Stereotypy i uprzedzenia
Pierwszy pojęcie użył Walter Lippmann w 1922 r ., poj. pochodzi od greckiego stereos (stężały, twardy)
Stereotyp: zbiór obrazów opisujących, oceniających, sądzących element zewnętrznego świata.
Stereotyp to postawa wyłączająca komponent poznawczy.
Albo: schemat reprezentujący grupę osób wyodrębnionych z uwagi na jakąś łatwo zauważalną cechę określającą ich społeczną tożsamość (rasa, płeć, narodowość, religia, pochodzenie społeczne, zawód).
Stereotyp ma charakter społeczny gdyż:
jest urabiany przez zbiorowość
dotyczy zbiorowości własnej lub innej
Stereotyp może być pozytywny lub negatywny.
W świecie społecznym można wyróżnić bardzo wiele grup według różnych kryteriów.
Jedne z nich mają walor większości np. Polacy w Polsce, a inne mniejszości.
Zasadniczym powodem kształtowania się stereotypów grupowych jest wartościująca kategoryzacja grup na
WŁASNE INNE OBCE
Ta kategoryzacja jest efektem podobieństw, jak i różnic między grupami. Jeżeli członkowie określonej grupy różnią się od tej, z perspektywy której dokonuje się oceny, w jakimś aspekcie zasadniczo (kolor skóry, religia, zwyczaje), to kształtuje się jej negatywny stereotyp.
Członkowie każdej grupy mają także obraz samych siebie - autostereotyp (też pozytywny lub negatywny).
Uprzedzenie - postawa oparta na fałszywych lub niewystarczających przesłankach poznawczych - stereotypach grupowych.
Cechy stereotypu:
przyjęty bez dowodu, zwykle „z drugiej ręki”
nadmiernie uproszczony
nadogólny - wszyscy członkowie grupy „są” tacy sami
sztywny i odporny na oddziaływanie czynników, pod wpływem których mógłby ulec zmianie (np. nowych informacji)
społecznie podzielany
najczęściej ma zabarwienie emocjonalne.
Kryteria stereotypów:
a) kulturowe (mniejszości etniczne)
b) religijne ( mniejszości religijne)
c) czysto fizyczne (choroba, obłęd, deformacje genetyczne, przypadkowe okaleczenia)
d) anomalia społeczne (średnia określa normę: „margines” to bogaci, biedni)
e) Seksualne (mniejszości seksualne)
Przyczyny stereotypu:
psychiczno - osobowościowe ( teoria frustracji - agresji, t.projekcji = popełnione wykroczenie → poczucie winy → przemieszczenie)
ekonomiczne lub szerzej: obrona interesu grupy własnej
kulturowo - historyczne
konformizm w stosunku do norm społecznych
W przypadku, kiedy negatywny stereotyp prowadzi do aktów przemocy, to prześladowcy z reguły posługują się następującymi typami oskarżeń:
o akty gwałtu, w stosunku do istot, wobec których stosowanie przemocy jest czynem najbardziej zbrodniczym (król, ojciec, symbol najwyższego autorytetu, istoty najsłabsze i zupełnie bezbronne = dzieci);
zbrodnie na tle seksualnym (łamanie tabu);
zbrodnie dotyczące religii (profanacja hostii, zniszczenie krzyża)
Przedmiotem nietolerancji są grupy najbardziej widoczne społecznie i najbezpieczniejsze do atakowania (np. świadkowie Jehowy, Żydzi, Cyganie, Białorusini, Geje, Lesbijki)
Przyczyny małej podatności stereotypu na zmianę
Stereotypy spełniają liczne funkcje:
Obrona własnego interesu
Obrona własnej samooceny i statusu społecznego
Rozładowanie własnej frustracji i projekcja własnej wrogości
Korzystanie z doświadczeń innych (f. indywidualna)
Kumulacja wiedzy o świecie społecznym (f. społeczna)
Uzasadnienie zastanego porządku społecznego
Utrzymanie i wzrost spójności wewnątrzgrupowej
Zmiana stereotypów wymaga informacji bardzo trudnej do uzyskania:
Pozytywna informacja o typowym przedstawicielu grupy obcej
Ale przedstawiciel typowy jest negatywny
A jeżeli pozytywny to jest widziany jako nietypowy
W związku z czym stereotyp grupy nie zmienia się
O trwaniu stereotypu decyduje wiele procesów, dzięki którym struktury wiedzy mają charakter samopodtrzymujący się:
Selektywność w poszukiwaniu danych
Asymilacja danych do schematów
Uzupełnianie danych o treści prototypowe
Zniekształcenia pamięci
Samospełniające się proroctwa (def. Fałszywa definicja sytuacji wywołująca nowe zachowanie, które powoduje, że początkowo nieprawdziwa koncepcja staje się prawdziwa
Zmniejszanie skali uprzedzeń:
1. zmiany w prawie
2. postawić przed uprzedzonymi i tymi, których uprzedzenie dotyczy, wspólny cel.
Warunki konieczne do osiągnięcia sukcesu:
a) status 2 grup powinien być wyrównany
b) zachowanie tych, którzy są obiektem uprzedzenia musi wyraźnie przeczyć przekonaniom uprzedzonych
c) kontakt między 2 grupami musi być względnie długotrwały i bliski
d) musi istnieć norma piętnująca uprzedzenia i dyskryminację
e) autorytety uznane przez 2 grupy muszą zachęcać do współpracy.
Samo dostarczanie informacji o grupie podlegającej uprzedzeniom nic lub niewiele daje.
Na zakończenie:
Uprzedzenia naruszają fundamentalne prawo człowieka do bycia osądzonym wyłącznie za własne czyny, intencje i przymioty. Mówienie o kimś, że jest głupi, leniwy, podstępny tylko dlatego, że jest Murzynem, Romem (Cyganem), Gejem, Żydem lub Rosjaninem jest krzywdzące, nawet gdyby część społeczności, których są członkami rzeczywiście miała takie cechy.