W

ydział

P

sychologii

Uniwersytetu Warszawskiego

ADOLESCENCJA

jako przejście

od dzieciństwa do

dorosłości

wykład 4

Rozwój poznawczy

Grażyna Katra

2

Pytania wproiwadzające

Jakie stadium rozwoju poznawczego przypada wg

Piageta na okres dorastania?

Wskaż mechanizm rozwoju poznawczego wg

Piageta i wg teorii przetwarzania informacji.

Wymień 3 strategie poznawcze.

Jaki rodzaj myślenia dominuje przy wykonywaniu

rutynowych czynności?

Wymiń 3 najważniejsze twoim zdaniem osiągnięcia

w zakresie myślenia nastolatków.

3

•

Rozwój poznawczy w adolescencji jest jednym z
tych aspektów osiągania dojrzałości, których nie
można

bezpośrednio

obserwować

•

Jednak dokonuje się nieustannie i wywołuje
szerokie zmiany w zachowaniu i postawach
młodych ludzi

4

Teoria Jeana Piageta

Stadia rozwoju intelektualnego są

zdeterminowane przez biologiczne procesy
dojrzewania:



l ) stadium sensoryczno- motoryczne (0 - 2 r. ż)

 bezpośrednie spostrzeganie

 aktywność motoryczna

 stałość przedmiotu od 8 miesiąca

Dobiega końca wraz z pojawieniem się pamięci i języka

5

Teoria Jeana Piageta – cd



2) stadium przedoperacyjne (2 - 7 r. ż)

•

egocentryzm- niezdolność ujmowania świata z
punktu widzenia innej osoby

•

centracja - koncentrowanie uwagi tylko na jednej
właściwość sytuacji z pominięciem innych

•

brak odwracalności - niemożność powrotu w
myślach do punktu wyjścia rozumowania

6

Teoria Jeana Piageta – cd



3) stadium operacji konkretnych (7 – 11 r. ż.)

•

nabywanie myślenia odwracalnego

•

zdolność decentracji

•

klasyfikacja

•

szeregowanie

7

Teoria Jeana Piageta – cd



4) Stadium operacji formalnych (12/13 - 18/19 r.
ż.)

•

myślenie abstrakcyjne

•

rozumowanie hipotetyczno-dedukcyjne i
naukowo-indukcyjne

•

zdolność do myślenia o własnym myśleniu

•

refleksyjność

•

rozwój przyszłościowej perspektywy czasowej

8

Rozwój przyszłościowej perspektywy
czasowej (PPC)

•

PPC rozwija się wraz z rozwojem poznawczym i rozwojem
pamięci prospektywnej.

•

Cele osobiste dotyczą szkoły, pracy, rodziny, czasu
wolnego, podróży i własnej osoby - odzwierciedlają
zadania rozwojowe

(Nurmi, 1991; Liberska, 2004, Katra 2008).

•

Wraz z wiekiem PPC wydłuża się i sięga do około 10 lat

(Lens,

1994; Liberska, 2004).

Zmienia się natężenie planów zawodowych i

rozmieszczenie na osi czasu - oddalają się cele rodzinne i
cele związane z odpowiedzialnością społeczną.

•

Generalnie plany są optymistyczne – obronna iluzja –
mniejsze prawdopodobieństwo niekorzystnych wydarzeń
we własnym życiu niż w życiu kolegów

(Brown, Larson, 2002;

Malmberg, Norrgord, 1999).

9

Konsekwencje PPPC dla młodzieży

•

Aspiracje 16-latków - dobry predyktor aspiracji
w dorosłości

(Schoon i Parsons, 2002).

•

Związek z zachowaniami ryzykownymi - PPC
wiąże się z niższą tendencją do zachowań
ryzykownych

(Zimbardo, Boyd 1999, badania własne).

•

Cele związane z „ja” - nastolatki z celami
nastawionymi na siebie i własne przeżycia
częściej podejmują zachowania ryzykowne w
porównaniu z tymi, którzy wybierają cele
altruistyczne, związane z dobrem innych i
ogólnym dobrem

(Stattin i Kerr, 2001).

10

Teoria Jeana Piageta – cd

stadium operacji
konkretnych

stadium operacji
formalnych

rozwiązywanie faktycznych i

konkretnych problemów
występujących tu i teraz

rozwiązywanie wszystkich

typów problemów
hipotetycznych i słowno-
pojęciowych

rozwiązywanie problemów
występujących tu i teraz

efektywne rozumowanie na
temat teraźniejszości,

przeszłości i przyszłości

operacje nie są
skoordynowane  każdy
problem rozpatrywany
osobno

wykonanie kilku
skoordynowanych operacji
naraz

niemożność abstrahowania

od doświadczenia i danych
percepcyjnych

operowanie logiką

argumentów niezależnie od
ich treści
wykorzystanie teorii i hipotez
do rozwiązywania zadań

11

Teoria przetwarzania informacji

Teorię przetwarzania informacji charakteryzują

zdaniem Sieglera (1998) trzy główne aspekty:

•

Myślenie

- myślenie jest procesem przetwarzania

informacji

•

Mechanizmy zmiany

- kodowanie, stopń

automatyzacji, strategie konstruowania wiedzy i
generalizacja

•

Samoregulacja /samomodyfikacja/

- ujmuje

zdolność jednostki do wpływania na swój rozwój

12

Teoria przetwarzania informacji - cd

UWAGA

W początkowym okresie dorastania
wzrastają możliwości kierowania swoją
uwagą w sposób dowolny

Wraz z wiekiem nastolatek coraz lepiej radzi
sobie z rozwiązywaniem równocześnie np.
dwóch zadań

13

Teoria przetwarzania informacji - cd

PAMIĘĆ

W adolescencji następuje wyraźny rozwój pamięci i

to w różnych jej aspektach



Poszerza się funkcjonowanie pamięci operacyjnej (pamięci roboczej)



Pamięć długotrwała rozwija się w dzieciństwie i dalej w okresie
dorastania



Usprawnieniu ulega pamięć mechaniczna, ale dominującą rolę
zaczyna sprawować pamięć logiczna



Rośnie też znaczenie pamięci dowolnej



Pojawia się zdolność do świadomego kierowania swoją pamięcią i
stosowania w sposób zamierzony mnemotechnicznych strategii



Pamięć dorastających w coraz większym stopniu staje się pamięcią
konstruktywną

14

Teoria przetwarzania informacji - cd

Pamięć i uwaga

są najważniejszymi właściwościami mającymi wpływ na:

podejmowanie decyzji

krytyczne myślenie

twórcze myślenie

15

Teoria przetwarzania informacji – cd

PODEJMOWANIE DECYZJI

Według Keatinga (1990) nastolatki posiadają

następujące umiejętności:



analizy sytuacji z różnych perspektyw



antycypowania konsekwencji własnych wyborów



tworzenia własnych opinii oraz



oceny wiarygodności źródeł i argumentów

16

Teoria przetwarzania informacji - cd

PODEJMOWANIE DECYZJI

później



umiejętność oceny ryzyka



poszukiwanie opinii specjalistów w celu konsultacji

Przy czym nastolatki mają skłonność do

przeceniania

zdarzeń znanych z

doświadczenia, co nazywamy

iluzoryczną

korelacją.

17

Teoria przetwarzania informacji – cd

KRYTYCZNE MYŚLENIE

Wymaga:

myślenia refleksyjnego, produktywnego

umiejętności oceniania dowodów

dystansu wobec „oczywistych” poglądów i

powszechnie podzielanych przekonań

18

Teoria przetwarzania informacji – cd

TWÓRCZE MYŚLENIE

To myślenie i rozwiązywanie problemów
w

nowatorski

sposób

Myślenie twórcze nie jest tożsame z

inteligencją

Osoby inteligentne nie zawsze są

twórcze

19

Teoria przetwarzania informacji – cd

STRATEGIE METAPOZNAWCZE I

SAMOREGULACYJNE

Strategie poznawcze a strategie

metapoznawcze

Strategie metapoznawcze obejmują sposoby:

wywoływania, regulowania, monitorowania

 własnych procesów poznawczych

 procesów im towarzyszących (np. emocji)

 własnego uczenia się

 rozwiązywania problemów

20

Teoria przetwarzania informacji – cd

STRATEGIE METAPOZNAWCZE I

SAMOREGULACYJNE

Należą do nich:

•

dobieranie sposobu uczenia się do celu uczenia się

•

uświadamianie sobie wpływu emocji na myślenie

•

planowanie sposobu uczenia się i dobór strategii
poznawczych

•

monitorowanie własnego rozumienia

21

Teoria przetwarzania informacji – cd

STRATEGIE METAPOZNAWCZE I

SAMOREGULACYJNE

Umiejętności te bazują na zdolności do:

myślenia o własnym myśleniu

na wiedzy o swojej pamięci i predyspozycjach

na wiedzy o strategiach poznawczych i

pamięciowych

22

Teoria przetwarzania informacji – cd

STRATEGIE METAPOZNAWCZE I

SAMOREGULACYJNE

Uczniowie o wysokich kompetencjach w zakresie regulacji

własnego uczenia się

(Winne, 1995, 1997; Winne & Perry, 2000):



stawiają sobie cele związane z poszerzaniem wiedzy i
podtrzymujące motywację,



są świadomi wpływu emocji na uczenie się i umieją kierować
swoimi emocjami,



co pewien czas sprawdzają, czy czynią postępy w osiągnięciu
wyznaczonego celu,



sprawdzają, czy dotychczasowe strategie osiągania celu są
efektywne i ewentualnie modyfikują je,



oceniają przeszkody, które się pojawiają i gdy nie można ich
ominąć, dokonują niezbędnych adaptacji swoich strategii do
danej sytuacji.

23

Teoria przetwarzania informacji – cd

STRATEGIE METAPOZNAWCZE I

SAMOREGULACYJNE

Wyniki badań potwierdzają

Uczniowie o wysokich osiągnięciach

charakteryzują się wysokimi kompetencjami w
zakresie samoregulacji

(Paris & Paris, 2001; Zimmerman,

2002; Schunk & Ertmer, 2000)

24

Teoria przetwarzania informacji – cd
Podsumowanie

Procesy poznawcze młodzieży charakteryzuje:



wzrost szybkości i automatycznego przetwarzania informacji - w

ten sposób zostają uwolnione zasoby poznawcze, które mogą

być wykorzystane do realizacji innych celów



wzrost wiedzy w różnych dziedzinach - zjawisko bycia ekspertem



wzrost zdolności do tworzenia nowych kombinacji wiedzy i

lepsze strategie jej wykorzystywania



szersze kategorie



wzrost takich umiejętności jak - planowanie, rozważanie

alternatyw i monitorowanie własnych procesów poznawczych



umiejętność rozpoznawania relatywności i niepewności wiedzy

(Keating, 1990)

25

Egocentryzm młodzieży

•

Rozwój myślenia formalnego przejawia się

między innymi w tym, że:

•

jednostka potrafi myśleć o własnym myśleniu,

•

potrafi myśleć o tym, co i w jaki sposób myślą

inni - ten fakt leży właśnie u podłoża

egocentryzmu

młodzieńczego

W okresie dorastania egocentryzm myślenia

polega na się nadzwyczajnie wysokiej

samoświadomości nastolatków

(Elkind, 1967)

26

Egocentryzm młodzieży - cd

Egocentryzm młodzieńczy odzwierciedla

•

przekonanie nastolatków:

•

że inni są nimi zainteresowani tak bardzo jak oni sobą -

„wyimaginowana publiczność”

•

o ich wyjątkowości -

„osobiste mity”

oraz

•

skłonność do:

•

nadmiernego analizowania problemu („dzielenia włosa na
czworo”) –

„pseudogłupota”

•

odrębnego traktowania świata idei o rzeczywistości –

„pozorna obłuda”

27

Egocentryzm młodzieży - cd

•

Jedne badania wskazują, że młodzieńczy
egocentryzm słabnie z wiekiem

(Elkind & Bowen, 1979;

Enrigth, 1980),

inne, że np. osobiste mity mogą

przetrwać i występować we wczesnej dorosłości

(Quadrel, 1993)

•

Zdaniem Jahnke & Blanchard-Fields

(1993)

egocentryzm jest bardziej związany z
interpersonalnym i emocjonalnym aspektem
funkcjonowania oraz z rozumieniem sytuacji
społecznych niż z rozwojem poznawczym, jak
zakładał Elkind.

28

Egocentryzm młodzieży - cd

•

Elkind znalazł naśladowców, którzy zaczęli
interesować się wiedzą społeczną nastolatków

•

Jedni zainteresowali się rozumieniem konwencji
społecznych

(Turiel, 1978)

•

Inni powstawaniem umiejętności ujmowania
perspektywy drugiej osoby i doświadczaniem
wzajemności ról społecznych u nastolatków

(Selman, 1980)

29

Podsumowanie
Nowe umiejętności poznawcze

•

Koordynowanie kilku mierzalnych dymensji

•

Kombinatoryczne podejście

•

Realność a możliwość – wyraża raczej nową postawę i
nowe podejście do problemów

(Gréco, 1988)

•

Naukowe rozumowanie: izolowanie zmiennych i głębsza
logika

•

możliwość różnicowania, kombinowania i kontrolowania
wielu czynników, nie tylko tych dostępnych w danej
sytuacji

•

generalizacja eksperymentalnej kontroli w celu ujęcia
potencjalnych czynników

30

Podsumowanie
Nowe umiejętności poznawcze

•

Rozumowanie hipotetyczno-dedukcyjne:

•

rozważanie nawet tych możliwości, z którymi się nie

zgadzamy

•

zwłoka w osądzaniu prawdziwości wyjaśniającego

stwierdzenia

•

logiczne dedukowanie konsekwencji z przyjętych

wyjaśnień

•

rozróżnienie pomiędzy hipotetycznymi

przekonaniami a faktycznymi dowodami

•

Różnicowanie teoretycznych praw i

empirycznych dowodów oraz raportów

31

Podsumowanie
Nowe umiejętności poznawcze

•

Abstrakcyjne myślenie:



- abstrahowanie występuje do dzieciństwa do dorosłości - istnieje wiele

poziomów abstrakcji,



- inne rozumienie abstrakcji prezentuje koncepcja umiejętności Fischera

(1980; Fischer i in., 1990)

•

Abstrakcja jako izolowana i wcześnie skonstruowane reprezentacje,

które organizują się w coraz bardziej ogólny system (Fischer i in. 2003)



10-12 lat – proste abstrakcje



14-16 lat – mapy abstrakcji obejmujące po dwa elementy (połączenia

pomiędzy dwiema abstrakcjami np. dodawanie i odejmowanie, dodawanie i

mnożenie)



19-21 lat – system abstrakcji (pojawia się kryterium porównania określonej

grupy abstrakcji, np. dodawanie oznacza wzrost, a odejmowanie spadek –

wymiar przybywanie i ubywanie)



24-26 lat – integracja dwóch lub więcej systemów abstrakcji w ideologię,

teorię , system filozoficzny.

32

Podsumowanie
Nowe umiejętności poznawcze

•

Myślenie o społeczeństwie i społecznej regulacji, np.
postęp w myśleniu historycznym, o relacjach z innymi itp.

•

Myślenie o sobie i budowanie własnej tożsamości

•

Wzrost wiedzy naukowej i rozumowania naukowego:
operowanie ilością i proporcją, analiza jakościowa,
wyobraźnia przestrzenna, myślenie przyczynowo –
eksperymentalne, operacje zdaniowe, refleksja
metapoznawcza

Rozwój poznawczy to także: postęp w kontroli
procesów poznawczych, rozwój poszczególnych
funkcji poznawczych (pamięć operacyjna, szybkość
przetwarzania informacji, zarządzanie uwagą)