W

ydział

P

sychologii

Uniwersytetu Warszawskiego

ADOLESCENCJA

jako przejście

od dzieciństwa do

dorosłości

wykład 6

Seksualność

i jej przejawy u młodzieży

Grażyna Katra

2

Rozwój seksualny

•

Jest częścią rozwoju człowieka

•

Trwa całe życie, od zapłodnienia do

śmierci

•

Towarzyszy rozwojowi w innych sferach

•

Ma ciągły charakter

Istnieją w rozwoju seksualnym fazy

kluczowe  okres dorastania  przejście

od dziecięcej seksualności do
seksualności dojrzałej.

3

Rozwój seksualny - cele

•

Prowadzi do ukształtowania człowieka:



zdrowego seksualnie,



o dojrzałej tożsamości płciowej,



mającego wiedzę o seksualności,



umiejącego dostosować ekspresję swojej seksualności
do obowiązujących norm i wartości,



intymnego związku integrującego miłość i pożądanie.

4

Czynniki wpływające na rozwój
seksualny

•

Biologiczne

•

Społeczno-kulturowe: ważne jest wychowanie
seksualne  postawy i edukacja ze strony

rodziców, nauczycieli, grupy rówieśniczej

•

Środowisko rodzinne

5

Przebieg kształtowania się
i podejmowania roli płciowej

Podejmowanie roli płciowej jest procesem rozwojowym nabywania

podstawowej wiedzy o płci oraz jej akceptacji

Etapy:

•

Proces identyfikacji płci

•

Proces akceptacji płci

•

Proces podejmowania roli płciowej

6

Rola rodziny



otwartość na świat



ukierunkowanie moralne



umiejętność komunikowania uczuć



dostarczanie wzorów pełnienia ról społecznych
związanych z płcią



postawy wobec płci

7

Rola grupy rówieśniczej

Rówieśnicy są terenem pierwszych doświadczeń

seksualnych

Rówieśnicy monopolizują praktycznie proces wychowania

seksualnego

8

Przebieg rozwoju seksualnego

Wiek 6-11 lat – okres latencji

Wiek 12-18 – okres znaczących przemian

ilościowych i jakościowych

9

Dezintegracja seksualna okresu
dorastania

Rozdźwięk pomiędzy potrzebą intymnej więzi i

potrzebą seksualną nazywany jest

fazą

dezintegracji seksualnej okresu dorastania

(Beisert 2010; Kernberg 1998).

Chłopcy i dziewczęta różnie przeżywają ten fakt i

różnie sobie z nim radzą.

10

Dezintegracja seksualna okresu
dorastania
u dziewcząt

Pragnienie więzi emocjonalnej dominuje

Poszukiwanie obiektu platonicznej miłości – niekiedy uczucie

te są kierowane do nauczycieli, koleżanki, kobiety znanej
(idol), czasami – do chłopca ( na ogół są krótkotrwałe i
aseksualne)

Rozwiązywanie dezintegracji seksualnej – poprzez

zaprzeczenie swojej seksualności (dz. 12-14,15 r.ż.)

Tworzenie par jednopłciowych - potrzeba troski, bycia

zrozumianą

Potrzeba posiadania mentora – zwrócenie swego

zainteresowania ku osobie starszej

11

Dezintegracja seksualna okresu
dorastania
u dziewcząt - cd

•

Zaprzeczanie seksualności

•

Związki z chłopcami są nietrwałe, a z dziewczętami
przekształcają się w przyjaźń lub się rozpadają

•

W wieku ok. 16 r.ż. pojawia się świadomość swoich
pragnień seksualnych

•

Idealizacja zachowań aseksualnych

12

Dezintegracja seksualna okresu
dorastania
u chłopców

Wiek do 14, 15 r.ż.

Wzrasta ogólna aktywność chłopców a

świadomość własnych stanów i znajomość
reakcji organizmu jest niska ► wzrasta również
aktywność seksualna, która jest niedojrzała,
nieuporządkowana i niepohamowana

13

Dezintegracja seksualna okresu
dorastania
u chłopców - cd

•

Zachowania o charakterze seksualnym młodszych
chłopców

•

Reakcje otoczenia

(często nieadekwatne)

powoduje

ukrywanie takich zachowań, a nie ich eliminowanie

•

Brak prób rozwiązywania problemu:

uczucie –

bliskość fizyczna

14

Dezintegracja seksualna okresu
dorastania
u chłopców - cd

Wiek od 15,16 r. ż

•

Wzrasta wiedza i świadomość zachowań

seksualnych

•

Silne napięcie seksualne o uogólnionym

charakterze i łatwości rozładowania

•

Podniecenie seksualne pojawia się nie tylko w

sytuacjach intymnych

•

Trudność w różnicowaniu napięcia seksualnego

od napięcia emocjonalnego

15

Dezintegracja seksualna okresu
dorastania
u chłopców - cd

•

Poszukiwanie takich zachowań, które obniżają
napięcie i poszukiwanie partnerek, które godzą
się na kontakty seksualne

•

Rośnie świadomość swoich potrzeb
uczuciowych i poszukiwanie obiektu, który
zasługuje na uczucia

•

Nawiązywanie równoległych relacji – opartej na
bliskości fizycznej

(dewaluacja partnerki)

i na

bliskości emocjonalnej

(idealizacja partnerki)

16

Dezintegracja seksualna okresu
dorastania
u chłopców - cd

•

Rozdarcie wewnętrzne związane jest:



z przyjemnością z kontaktów seksualnych i z
poczuciem winy



z partnerką, która spełnia tylko jeden rodzaj oczekiwań



z potrzebą więzi emocjonalnej i potrzebą seksualną

•

Generalnie chłopcy łatwiej demonstrują zachowania
seksualne bez zaangażowania, niż przyznają się do
potrzeby więzi emocjonalnej, o której marzą

•

Pod koniec dorastania pojawia się dążenie do tworzenia
„pełnych” związków z osobą płci przeciwnej

17

Przejawy seksualizmu dziecięcego

Zachowania seksualne

•

ekshibicjonizm dziecięcy

•

dziecięce zabawy seksualne

•

miłości dziecięce

•

fantazje erotyczne

•

dziecięce wytwory erotyczne

•

masturbacja wczesnodziecięca

Jest to aktywność raczej paraseksualna

18

Przejawy seksualności młodzieży

Formy relacji z innymi (z jawnym lub ukrytym aspektem seksualnym):

•

Adoracja

•

Flirt

•

Przyjaźń

•

Miłość (szczenięca, cielęca, romantyczna, uczuciowo- seksualna

/dojrzała/)

Formy

erotyzmu dorastających:

Fantazje

Masturbacja

Petting (necking)

Współżycie seksualne - inicjacja seksualna

19

Relacja romantyczna

•

Dobrowolny, wzajemny, szczególny związek
naznaczony afektem, obejmujący fizyczne
kontakty z możliwością kontaktów seksualnych
(teraz lub w przyszłości)

•

W późniejszej adolescencji

doświadczenia w

relacjach romantycznych

wpisują się w

tożsamość

nastolatka i stają się ważną

kategorią tożsamości i reprezantacji siebie w
związkach

20

Społeczny kontekst relacji
romantycznych i seksualnych

Lata 60 – zmiana obyczajowa 3 obszarach:

•

zachowań seksualnych

•

postawach wobec seksu i aktywności seksualnej

•

wczesnego podjęcia aktywności seksualnej

21

Fazy rozwoju relacji romantycznych
według Browna (1999):

•

1 – początek – wzrost potrzeby seksualnej i nawiązania

intymnych relacji,

•

2 – ustalanie pozycji – zdobycie zaufania do siebie, że potrafię

nawiązać romantyczną relację.

•

3 – zaangażowanie – słabnie znaczenie grupy i motywacja

związana z pozycją w grupie.

•

4 – zobowiązanie – relacje stają się bardziej dojrzałe,

namiętności towarzyszy podejście bardziej pragmatyczne,

związane z przewidywaniem trwania związku i zaangażowaniem

w daną relację.

22

„Randkowanie”

Spotykanie się, chodzenie ze sobą, bycie parą

•

Obniżył się średni wiek – w USA: lat 30-te – 16 lat, lat 90-
te – 13 lat - koreluje ze zmianą postawy wobec seksu

•

We wczesnej adolescencji - okres trwania ok. 3 – 8
miesięcy Presja grupy w stosunku do osób
dojrzewających (Seiffge-Krenke 1998)

•

Tworzenie par w obrębie własnej grupy rówieśniczej
(Monomery, Sorell 1998)

•

Spadek roli i aktywności grupowej na rzecz aktywności w
parach (Danphy 1963)

23

Funkcje randkowania

•

poszukiwanie partnera dla emocjonalnego wsparcia

•

separacja od rodziców

•

osiągnięcie autonomii,

•

osiągnięcie tożsamości (tożsamości płciowej),

•

osiągnięcie dojrzałości osobowej

•

ćwiczenie w różnych rolach

•

rozwijanie kompetencji samokontroli i kontroli nad relacjami społecznymi

•

budowanie samooceny

•

zdobywanie popularności i pozycji w grupie rówieśniczej

•

podwyższenie dobrostanu (relacja wzajemna)

24

Rodzaje zachowań seksualnych -
masturbacja

Pieszczoty własnych narządów płciowych w celu

rozładowania napięcia seksualnego

Przejściowe faza w aktywności seksualnej młodzieży

▫

Chłopcy – 60%-90%

▫

Dziewczęta – 1%-40%

25

Rodzaje zachowań seksualnych –
masturbacja - cd

Negatywna reakcja społeczeństwa  występowanie wielu lęków

(Beisert 1991)

Lęki

przed

Dziewczęta

%

Chłopcy

%

przyłapaniem

48,1

46,6

skutkami

zdrowotnymi

31,1

37,2

byciem zboczonym

13,2

6,9

grzechem

6,6

9,2

26

Rodzaje zachowań seksualnych - petting

•

Pieszczoty seksualne w parze prowadzące do

orgazmu, bez stosunku seksualnego

•

Większa akceptacja pettingu niż masturbacji

•

Dziewczęta – oddzielna i równoprawna forma

zachowań seksualnych ( nie musi prowadzić do

stosunku); mniej ważne jest osiągnięcie orgazmu –

ważniejsze jest bycie w intymnej relacji z

chłopcem

•

Chłopcy – wstęp do stosunku seksualnego

Większa tolerancja pettingu przez dorosłych niż masturbacji

i współżycia seksualnego

27

Motywy podjęcia współżycia
seksualnego



ciekawość



odwzajemnienie uczucia



osiągnięcie statusu osoby dorosłej



namowa ze strony starszego partnera



uwiedzenie



chęć utrzymania związku

28

Rodzaje zachowań seksualnych –
stosunek seksualny - inicjacja seksualna

Inicjacja seksualna często nie jest podejmowana

sama dla siebie – motywy zewnętrzne

•

Średni wiek: dz. – 19,4%; chł. – 18,6%

(Izdebski

2001)

•

Dla 29,6% młodzieży : 15-18 r.ż

Ryzykowny charakter – aktywność nieplanowana,

spontaniczna, nagła

29

Typy inicjacji seksualnej

Michell, Wellings (1998) wyróżniają 4 warianty inicjacji:

•

niespodziewana, nieplanowana  szok, zażenowanie,

zmieszanie, rozczarowanie, niechęć do dzielenia się

tym doświadczeniem

•

nieplanowana, ale niezaskakująca (jako możliwość) 

często niesatysfakcjonująca

•

przewidywana, ale niechciana  ambiwalentne

uczucia, żal

•

planowana, często przygotowywana (starsza młodzież

/17 lat/ w stałym związku pozytywne doświadczenie

30

Inicjacja seksualna - dziewczęta

Dziewczęta później podejmują życie seksualne z wielu powodów

Dziewczęta często mają zbyt wygórowane oczekiwania, co

do pierwszego stosunku (efekt nierealistycznych wizji) i

rozczarowują się rzeczywistością.

31

Inicjacja seksualna - chłopcy

Zadaniowe podejście do inicjacji seksualnej.

Przyczyny niepowodzeń seksualnych chłopców.

32

Reakcje po pierwszej inicjacji

(McCabe, Collins 1990)

•

dziewczęta – ok. 40% - negatywne reakcje:
poczucie winy, lęk przed ciążą, obawa przed
ujawnieniem

•

chłopcy – pobudzenie, podekscytowanie i
satysfakcja

33

Style ujmowania własnej seksualności

(Buzwell, Rosenthal 1996)

•

„seksualnie naiwny”

(głównie młodsze dziewczęta i dziewczęta niemające

doświadczeń seksualnych)

•

niska samoocena własnej seksualności

•

deprecjonowanie swojej seksualności i atrakcyjności fizycznej

•

przeżywanie wysokiego poziomu lęku związanego z seksem

•

niższy poziom pobudzenia seksualnego

•

mniej doświadczeń w tym zakresie

•

„seksualnie niepewni”

(głównie chłopcy i dziewczęta mające niewielkie

doświadczenia seksualne)

•

wysoki poziom lęku

•

niska samoocena własnej seksualności

•

poczucie nieatrakcyjności

•

odczuwają niezadowolenie i brak satysfakcji z własnej aktywności

seksualnej

•

spostrzeganie swoje ciało jako niedostatecznie rozwinięte i pociągające.

34

Style ujmowania własnej seksualności -
cd

(Buzwell, Rosenthal 1996)

•

„seksualnie kompetentni”

(głównie starsze nastolatki, z niewielką przewagą

dziewcząt)

•

wysoka samoocena seksualna

•

zaufanie do swojej atrakcyjności seksualnej

•

akceptacja swojego ciała

•

średni poziom zaangażowania w sprawy seksu

•

niewielki niepokój związany z seksem

•

„seksualni awanturnicy”

(głównie dziewczęta mające już pewien zasób

doświadczeń seksualnych)

•

wysoka samoocena swej seksualności

•

niski poziom lęku

•

niski poziom poczucia zobowiązań związanych z aktywnością seksualną

•

silne zainteresowanie sprawami seksu

•

zwiększona ciekawość i aktywność seksualna

35

Style ujmowania własnej seksualności -
cd

(Buzwell, Rosenthal 1996)

•

„ukierunkowani seksualnie”

(wyłącznie chłopcy mający największe

doświadczenie spośród wszystkich badanych nastolatków)

•

poczucie wysokiej atrakcyjności seksualnej

•

wysoka samoocena

•

zaufanie do swoich umiejętności i kompetencji seksualnych

•

najniższy poziom zobowiązania związanego z aktywnością seksualną

36

Podsumowanie rozwoju seksualnego

•

Wymaga opanowania następujących kompetencji:

(Brooks-

Gunn, Graber 1999; Brooks-Gunn, Paikoff 1997; Graber Brooks-Gunn, Galen 1999)



nauczenia się rozpoznawania uczuć natury seksualnej

(pobudzenie i atrakcyjność seksualna) i kierowania nimi



rozwijania nowych form nawiązywania intymnych więzi o

charakterze seksualnym



opanowania określonych zachowań seksualnych i umiejętność

unikania negatywnych konsekwencji aktywności seksualnej



opanowania nie tylko nowego repertuaru zachowań

związanych ze sferą seksualną, ale włączenia własnej

seksualności do obrazu „Ja”, przede wszystkim

charakterystycznej dla siebie orientacji seksualnej /hetero,

homo czy biseksualnej/ oraz określonego repertuaru

zachowań, zainteresowań i stylu właściwego dla własnej

seksualności