Drgania wymuszone oscylatora harmonicznego
Jeżeli oprócz tarcia istnieje siła zewnętrzna F(t),
która ma za zadanie podtrzymywać gasnące drgania,
przyłożona do oscylatora to równanie ruchu ma postać:
)
(
d
d
d
d
2
2
t
F
kx
t
x
t
x
M
po podstawieniu
= M/
oraz
0
2 = k/M
otrzymujemy
M
t
F
x
t
x
t
x
)
(
d
d
1
d
d
2
0
2
2
jest częstością własną układu, to jest częstością drgań swobodnych
(gdy nie działa siła zewnętrzna i nie ma tarcia ani innych sił oporu,
a t stałą czasową związaną ze współczynnikiem tłumienia relacją
= 1/2
.
ponadto układ jest zasilany z częstością różną od częstości własnej
Gdy układ jest zasilany częstością
różną od
0 ,
wówczas drgania będą odbywały się z częstością siły zewnętrznej
a nie z częstością własną. Siłę taką nazywamy siłą wymuszającą.
Załóżmy, że siła wymuszająca ma postać:
t
M
t
F
M
t
F
sin
sin
)
(
0
0
0
= F
0
/M.
w równaniu dwie wielkości okresowo zmienne: położenie x oraz siłę
wymuszającą F; w najogólniejszym przypadku suma (złożenie) dwóch
funkcji okresowych daje w wyniku też funkcję okresową
A
1
cos
t + A
2
sin
t = Asin(
t +
)
Szukamy rozwiązania postaci Asin(
t +
)
- musimy znaleźć amplitudę A oraz przesunięcie fazowe
.
Przesunięcie fazowe
mówi nam,
o jaki kąt maksimum przemieszczenia wyprzedza maksimum siły
(o ile przesunięte są wykresy x(t) i F(t)).
Np. siła osiąga swoje maksimum, gdy przemieszczenie jest równe zeru
(i rośnie w kierunku dodatnim). Oznacza to, że x opóźnia się względem
siły o /2.
Poszukiwanie rozwiązania zaczynamy od obliczenia pochodnych
Równanie ruchu ma postać
Równanie przekształcamy korzystając ze związków
otrzymujemy
Równanie może być spełnione, gdy czynniki przy sin
t będą sobie równe,
a czynnik przy cos
t będzie równy zeru. Ten ostatni warunek można zapisać
jako
2
2
0
2
2
0
2
/
cos
sin
tg
i wyznaczyć
.
Amplituda
2
/
1
2
2
2
2
2
0
0
2
/
1
2
2
2
2
0
0
]
4
)
[(
]
)
/
(
)
[(
A
gdzie już podstawiono za cos
i sin
.
rozwiązanie
2
2
0
2
/
1
2
2
2
2
2
0
0
2
sin
]
4
)
[(
arctg
t
x
jest to rozwiązanie postaci
Rezonan
s
Zauważmy, że chociaż drgania odbywają się z częstością siły wymuszającej,
to amplituda i faza zależą od relacji pomiędzy częstością wymuszającą
a częstością własną .W szczególności, gdy częstość siły wymuszającej
osiągnie odpowiednią częstotliwość, to amplituda drgań może wzrosnąć
gwałtownie nawet przy niewielkiej wartości siły wymuszającej.
Zjawisko to nazywamy rezonansem
.
rezonansowy wzrost amplitudy drgań w funkcji częstości siły wymuszającej
dla różnych wartości współczynnika tłumienia
0
A
4
3
2
1
0
= 0
2
2
0
0
2
A
dla częstości rezonansowej
2
2
0
2
r
Im mniejsze tłumienie (dłuższy czas
) tym większa amplituda A.
Jeżeli tłumienie jest słabe
wówczas maksymalna amplituda odpowiada częstości drgań własnych
Jednocześnie, ten warunek odpowiada przesunięciu fazowemu
= /2
pomiędzy siłą a wychyleniem.
Skutki rezonansu mogą być zarówno pozytywne jak i negatywne.
Z jednej strony staramy się wyeliminować przenoszenie drgań,
np. z silnika na elementy nadwozia w samochodzie, a z drugiej
strony działanie odbiorników radiowych i telewizyjnych jest możliwe
dzięki wykorzystaniu rezonansu elektrycznego. Dostrajając odbiornik
do częstości nadajnika spełniamy właśnie warunek rezonansu.
Składanie drgań równoległych
Jaki będzie wynik nałożenia się dwóch drgań harmonicznych
o kierunkach równoległych, ale różnych częstościach, amplitudach i fazach?
Wychylenie wypadkowe będzie sumą obu wychyleń.
Szczególnie ciekawy jest przypadek, kiedy obie częstości mają zbliżone
wartości.
Dla uproszczenia przyjmiemy, że amplitudy i fazy są takie same,
a różnica ich częstości
jest niewielka
.
wzór przestawia drganie harmoniczne, ale z amplitudą, która zmienia się
periodycznie z częstością znacznie mniejszą od
Zjawisko to nazywa się dudnieniem
.
Składanie drgań prostopadłych
Gdy drgania punktu materialnego odbywają się równocześnie
w dwóch prostopadłych do siebie kierunkach, na przykład wzdłuż osi x i y
prostokątnego układu współrzędnych,
wypadkowy ruch tego punktu na płaszczyźnie można opisać z pomocą równań:
Jeśli częstości drgań są jednakowe i różnica faz wynosi zero,
to ruch wypadkowy będzie odbywał się wzdłuż prostej o równaniu
Jeśli częstości drgań są jednakowe i różnica faz wynosi
to ruch będzie ruchem harmonicznym wzdłuż prostej o równaniu
Podana wyżej relacja pomiędzy ruchem harmonicznym i ruchem po okręgu
jest jednak tylko przypadkiem szczególnym składania harmonicznych drgań
prostopadłych. Kiedy częstości drgań w obu kierunkach różnią się, to tor punktu
tworzy skomplikowane figury zwane figurami Lissajou.
Figury te mieszczą się w prostokącie o wymiarach
Stosunek liczby punktów stycznych do obu boków
prostokąta wyznacza stosunek częstości obu ruchów składowych: