Metoda dwuczłowieka w
rehabilitacji osób głęboko
upośledzonych umysłowo

Monika Kamper-Kubańska

Metoda dwuczłowieka

1. sformułowanie problemu

•

Postępy w rehabilitacji są niezaprzeczalne
niemniej w dalszym ciągu w odniesieniu
do osób z głębokim upośledzeniem trudno
wskazać takie metody pracy, które dadzą
nam dużą szansę na sukces, dadzą
pewność, że przyniosą one pozytywny
skutek ich usprawniania

Metoda dwuczłowieka

1. sformułowanie problemu

•

Rozpatrując przypadki osób głęboko
upośledzonych umysłowo pod kątem
możliwości oddziaływania
rehabilitacyjnego należy koniecznie
uwypuklić dwie właściwości tych osób:

a)

Cechuje je totalna dysfunkcjonalność

układów biologicznych i psychicznych

b)

Cechuje je totalny brak łączności z

otoczeniem

Metoda dwuczłowieka

1. sformułowanie problemu

•

W rehabilitacji tej kategorii osób
obowiązują dwie zasady:

a)

Maksymalizowanie zróżnicowania

jakościowego wpływów wywieranych na
jednostki upośledzone

b)

Uwzględnianie w oddziaływaniu

rehabilitacyjnym pasywności i bierności
zarówno w wymiarze wrażliwości, jak i
reaktywności osób głęboko upośledzonych

Metoda dwuczłowieka

2. rozwiązanie problemu

•

Poszczególne etapy postępowania wstępnego w metodzie
„dwuczłowieka”

a)

Ustawić się za osobą głęboko upośledzoną umysłowo

b)

Ściśle związać się z osobą niepełnosprawną: między stawem
skokowym i kolanowym, stawem kolanowym i biodrowym, w
pasie, między stawem nadgarstkowym i łokciowym oraz między
stawem łokciowym i barkowym

c)

Należy inicjować proste akty ruchowe

d)

Należy inicjować proste ruchy lokomocyjne

e)

Należy kontynuować ruchy zainicjowane przez osobę
rehabilitowaną

f)

Należy przejść do inicjowania prostych ruchów dowolnych

g)

Należy skoncentrować się na ćwiczeniach rąk (połączone są ze
sobą oddzielnie palce obu dłoni rehabilitanta i osoby ćwiczącej

Metoda dwuczłowieka

2. rozwiązanie problemu

•

Warto zadać w tym miejscu pytanie:
jakich skutków należy oczekiwać u osoby
upośledzonej, która będzie uczestniczyła
w zajęciach rehabilitacyjnych,
prowadzonych metodą „dwuczłowieka”?

Metoda dwuczłowieka

2. rozwiązanie problemu

•

Proste akty ruchowe wykonywane w miejscu mogą

przyczyniać się do utraty tzw. stabilności posturalnej – mając

bezpośredni dostęp czuciowy do ciała osoby upośledzonej

możemy stwierdzić, czy podejmuje ona próby zabezpieczenia

się przed utratą równowagi. Możemy stwierdzić jakim

potencjałem dysponuje osoba rehabilitowana

•

W tym procesie zaangażowane są: system sensoryczny

(wzrok, dotyk); system motoryczny; układ nerwowy (w tym z

dużym prawdopodobieństwem CUN)

•

W miarę ćwiczeń powinno następować doskonalenie się

kontroli nad postawą własnego ciała oraz obniżenie

napięcia mięśni, co jest wskaźnikiem łagodniejszego i

bardziej adekwatnego reagowania na zagrożenie utraty

równowagi

•

Utrwala się schemat własnego ciała, obniżenie

negatywnych emocji oraz rozwój poczucia

samoskuteczności

Metoda dwuczłowieka

2. rozwiązanie problemu

•

W czasie stosowania metody „dwuczłowieka”
należy brać pod uwagę te zróżnicowane reakcje
i odpowiednio do nich dobierać odpowiednie
ćwiczenia.

•

Przy braku reakcji mięśniowej na zakłócenie
równowagi należy bardziej gwałtownie i silniej
oddziaływać na ciało osoby upośledzonej (winny
być dwie osoby zabezpieczające)

•

W przypadku występowania hipernapięć należy
działać odwrotnie: wolno i delikatnie naruszać
równowagę osoby upośledzonej umysłowo

Metoda dwuczłowieka

2. rozwiązanie problemu

•

W trakcie pierwszej fazy ćwiczeń należy pamiętać o

przestrzeganiu następujących zasad:

a)

Naruszać równowagę osoby upośledzonej w bardzo

wolnym tempie

b)

Każdą sekwencję ćwiczenia należy zaznaczyć

poprzez wyraźną przerwę

c)

Każde ćwiczenie należy wielokrotnie powtarzać

d)

Należy głośno instruować i komentować przebieg

ćwiczeń, zwracając się imiennie do osoby

upośledzonej umysłowo

e)

Należy starać się zmieniać pozycję wyjściową do

kolejnych ćwiczeń (np. stanie na całych stopach, na

palcach itd.)

Metoda dwuczłowieka

2. rozwiązanie problemu

•

Kontynuowanie ćwiczeń opartych na metodzie
„dwuczłowieka” stopniowo powinno zwiększać
wymagania

stawiane

osobom

głęboko

upośledzonym umysłowo. Łączą się one nadal
z zachowaniem stabilności posturalnej, ale
teraz chodzi przede wszystkim o utrzymanie
tzw. równowagi dynamicznej, czyli utrzymania
punktu ciężkości masy ciała w odpowiednim
stosunku wobec ciągle zmieniającej się
podstawy oparcia

Metoda dwuczłowieka

2. rozwiązanie problemu

•

W wykonywaniu czynności lokomocyjnych istotną

rolę odgrywa położenie głowy pacjenta (lekko

wysunięta do przodu i uniesiona do góry) w

momencie inicjowania czynności lokomocyjnej

świadczy o antycypowaniu tego, co za chwilę

nastąpi w zakresie aktywności ruchowej

•

Podjęcie

czynności

lokomocyjnych

wyzwala

zdecydowanie większą i bardziej zróżnicowaną

stymulację w porównaniu z sytuacją, w której

dochodziło do naruszenia równowagi statycznej

•

Należy pamiętać aby poszczególne elementy

ćwiczenia kończyły się uzyskaniem przez osoby

upośledzone

wzmocnienia

(nagrody

instrumentalne lub społeczne)

Metoda dwuczłowieka

2. rozwiązanie problemu

•

Psychologię współczesną zdominował pogląd głoszący, że

świadomość ruchu uzyskiwana jest dzięki impulsom

przekazywanym dośrodkowo od mięśni i ścięgien do ruchowych

ośrodków korowych. W związku z takim stanowiskiem można

przyjąć, że uświadomienie sobie ruchu powinno podlegać

prawom psychofizyki.

•

Można więc postawić następujące pytania:

a)

Jaki jest minimalny próg bodźca, żeby mógł być on zauważony

przez osobę głęboko upośledzoną umysłowo?

b)

Czy wzmocnienie bodźców introceptywnych przez bodźce

dotykowe (wyzwalane dzięki bezpośredniemu kontaktowi) może

przyczynić się do łatwiejszego spostrzegania przez osobę

ćwiczącą wykonywanych ruchów?

c)

Jak wygląda próg minimalnej różnicy w rozpoznawaniu zmian

położenia własnego ciała przez osoby upośledzone umysłowo?

d)

Co można zrobić, aby zmniejszyć ten próg, uwrażliwiając tym

samym osoby upośledzone na podejmowaną własną aktywność

motoryczną?

Metoda dwuczłowieka

2. rozwiązanie problemu

•

Ruch zainicjowany przez osobę rehabilitującą może

doprowadzić do powstania u osoby upośledzonej

stymulacji, pochodzącej jednocześnie z otoczenia,

jak również z własnego organizmu

•

Jerome Bruner określił dwa rodzaje stymulacji jako

reaferentację i aferentację zewnętrzną

•

Reaferentacja polega na uzyskiwaniu informacji o

zmianach zachodzących w aparacie ruchowym,

które są wynikiem własnej aktywności ruchowej

wykonywanej przez osobę upośledzoną umysłowo

•

Aferentacja zewnętrzna jest zbiorem uzyskiwanych

informacji, który pochodzi od osoby rehabilitanta,

on bowiem inicjuje ruch osoby upośledzonej lub

odtwarza (powtarza) jej ruch mimowolny

Metoda dwuczłowieka

2. rozwiązanie problemu

•

Metoda „dwuczłowieka” stwarza szansę na uzyskanie bardzo

wzbogaconej aferentacji zewnętrznej, która będzie dość ściśle

skorelowana z reaferentacją. Jeśli zakończony akt ruchowy

zostanie odpowiednio wzmocniony, wówczas wystąpi

następująca sytuacja:

a)

Pod wpływem działania osoby rehabilitującej, osoba głęboko

up. um. wykona nieintencjonalną czynność ruchową

b)

W trakcie wykonywania tej czynności będzie uzyskiwała

bardzo bogatą stymulację zewnętrzną oraz dostosowaną do

niej reaferentację

c)

Wykonanie czynności zakończone zostanie dostarczeniem jej

wzmocnienia

d)

Systematyczne powtarzanie krótkich sekwencji czynności

lokomocyjnych powinno przyczynić się do wytworzenia się u

osoby upośledzonej oczekiwania, że po wykonanym akcie

ruchowym uzyska ona wzmocnienie. Będzie to podstawa dla

dalszego rozwoju celowych działań ruchowych

Metoda dwuczłowieka

2. rozwiązanie problemu

•

Trzecia faza ćwiczeń stawia jeszcze wyższe

wymagania – chodzi o takie ukształtowanie

czynności ruchowych, w których

wykonaniu brałyby udział także bodźce

wzrokowe – w psychologii jest to nazywane

koordynacją wzrokowo-ruchową

•

Ćwiczenia koordynacyjne w metodzie

„dwuczłowieka” należy rozpoczynać od

pozycji klasycznej – pełnego związania się

terapeuty z pacjentem aby przejść tylko do

połączenia dłoni terapeuty z pacjentem

Metoda dwuczłowieka

2. rozwiązanie problemu

•

Opracowując III fazę prof. Stanisław Kowalik
oparł się na dwóch założeniach teoretycznych

1.

Można nazwać asocjacjonistycznym – przyjmuje

ono, że ruchy ukierunkowane na cel powstają z
wrodzonych i prostych form ruchowych (odruch
chwytny, odruch ssania, przybliżania kończyn do
ust itd.)

2.

Drugie można nazwać podejściem różnicującym

– rozwój dowolnych czynności ruchowych polega
na stopniowym przejmowaniu kontroli nad
chaotycznymi ruchami mimowolnymi

Metoda dwuczłowieka

2. rozwiązanie problemu

•

Stanisław Kowalik zwrócił uwagę, że jeśli

przyrównać rozwój ruchów celowych u osób

głęboko upośledzonych do wykonywania rzeźby,

to można powiedzieć, że czasami wyglądał on

tak, jakbyśmy do bezkształtnej bryły dolepiali

coraz to nowe elementy, uzyskując w efekcie

zamierzony wytwór artystyczny (stanowisko

asocjacyjne); czasami jednak rozwój bardziej

przypominał odkuwanie zbędnych elementów w

bryle i dochodzenie do zaplanowanego jej

kształtu (stanowisko różnicujące).

•

Metoda „dwuczłowieka” w fazie III bliższa jest

podejściu różnicującemu

Metoda dwuczłowieka

3. ocena rozwiązania problemu

Mankamenty metody „dwuczłowieka”:

a)

Konieczność włożenia dużego wysiłku ze

strony rehabilitanta

b)

Stosowanie tej metody łączy się z

wykonywaniem ciężkiej pracy fizycznej

c)

Zajęcia tą metodą mogą być realizowane

tylko indywidualnie, co zdecydowanie

utrudnia wykorzystanie jej na większą skalę

d)

Nie należy trzymać się sztywno scenariusza

aby elastycznie reagować na potrzeby

pacjenta

Przykładowy scenariusz
- zajęcia praktyczne

1. inicjowanie prostych aktów ruchowych –

utrzymywanie równowagi przy niezmienionym
punkcie wsparcia (równowaga statyczna):

•

Delikatne, powolne i jednostajne uginanie nóg w
kolanach

•

Rytmiczne i delikatne skręty tułowia w prawą i
lewą stronę

•

Skłony w różnych kierunkach

•

Unoszenie rąk w bok i do góry, powolne
opuszczanie ich do punktu wyjścia

•

Zataczanie rękami okręgów do przodu i do tyłu

Przykładowy scenariusz
- zajęcia praktyczne

2. wykonywanie prostych ruchów lokomocyjnych

– kształtowanie lokomocyjnych czynności
celowych (równowaga dynamiczna):

•

Przechodzenie z pozycji leżącej do pozycji siedzącej

•

Podnoszenie się z siadu do pozycji stojącej

•

Marsz do przodu i do tyłu

•

Marsz do boku (odstaw – dostaw)

•

Wchodzenie i schodzenie ze schodów

•

Marsz z wysoko uniesionymi kolanami

•

Marsz połączony z wymachem rąk

Przykładowy scenariusz
- zajęcia praktyczne

3. Inicjowanie prostych ruchów dowolnych –

kształtowanie koordynacji wzrokowo – ruchowej:

•

Zasłanianie ręką twarzy przed rzucaną piłką

•

Podnoszenie z ziemi piłki/maskotki lub dużych klocków

•

Łapanie rzucanej piłki lub zabawki

•

Toczenie piłki po podłodze

•

Zabawy z balonem

•

Ustawianie zabawek na półce, stole

•

Przenoszenie zabawek w inne miejsce

•

Pokonywanie przeszkód

•

Przesuwanie lub ciągnięcie przedmiotów

Przykładowy scenariusz
- zajęcia praktyczne

•

4. Ćwiczenia rąk – czynności
manipulacyjne:

•

Układanie klocków od największych do coraz
mniejszych

•

Obrysowywanie przedmiotów

•

Układanie piramidek

•

Rysowanie palcem po różnych powierzchniach

•

Przeplatanie sznurka przez otwory

•

Wykonywanie czynności samoobsługowych np.
czesanie się, podnoszenie filiżanki