Zabiegi estetyczne

Zabiegi estetyczne

Katedra Medycyny Sądowej

Katedra Medycyny Sądowej

SUM w Katowicach

SUM w Katowicach

Podziały czynności kosmetycznych oraz sankcje za

Podziały czynności kosmetycznych oraz sankcje za

ich nielegalne wykonanie

ich nielegalne wykonanie



Aktualnie nie budzi już wątpliwości dopuszczalność

Aktualnie nie budzi już wątpliwości dopuszczalność

zabiegów kosmetycznych, nawet mających charakter

zabiegów kosmetycznych, nawet mających charakter

interwencji chirurgicznej. W literaturze podkreśla się

interwencji chirurgicznej. W literaturze podkreśla się

jednak ich niehomogeniczny charakter. Można bowiem

jednak ich niehomogeniczny charakter. Można bowiem

wskazać zabiegi ukierunkowane na cel leczniczy oraz

wskazać zabiegi ukierunkowane na cel leczniczy oraz

mające wyłącznie usunąć wady urody, podejmowane

mające wyłącznie usunąć wady urody, podejmowane

„z próżności". Ustalenie granic obu tych kategorii jest

„z próżności". Ustalenie granic obu tych kategorii jest

dość trudne.

dość trudne.



Jednakże postuluje się nadmiernie nie rozszerzać

Jednakże postuluje się nadmiernie nie rozszerzać

dopuszczalności takich zabiegów, poprzez

dopuszczalności takich zabiegów, poprzez

uzasadnianie ich charakterem terapeutycznym.

uzasadnianie ich charakterem terapeutycznym.

Wskazuje się bowiem, iż wówczas są one poddawane

Wskazuje się bowiem, iż wówczas są one poddawane

mniejszym rygorom, niż interwencje

mniejszym rygorom, niż interwencje

stricte

stricte

kosmetyczne. Te bowiem podlegają zaostrzonemu

kosmetyczne. Te bowiem podlegają zaostrzonemu

reżimowi, lepiej chroniącemu prawa i dobra pacjenta.

reżimowi, lepiej chroniącemu prawa i dobra pacjenta.



Z punktu widzenia prawa karnego, dokonanie

Z punktu widzenia prawa karnego, dokonanie

nawet najprostszej interwencji w ciało

nawet najprostszej interwencji w ciało

człowieka może wypełniać znamiona czynu

człowieka może wypełniać znamiona czynu

zabronionego - naruszenia nietykalności

zabronionego - naruszenia nietykalności

cielesnej, opisanego w art. 217 KK. Ponadto,

cielesnej, opisanego w art. 217 KK. Ponadto,

wskutek przeprowadzonych czynności,

wskutek przeprowadzonych czynności,

pacjent może odnieść różnego rodzaju

pacjent może odnieść różnego rodzaju

obrażenia, które mogą być kwalifikowane jako

obrażenia, które mogą być kwalifikowane jako

uszkodzenie ciała (lekkie i średnie - art. 157

uszkodzenie ciała (lekkie i średnie - art. 157

KK), czy też nawet ciężki uszczerbek na

KK), czy też nawet ciężki uszczerbek na

zdrowiu (art. 156 KK). Jeśli zaś dojdzie do

zdrowiu (art. 156 KK). Jeśli zaś dojdzie do

zgonu, lekarz może odpowiadać za

zgonu, lekarz może odpowiadać za

nieumyślne spowodowanie śmierci (art. 155

nieumyślne spowodowanie śmierci (art. 155

KK).

KK).



Warto zauważyć, iż konsekwencje te mogą powstać

Warto zauważyć, iż konsekwencje te mogą powstać

nawet wówczas, gdy pacjent wyraża zgodę na

nawet wówczas, gdy pacjent wyraża zgodę na

wykonanie zabiegu. Niekiedy bowiem jego aprobata

wykonanie zabiegu. Niekiedy bowiem jego aprobata

nie jest wystarczającym warunkiem legalności

nie jest wystarczającym warunkiem legalności

interwencji medycznej. Jeśli jednak zabieg będzie

interwencji medycznej. Jeśli jednak zabieg będzie

przeprowadzony bez zgody (nawet z zachowaniem

przeprowadzony bez zgody (nawet z zachowaniem

wszelkich reguł postępowania), lekarz naraża się na

wszelkich reguł postępowania), lekarz naraża się na

odpowiedzialność z art. 192 KK, czyli za przestępstwo

odpowiedzialność z art. 192 KK, czyli za przestępstwo

wykonania zabiegu bez zgody pacjenta. Co prawda,

wykonania zabiegu bez zgody pacjenta. Co prawda,

dyspozycja tej normy wskazuje wyraźnie, iż chodzi o

dyspozycja tej normy wskazuje wyraźnie, iż chodzi o

zabiegi lecznicze, a nie kosmetyczne, ale w doktrynie

zabiegi lecznicze, a nie kosmetyczne, ale w doktrynie

przyjmuje się rozszerzającą interpretację tego

przyjmuje się rozszerzającą interpretację tego

przepisu. Uznaje się zatem, iż ma on również

przepisu. Uznaje się zatem, iż ma on również

zastosowanie do nieterapeutycznych zabiegów

zastosowanie do nieterapeutycznych zabiegów

lekarskich (w tym kosmetycznych).

lekarskich (w tym kosmetycznych).



Skutki prawne mogą powstać także na gruncie prawa

Skutki prawne mogą powstać także na gruncie prawa

cywilnego.

cywilnego.

Czynności kosmetyczne o charakterze

Czynności kosmetyczne o charakterze

leczniczym

leczniczym



Jak już wskazano, wśród tego rodzaju interwencji

Jak już wskazano, wśród tego rodzaju interwencji

można wyróżnić zabiegi ukierunkowane na cel

można wyróżnić zabiegi ukierunkowane na cel

leczniczy. W literaturze wskazuje się bowiem, iż

leczniczy. W literaturze wskazuje się bowiem, iż

wygląd człowieka pozostaje w związku z jego stanem

wygląd człowieka pozostaje w związku z jego stanem

psychicznym. Ustawodawca również dość szeroko

psychicznym. Ustawodawca również dość szeroko

traktuje pojęcie celu leczniczego, uznając, iż w

traktuje pojęcie celu leczniczego, uznając, iż w

kategorii tej mieszczą się wszelkie zabiegi

kategorii tej mieszczą się wszelkie zabiegi

ukierunkowane na profilaktykę, ratowanie,

ukierunkowane na profilaktykę, ratowanie,

przywracanie lub poprawę zdrowia. Czynności

przywracanie lub poprawę zdrowia. Czynności

kosmetyczne mogą mieścić się także w pojęciu

kosmetyczne mogą mieścić się także w pojęciu

świadczeń gwarantowanych. Wprost wynika to z § 3

świadczeń gwarantowanych. Wprost wynika to z § 3

ust. 2 rozporządzenia Ministra Zdrowia z 29.8.2009 r.

ust. 2 rozporządzenia Ministra Zdrowia z 29.8.2009 r.

w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu

w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu

lecznictwa szpitalnego (Dz.U. Nr 140, poz. 1143 ze

lecznictwa szpitalnego (Dz.U. Nr 140, poz. 1143 ze

zm.). Zgodnie z nim, do takich świadczeń należą

zm.). Zgodnie z nim, do takich świadczeń należą

zabiegi chirurgii plastycznej i zabiegi kosmetyczne w

zabiegi chirurgii plastycznej i zabiegi kosmetyczne w

przypadkach będących następstwem wady wrodzonej,

przypadkach będących następstwem wady wrodzonej,

urazu, choroby lub następstwem ich leczenia.

urazu, choroby lub następstwem ich leczenia.



Występowanie niektórych wad urody, czy

Występowanie niektórych wad urody, czy

zeszpeceń może prowadzić do różnych

zeszpeceń może prowadzić do różnych

schorzeń o podłożu nerwicowym. Usunięcie

schorzeń o podłożu nerwicowym. Usunięcie

defektu wyglądu może zatem być

defektu wyglądu może zatem być

odpowiednią metodą terapeutyczną. Dotyczy

odpowiednią metodą terapeutyczną. Dotyczy

to przede wszystkim wad urody powstałych

to przede wszystkim wad urody powstałych

na skutek odniesienia obrażeń w wyniku

na skutek odniesienia obrażeń w wyniku

wypadków, ubytków powstałych wskutek

wypadków, ubytków powstałych wskutek

operacji czy niektórych schorzeń (np. sinica

operacji czy niektórych schorzeń (np. sinica

rąk, torbiel galaretowata, trądzik pospolity,

rąk, torbiel galaretowata, trądzik pospolity,

żylaki kończyn dolnych itp.). Dla odróżnienia

żylaki kończyn dolnych itp.). Dla odróżnienia

ich od zabiegów

ich od zabiegów

stricte

stricte

kosmetycznych,

kosmetycznych,

proponuje się w literaturze używanie

proponuje się w literaturze używanie

określenia

określenia

leczenie rekonstrukcyjne

leczenie rekonstrukcyjne

.

.



Uznając, iż zabieg ma charakter leczniczy, należy

Uznając, iż zabieg ma charakter leczniczy, należy

stosować do niego uwarunkowania występujące

stosować do niego uwarunkowania występujące

przy innych interwencjach terapeutycznych, a

przy innych interwencjach terapeutycznych, a

więc konieczność wykonania czynności przez

więc konieczność wykonania czynności przez

uprawniony podmiot, z zachowaniem wymagań

uprawniony podmiot, z zachowaniem wymagań

wiedzy i praktyki medycznej, oraz po uzyskaniu

wiedzy i praktyki medycznej, oraz po uzyskaniu

skutecznej prawnie zgody pacjenta (ewentualnie

skutecznej prawnie zgody pacjenta (ewentualnie

innych uprawnionych osób). Jeśli warunki te

innych uprawnionych osób). Jeśli warunki te

zostaną spełnione, należy potraktować

zostaną spełnione, należy potraktować

interwencję jako zgodną z prawem. W przypadku

interwencję jako zgodną z prawem. W przypadku

natomiast, gdy choćby jedna z tych przesłanek

natomiast, gdy choćby jedna z tych przesłanek

nie zostanie zrealizowana, cały zabieg jest

nie zostanie zrealizowana, cały zabieg jest

bezprawny i może rodzić wspomniane

bezprawny i może rodzić wspomniane

konsekwencje prawne.

konsekwencje prawne.

Czynności kosmetyczne podejmowane

Czynności kosmetyczne podejmowane

wyłącznie w celach

wyłącznie w celach

estetycznych

estetycznych



Często zdarza się, iż czynność podejmowana jest wyłącznie w

Często zdarza się, iż czynność podejmowana jest wyłącznie w

celu estetycznym, bez uzasadnienia medycznego (np.

celu estetycznym, bez uzasadnienia medycznego (np.

podnoszenie i powiększanie piersi, wydłużanie i skracanie

podnoszenie i powiększanie piersi, wydłużanie i skracanie

nosa, wykonywanie liftingu czy liposukcji). Zabiegi te

nosa, wykonywanie liftingu czy liposukcji). Zabiegi te

niejednokrotnie mają charakter poważnej interwencji

niejednokrotnie mają charakter poważnej interwencji

chirurgicznej, są ryzykowne i mogą odpowiadać opisowi czynu

chirurgicznej, są ryzykowne i mogą odpowiadać opisowi czynu

zabronionego. Powstaje zatem pytanie o granice legalności

zabronionego. Powstaje zatem pytanie o granice legalności

takich zabiegów.

takich zabiegów.



Wydaje się, iż w omawianej grupie czynności kosmetycznych

Wydaje się, iż w omawianej grupie czynności kosmetycznych

należy wyodrębnić dwie kategorie, w zależności od skali

należy wyodrębnić dwie kategorie, w zależności od skali

naruszonego (ewentualnie narażonego) dobra pacjenta.

naruszonego (ewentualnie narażonego) dobra pacjenta.



W najnowszej doktrynie prawa, wskazuje się bowiem, iż pewne

W najnowszej doktrynie prawa, wskazuje się bowiem, iż pewne

dobra prawne, leżą w wyłączonej dyspozycji danej osoby. Może

dobra prawne, leżą w wyłączonej dyspozycji danej osoby. Może

ona zatem swobodnie zdecydować o ich naruszeniu. Przepisy

ona zatem swobodnie zdecydować o ich naruszeniu. Przepisy

nie określają katalogu takich dóbr, brak jest w tym względzie

nie określają katalogu takich dóbr, brak jest w tym względzie

zgodności również w nauce prawa. Można jednak przyjąć, iż w

zgodności również w nauce prawa. Można jednak przyjąć, iż w

kategorii tej będą mieścić się takie interwencje, które jedynie

kategorii tej będą mieścić się takie interwencje, które jedynie

naruszają nietykalność cielesną ewentualnie powodują lekkie

naruszają nietykalność cielesną ewentualnie powodują lekkie

uszkodzenie ciała, w rozumieniu art. 157 § 2 KK.

uszkodzenie ciała, w rozumieniu art. 157 § 2 KK.



Dla legalności działań lekarza w takim przypadku

Dla legalności działań lekarza w takim przypadku

wystarczające będzie wyrażenie skutecznej prawnie

wystarczające będzie wyrażenie skutecznej prawnie

zgody.

zgody.



Zgoda zatem musi pochodzić od dysponenta dobra.

Zgoda zatem musi pochodzić od dysponenta dobra.

Przesłanka ta nie budzi wątpliwości w przypadku, gdy

Przesłanka ta nie budzi wątpliwości w przypadku, gdy

osoba poddająca się interwencji jest pełnoletnia i

osoba poddająca się interwencji jest pełnoletnia i

nieubezwłasnowolniona. Wówczas bowiem ma ona

nieubezwłasnowolniona. Wówczas bowiem ma ona

pełną kompetencję do podjęcia decyzji. W przypadku

pełną kompetencję do podjęcia decyzji. W przypadku

małoletnich dzieci, w ich imieniu będą występować

małoletnich dzieci, w ich imieniu będą występować

rodzice, posiadający władzę rodzicielską.

rodzice, posiadający władzę rodzicielską.



Kolejnym warunkiem ważnej prawnie zgody jest jej

Kolejnym warunkiem ważnej prawnie zgody jest jej

wyrażenie bez jakichkolwiek nacisków zewnętrznych.

wyrażenie bez jakichkolwiek nacisków zewnętrznych.

W przypadku zabiegów kosmetycznych wydaje się, iż

W przypadku zabiegów kosmetycznych wydaje się, iż

wymóg ten będzie spełniony. Trudno bowiem

wymóg ten będzie spełniony. Trudno bowiem

wyobrazić sobie, by osoba była zmuszana groźbami

wyobrazić sobie, by osoba była zmuszana groźbami

karalnymi lub przymusem bezpośrednim do poddania

karalnymi lub przymusem bezpośrednim do poddania

się takiej interwencji.

się takiej interwencji.



Ważną przesłanką, podnoszoną w literaturze i

Ważną przesłanką, podnoszoną w literaturze i

orzecznictwie, jest natomiast wymóg, by zgoda była

orzecznictwie, jest natomiast wymóg, by zgoda była

objaśniona. Naturalnie warunek ten dotyczy każdej

objaśniona. Naturalnie warunek ten dotyczy każdej

zgody, również wyrażanej na wykonanie zabiegów

zgody, również wyrażanej na wykonanie zabiegów

leczniczych. W przypadku jednak czynności

leczniczych. W przypadku jednak czynności

kosmetycznych, następuje zaostrzenie wymagań

kosmetycznych, następuje zaostrzenie wymagań

stawianych lekarzowi. Po pierwsze, podnosi się

stawianych lekarzowi. Po pierwsze, podnosi się

poszerzenie obowiązku informacyjnego.

poszerzenie obowiązku informacyjnego.

O ile

O ile

bowiem, art. 31 ust. 1 ZawLekU, dotyczący

bowiem, art. 31 ust. 1 ZawLekU, dotyczący

zabiegów leczniczych, wymaga jedynie przekazania

zabiegów leczniczych, wymaga jedynie przekazania

informacji o dających się przewidzieć następstwach

informacji o dających się przewidzieć następstwach

zastosowania lub zaniechania określonych metod

zastosowania lub zaniechania określonych metod

diagnostycznych i terapeutycznych, to w przypadku

diagnostycznych i terapeutycznych, to w przypadku

zabiegów kosmetycznych należy przedstawić

zabiegów kosmetycznych należy przedstawić

wszelkie

wszelkie

skutki takiej czynności, nawet jeśli są one

skutki takiej czynności, nawet jeśli są one

mało prawdopodobne.

mało prawdopodobne.



Istotna odrębność związana ze zgodą zainteresowanego

Istotna odrębność związana ze zgodą zainteresowanego

na zabieg kosmetyczny wynika również z

na zabieg kosmetyczny wynika również z

braku

braku

możliwości zastosowania tzw.

możliwości zastosowania tzw.

przywileju

przywileju

terapeutycznego.

terapeutycznego.

Rozwiązanie takie względem

Rozwiązanie takie względem

interwencji o charakterze leczniczym przewiduje art. 31

interwencji o charakterze leczniczym przewiduje art. 31

ust. 4 ZawLekU. Zgodnie z nim lekarz w pewnych

ust. 4 ZawLekU. Zgodnie z nim lekarz w pewnych

warunkach może ograniczyć zakres udzielanych

warunkach może ograniczyć zakres udzielanych

informacji o stanie zdrowia i rokowaniu. Jest to bowiem

informacji o stanie zdrowia i rokowaniu. Jest to bowiem

uzasadnione negatywną prognozą co do poprawy

uzasadnione negatywną prognozą co do poprawy

zdrowia i próbą ochrony pacjenta przed niekorzystnymi

zdrowia i próbą ochrony pacjenta przed niekorzystnymi

informacjami, które mogłyby szkodząco wpłynąć na

informacjami, które mogłyby szkodząco wpłynąć na

dalszy proces terapeutyczny. Konstrukcji tej nie

dalszy proces terapeutyczny. Konstrukcji tej nie

przewiduje się natomiast w przypadku zabiegów

przewiduje się natomiast w przypadku zabiegów

kosmetycznych, co jest uzasadnione brakiem podstaw

kosmetycznych, co jest uzasadnione brakiem podstaw

do zatajenia jakichkolwiek informacji.

do zatajenia jakichkolwiek informacji.



W piśmiennictwie podkreśla się również konieczność

W piśmiennictwie podkreśla się również konieczność

zachowania odpowiedniej formy zgody. Co prawda, brak

zachowania odpowiedniej formy zgody. Co prawda, brak

w tym względzie unormowań prawnych, ale sugeruje

w tym względzie unormowań prawnych, ale sugeruje

się, by zgoda została udzielona na piśmie. Ułatwi to

się, by zgoda została udzielona na piśmie. Ułatwi to

bowiem dowodzenie w ewentualnym sporze sądowym.

bowiem dowodzenie w ewentualnym sporze sądowym.



W przypadku natomiast interwencji

W przypadku natomiast interwencji

poważniejszych, przyjmuje się, iż

poważniejszych, przyjmuje się, iż

dysponent dobra nie jest kompetentny do

dysponent dobra nie jest kompetentny do

podjęcia decyzji o jego naruszeniu.

podjęcia decyzji o jego naruszeniu.

Zwłaszcza dotyczy to interwencji

Zwłaszcza dotyczy to interwencji

chirurgicznych, zagrażających w istotny

chirurgicznych, zagrażających w istotny

sposób zdrowiu, a nawet życiu. Dla

sposób zdrowiu, a nawet życiu. Dla

zalegalizowania takich zabiegów

zalegalizowania takich zabiegów

opracowano w nauce prawa konstrukcję

opracowano w nauce prawa konstrukcję

nazywaną w prawie karnym

nazywaną w prawie karnym

kontratypem

kontratypem

czynności kosmetycznych.

czynności kosmetycznych.

Kontratyp to

Kontratyp to

okoliczność uchylająca bezprawność, a

okoliczność uchylająca bezprawność, a

tym samym odpowiedzialność.

tym samym odpowiedzialność.



Zarówno na gruncie prawa karnego, jak i cywilnego

Zarówno na gruncie prawa karnego, jak i cywilnego

można wskazać następujące przesłanki:

można wskazać następujące przesłanki:



czynność została podjęta w celu kosmetycznym, czyli

czynność została podjęta w celu kosmetycznym, czyli

usunięcia wad urody (tj. likwidacji zniekształceń

usunięcia wad urody (tj. likwidacji zniekształceń

ciała, zeszpeceń itp. ;

ciała, zeszpeceń itp. ;



została wyrażona prawnie skuteczna zgoda osoby

została wyrażona prawnie skuteczna zgoda osoby

zainteresowanej;

zainteresowanej;



zabieg wykonany został z zachowaniem wymaganych

zabieg wykonany został z zachowaniem wymaganych

zasad postępowania, tj. zgodnie z zasadami wiedzy

zasad postępowania, tj. zgodnie z zasadami wiedzy

medycznej -

medycznej -

legę artis; (

legę artis; (

p

p

rzeprowadzenie zabiegów

rzeprowadzenie zabiegów

kosmetycznych następuje metodami lekarskimi. Ze względu na

kosmetycznych następuje metodami lekarskimi. Ze względu na

brak elementu terapeutycznego - kryteria oceny poprawności

brak elementu terapeutycznego - kryteria oceny poprawności

zachowania powinny być zaostrzone).

zachowania powinny być zaostrzone).



interwencja medyczna została przeprowadzona przez

interwencja medyczna została przeprowadzona przez

uprawnioną osobę -lekarza lub innego członka

uprawnioną osobę -lekarza lub innego członka

personelu medycznego;

personelu medycznego;



występowało niewielkie ryzyko.

występowało niewielkie ryzyko.

Podsumowanie

Podsumowanie



Podstawy legalności zabiegów kosmetycznych będą

Podstawy legalności zabiegów kosmetycznych będą

zróżnicowane w zależności od ich rodzajów.

zróżnicowane w zależności od ich rodzajów.



W przypadku zabiegów mających cel leczniczy (w

W przypadku zabiegów mających cel leczniczy (w

stosunkowo wąskim znaczeniu) należy je traktować, jak

stosunkowo wąskim znaczeniu) należy je traktować, jak

każdy inny zabieg ukierunkowany na poprawę zdrowia

każdy inny zabieg ukierunkowany na poprawę zdrowia

pacjenta. Mają wówczas zastosowanie uwarunkowania

pacjenta. Mają wówczas zastosowanie uwarunkowania

dotyczące zabiegów leczniczych

dotyczące zabiegów leczniczych

sensu stricto.

sensu stricto.



W sytuacji zaś, gdy interwencja zostaje podjęta wyłącznie

W sytuacji zaś, gdy interwencja zostaje podjęta wyłącznie

w celu usunięcia defektu urody („z próżności"), warunki

w celu usunięcia defektu urody („z próżności"), warunki

jej legalności zależą od rodzaju dobra, które może być

jej legalności zależą od rodzaju dobra, które może być

naruszone oraz zakresu tego naruszenia.

naruszone oraz zakresu tego naruszenia.



Zabiegi skutkujące jedynie naruszeniem nietykalności

Zabiegi skutkujące jedynie naruszeniem nietykalności

cielesnej lub lekkim uszkodzeniem ciała mogą być

cielesnej lub lekkim uszkodzeniem ciała mogą być

zalegalizowane w oparciu o prawnie skuteczną zgodę.

zalegalizowane w oparciu o prawnie skuteczną zgodę.

Jednakże stawia się jej wyższe wymagania w porównaniu

Jednakże stawia się jej wyższe wymagania w porównaniu

do zgody wyrażonej na zabieg leczniczy. Dotyczą one

do zgody wyrażonej na zabieg leczniczy. Dotyczą one

głównie obostrzeń w zakresie obowiązku informacyjnego.

głównie obostrzeń w zakresie obowiązku informacyjnego.



Jeśli natomiast zabieg może powodować poważniejszy

Jeśli natomiast zabieg może powodować poważniejszy

uszczerbek, konieczne jest sięgnięcie po tzw. kontratyp

uszczerbek, konieczne jest sięgnięcie po tzw. kontratyp

czynności kosmetycznych i łączne spełnienie wszystkich

czynności kosmetycznych i łączne spełnienie wszystkich

jego znamion.

jego znamion.