testów

Komputerowe wersje
testów



wykazują korzystną charakterystykę psychometryczną,
są mniej podatne na zniekształcenia



pozwalają na rejestrację szeregu parametrów
odpowiedzi, niedostępnych w badaniu tradycyjnym np.
czasu odpowiedzi na poszczególne pozycje testowe



umożliwiają wprowadzanie nowych procedur testowych

w postaci testów „dynamicznych”, w których program
decyduje o kolejności zadawanych pytań, tak aby
diagnoza – o wysokich własnościach
psychometrycznych – mogła być postawiona za pomocą
możliwie małego zestawu zadań testowych

Symulacja i dysymulacja
(1)

Symulacja i dysymulacja
(1)



Dysymulacja oznacza świadomą lub nieświadomą
tendencję osoby badanej do przedstawiania się
w korzystnym świetle.



Aprobata społeczna rozumiana jest jako tendencja
do kierowania się przy odpowiadaniu na pytania
społecznym wartościowaniem zachowania i
przejawia się w zaprzeczaniu posiadania cech
społecznie niepożądanych oraz przypisywaniu
sobie cech społecznie pożądanych.



Symulacja to świadoma lub nieświadoma
tendencja do bezpodstawnego przedstawiania się
w niekorzystnym świetle.

Symulacja i dysymulacja
(2)

Symulacja i dysymulacja
(2)



aprobatę społeczną można traktować jako styl
odpowiadania, lub jako cechę osobowości



aprobata społeczna może mieć charakter
samooszukiwania, jak i sprawiania wrażenia



aprobata społeczna może być kontrolowana:

–

podczas konstrukcji kwestionariusza, np. poprzez stosowanie
zrównoważonych opcji odpowiedzi, stosowanie tzw. „pozycji
subtelnych”, unikanie wielkich kwantyfikatorów czasu, usuwanie
z kwestionariusza pytań silnie obciążonych aprobatą społeczną

–

podczas stosowania kwestionariusza poprzez użycie skal
kontrolnych lub manipulację instrukcją, w przypadku badań
grupowych – regresyjne „wytrącanie” wariancji związanej z
aprobatą społeczną

Przykład pytań mierzących aprobatę
społeczną (skala IM z 16PF)

Przykład pytań mierzących aprobatę
społeczną (skala IM z 16PF)



Potrafię zmylić ludzi będąc dla nich miłym, a
naprawdę ich nie lubić.



Jestem skłonny(-a) pomagać ludziom.
a. zawsze, b. czasami.



Robię uszczypliwe uwagi w stosunku do ludzi, którzy
moim zdaniem na to zasługują.
a. czasami, b. nigdy



Wykorzystuję innych ludzi.
a. czasami, b. nigdy



Zdarzyło mi się mówić rzeczy, które raniły uczucia
innych.

Przykład pytań obciążonych
aprobatą społeczną

Przykład pytań obciążonych
aprobatą społeczną



Jestem osobą, która: a. zawsze robi praktyczne
rzeczy, które muszą zostać zrobione; b. „buja w
obłokach” i coś sobie wymyśla.
(NIEKONWENCJONALNOŚĆ, r=0,32)



Jeśli muszę coś zrobić, to najprawdopodobniej: a.
odłożę to na ostatnią chwilę; b. zacznę to robić
od razu. (PERFEKCJONIZM, r=0,32)



Nauczyłem(-am) się cierpliwości wobec różnych
ludzi. (NAPIĘCIE, r=0,28)



Ubieram się raczej: a. skromnie i schludnie; b. w
sposób zwracający uwagę.
(ŻYWOTNOŚĆ, r=0,24)

Przykład – „uwolnienie” pytania
od wpływu aprobaty społecznej

Przykład – „uwolnienie” pytania
od wpływu aprobaty społecznej



Ubieram się raczej:
a. skromnie i schludnie, b. w sposób zwracający
uwagę.

r=0,24*; A - 69%, ? - 19%, B - 12%



Ubieram się raczej:
a. skromnie i schludnie, b. wyszukanie i
elegancko.

r=0,10; A - 69%, ? - 12%, B - 19%

Przykład – obciążenie a.s. skal NEO-FFI i
EPQ-R

Przykład – obciążenie a.s. skal NEO-FFI i
EPQ-R

NEO-FFI Costy i McCrae

EPQ-R Eysencka, Eysenck i Baretta

NEU

EXT

OTW UGD

SUM

-0,15* 0,03

-0,08

0,36** 0,47**

NEU EXT

PSY

-0,02 0,07

-0,38**

Style odpowiadania

Style odpowiadania



Styl odpowiadania – tendencja osoby badanej do
wybierania określonej opcji odpowiedzi niezależnie
od treści pytania kwestionariuszowego; np.
tendencja do zgadzania się,
albo – do zaprzeczania, udzielania odpowiedzi
przypadkowych („strzelanie”), – nieuważnych
(opuszczenia).



Style odpowiadania mogą być kontrolowane przez:

–

precyzyjne formułowanie treści pytań

–

wyrównanie proporcji odpowiedzi
diagnostycznych tak/nie

–

stosowanie skal kontrolnych

Przykład – style
odpowiadania

Przykład – style
odpowiadania



Kwestionariusz 16PF umożliwia budowanie dwu
wskaźników kontrolnych: potakiwania i „strzelania”



Uzyskano następujące korelaty tych dwu stylów
odpowiadania:
potakiwanie - ekstrawersja, neurotyzm, niska inteligencja,

styl typowy dla osób starszych i niewykształconych
„strzelanie” - otwartość na doświadczenie, niska
sumienność, niska inteligencja,
styl charakterystyczny dla osób młodych oraz mężczyzn



między tymi dwoma wskaźnikami uzyskano stosunkowo
silną ujemną korelację

Poprawka na zgadywanie
(1)

Poprawka na zgadywanie
(1)

P

P

B

m

K

 

 1



W przypadku testów wiedzy możliwa jest
korekta wyniku otrzymanego poprzez
zastosowanie tzw. poprawki na zgadywanie,
obliczanej według wzoru:

gdzie: P

k

- wynik po korekcie, P - wynik

surowy (otrzymany), B - liczba błędnych
odpowiedzi, m - liczba opcji odpowiedzi w
zadaniach.

Poprawka na zgadywanie
(2)

Poprawka na zgadywanie
(2)



stosowanie poprawki na zgadywanie uzasadnione jest
tylko
w testach z ograniczeniem czasowym



w przypadku testów, gdzie osoby badane mogą
„rozwiązywać” wszystkie zadania stosowanie
poprawki na zgadywanie jest nieuzasadnione



warunkiem stosowania poprawki na zgadywanie jest
taka postać wszystkich zadań, iż wszystkie opcje
odpowiedzi są równie atrakcyjne



stosowanie poprawki na zgadywanie ma sens
szczególnie w przypadku testów składających się z
zadań o małej liczbie opcji odpowiedzi (n<4)



poprawkę na zgadywanie szczególnie warto stosować
w przypadku trudnych testów, gdyż nasilają one
tendencję do zgadywania