Afazja P. Broca

Afazja motoryczno - eferentna

Początek tworzenia się nauki o

zaburzeniach procesów psychicznych można wiązać z

1816 rokiem, kiedy to młody anatom Paul Broca opisał

mózg chorego, który w ciągu wielu lat miał głębokie

zaburzenia mowy ekspresyjnej. Broca stwierdził w

mózgu tego chorego uszkodzenie tylnej części

zakrętu czołowego dolnego. Dodatkowe obserwacje

w ciągu kilku lat pozwoliły P.Broce wykazać, iż mowa

ekspresyjna wiąże się z określoną okolicą mózgu, a

mianowicie z tylną trzecią częścią zakrętu

czołowego dolnego lewej pólkuli.

Ponieważ u wszystkich

obserwowanych chorych stwierdzał zachowane

rozumienie mowy, jak i ruchy warg oraz języka,

Broca przyjął założenie, że tylna trzecia część

zakrętu czołowego dolnego w lewej półkuli jest

„ośrodkiem ruchowych obrazów słów” i że

uszkodzenie tej okolicy prowadzi do specyficznej

„utraty” mowy ekspresyjnej, co na początku

nazwał afemią, a później zmienił na istniejący

do dziś termin afazja.

Pola Brodmana

(wyróżnione na podstawie

cytoarchitektury obszary kory mózgu)

Pole 44, 45 – ruchowy ośrodek
mowy. Uszkodzenie tego obszaru
powoduje afazję ruchową Broka.

AFAZJA BROCA – pojawiają się u

pacjenta trudności ekspresji w nadawaniu

mowy, wypowiedzi uproszczone

gramatycznie – agramatyzm,

zredukowane – styl telegraficzny;

rozumienie zaburzone w stopniu

mniejszym niż nadawanie mowy;

występuje głęboko zaburzone pismo

dlatego uszkodzenia takie należy kojarzyć

z przednimi obszarami lewej półkuli w

okolicach bruzdy Sylviusza i Rolanda.

Wg A.R. Łurii

Afazja ruchowa eferentna – kinetyczna – przyczyną

jest uszkodzenie dolnych części okolicy przedruchowej

lewej półkuli związane z tym zaburzenie kinetyczne

organizacji ruchów, czyli zaburzenie syntezy ruchów

przebiegających w czasie. Pacjent posiada objawy

porażenia tzw. okolica Broca, które prezentują się tym,

że chory pisze litery prawidłowo, nie jest w stanie

odtworzyć ich kolejności w wyrazie. Trudności te

występują przy usiłowaniu wymawiania serii dźwięków

lub słów wymagających realizacji płynnie zmieniających

się artykulacji. Wtedy to właśnie ujawnia się zaburzenie

złożonych syntez, trudności płynnego przełączania się z

artykulacji poprzedzających na następujące po nich, jak

również niemożność realizacji złożonych układów

artykulacyjnych.

Wg H. Goodglassa i E.

Kaplana

Afazja Broca – powstaje wskutek uszkodzenia ośrodka

ruchowego mowy – okolicy Broca. Występuje zaburzenie

programów mózgowych odpowiedzialnych za wyuczone,

precyzyjne wzorce ruchowe, niezbędne do

wypowiadania ciągów fonemów. Defekt ten dotyczy

zatem sekwencyjnej organizacji ruchów mięśni narządu

artykulacyjnego, przy czym mięśnie te nie są

uszkodzone. Pacjent dość dobrze rozumie mowę, ale

sam nie jest w stanie dość dobrze się wypowiadać.

Mowa jego jest telegraficzna, obfituje w rzeczowniki,

czasowniki, przedrostki, słowa funkcyjne natomiast są

pomijane, występują agramatyzmy.

Wg M. Pąchalskiej

Afazja Broca – wiąże się ona z
rozległym uszkodzeniem dolnej
części lewego płata czołowego,
obszaru przedśrodkowego oraz
górnej części lewego płata
skroniowego, również idącego w
głąb istoty białej.

Wg J. Szumskiej

Afazja czołowa – jest to afazja ruchowa, Broca, słuchowo -

kinetyczna; wywołana uszkodzeniem dolno-tylnej części płata

czołowego tak zwane wieczko czołowe; charakteryzuje się:
upośledzeniem mowy ciągłej,
zaburzeniem powtarzania słyszanych słów,
zaburzeniem nazywania widzianych przedmiotów,
zaburzeniem czytania i pisania.

Rozumienie mowy w podstawowym zakresie jest prawidłowe,

występuje u pacjenta mowa telegraficzna: chory spontaniczne

nie mówi nic lub posługuje się niewielką liczbą słów, które

zniekształca (parafazja słowna lub głoskowa). Chory rozumie

mowę, słyszy własne błędy, usiłuje je bezskutecznie

poprawiać, rozumienie prostych poleceń nie jest zaburzone,

natomiast bardziej złożone sprawiają mu trudności. Chorzy

posługują się rzeczownikami.

Wg M. Bitnioka

Afazja ruchowa Broca, eferentna,

ekspresyjna – powstaje ona w wyniku

uszkodzenia ośrodka Broca, obejmuje pole 44

wg Brodmanna, przejawia się ona u pacjenta

powolną niepłynną mową z licznymi

parafazjami, perseweracjami i

agramatyzmami, rozumienie mowy

nieznacznie zaburzone. Czasem mowa jest

zautomatyzowana. Czytanie i pisanie lekko

zaburzone. Powtarzanie dobre. Nazywanie i

identyfikowanie przedmiotów utrudnione.

Przepisywanie i etykietowanie dobre.

Najbardziej charakterystyczne zaburzenia nowy

występujące u pacjentów z afazją ruchową to:
agramatyzm, czyli niemożność ułożenia słów w

całe, sensowne zdania. Wypowiedzi chorego

stanowią jakby wykaz nazw przedmiotów i

czynności, którymi nie rządzą struktury

gramatyczne;
parafazje semantyczne, polegające na użyciu

słowa bliskoznacznego lub nieprecyzyjnego w

miejscu słowa celowego;
peryfrazy, czyli opisanie przedmiotu lub

czynności, którego pacjent nie może nazywać,

np. na łyżkę mówi: Tym się je zupę;
anomia, czyli omijanie lub opuszczanie słów,

których pacjent nie jest w stanie sobie

przypomnieć.

ZABURZENIA PROCESU

ŁĄCZENIA GŁOSEK W

WYRAZY

(występujące w głębokich

postaciach odśrodkowej afazji

ruchowej)

Zaburzeniu ulega przechodzenie od jednej
artykulacji do następnej, co prowadzi do
zakłóceń płynności nadawania mowy, a w
postaciach najgłębszych do niemożności
wypowiedzenia nawet pojedynczego słowa.
Realizacja słowa jako szeregu głosek sprawia
trudności nie do pokonania.
Zaburzone jest typowe dla mowy prawidłowej
szybkie hamowanie już zrealizowanego
zespołu ruchów artykulacyjnych, stanowiące
warunek realizacji następnego zespołu tych
ruchów.

Następuje dezautomatyzacja nawyków artykulacyjnych,

wypowiedzenie każdej następnej sylaby lub nawet

głoski wymaga odrębnego wysiłku, pojawiają się:

skandowanie (słowa produkowane są jako szereg

oddzielnych sylab) oraz perseweracje polegające na

wielokrotnym powtarzaniu już wypowiedzianego

dźwięku. Chcąc np. powiedzieć słowo mucha chory

wypowiada pierwszą sylabę mu kilkakrotnie, próbuje

przejść do następnej, jednak uniemożliwia mu to

persewerująca pierwsza sylaba i w rezultacie chory

wypowiada ma stanowiące zbitkę pierwszej i drugiej

sylaby – czyli zamiast słowa mucha wypowiada: mu mu

mu ma.
Zdarzają się trudności w zapisie pojedynczych głosek,

natomiast zapis słowa jako całości sprawia poważne

problemy, przejawiające się w zmienianiu kolejności

liter, w zastanawianiu się przy przechodzeniu od jednej

litery do następnej oraz w perseweracjach zarówno

pojedynczych liter, jak i całych sylab.

ZABURZENIE PROCESU

TWORZENIA ZDANIA

(występujące w lżejszych

zaburzeniach odśrodkowej afazji

ruchowej)

Wyraźnie upośledzone tworzenie nawet

prostych zdań.
Produkcja słowna sprowadza się do

wypowiadania pojedynczych, nie

powiązanych ze sobą rzeczowników

(głównie w pierwszym przypadku) i jest

pozbawiona złożonej składni.
Tworzenia zdań o nieprawidłowej

budowie gramatycznej - chory myli

przypadki, tryby, czasy.
Zaburzenia prozodii tzn. akcentu,

iloczasu i intonacji wypowiedzi (mowa

chorego staje się monotonna).

Podobne zaburzenia występują u chorych z

uszkodzeniem dolnych części lewej okolicy

przedruchowej nie tylko w mowie

ekspresywnej, ale i w piśmie, jako

konsekwencja zakłócenia płynności

przechodzenia od jednego składnika do

drugiego i patologicznej perseweracji raz

napisanego wyrazu.

Rodzaj afazji

Objawy w zakresie

fonologii

semantyki

składni

Niepłynna

głęboka

chory ledwo i z
wielkimtrudem
porusza
ustami, może
być dysfonia

chory używa
zaledwie kilku
słów (może
być monofazja)
o bardzo
ogólnym

znaczeniu

chory w ogóle
nie używa
zdań, tylko
pojedyncze

słowa

umiarkowana

często
występuje
apraksja mowy
i/lub dysartria

chory z trudem
wyszukuje
pojedyncze
słowa; liczne
parafazje

semantyczne

mowa
telegraficzna;
rzeczowniki w
mianowniku,
czasowniki w

bezokoliczniku

lekka

może być
jąkanie,
niewyraźna
wymowa,
opuszczanie
fonemów w
dłuższych
słowach

chory często
zapomina
słów, używa
wiele słów o
znaczeniu
ogólnym

chory używa
proste zdania
bez zdań
podrzednych;
liczne błedy w

wypowiedziach

W praktyce klinicznej nierzadko to

właśnie neurologopedia w trakcie badań

diagnostycznych czy zajęć

terapeutycznych zauważa objawy

depresji u pacjenta. W takim przypadku

nie należy przypuszczać, że „ktoś o tym

na pewno już wie.” Należy podzielić się

swoimi obserwacjami z lekarzem

prowadzącym, z psychologiem klinicznym

odpowiedzialnym za oddział, w którym

leży pacjent, czy też inną osobą

uprawnioną do skierowania pacjenta na

konsultację neuropsychiatryczną.

Metody odbudowywania

mowy w afazji

Znamiennym symptomem, występującym tylko

w afazji motorycznej eferentnej, są pojawiające

się u chorych trudności z włączeniem się w

aktywną mowę. Chorzy w spontanicznych

wypowiedziach nie mogą rozpocząć frazy.

Trudność ta znika natychmiast, gdy

podpowiemy choremu pierwsze słowo lub

dźwięk. Opisany objaw ma miejsce tylko w

przypadkach afazji lekkiego lub średniego

stopnia. W ciężkich przypadkach symptom ten

jest na ogół zamaskowany.

Podstawowym celem więc, który przyświeca

rehabilitacji na każdym etapie, jest

przezwyciężenie inercyjności procesów mowy.

Zrealizowanie tego zadania pozwoli powrócić

choremu do świata komunikacji językowej,

pozwoli mu mówić, czytać i pisać.

I etap rehabilitacji

Celem I etapu jest ogólna aktywizacja

chorego - werbalna i psychologiczna.
Osiągnięcie tego celu stanie się
możliwe jeśli pacjent dostrzeże
poprawę swego stanu. Musimy więc
pomóc pacjentowi przezwyciężyć
najcięższe perseweracje i echolalie.

Proponowane są następujące

metody:

Metoda powtarzania.

Sposoby powtarzania:

a)

równoczesny z logopedą,

b)

b) częściowo wspólny, częściowo samodzielny,

c)

c) samodzielny.

Metoda rytmiczno-melodyczna.

Logopeda wygłasza frazę (można posłużyć się zdaniami zapisanymi na

taśmie magnetofonowej). Chory powinien wysłuchać zdania, a
następnie wystukać rytm frazy ręką, z jednoczesnym
prześpiewaniem linii melodycznej frazy. Czyni to początkowo
wspólnie z logopedą, potem przy pomocy logopedy, a wreszcie
samodzielnie. Do ćwiczeń należy przygotować taki materiał, by był
on dobrze znany choremu (wiersze, piosenki).

Kiedy chory umie już samodzielnie wydzielać

linię melodyczną dowolnej frazy i wystukiwać jej

strukturę rytmiczną, kiedy może aktywnie

powtarzać dowolne słowa przechodzimy do

działań wymagających od chorego aktywności

werbalnej. Posłużymy się więc metodą kończenia

frazy. Frazy nagrane są na taśmie

magnetofonowej. Może je również wygłaszać

logopeda. W obu wypadkach frazy są niepełne.

Równocześnie z prezentacją frazy podaje się

choremu odpowiadające im ilustracje. Pacjent

słucha i ogląda rysunek. Jego zadaniem jest

zakończyć frazę właściwym słowem. Metoda

zmusza pacjenta do dokonania aktywnego

wyboru, spośród spływających alternatyw, i do

wypowiadania oddzielnych słów. Warto na tym

wstępnym etapie wielokrotnie wykorzystywać

różnego rodzaju gry - lotto, warcaby, szachy oraz

dziecięce gry, których istotą jest konstruowanie

przedmiotów.

II etap rehabilitacji

Celem II etapu rehabilitacji jest nauczenie

aktywnego realizowania oddzielnych słów.
Nadal podstawowym materiałem do
pracy jest ciąg automatyczny. O ile
jednak na pierwszym etapie ciągi służyły
nam do odtwarzania całych fraz, to
obecnie wykorzystujemy je do
wyszczególniania i aktywnego
wypowiadania oddzielnych słów z rzędu.

Program terapii jest następujący:

1.

Wyuczenie oddzielnych słów z ciągu
automatycznego.

Umiejętność sprawnego ich wypowiadania jest nam potrzebna, by

przejść do ćwiczeń o większym stopniu trudności. Terapeuta
liczy do dziesięciu (lub używa słów z innego ciągu). Chory
słucha i uderzeniami ręki wystukuje rytm. Potem cały ciąg
pacjent recytuje wspólnie z terapeutą przy równoczesnym
wystukiwaniu rytmu.

2. Operacje dyskretnego powtarzania.

Logopeda wygłasza cały szereg głośno. Pacjent wypowiada część
wskazaną przez logopedę głośno, a część szeptem. Dalej, przy
zachowaniu tej samej procedury, zwiększamy skalę trudności.
Zacieśniamy powtarzanie do jednego słowa, resztę pacjent
wypowiada głośnym szeptem. Na koniec chory raz jeszcze głośno
wypowiada to samo słowo, resztę ciągu czytając w myśli.

1.2.3.4.

5

6.7.8.9.

szept

głośno szept

Ćwiczenia dodatkowe to:

zapisywanie wymawianych słów. Słowo
jest zilustrowane.
wyszukiwanie opracowanych słów w
tekstach, podkreślanie, wypowiadanie i
zapisywanie w zeszycie.
łączenie wyuczonych słów z ich
relacjami semantycznymi, wyszukiwanie
związków frazeologicznych dla
opracowywanego słowa.

III etap rehabilitacji

Celem III etapu rehabilitacji jest
przełamanie specyficznego
agramatyzmu, cechującego
chorych z afazją motoryczną
eferentną.

1.

Metoda kończenia frazy brakującym słowem.

Materiałem do pracy są wiersze i piosenki znane pacjentowi.
Terapeuta czyta pacjentowi frazę, w miejscu występowania
czasownika zawiesza głos. Chory powinien uzupełnić frazę
czasownikiem.

2.

Metoda werbalizacji aktualnych czynności.

Ćwiczenia tego rodzaju są szczególnie cenne, ponieważ związują
słowo z konkretną czynnością i werbalizują ten związek. Procedura
wykonawcza sprowadza się do wspólnego z logopedą (potem
samodzielnego) nazywania wszystkich czynności wykonywanych
przez pacjenta.

Przykład:

Logopeda daje pacjentowi następujące zadanie.
Podejść do okna, wrócić na miejsce, wziąć do ręki
ołówek, rysować. Chory, rzeczywiście wypełniając
polecenia, głośno relacjonuje kolejne czynności.
„Podchodzę do okna. Wracam na miejsce. Biorę
ołówek. Rysuję."

3.

Metodę wprowadzania słowa w wielorakie związki.

Polega ona na opracowywaniu jednego słowa- we
wszystkich jego związkach semantycznych. Przed chorym
rozkładamy kilka obrazków oraz napis przedstawiający
omawiane słowo. Pacjent powinien wybrać te spośród
obrazków, te które odpowiadają danemu słowu. Następnie
powinien zapisać odnalezione związki zadanego słowa,
początkowo w formie schematu, a potem tworząc zdania.

człowiek
instrument

gra

gitara
tenisista

szachista

4.

Metodę aktywnych czynności z przedmiotem na tle

instrukcji słownej.

Przykład:
Proszę mi podać ołówek, narysować ołówkiem koło, czy nie ma

pan drugiego ołówka?

5.

Metody klasyfikacji fleksji.

Choremu podajemy obrazek wyrażający pewną, dynamiczną

sytuację. Terapeuta zakreśla na obrazku obiekt, który będzie

przedmiotem ćwiczenia. Jednocześnie podaje pacjentowi

taką ilustrację tego samego obiektu, gdzie występuje on w

izolacji.
Przykładowo - rysunek sytuacyjny przedstawia malarza

rysującego ołówkiem. Obiektem zakreślonym jest ołówek.

Dodatkowo podana jest ilustracja ołówka. Przed chorym leżą

trzy typy końcówek: „a", „em", „u". Chory powinien położyć

ilustrację w drugiej grupie. Efekt ćwiczeń ugruntowywany

jest przez zapisywanie słów oraz zakańczanie słów w

zadanych zdaniach.

6.

Aktywne wypowiadanie słów w odpowiedniej formie
gramatycznej w oparciu o zewnętrzny schemat
zdania.

Początkowo chory wpisuje w zaznaczanym miejscu opuszczone w

zdaniu słowo. Potem logopeda rysuje mu schemat frazy, a
pacjent wypełnia go słowami. Pomagamy mu pytaniami:
kto?, co?, co robi? czym? następnie kładziemy przed chorym
ilustrację i czyste kartoniki w ilości odpowiadającej ilości
słów w zdaniu. Na tej podstawie pacjent powinien
wypowiedzieć zdanie. Pracę nad przezwyciężeniem
ekspresywnego agramatyzmu powinno się prowadzić na
wszystkich etapach rehabilitacji.

IV etap rehabilitacji

Celem czwartej części rehabilitacji jest odbudowanie
połączeń mowy frazowej.
Wśród początkowych zadań IV etapu jest umocnienie
sprawności wygłaszania już opracowanych fraz, a
także tych, które zaistniały u chorego spontanicznie.
Osiąga się ten cel poprzez:

1.

układanie zdań do przedstawionych obrazków. W
miarę nabierania wprawy, zdania i ilustracje robią się
coraz bardziej złożone pod względem liczby słów, jak
również ich doboru

2.

układanie zdań według serii ilustracji. Ten sposób
wyprzedza pracę nad związkami słowa ze zdaniem

3.

rozbiór logiczny zdania. Zaproponowany sposób
wymaga od pacjenta umiejętności postawienia
odpowiedniego pytania do każdej części zdania.
Odbudowanie takiej umiejętności przygotowuje
gotowość impresywno-ekspresywnej struktury zdania,
a tym samym prowadzi do ukształtowania poczucia
językowego.

Osiągnąwszy zdolność
konstruowania i wygłaszania
oddzielnych zdań, przechodzimy
do odbudowania mowy dialogowej.
W tym celu proponuje się
następujące metody:

Metoda pisania i czytania.

Pismo i czytanie w tym wypadku występują nie

jako przedmiot terapii, lecz jako sposób na

umocnienie rozumienia związków między

słowami w frazie. Uzupełnianie fraz i tekstów z

opuszczonymi słowami, zestawianie

opowiadań do przedstawionego obrazka (w

oparciu o zewnętrzny schemat zdania),

układanie fraz z rozsypanek zdaniowych,

wybieranie i dopasowywanie fraz do obrazka -

oto główne ćwiczenia tej metody.

Metoda dialogu.

Początkowo dialog prowadzi się na
tematy związane z ilustracjami.
Terapeuta zadaje pytania a pacjent
odpowiada. W dalszej części terapii
pytania powinny padać z obu stron

Metoda słownych gier z

podziałem na role.

Sposób ten jest jakby przedłużeniem

metody dialogu, ale zawiera dodatkowy

element samodzielności i aktywności.

Początkowo sytuacja i temat dialogu z

podziałem na role wynika z historyjki

obrazkowej. Opowiada się tę historyjkę

zgodnie z jej akcją. Terapeuta dzieli role.

Potem podejmujemy pracę nad

baśniami. Czytamy je z podziałem ha

role. Następnie recytujemy role

wyuczone na pamięć.

Prezentację przygotowały:

Katarzyna Dominik
Paulina Iglewska
Marta Kamińska

Logopedia III rok