Stereotypy i
uprzedzenia

Dane i pseudodane w procesie
postrzegania ludzi

Uprzedzenie



Najbardziej rozpowszechnione i
zapewne najbardziej
niebezpieczne



Istnieje w życiu prawie każdego



Wielu z nas jest ofiarami
stereotypizacji, czasem wręcz
przemocy, a wszystko to z powodu
przynależności do różnych grup

Thurgood Marshall



Thurgood Marshall objął stanowisko głównego

doradcy prawnego NAACP; w 1954 r. skutecznie

argumentował przed Sądem Najwyższym w

sprawie „Brown przeciwko Radzie

Wychowawczej", pokazowej, znaczącej sprawie,

która obaliła doktrynę „oddzielnie, lecz równo" i

położyła kres zalegalizowanej segregacji

rasowej w szkołach publicznych. W następstwie

tego Marshall został powołany na członka Sądu

Najwyższego, gdzie odgrywał znaczącą rolę aż

do przejścia na emeryturę w 1991 r.



ruch zaś na rzecz równych praw rozwinął się

niebywale w drugiej połowie XX w

Właściwie bywa nią każdy. Pierwszą z

grup, do których należysz, i
najbardziej obszerną, jest twój naród.
Amerykanie na przykład od lat są
obiektem uprzedzeń na całym świecie.
W latach sześćdziesiątych i
siedemdziesiątych komuniści z
Północnego Wietnamu traktowali
Amerykanów jak „pędzące psy
kapitalistycznego imperializmu".

Kim są ofiary uprzedzeń?



Poza narodowością wiele innych
elementów twej przynależności
powoduje, że zostajesz
naznaczony. Głównym
elementem tendencyjnych
postów jest przynależność
rasowa i etniczna.



Również inne elementy naszej przynależności

sprawiają, iż stajemy się wrażliwi na zranienie

— na przykład płeć, preferencje seksualne czy

religia.



Wygląd lub stan fizyczny także rodzą

uprzedzenia; otyłość, inwalidztwo czy taka

choroba jak AIDS niejednokrotnie powodują, że

ludzie nimi dotknięci traktowani są przez innych

inaczej.



żarty o „głupiej blondynce".



schematy „skąpego Szkota" czy „maniaka

komputerowego



W osobach, które są obiektami uprzedzeń, ziarna

niskiej samooceny zostają zasiane w początkach życia.

W klasycznym eksperymencie przeprowadzonym w

1940 r. psychologowie społeczni, Kenneth Ciark i

Mamie Ciark (1947), zademonstrowali, że czarne dzieci

— niektóre zaledwie trzyletnie — są przekonane, że nie

jest dobrze być czarnoskórym Amerykaninem.

Dzieciom dano do wyboru zabawę z białą albo z czarną

lalką. Zdecydowana większość z nich odrzuciła czarną

lalkę z odczuciem, że biała jest ładniejsza i generalnie

częściej ją wybierano.



W swoim wystąpieniu przed Sądem Najwyższym w

1954 r. Thurgood Marshąll powołał się na ten

eksperyment na dowód tego, że segregacja czyni

niepowetowane szkody psychologiczne w samoocenie

dzieci czarnych Amerykanów. Rozważając ten dowód,

sąd uznał, że oddzielanie czarnych dzieci od białych

wyłącznie na podstawie rasy „generuje poczucie

niższości w odniesieniu do ich statusu w

społeczeństwie, co może ranić ich serca i umysły w

sposób nieodwracalny [...] Odrębne szkolnictwo w

sposób nieuchronny prowadzi do nierówności"



Obniżenie samooceny dotyka również inne

ciemiężone grupy. Philip Goldberg (1968)

wykazał, że podobnie jak czarni Amerykanie

również kobiety w tej kulturze nauczyły się

traktować siebie jako intelektualnie słabsze od

mężczyzn. W swoim eksperymencie Goldberg

prosił studentki college'u o przeczytanie

studenckich prac i ich ocenę w odniesieniu do

zaprezentowanej wiedzy i stylu języka.

Niektórym badanym wręczono artykuły

podpisane nazwiskami mężczyzn (np. John T.

McKay), natomiast innym te same artykuły

podpisane nazwiskiem kobiety (np. Joan T.

McKay). Studentki oceniały prace znacznie

wyżej wówczas, gdy ich autorstwo było

przypisane mężczyznom, niż gdy te same

artykuły zostały przypisane kobietom.

Zdefiniowanie uprzedzeń,
stereotypizacji i
dyskryminacji



Uprzedzenie jest postawą. Składa się ono

z trzech komponentów: afektywnego

albo emocjonalnego, który reprezentuje

zarówno typ emocji powiązany z postawą

(np. złość, serdeczność), jak i nasycenie

postawy (np. umiarkowany niepokój,

otwarta wrogość); poznawczego —

obejmującego przekonania lub myśli

(poznanie) tworzące postawę;

behawioralnego — odnoszącego się do

czyichś działań — nie jest tak, że ludzie

po prostu przyjmują postawy, lecz

również działają zgodnie z nimi.

Uprzedzenie: wędrująca
opinia bez widomych
dowodów na swe
poparcie.

Ambrose Bierce



UPRZEDZENIE- wroga, bądź
negatywna postawa dotycząca
wyróżniającej się grupy ludzi,
oparta wyłącznie na ich
przynależności do tej grupy.



Termin uprzedzenie odnosi się do

generalnej struktury potrzeby i jej

afektywnego komponentu. Technicznie

rzecz biorąc, zdarzają się uprzedzenia

negatywne i pozytywne



Mimo że uprzedzenie może wyzwalać

zarówno uczucia negatywne, jak i

pozytywne, to psychologowie

społeczni (i ludzie w ogóle) rezerwują

słowo uprzedzenie jedynie do

negatywnej postawy wobec innych.

Uprzedzenia: komponent
afektywny

Stereotypy: komponent
poznawczy



STEREOTYP- generalizacja odnosząca

się do grupy, w ramach której

identyczne charakterystyki zostają

przypisane wszystkim bez wyjątku jej

członkom, niezależnie od

rzeczywistych różnic między nimi



Wybitny dziennikarz, Walter Lippman,

który ponad siedemdziesiąt lat temu

wprowadził termin stereotyp w książce

Public Opinion (1922), napisał, że

nosimy w swoich umysłach małe

obrazki. W obrębie danej kultury te

obrazki są znacząco do siebie

podobne.



Raz sformułowane stereotypy są

odporne na zmianę pod wpływem nowej

informacji.



Często stereotypizowanie jest wyłącznie

sposobem na uproszczenie naszego

spojrzenia na świat — i do pewnego

stopnia wszyscy to robimy. Dla

przykładu, Gordon Allport (1954) określił

stereotypizowanie jako „prawo

najmniejszego wysiłku". Według Allporta

świat jest dla nas po prostu zbyt

skomplikowany, by mieć wysoce

zróżnicowane postawy w odniesieniu do

wszystkiego. Zamiast tego

maksymalizujemy czas i energię

przeznaczone na poznawanie, tworząc

eleganckie, adekwatne postawy wobec

niektórych obiektów, podczas gdy

spostrzegając ludzi, polegamy na

prostych, szkicowych przekonaniach.

Stereotypy, atrybucja a
płeć.



Szczególnie wyraźna stereotypizacja

występuje w odniesieniu do ról

związanych z płcią. Na przykład kobiety

prawie powszechnie są spostrzegane jako

genetycznie bardziej poddające się

wychowaniu i mniej asertywne niż

mężczyźni. Jak wskazują Alice Eagły i

Valerie Steffen (1984), takie

spostrzeganie może odnosić się do roli —

co oznacza, iż kobietom tradycyjnie

przypisuje się rolę twórców domowego

ogniska.

Badanie Kay Deaux i
Tima Emsweilera (1974)



Stwierdzili oni, że jeżeli stereotyp

seksualny jest wystarczająco silny, to

nawet członkowie grupy, która jest nim

obdarzona, są skłonni do przyjęcia go. W

tym eksperymencie badanym

pokazywano tak studentów, jak i

studentki, którzy z powodzeniem

wykonywali skomplikowane zadanie, a

następnie proszono o wyjaśnienie, jak do

tego doszło. Gdy mężczyzna odniósł

sukces, to zarówno studenci, jak i

studentki przypisywali jego osiągnięcie

zdolnościom; natomiast, gdy sukces

odniosła kobieta, studenci obu płci

sądzili, że osiągnięcie to było głównie

sprawą szczęścia.



Atrybucje związane z płcią mogą działać w obie

strony, co oznacza, iż od mężczyzn oczekuje się

sukcesów, lecz kiedy im się nie powiedzie,

traktowani są surowiej niż kobiety, którym się nie

udało. Zostało to pokazane w eksperymencie

przeprowadzonym przez Kay Deaux i Janet Taynor

(1973), które dawały badanym do wysłuchania

nagraną na taśmie rozmowę ze studentem

college'u, kandydatem do uzyskania prestiżowego

stypendium. Gdy kandydatowi dobrze poszło w

czasie tego wywiadu i był mężczyzną, to badani

oceniali go jako bardziej kompetentnego niż

kobietę, która wypadła równie dobrze. Jeśli jednak

kandydat-student wypadł źle, oceniano go jako

znacząco mniej kompetentnego niż studentkę,

która również wypadła źle. Podsumowując badania

nad stereotypami płci, należy sformułować

wniosek, iż społeczność jest szczególnie czuła na

niepowodzenia mężczyzn i wyraźnie powściągliwa,

gdy powiedzie się kobiecie.

Dyskryminacja:
komponent behawioralny



DYSKRYMINACJA- nie
usprawiedliwione, negatywne lub
krzywdzące działanie skierowane
przeciwko członkowi danej grupy,
wyłącznie dlatego, iż do niej
należy



Doszliśmy do ostatniego składnika uprzedzeń: gdy

przekonania są przekładane na działanie. W tym

przypadku stereotypowe przeświadczenia, powiązane z

negatywnymi reakcjami emocjonalnymi, zostają

przekształcone w krzywdzące traktowanie albo nawet w

przemoc.



przykładem dyskryminacji jest badanie przeprowadzone

przez Charlesa Bonda i współpracowników (1988), którzy

postanowili porównać sposób leczenia czarnych

pacjentów z leczeniem białych w szpitalu

psychiatrycznym prowadzonym przez wyłącznie biały

personel. Wyniki zostały przedstawione na rycinie 13.1.

Badacze prześledzili dwie, najczęściej przez personel

stosowane metody radzenia sobie z furiackimi

zachowaniami pacjenta: a) zamykanie w izolatce; b)

krępowanie pacjenta kaftanem bezpieczeństwa i

przymusowe aplikowanie mu środków uspokajających.

Analiza akt choroby w okresie osiemdziesięciu pięciu dni

ujawniła, że metoda surowsza — krępowanie fizyczne i

działanie chemiczne — była wobec czarnych pacjentów

stosowana blisko cztery razy częściej niż wobec białych.

Wystąpiło to mimo zasadniczego braku różnic w liczbie

ataków u jednych i drugich pacjentów. Co więcej, takie

dyskryminacyjne traktowanie występowało, choć czarni

pacjenci kierowani na leczenie byli na ogół diagnozowani

jako mniej pobudliwi niż pacjenci biali.

Co powoduje
uprzedzenia?



wszystkie organizmy mają tendencję do

preferowania osobników podobnych

genetycznie oraz wyrażania strachu i nienawiści

wobec organizmów niepodobnych, nawet gdyby

te ostatnie nie uczyniły im nigdy nic złego



Psychologowie i socjologowie wiedzą, że

uprzedzeń łatwo się nauczyć i że dzieci

skłaniają się do podtrzymywania tych samych

tendencyjnych postaw, co ich rodzice



uprzedzenia można zaszczepić nawet u uczniów

w odniesieniu do takich trywialnych różnic, jak

kolor oczu, długość włosów czy styl ubierania

się

Sposób, w jaki myślimy:
poznawanie społeczne



przyczyną uprzedzeń jest niewątpliwie uboczny

efekt sposobu, w jaki przetwarzamy i

organizujemy informację — inaczej mówiąc, jest to

ciemna strona ludzkiego poznawania społecznego



Nasza tendencja do kategoryzowania i grupowania

informacji w schematy, wykorzystywane następnie

do interpretowania nowej lub niezwykłej

informacji, do polegania na potencjalnie

nieprawdziwych heurystykach (skrótach w

procesie myślenia) i do uzależniania się od tego,

co jest często wadliwym procesem pamięci —

wszystkie te przejawy poznawania społecznego

mogą prowadzić do tworzenia negatywnych

stereotypów i uzasadnienia dyskryminacji.

Kategoryzacja społeczna:
my a oni



Pierwszym krokiem na drodze

tworzenia uprzedzeń jest wykreowanie

grup — to znaczy zaklasyfikowanie

pewnych ludzi do grupy cechującej się

określonymi właściwościami, innych

zaś do takiej, która ma odmienne

cechy.



Kategoryzacja społeczna jest zarówno

użyteczna, jak i niezbędna; niemniej

ten prosty proces poznawczy ma

głębokie implikacje.

Mechanizm tworzący
stronniczość wobec grupy
własnej



grupa własna: grupa, z którą jednostka się

identyfikuje i czuje się jej członkiem



grupa obca: grupa, z którą jednostka się nie

identyfikuje



stronniczość wobec grupy własnej:

szczególnie pozytywne odczucia i

uprzywilejowane traktowanie ludzi, których

określamy jako część naszej własnej grupy,

negatywne zaś odczucia i nieuczciwe

traktowanie innych tylko dlatego, że

określiliśmy ich jako należących do grupy obcej



grupy minimalne: nic nie znaczące grupy

utworzone przez zgrupowanie obcych ludzi na

podstawie trywialnych kryteriów; jednak owo

minimalne członkostwo nadal przejawia się w

stronniczości wobec grupy własnej



Poza stronniczością wobec

własnej grupy istnieje również

inna konsekwencja kategoryzacji

społecznej: spostrzeganie

jednorodności grupy obcej.



jednorodność grupy obcej:

spostrzeganie tych, którzy należą

do grupy obcej, jako bardziej do

siebie podobnych (jednorodnych)

niż w rzeczywistości, a zarazem

bardziej do siebie podobnych niż

członkowie grupy własnej.

Aktywizacja stereotypów



Stereotypy odzwierciedlają

przekonania kulturowe — są one

opisami ludzi należących do

różnych grup obcych, które są

szeroko znane wielu członkom

społeczności. Nie jest nam obcy,

na przykład, stereotyp kobiety

kierowcy. Nawet jeśli nie uznajemy

owych stereotypów, to

o nich wiemy.

Korelacja pozorna



Inną formą utrwalania myślenia stereotypowego

przez poznawcze przetwarzanie jest zjawisko

korelacji pozornej



KORELACJA POZORNA- rzekoma zależność

pomiędzy faktami, które w rzeczywistości nie są

ze sobą związane



Kiedy oczekujemy powiązania ze sobą dwóch

zjawisk, to kompromitujemy się wierząc, że ono

naprawdę istnieje, gdy w rzeczywistości go nie

ma.



Korelacja pozorna nasuwa się na ogół

w odniesieniu do ludzi i zjawisk pod

jakimś względem wyjątkowych,

odmiennych od tego, do czego

przywykliśmy w zwyczajnym,

powszednim kontekście społecznym.



Korelacje pozorne tworzą się również

bez naszego czynnego udziału



Korelacje pozorne podsuwa nam

np.telewizja, gazety i inne środki

masowego przekazu, gdy

przedstawiają kobiety, mniejszości

i inne grupy w stereotypowych rolach

Czy można zmienić
stereotypowe
przekonania?



Gdy ludziom wskazuje się jeden lub dwa przykłady, które

powinny obalić stereotyp, ludzie w większości nie zmieniają

swojego przekonania



Zmiana stereotypu jest możliwa, ale wszystko zależy od

sposobu przekazu niezgodnych z nim informacji



Według Renee Webber i Jennifer Crocker (1983) zależy to

od tego, w jaki sposób zostaje przedstawiona owa

niezgodna z przekonaniem informacja. Webber i Crocker

proponują trzy możliwe teorie czy modele umożliwiające

zmianę stereotypowych przekonań: a) model

buchalteryjny, w ramach którego każdy fragment

informacji zaprzeczającej zmienia stereotyp; b) model

przekształceniowy, gdy to stereotyp ulega radykalnej

zmianie pod wpływem silnej, wyrazistej informacji; c)

model wykształcania stereotypu niższego rzędu, gdy

stereotypy podporządkowane albo subkategorie tworzone

są w celu wchłonięcia informacji zaprzeczającej.



Każdy z nas w swoich
interakcjach w jakimś stopniu
wykorzystuje stereotypy



Postawy emocjonalne zmieniają
się z większymi oporami niż
postawy nie emocjonalne

Sposób, w jaki
przypisujemy znaczenie:
tendencyjność atrybucji



musimy polegać na jednym

elemencie społecznego poznawania

— procesach atrybucyjnych —

by rozstrzygnąć, dlaczego ktoś

zachowuje się tak, a nie inaczej. Tak

jak tworzymy atrybucje, by nadać

sens czyjemuś zachowaniu, tak

również tworzymy atrybucje

dotyczące całych grup ludzi.

Wyjaśnienia odwołujące
się do dyspozycji i
sytuacji



Jedną z przyczyn, dla których stereotypy

są tak podstępne i trwałe, jest ludzka

skłonność do atrybucji z dyspozycji — to

znaczy skwapliwość, z jaką formułujemy

wniosek, że czyjeś zachowanie jest

spowodowane cechami osobowości, a

nie, że może równie dobrze wynikać z

czego innego: jakichś elementów

sytuacji. Jest to znany nam podstawowy

błąd atrybucji.



krańcowy błąd atrybucji: skłonność do

czynienia atrybucji z dyspozycji

w odniesieniu do całej grupy ludzi



gdy członek grupy obcej zachowuje się w sposób

przez nas oczekiwany, to nie tylko potwierdza,

ale i wzmacnia nasz stereotyp.



Zjawisko samospełniającego się proroctwa -

określone oczekiwania w stosunku do innych osób,

samych siebie lub przyszłych zdarzeń, wpływają na

zachowanie innych, bądź nas samych, co powoduje

spełnienie oczekiwań.



Teoria rzeczywistego konfliktu, np.: rywalizacja

ekonomiczna i polityczna, w myśl której ograniczenie

zasobów prowadzi do konfliktu między grupami,

którego konsekwencją jest nasilenie uprzedzeń

i dyskryminacja



Poszukiwanie kozła ofiarnego: skłonność ludzi, gdy

są sfrustrowani lub nieszczęśliwi, do przemieszczania

agresji na grupy, które są nie lubiane lub słabe,

i wyróżniają się w widoczny sposób

Oczekiwania i
zniekształcenia



konformizm wobec norm: skłonność

do nie wychylania się z grupy w celu

realizacji jej oczekiwań i uzyskania

akceptacji



współczesny rasizm: uprzedzenia

ujawniane w subtelny i

niebezpośredni sposób, ponieważ

ludzie nauczyli się ukrywać swe

uprzedzenia, by uniknąć posądzenia

o rasizm.

Teoria społecznego uczenia
się

Jak można osłabić
uprzedzenia?



Najważniejszą drogą jest doprowadzenie do kontaktu

— zebrania razem członków grupy własnej i grupy

obcej. Jednakże doprowadzenie wyłącznie do kontaktu

jak wówczas, gdy szkoły publiczne zostały po raz

pierwszy zdesegregowane, nie jest wystarczające, a

nawet może rozjątrzyć istniejące negatywne postawy.

Taki kontakt musi spełniać następujące warunki:

wzajemną zależność; wspólny cel; jednakowy

status; nieformalny, międzyosobowy kontakt; wielość

kontaktów; normy społeczne uznające równość.

Klasa mieszana to sposób nauczania, w ramach

którego dzieci muszą polegać na sobie nawzajem i

razem pracować podczas uczenia się i dążenia do

wspólnych celów. Pozwala na redukowanie

stereotypizacji i uprzedzeń istniejących między

dziećmi o różnym pochodzeniu etnicznym.