Stereotypy,

Stereotypy,

uprzedzenia i

uprzedzenia i

dyskryminacja

dyskryminacja

Stereotypy, uprzedzenia i dyskryminacja



1

. Stereotypy: definicja stara i nowa



2. Wymiary stereotypów



3. Uprzedzenia; definicja stara i nowa



4. Wymiary uprzedzeń



5. Klasyfikacja uprzedzeń

–

Rażące i subtelne

rasizm tradycyjny i współczesny
teorie współczesnego rasizmu

–

Utajone i nieutajone

Bezpośrednie i niebezspośrednie metody pomiaru

–

Paternalistyczne



6. Stygmatyzacja społeczna i jej efekty



7. Behawioralne potwierdzanie stereotypów



8. Zagrożenie stereotypem

Stereotyp – definicja tradycyjna: process

patologiczny



Walter Lippman 1922 – “otaczające nas

środowisko jest zbyt duże, zbyt skomplikowane i zbyt

szybko się zmienia, abyśmy mogli je rzeczywiście

poznać. Nie zostaliśmy wyposażeni w umiejętność

ogarniania tylu subtelności (...). Musimy zbudować

sobie prostszy model (...)”.



Stereotypy są wynikiem mechanizmów upraszczania

rzeczywiostości społecznej; stanowią jednocześnie

projekcję naszego systemu wartości na tą

rzeczywistość i są ‘... przesycone emocjami, których

nie da sie od nich oddzielić”. Potępiane jako

przesadne, nadmiernie uogólnione i

nieodpowiadające rzeczywistości; jako sztywne,

irracjonalne i błędne.



Np. koncepcja Marii Jarymowicz

Stereotyp - obecnie: proces normalny,

adaptacyjny



przekonania o o cechach grupy lub kategorii
ludzi; strukturę poznawczą organizująca
infromacje na temat kategorii społecznych



Stanowi wynik normalnego i uniwersalnego
procesu poznawczego polegającego na
kategoryzowaniu obiektów otaczającego nas
świata, żeby uprościć jego złożoność.



Poznając pod wpływem stereotypu poznajemy
selektywnie i tendencyjnie



Stereotyp może być pozytywny, negatywny i
neutralny



Stephan & Stephan, 1996; Duckitt, 2003

Kategoryzacja a stereotypy



Podstawą stereotypizacji jest kategoryzacja
społeczna - proces odbywający się
automatycznie



Kategoryzacja jest prerekwizytem
stereotypizacji i uprzedzeń, warunkiem
koniecznym ale niewystarczającym



Birgham 1971 w przeglądzie badań
pokazuje, że negatywne stereotypy i
uprzedzenia są związane słabo i nie w
każdym badaniu pojawia się ten związek.

Stereotypy, uprzedzenia i dyskryminacja



1

. Stereotypy: definicja stara i nowa



2.

Wymiary stereotypów



3. Uprzedzenia; definicja stara i nowa



4. Wymiary uprzedzeń



5. Klasyfikacja uprzedzeń

–

Rażące i subtelne

rasizm tradycyjny i współczesny
teorie współczesnego rasizmu

–

Utajone i nieutajone

Bezpośrednie i niebezspośrednie metody pomiaru

–

Paternalistyczne



6. Stygmatyzacja społeczna i jej efekty



7. Behawioralne potwierdzanie stereotypów



8. Zagrożenie stereotypem

2 wymiary stereotypów

Brewer & Campbell 1972; Fiske i in.

1999; Poppe, 1999; Wojciszke 1993



Wymiar kompetencyjny (competence): przypisywanie

cech dotyczących sprawności, możliwości osiągnięć,

zdolności, siły, prestiżu vs niekompetencji, słabości,

niższości – wiąże się z przypisywanym statusem.



 



Wymiar moralnościowy (lub ‘dobroczynnościowy’

benefiance): przypisywanie cech dotyczących moralności,

życzliwości, dobroci, ciepła, szczodrości vs zła, złej woli,

nieszczerości, niemoralności – wiąże się z

przypisywanym zagrożeniem.



Te dwa wymiarye to także ekspresja dwóch podstawowych

rodzajów porównań grupowych, które mozemy zrobić

rozróżniając pomiędzy swoimi i obcymi (Duckitt 2001).

Stereotypy, uprzedzenia i dyskryminacja



1

. Stereotypy: definicja stara i nowa



2.

Wymiary stereotypów



3.

Uprzedzenia; definicja stara i nowa



4. Wymiary uprzedzeń



5. Klasyfikacja uprzedzeń

–

Rażące i subtelne

rasizm tradycyjny i współczesny
teorie współczesnego rasizmu

–

Utajone i nieutajone

Bezpośrednie i niebezspośrednie metody pomiaru

–

Paternalistyczne



6. Stygmatyzacja społeczna i jej efekty



7. Behawioralne potwierdzanie stereotypów



8. Zagrożenie stereotypem

Uprzedzenie



Uprzedzenie: definicja tradycyjna – postawa

negatywna postawa w stosunku do zdefiniowanej

społecznie grupy (Stephan 1983), nieelastyczna,

irracjonalna, naduogólniona i niesprawiedliwa.

Składająca się z komponentu poznawczego

(stereotyp), emocjonalnego (afekt

międzygrupowy) i behawioralnego

(dyskryminacja).

Obecnie uprzedzenie – reakcja emocjonalna
... definiuje się jako negatywny afekt

międzygrupowy (Fiske, 1998), reakcja

emocjonalna związana z dana kategorią społeczną

(Duckitt 1992, Brewer & Kramer 1985).

Stereotypy, uprzedzenia i dyskryminacja



1

. Stereotypy: definicja stara i nowa



2.

Wymiary stereotypów



3.

Uprzedzenia; definicja stara i nowa



4.

Wymiary uprzedzeń



5. Klasyfikacja uprzedzeń

–

Rażące i subtelne

rasizm tradycyjny i współczesny
teorie współczesnego rasizmu

–

Utajone i nieutajone

Bezpośrednie i niebezspośrednie metody pomiaru

–

Paternalistyczne



6. Stygmatyzacja społeczna i jej efekty



7. Behawioralne potwierdzanie stereotypów



8. Zagrożenie stereotypem

2 wymiary nastawień emocjonalnych

wobec kategorii społecznej – Fiske i in.

1999



Lubienie vs nielubienie - wymiar ten
zakłada obecność intensywnych emocji
negatywnych.



Szacunek vs brak szacunku - wymiar ten
zakłada brak emocji pozytywnych.

moralnościowy

kompetencyjny

STEREOT

YP

Nieszanowanie vs

szanowanie

Nielubienie vs

lubienie

UPRZEDZEN

IE

uprzedzenia wyrażają się w

zachowaniu:



dystans społeczny –Skala Dystansu

Społecznego Bogardusa (1925).



dyskryminację – negatywne zachowania

wobec członków grupy społecznej motywowane

ich przynależnością do tej grupy społecznej



NP: Kovel 1970



rasizm awersyjny – nielubienie i unikanie



rasizm dominujący – poniżający, związany z

przekonaniem o niższym statusie i podległej

roli grupy dyskryminowanej.

STEREOTYPY

moralnościowy

kompetencyjny

UPRZEDZENIA

ZACHOWANIE

nielubienie

nieszanowanie

unikanie, awersja

dyskryminacja,

dominacja

Stereotypy, uprzedzenia i dyskryminacja



1

. Stereotypy: definicja stara i nowa



2.

Wymiary stereotypów



3.

Uprzedzenia; definicja stara i nowa



4.

Wymiary uprzedzeń



5.

Klasyfikacja uprzedzeń

–

Rażące i subtelne

rasizm tradycyjny i współczesny

teorie współczesnego rasizmu

–

Utajone i nieutajone

Bezpośrednie i niebezspośrednie metody pomiaru

–

Paternalistyczne



6. Stygmatyzacja społeczna i jej efekty



7. Behawioralne potwierdzanie stereotypów



8. Zagrożenie stereotypem

Klasyfikacja uprzedzeń: (1) Rażące i

subtelne (tradycyjne i współczesne;

blatant vs subtle) na przykładzie

rasizmu:



Rasizm tradycyjny – opiera się na wierze
we wrodzoną, biologicznie uwarunkowaną
niższość mniejszości rasowych i etnicznych;
wiąże się z sankcjonowaną przez instytucje
państwowe segregacją i dyskryminacją.



Rasizm współczesny – bardziej subtelna i
społeczne akceptowana forma – mieszanka
negatywnych emocji wobec grup rasowych
lub etnicznych z usprawidliwianiem ich
poprez akceptowane przekonania związane
np. z tradycyjną etyką protestancką i
wartościami konserwtywnymi.

Stereotypy, uprzedzenia i dyskryminacja



1

. Stereotypy: definicja stara i nowa



2.

Wymiary stereotypów



3.

Uprzedzenia; definicja stara i nowa



4.

Wymiary uprzedzeń



5.

Klasyfikacja uprzedzeń

–

Rażące i subtelne

rasizm tradycyjny i współczesny
teorie współczesnego rasizmu

–

Utajone i nieutajone

Bezpośrednie i niebezspośrednie metody pomiaru

–

Paternalistyczne



6. Stygmatyzacja społeczna i jej efekty



7. Behawioralne potwierdzanie stereotypów



8. Zagrożenie stereotypem

Współczesny rasizm

Teoria nasilenia reakcji (lub rasizmu ambiwalentnego) –

Katz & Hass 1988 – Biali żywią sprzeczne uczucia wobec

mniejszości rasowych - współczucie i sympatia (egalitaryzm)

oraz pogarda i niechęć (bo indywidualizm). Sprzecznośc

wywołuje napięcie podczas kontaktu i polaryzuje reakcje na

‘pożądane’ i niepożądane’ zachowania Czarnych.

Teoria rasizmu awersyjnego – Dovidio & Gaertner 1981 –

sprzeczność występuje pomiędzy uczuciami (automatyczne,

na poziomie nieświadomym, negatywne) a wartościami i

przekonaniami jednostek (pozytywne, egalitarne);

zachowują się egalitarnie, bez dyskryminacji w sytuacjach

oczywistych ale w sytuacjach niejasnych, ambiwalentnych, w

których ich zachowanie można wytłumaczyć czymś innym

niż rasową niechęcią będą dyskryminować.

Teoria skruchy – Devine 1989 – sprzecznośc pomiędzy

przekonaniami a odczuciami (negatywnymi, na poziomie

nieświadomym i wynikających z nich czasami zachowaniami

budzi poczucie winy i skruchę i brak satysfakcji. U osób

uprzedzonych zachowujących sie w uprzedzony i społecznie

nieakceptowany sposób pojawia się dyskomfort i negatywne

nastawienie i wrogość wobec dyskryminowanej grupy.

Stereotypy, uprzedzenia i dyskryminacja



1

. Stereotypy: definicja stara i nowa



2.

Wymiary stereotypów



3.

Uprzedzenia; definicja stara i nowa



4.

Wymiary uprzedzeń



5.

Klasyfikacja uprzedzeń

–

Rażące i subtelne

rasizm tradycyjny i współczesny
teorie współczesnego rasizmu

–

Utajone i nieutajone

Bezpośrednie i niebezspośrednie metody pomiaru

–

Paternalistyczne



6. Stygmatyzacja społeczna i jej efekty



7. Behawioralne potwierdzanie stereotypów



8. Zagrożenie stereotypem

Klasyfikacja uprzedzeń:

(2) Utajone vs nieutajone, otwarte

uprzedzenia (implicite vs explicite

prejudice)



Nieutajone, otwarte – działąją na poziomie

świadomym i można je badać za pomocą miar

tradycyjnych, bezpośrednich,

kwestionariuszowych, raportów czy wywiadów.



Utajone – działają na poziomie nieświadomym, są

automatyczne, niekontrolowane. Mierzone za

pomocą metod nie-bezpośrednich np. poprzez

czas latencji reakcji na aktywację pozytywnych i

negatywnych uprzedzeń przez priming lub

Implicite Association Test (Greenwald, McGhee &

Schwartz, 1998).



„ ... stosunkowo stałe orientacje ewaluatywne

aktywowane automatycznie w obecności

członków stygmatyzowanej grupy” (Divine, 2001).

Stereotypy, uprzedzenia i dyskryminacja



1

. Stereotypy: definicja stara i nowa



2.

Wymiary stereotypów



3.

Uprzedzenia; definicja stara i nowa



4.

Wymiary uprzedzeń



5.

Klasyfikacja uprzedzeń

–

Rażące i subtelne

rasizm tradycyjny i współczesny
teorie współczesnego rasizmu

–

Utajone i nieutajone

Bezpośrednie i niebezspośrednie metody pomiaru

–

Paternalistyczne



6. Stygmatyzacja społeczna i jej efekty



7. Behawioralne potwierdzanie stereotypów



8. Zagrożenie stereotypem

NIEMIEC

POLAK

Heinz

NIEMIEC

POLAK

Jan

POLAK

NIEMIEC

Kurt

PRZYJEMNY

NIEPRZYJEMNY

Słońce

PRZYJEMNY

NIEPRZYJEMNY

Ból

NIEMIEC

POLAK

NIEPRZYJEMNY

PRZYJEMNY

Ból

NIEMIEC

POLAK

NIEPRZYJEMNY

PRZYJEMNY

Heinz

NIEMIEC

POLAK

PRZYJEMNY

NIEPRZYJEMNY

Słońce

NIEMIEC

POLAK

PRZYJEMNY

NIEPRZYJEMNY

Heinz

NIEMIEC

POLAK

PRZYJEMNY

NIEPRZYJEMNY

Ból

NIEMIEC

POLAK

PRZYJEMNY

NIEPRZYJEMNY

Jan

Związek pomiarów bezpośrednich i

niebezpośrednich



Miary nie bezpośrednie słabo związane z miarami
bezpośrednimi i wskazują na wieksze uprzedzenia



tendencja do ukrywania negatywnych nastawień



niezgoda na nie na poziomie świadomym



nabywamy uprzedzeń bez naszej wiedzy czy zgody



miary pośrednie i bezpośrednie uprzedzeń nie
były ze sobą powiązane, gdy dotyczyły grupy, co
do której istnieje silna społeczna norma
niedyskryminowania (Żydzi) zaś były skorelowane,
gdy chodziło o inne kategorie społeczne, wobec
których nie było silnej normy

Związek pomiarów bezpośrednich i

niebezpośrednich

Dovidio i in, 1996 - uprzedzenia utajone i nieutajone

odnoszą się do różnych poziomów funkcjonowania i
rekacji,



automatycznie aktywowane utajone uprzedzenia
pozwalają przewidywać zachowania i reakcje spontaniczne
(np. kontakt wzrokowy, częstość mrugania)



postawy mierzone przez miary bezpośrednie (zwykle
pokazujące brak uprzedzeń) pozwalają lepiej przewidywać
zachowania przemyślane, świadomie kontrolowane.

wyniki uzyskane w różnych miarach tych samych

utajonych uprzedzeń nie są ze sobą związane

Karpinski & Hilton 2001 –postawy utajone mogą nie być

postawami a jedynie oddawać ocenne skojarzenia z
kategoriami społecznymi dominujące w środowisku
badanych osób

Stereotypy, uprzedzenia i dyskryminacja



1

. Stereotypy: definicja stara i nowa



2.

Wymiary stereotypów



3.

Uprzedzenia; definicja stara i nowa



4.

Wymiary uprzedzeń



5.

Klasyfikacja uprzedzeń

–

Rażące i subtelne

rasizm tradycyjny i współczesny
teorie współczesnego rasizmu

–

Utajone i nieutajone

Bezpośrednie i niebezspośrednie metody pomiaru

–

Paternalistyczne



6. Stygmatyzacja społeczna i jej efekty



7. Behawioralne potwierdzanie stereotypów



8. Zagrożenie stereotypem

Klasyfikacja uprzedzeń – cd.



Uprzedzenia paternalistyczne – van den
Berghe (1967) – rasizm paternalistyczny
– nie tyle nielubienie Afroamerykanów co
uważanie ich za gorszych, mniej rozwiniętych
zależnych niezbyt mąrdych – jak dzieci.



Glick & Fiske (2001) pokazują że seksizm
przyjmuje często właśnie taką formę.



konsensus społeczny co do tego, które
kategorie społeczne są dyskryminowane. O
osobach które reprezentują kategorie
społeczne, które są przedmiotem negatywnej
stereotypizacji i uprzedzeń mówi się, że są
stygmatyzowane

Stereotypy, uprzedzenia i dyskryminacja



1

. Stereotypy: definicja stara i nowa



2.

Wymiary stereotypów



3.

Uprzedzenia; definicja stara i nowa



4.

Wymiary uprzedzeń



5.

Klasyfikacja uprzedzeń

–

Rażące i subtelne

rasizm tradycyjny i współczesny
teorie współczesnego rasizmu

–

Utajone i nieutajone

Bezpośrednie i niebezspośrednie metody pomiaru

–

Paternalistyczne



6.

Stygmatyzacja społeczna i jej efekty



7. Behawioralne potwierdzanie stereotypów



8. Zagrożenie stereotypem

Stygmatyzacja społeczna



Stygmat - w antycznej Grecji termin ten oznaczał znak
wycięty lub wypalony na ciele ludzi w celu oznaczenia,
że są przestępcami, niewolnikami, zdrajcami itd. - poza
nawiasem społecznym



Erving Goffman (1963) -- dyskredytująca cecha
jednostki, która umniejsza ją w oczach innych.



Osoba stygmatyzowana -- jej tożsamość społecczna lub
jej członkowstwo w jakiejś kategorii społecznej
podważa jej człowieczeństwo. Stygmat zawesze niesie
ze sobą negatywną ocenę. Taka konstrukcja tożsamości
społecznej, że staje sie ona stygmatem jest zawsze
konstrukcją społeczna w pewnych kontekstach i
okresach w pewnych społecznościach dana kategoria
jest stygmatem, podczas gdy w innych okolicznościach
stygmatem być nie musi np. otyłość, homoseksualizm.

Stygmatyzacja społeczna



Goffman wyróżnia 3 typy stygmatyzujących cech;



Stygmaty plemienne (tribal stigmas) –
przekazywane z pokolenia na pokolenie cechy -
grupy rasowe, etniczne, rligijne



‘Odrażające’ cechy cielesne (abominations of
the body) – wyróżniające negatywnie cechy
fizyczne – niepełnosprawność, otyłość



Skaza charakteru (blemishes of individual
character) – negatwynie wartościowane
zachowanie np. narkomani, alkoholicy,
homoseksualiści

Osoby stygmatyzowane są obiektem stereotypizacji,

uprzedzeń i dyskryminacji

Stereotypy, uprzedzenia i dyskryminacja



1

. Stereotypy: definicja stara i nowa



2.

Wymiary stereotypów



3.

Uprzedzenia; definicja stara i nowa



4.

Wymiary uprzedzeń



5.

Klasyfikacja uprzedzeń

–

Rażące i subtelne

rasizm tradycyjny i współczesny
teorie współczesnego rasizmu

–

Utajone i nieutajone

Bezpośrednie i niebezspośrednie metody pomiaru

–

Paternalistyczne



6.

Stygmatyzacja społeczna i jej efekty



7. Behawioralne potwierdzanie stereotypów



8. Zagrożenie stereotypem

Konsekwencje stygmatyzacji:

behawioralne potwierdzanie stereotypu

przez stereotypizowane jednostki



Stereotyp dotyczący grupy społecznej staje się
źródłem oczekiwań wobec jej reprezentantów –
oczekiwania te uważane za prawdziwe wpływają na
zachowania nosiciela stereotypu wobec osoby
stygmatyzowanej. Osoba ta dostosowując się do
norm interakcji zachowuje się zgodnie z
oczekiwaniami, czym potwierdza stereotyp.
Postrzegający nie uświadamia sobie swojej
sprawczej roli we wzbudzaniu potwierdzającego
stereotypy zachowania nawet, gdy jest świadomy
stereotypów i oczekiwań związanych ze
stygmatyzowana osobą.

Word, Zanna & Cooper 1974

Konsekwencje stygmatyzacji:

behawioralne potwierdzanie stereotypu

przez stereotypizowane jednostki



aktywizowanie stereotypu powoduje, że
nosiciel stereotypu nieświadomie zachowuje
się zgodnie ze stereotypem

Bargh 1989 – stereotyp osób starszych; wrogość

Afroamerykanów



Zachowanie zgodne ze stereotypem może
wywołać podobną odpowiedź ze strony osoby
stygmatyzowanej i potwierdzić stereotyp.

Chen i Bargh 1997 – wrogość Afroamerykanów

Stereotypy, uprzedzenia i dyskryminacja



1

. Stereotypy: definicja stara i nowa



2.

Wymiary stereotypów



3.

Uprzedzenia; definicja stara i nowa



4.

Wymiary uprzedzeń



5.

Klasyfikacja uprzedzeń

–

Rażące i subtelne

rasizm tradycyjny i współczesny
teorie współczesnego rasizmu

–

Utajone i nieutajone

Bezpośrednie i niebezspośrednie metody pomiaru

–

Paternalistyczne



6.

Stygmatyzacja społeczna i jej efekty



7.

Behawioralne potwierdzanie stereotypów



8.

Zagrożenie stereotypem

Konsekwencje stygmatyzacji:

Zagrożenie stereotypem (stereotype

threat)



... specyficzne, sytuacyjne uwrażliweinie osoby
stygmatyzowanej na wpływ negatywnego stereotypu
dotyczącego grupy własnej. Konsekwencją jest gorsze
wykonanie zadań związanych ze zdolnościami, kótrych
dotyczy stereotyp (Bedyńska & Sędek 2003)



Steele & Aronson 1995 – w jednej grupie badani
Afroamerykanie uzyskiwali niższe wyniki w tescie
werbalnym niż Biali, w drugiej, której powedziano, że test
nie wykazuje różnic rasowych badani z obu grup
uzyskiwali takie same wyniki.



Stereotypem są szczególnie zagrożone osoby, dla których
wymiar funkcjonowania związany ze stereotypem jest
szczególnie osobiście ważny (te kobiety dla których
ważne są zdolności matematyczne)



Mechanizm? Lęk, samoocena, wyuczona bezradność?