Afazja motoryczna-

eferentna

Katarzyna Kwapiszewska

Joanna Maśnicka

Barbara Tymoszewska

Terminologia



afazja ruchowa – eferentna,



afazja motoryczno – eferentna,



odśrodkowa afazja ruchowa,



afazja kinetyczna,



afazja Brocka,



korowa afazja ruchowa,



afazja czołowa,



afazja ekspresyjna.

Paul Broca

Paul Broca w drugiej połowie XIX wieku

przedstawił przypadek pacjenta, który

rozumiał wszystko, co do niego

mówiono, lecz sam nie mógł nic

powiedzieć, za wyjątkiem wulgaryzmów

wypowiadanych w stanie napięcia

emocjonalnego, oraz nic nie znaczącego

„tan”, czemu towarzyszyła

zróżnicowana gestykulacja. Człowiek

ten wkrótce zmarł, zaś Broca wykonał

sekcję mózgu i znalazł uszkodzenie na

bocznej powierzchni płata czołowego

lewej półkuli (tj. w obrębie tylnej części

dolnego zakrętu czołowego lewego).

Broca powiązał to uszkodzenie ze

stwierdzonymi zaburzeniami mowy,

jakie nazwał afemią. Termin „afazja”

został przyjęty później, zaś wskazana

przez Broca okolica lewej półkuli mózgu

została nazwana ośrodkiem Broca, czy

też „ruchowym ośrodkiem mowy”.

Afazja Broca

Przyczyną jest uszkodzenie dolnych części okolicy

przedruchowej lewej półkuli związane z tym zaburzenie

kinetyczne organizacji ruchów, czyli zaburzenie syntezy

ruchów przebiegających w czasie. Pacjent posiada objawy

porażenia tzw. okolicy Broca, które prezentują się tym, że

chory pisze litery prawidłowo, nie jest w stanie odtworzyć ich

kolejności w wyrazie. Trudności te występują przy usiłowaniu

wymawiania serii dźwięków lub słów wymagających realizacji

płynnie zmieniających się artykulacji. Wtedy to właśnie

ujawnia się zaburzenie złożonych syntez sukcesywnych,

trudności płynnego przełączenia się z artykulacji

poprzedzających na następujących po nich, również

niemożność realizacji złożonych układów artykulacyjnych.

Jednocześnie zaburzeniu ulega intonacja zdania.

Ośrodek Broca

Aleksander Łuria uważa, że okolica

Brocka jest wyspecjalizowana w

regulacji mowy – na zapewnieniu

powiązań czynności ruchowych w

czasie, na nadawaniu aktom mowy

płynnego, zautomatyzowanego

charakteru.

Afazja Broca



perseweracje w ruchach chorego i w mowie chorego,



znajdowanie potrzebnych artykulacji i wymawianie pojedynczych

dźwięków nie stwarza żadnych dostrzegalnych trudności,



wyraźne zaburzenia pojawiają się, gdy chory przechodzi od jednej

artykulacji do drugiej (przy wymawianiu dowolnego słowa czy

grupy słów),



proces zahamowania poprzedniej artykulemy i płynnego

przełączania się na następną jest głęboko zaburzony,



patologiczna inercyjność (bezwładność) raz powstałej artykulacji,



dezautomatyzacja nawyków artykulacyjnych (?),



skandowanie,



mowa spontaniczna jest zaburzona, ale zachowane jest

rozumienie mowy,



nazywanie jest zaburzone,

Afazja Broca



problemy z pisaniem – może występować brak trudności w zapisie

pojedynczych głosek, natomiast zapis słowa jako całości sprawia

im poważne trudności przejawiające się w zmianie kolejności liter,

w zastanawianiu się przy przechodzeniu od jednej litery do

następnej oraz w perseweracjach zarówno pojedynczych liter, jak

i całych sylab



chory posługuje się stylem telegraficznym,



częściej używane rzeczowniki niż czasowniki



agramatyzmy.

Afazja Broca

Przy lżejszych zaburzeniach charakterystyczne dla

tej formy afazji zakłócenia przejawiają się

głównie na poziomie procesu formułowania

zdania. Chorym nie sprawia trudności

wypowiadanie pojedynczych wyrazów – chociaż

nadal występują tu pewne zniekształcenia.

Natomiast wyraźnie upośledzone jest tworzenie

prostych nawet zdań. Produkcja słowna

sprowadza się najczęściej do wypowiadania

pojedynczych, nie powiązanych ze sobą

rzeczowników i jest pozbawiona złożonej składni

właściwej mowie prawidłowej. (styl

telegraficzny)

Styl telegraficzny

Przykład podany przez Łurię: „no front… i no…

atak… no… wybuch… i no… nic… no…

operacja… odłamek… mowa, mowa, mowa.

Łuria wiąże styl telegraficzny chorego z zaburzeniami jego

orzeczeniowej funkcji mowy i rozpadem schemat zdań. Chory z

afazją ruchową nie potrafi wyrazić w słowach sądu o

przedmiocie, dlatego ogranicza się jedynie do wskazania

przedmiotu, jakby przerzucając predykatywność na

niewerbalne sposoby wyrazu, w postaci gestykulacji i

czynności wykonywanych bezpośrednio z przedmiotem. W

wypowiedziach takich dominują przede wszystkim rzeczowniki

w pierwszym przypadku.

Styl telegraficzny - Bein

Jej zdaniem, styl telegraficzny niekoniecznie musi być trwałym

elementem zespołu objawów afazji ruchowej. Bein

przypuszcza, iż jest on wynikiem bądź samodzielnych

wysiłków chorego zmierzających do ponownego opanowania

mowy, które początkowo koncentrują się wokół nazw

przedmiotów konkretnych, bądź skutkiem nieprawidłowo

prowadzonej terapii, w której terapeuta także koncentruje

swoją uwagę na rzeczownikach, wychodząc z założenia, że są

one najbardziej użyteczne w porozumiewaniu się. W rezultacie

chory uczy się posługiwać rzeczownikami w pierwszym

przypadku, czyli uczy się stylu telegraficznego. Jeżeli jednak

od samego początku pokierować procesem terapii, ćwicząc

nie tylko użycie rzeczowników, lecz także innych części mowy

oraz formułowanie prostych zdań, można zapobiec

wytworzeniu się stylu telegraficznego.

Agramatyzmy

Zjawisko to polega nie tylko na

trudnościach w tworzeniu zdań ze słów i

sprowadzeniu wypowiedzi do serii

powiązanych rzeczowników, lecz także na

tworzeniu zdań o nieprawidłowej

budowie gramatycznej. Chory myli np.

przypadki, tryby, czasy itp. Wprowadzono

pojęcie „agramatyzmu ruchowego” dla

oznaczenia tych odchyleń w budowaniu

zdań, które występują w mowie chorych z

afazją ruchową.

Mowa zautomatyzowana

Mowa zautomatyzowana, mimowolna w większości

przypadków tej afazji, jest zachowana.

Znamiennym symptomem, występującym tylko w

afazji motorycznej eferentnej, są pojawiające się

u chorych trudności z włączeniem się w aktywną

mowę. Chorzy w spontanicznych wypowiedziach

nie mogą rozpocząć frazy. Trudność ta znika

natychmiast, gdy podpowiemy choremu

pierwsze słowo lub dźwięk. Opisany objaw ma

miejsce tylko w przypadkach afazji lekkiego lub

średniego stopnia. W ciężkich przypadkach

symptom ten jest na ogół zamaskowany.

Terapia – proces łączenia głosek

w wyrazy

(M. Nowakowska, 1978)

Metoda 1: wyodrębnianie pojedynczego

elementu z ciągu słownego.

Metoda ta opiera się na obserwowanym często u chorych z eferentną

afazją ruchową zjawisku, polegającym na względnie poprawnym

wypowiadaniu przez nich stereotypowych szeregów wyrazowych,

przy głęboko zaburzonej mowie aktywnej, spontanicznej.

Materiałem do ćwiczeń przy tej metodzie są rozmaite ciągi słowne np.

nazwy miesięcy, szeregi liczbowe.

Terapeuta wypowiada wybrany ciąg słowny, np. głośno liczy.

Każdy wyraz znacznie wydłuża w czasie, łącząc jeden element

ciągu z drugim. Chory włącza się w zadanie, mówi wspólnie z

terapeutą, następnie próbuje w podany sposób wypowiedzieć ciąg

samodzielnie.

Terapeuta wymawia szereg wyrazów głośno, chory w tym samym

czasie artykułuje ciąg szeptem.

Terapia – proces łączenia głosek

w wyrazy

(M. Nowakowska, 1978)

Terapeuta poleca pacjentowi mówić ten sam ciąg słowny w taki

sposób, aby określoną liczbę elementów wypowiadał on cicho,

następnie kilka głośno, znów kilka cicho itd.

Stopniowo redukujemy liczbę elementów wypowiadanych

głośno doprowadzając do sytuacji, w której chory wypowie cały

ciąg cicho, a jedynie jeden jego element głośno. Opanowanie

przez pacjenta umiejętności wypowiadania pojedynczych

wyrazów ciągu, wydzielonych z całości, wymaga często dość

długiego okresu ćwiczeń.

Na polecenie terapeuty chory ma za zadanie głośno

wypowiedzieć określony, wyizolowany element ciągu np.

wymienić nazwę piątego dnia w tygodniu. Przy takim zadaniu

chory musi szeptem wypowiedzieć elementy szeregu

poprzedzające określony wyraz, a sam wyraz powiedzieć

głośno.

Terapia – proces łączenia głosek

w wyrazy

(M. Nowakowska, 1978)

Metoda 2: ćwiczenia artykulacji słów na

podstawie tekstu pisanego.

Dla wielu chorych z eferentną afazją ruchową jest dostępne głośne czytanie

prostego tekstu. Ten fakt można wykorzystać w reedukacji mowy

ekspresywnej, uznając tekst pisany jako swoistą podporę wzrokową,

będącą zewnętrznym schematem, który wskazuje kolejność

poszczególnych układów artykulacyjnych w wyrazie.

Pomoce: prosty tekst napisany przez terapeutę – o stopniu trudności

uwzględniającym głębokość zaburzeń mowy u danego pacjenta. Należy

zaczynać od tekstów, w których nie występują wyrazy o szczególnie

trudnych zbiegach spółgłoskowych. Słowa w tekście powinny być

podzielone na sylaby np. „mu-ch la-ta”.

Terapeuta podaje napisany tekst, prosząc chorego o głośne jego

odczytanie. Czytając pacjent powinien przeciągać poszczególne sylaby.

Tempo czytania terapeuta może regulować wystukując rytm. Przy tym

należy uwzględnić możliwości afatyka.

Terapia – proces łączenia głosek

w wyrazy

(M. Nowakowska, 1978)

Przy wyrazach dłuższych czy trudniejszych artykulacyjnie (bądź

w całym zdaniu) można stosować specjalnie do tego celu

przygotowaną ramkę zasłaniającą tę część wyrazu, której w danej

chwili nie należy wypowiadać, a ukazującą element, który trzeba

artykułować.

Po kilkakrotnym przeczytaniu pewnego fragmentu tekstu chory

powtarza go z pamięci. Długość fragmentu do powtórzenia zależy

od stopnia zaburzenia mowy pacjenta.

Chory uczy się mówienia z pamięci. W tej sytuacji wskazane jest,

aby opracowanym tekstem był łatwy, rymowany wiersz.

Do wyuczonego na pamięć tekstu wprowadzamy melodię. Może

to być melodia dobrze znana bądź ułożona przez terapeutę. Z

praktyki wynika, że wprowadzenie melodii jest czynnikiem

ułatwiającym artykulację. Dlatego też ćwiczenia ze śpiewem są

szczególnie zalecane w rehabilitacji chorych z zaburzonym

procesem „przełączania”.

Terapia – agramatyzmy ruchowe

(M. Nowakowska, 1978)

Postępowanie reedukacyjne przy agramatyzmach ruchowych powinno

polegać głównie na uświadomieniu pacjentowi związków między

końcówkami wyrazów a sytuacjami, które te końcówki określają.

Pomoce: kilka drobnych przedmiotów np. ołówek, klucz; zestaw

obrazków, na których wybrany przedmiot przedstawiony jest w

różnych miejscach i okolicznościach np. klucz leży na stole,

człowiek otwiera drzwi kluczem; „rozsypanki” wyrazowe, z których

można układać zdania do tych obrazków; papier; ołówek.

Chory na polecenie terapeuty wykonuje określone czynności z

podanym mu przedmiotem. Przykładowe polecenie: „Proszę

położyć ołówek na stole”, „Proszę pokazać ołówkiem zeszyt” itp.

Terapeuta rozkłada na stole szereg obrazków, które przedstawiają

przedmioty w różnych sytuacjach. Następnie wypowiada zdania

opisujące te sytuacje, chory natomiast wskazuje obrazek, któremu

odpowiada wypowiedziane zdanie. Wskazując obrazek, pacjent

powinien głośno powtarzać zdanie wypowiedziane przez terapeutę.

Terapia – agramatyzmy

ruchowe

(M. Nowakowska, 1978)

Terapeuta rozkłada obrazki i poleca choremu, aby wybrał spośród

nich te, które odpowiadają podanemu kryterium np.. „proszę wybrać

obrazki przedstawiające jakiś przedmiot znajdujący się nad innymi”.

Do wybranych obrazków pacjent następnie tworzy zdanie z

„rozsypanek”, w których poszczególne wyrazy występują w

poprawnej formie gramatycznej. Utworzone zdania pacjent

kilkakrotnie powtarza.

Chory układa zdania do obrazków z „rozsypanek”, w których co

najmniej jeden wyraz zdania podany jest w kilku wariantach

gramatycznych. Formułując zdanie chory ma wybrać wariant

poprawny. Utworzone zdanie głośno odczytuje.

Terapeutka pisze kilka nie zakończonych zdań, które pacjent

powinien samodzielnie uzupełnić odpowiednim wyrazem we

właściwej formie gramatycznej. Pacjent uzupełnia zdanie ustnie, a

jeżeli potrafi, może również napisać wyraz. Łatwiejszy wariant:

wyraz, którym należy uzupełnić zdanie, jest podany w kilku formach,

a chory ma jedynie wybrać formę poprawną.

Terapia – agramatyzmy

ruchowe

(M. Nowakowska, 1978)

Chory samodzielnie klasyfikuje serię obrazków

według kryterium, którym jest końcówka

określonego wyrazu występującego w zdaniu

określającym dany obrazek.

Przykład: Kryterium podziału stanowi tu przypadek w

jakim występuje wyraz „dziecko”. Podajemy obrazki

(ułożone w przypadkowej kolejności)

przedstawiające następujące sytuacje: mężczyzna

trzyma dziecko na ręku; w wózku leży dziecko;

lekarz bada dziecko; kobieta wkłada dziecku buty;

kobieta wyciera dziecku nos; kobieta odbiera

dziecku zapałki. Do poklasyfikowania obrazków

chory układa zdania i zapisuje je.

Terapia – styl telegraficzny

(M. Nowakowska, 1978)

Metoda 1

Pomoce: obrazki przedstawiające różne postaci, które wykonują jakieś

czynności; kolorowe karteczki, umownie oznaczające poszczególne

części zdania, na każdej kartce powinno być napisane pytanie, na które

odpowiedzią jest odpowiednia część zdania, np. „kto?”, „co robi?”;

papier ołówek.

Terapeuta kładzie na stole obrazek, po czym rozkłada pod nim

odpowiednią ilość kolorowych kartek, ułożonych w określonej kolejności.

Po wyjaśnieniu choremu co kartki oznaczają, i po kilku przykładach

poprawnego wykonania zadania terapeuta poleca formułować zdanie do

obrazka (pomagając i korygując błędy w razie potrzeby).

Po prawidłowym wykonaniu zadania pacjentowi podaje się kilka innych

obrazków, które wymagają ułożenia zdania według tego samego

ćwiczonego schematu np. „Kobieta jedzie samochodem”, „Chłopiec

płynie łodzią”, „Mężczyzna leci samolotem”. Chory zapisuje

sformułowane zdania.

Terapia – styl telegraficzny

(M. Nowakowska, 1978)

Po ułożeniu przez pacjenta zdania terapeuta zadaje pytania, na

które chory głośno odpowiada jednym słowem. Pytania

powinny dotyczyć każdego wyrazu występującego w zdaniu.

Chory odpowiada całym zdaniem na pytania terapeuty

dotyczące obrazka. Pytania prowokują pacjenta do

wypowiadania zdania o tej samej treści w coraz to innym szyku

wyrazowym.

Zadaniem chorego jest samodzielne formułowanie pytań do

obrazka tak, jak to wcześniej czynił terapeuta. Na stworzone

przez siebie pytania chory głośno odpowiada.

Opisaną pracę rozpoczynać należy od zdania prostego

nierozwiniętego. Stopniowo wprowadzać trzeba więcej części

zdania, rozbudowując zdania proste do złożonego

współrzędnie i podrzędnie.

Terapia – styl telegraficzny

(M. Nowakowska, 1978)

Metoda 2

Materiałami do ćwiczeń jest tutaj szereg zdań z lukami, które

chory powinien wypełniać odpowiednimi wyrazami bądź

zwrotami. Zadaniem pacjenta, w zależności od wariantu

ćwiczenia, może być:

uzupełnianie luki wyrazem, który należy wybrać spośród kilku

podanych w odpowiedniej formie gramatycznej,

uzupełnianie luki w zdaniu, kiedy podane do uzupełnienia

wyrazy napisane są w neutralnej postaci gramatycznej, np. w

bezokoliczniku,

uzupełnianie zdania wyrazem, gdy nie ma podanych żadnych

słów do wyboru,

Dokończenie zdania tak, aby stanowiło ono całość logiczną,

np.. „Gdy pada deszcz…”.

Terapia – styl telegraficzny

(M. Nowakowska, 1978)

Metoda 3

Zadaniem chorego jest układanie zdań

zawierających wyrazy bądź zwroty podane

przez terapeutę. Chory może przygotować

zdania na piśmie, dlatego też ćwiczenie to

nadaje się szczególnie do wykonania

samodzielnego, poza zajęciami z

terapeutą.

Terapia - Cwietkowa

Podstawowym celem, który przyświeca

rehabilitacji na każdym etapie, jest

przezwyciężenie inercyjności procesów

mowy. Zrealizowanie tego zadania pozwoli

powrócić choremu do świata komunikacji

językowej, pozwoli mu mówić, czytać i

pisać.

I etap rehabilitacji - Cwietkowa

Rehabilitacja afazji motorycznej eferentnej zaczyna się od

metod, które uświadamiają choremu defekt jego mowy i

uczą go mówienia z użyciem woli i świadomości, co

stwarza warunki do przezwyciężenia perseweracji.

Dopiero na dalszych etapach, gdy poprawi się płynność

mowy, ukierunkowujemy uwagę chorego na sens,

znaczenie i treść wypowiedzi. Obecnie, we wstępnej

fazie pracy, uczymy chorego aktywnego wydzielania

pojedynczych słów ze stereotypów i mowy

automatycznej. Dobór materiału do tych ćwiczeń musi

być przeprowadzony z uwzględnieniem doświadczenia

językowego pacjenta. Proponowane są następujące

metody:

Metoda powtarzania.

Metoda rytmiczno – melodyczna.

Metoda powtarzania

I etap rehabilitacji

Sposoby powtarzania a) równoczesny z logopedą, b)

częściowo wspólny, częściowo samodzielny, c)

samodzielny.

Wymienione sposoby powtarzania słów (fraz)

początkowo powinny być realizowane z zachowaniem

rygoru podanej kolejności. Powtarzanie powinno być

dostatecznie powolne, przeciągłe i śpiewne. Sens

psychologiczny takiego postępowania. sprowadza się

do rozszerzenia czasu wypowiedzenia. Akt

wypowiedzenia zawiera dopełniającą charakterystykę

mowy - prozodię, która może służyć za punkt oparcia

w przezwyciężaniu perseweracji.

Metoda rytmiczno – melodyczna

I etap rehabilitacji

Ta metoda stawia sobie za cel przezwyciężenie inercyjności mowy,

przejawiającej się w perseweracjach. Rytm i melodia są cechami

mowy pojawiającymi się najwcześniej w rozwoju ontogenetycznym,

są więc najbardziej zautomatyzowane i najlepiej zachowane.

Ćwiczenie ich pozwala uaktywnić stronę artykulacyjną. Te dwie

sfery - prozodyczna i artykulacyjną pozostają we wzajemnych

związkach. Realizując metodę rytmiczno-melodyczną wykonujemy

ćwiczenia rytmiczne i emisyjne.

Logopeda wygłasza frazę (można posłużyć się zdaniami zapisanymi na

taśmie magnetofonowej). Chory powinien wysłuchać zdania, a

następnie wystukać rytm frazy ręką, z jednoczesnym

prześpiewaniem linii melodycznej frazy. Czyni to początkowo

wspólnie z logopedą, potem przy pomocy logopedy, a wreszcie

samodzielnie.

Do ćwiczeń należy przygotować taki materiał, by był on dobrze znany

choremu (wiersze, piosenki).

Metoda rytmiczno – melodyczna

I etap rehabilitacji

Kiedy chory umie już samodzielnie wydzielać linię

melodyczną dowolnej frazy i wystukiwać jej strukturę

rytmiczną, kiedy może aktywnie powtarzać dowolne

słowa przechodzimy do działań wymagających od

chorego aktywności werbalnej. Posłużymy się więc

metodą kończenia frazy. Frazy nagrane są na taśmie

magnetofonowej. Może je również wygłaszać

logopeda. W obu wypadkach frazy są niepełne.

Równocześnie z prezentacją frazy podaje się choremu

odpowiadające im ilustracje. Pacjent słucha i ogląda

rysunek. Jego zadaniem jest zakończyć frazę

właściwym słowem. Metoda zmusza pacjenta do

dokonania aktywnego wyboru, spośród spływających

alternatyw, i do wypowiadania oddzielnych słów.

Metoda rytmiczno – melodyczna

I etap rehabilitacji

Do ćwiczeń należy przy gotować materiał w następujący sposób:

Z początku przedkładamy choremu serię takich zdań, które powinny być

zakończone tym samym słowem. Potem dajemy zdania, które będą

kończone różnymi słowami. Wszystkie frazy muszą być tak zbudowane, by

dawały minimalną ilość alternatyw kończących; słowo padające na końcu

frazy musi być oczywiste, prawdopodobieństwo dobrania właściwego

słowa wysokie.

Oto przykłady:

Wyjrzałem przez okno i zobaczyłem, że pada (deszcz, śnieg).

Dzisiaj w telewizji nie ma interesujących (filmów, programów).

Aktywny wybór właściwego słowa wspomaga również metoda liczby

porządkowej.

Wykorzystujemy w niej rachunek porządkowy.

Rozkładamy na stole cyfry od l do 10. Ćwiczymy wypowiadanie ciągu.

Następnie zaczynamy odliczanie od dowolnej liczby (nie tylko od jedynki)

np. 5, 6, 7, 8, 9, 10. Pytamy chorego, od jakiej liczby zaczął liczyć. Pacjent

powinien pokazać i razem z terapeutą nazwać cyfrę. Metoda ta zaliczana

jest do bardzo efektywnych w procesie przezwyciężania perseweracji.

Metoda rytmiczno – melodyczna

I etap rehabilitacji

W trakcie nakreślania konspektu, przygotowując zadania i

materiał, logopeda powinien uwzględnić indywidualną

charakterystykę pacjenta, jego zainteresowania, właściwości

jego leksyki. Zadania pod względem stopnia trudności

powinny być tak dobrane, by kończyły się sukcesem.

Wzmacnia to wiarę pacjenta we własne możliwości, jak

również w efektywność i pozytywne rokowania rehabilitacji.

Odbudowanie ciągów automatycznych i innej mowy

zautomatyzowanej postępuje szybko na tym etapie pracy, pod

warunkiem, że zajęcia zorganizowane są prawidłowo od strony

metodycznej. Zajęcia powinny mieć żywy, interesujący

charakter. Nie mogą być monotonne. W środku zajęć należy

umożliwić pacjentowi aktywny wypoczynek: chodzenie w takt

muzyki, wspólne śpiewanie, oglądanie obrazów, albumów. Na

tym etapie pacjent uczy się samodzielnie realizować rząd słów

(jeden, dwa, trzy, cztery itp., styczeń, luty, marzec, kwiecień

itp.), zwrotkę wiersza, kuplet z piosenki, i jest przygotowany

do podjęcia ćwiczeń z zakresu aktywnego wydzielania i

wygłaszania oddzielnych słów.

II etap rehabilitacji

Celem II etapu rehabilitacji jest nauczenie

aktywnego realizowania oddzielnych słów.

Nadal podstawowym materiałem do pracy jest

ciąg automatyczny. O ile jednak na pierwszym

etapie ciągi służyły nam do odtwarzania

całych fraz, to obecnie wykorzystujemy je do

wyszczególniania i aktywnego wypowiadania

oddzielnych słów z rzędu. Realizowanie

kolejnych punktów programu terapii

umożliwia choremu odnowienie umiejętności

aktywnego wydzielania i produkowania słów,

czyni mowę pacjenta świadomym i zgodnym z

wolą aktem, sprzyja przezwyciężeniu

perseweracji.

II etap rehabilitacji

Program terapii:

Najpierw wyuczamy oddzielnych słów z ciągu automatycznego.

Umiejętność sprawnego ich wypowiadania jest nam potrzebna,

by przejść do ćwiczeń o większym stopniu trudności.

Terapeuta liczy do dziesięciu (lub używa słów z innego ciągu).

Chory słucha i uderzeniami ręki wystukuje rytm. Potem cały

ciąg pacjent recytuje wspólnie z terapeutą przy równoczesnym

wystukiwaniu rytmu. Kiedy wszystkie te czynności

wykonywane są sprawnie, przechodzimy do operacji

dyskretnego powtarzania. Logopeda wygłasza cały szereg

głośno. Pacjent wypowiada część wskazaną przez logopedę

głośno, a część szeptem. Dalej, przy zachowaniu tej samej

procedury, zwiększamy skalę trudności. Zacieśniamy

powtarzanie do jednego słowa, resztę pacjent wypowiada

głośnym szeptem. Na koniec chory raz jeszcze głośno

wypowiada to samo słowo, resztę ciągu czytając w myśli.

1.2.3.4.

6.7.8.9.

Szept głośno

szept

II etap rehabilitacji

Psychologiczny mechanizm tego programu terapii polega na

wyniesieniu na poziom mowy głośnej procesu wyboru słowa

z ciągu, a potem na stopniowej interioryzacji tego procesu

oraz, na uświadomieniu dowolności funkcji werbalnych. W

trakcie wykonywania wielu ćwiczeń zaproponowany sposób

jest przyswajany przez chorego i przechodzi w nawyk.

Ćwiczenia dodatkowe to:



zapisywanie wymawianych słów. Słowo jest zilustrowane,



wyszukiwanie opracowanych słów w tekstach, podkreślanie,

wypowiadanie i zapisywanie w zeszycie,



łączenie wyuczonych słów z ich relacjami semantycznymi,

wyszukiwanie związków frazeologicznych dla

opracowywanego słowa.

II etap rehabilitacji

Semantyczna treść słowa określana jest nie tylko

znaczeniem, ale i opozycją tego znaczenia. Pole

semantyczne w praktyce werbalnej człowieka

to misternie utkana siatka wielorakich

związków danego słowa. Przede wszystkim

związków genetycznych, kategorialnych,

sytuacyjnych, ale także związków

morfologicznych. Granice tego pola zakreślane

są antonimami. Logopeda powinien pamiętać o

tym, zwłaszcza w trakcie pracy nad

aktualizacją nazw, aktywizacją werbalną, a

także w pracy nad rozumieniem słów. W takich

okolicznościach pomocna staje się metoda

semantyczna.

Metoda semantyczna

II etap rehabilitacji

Psychologiczny mechanizm tej metody polega

na zwężaniu pola wyboru do określonej grupy

słów. Metoda wypracowuje prawidłowy

schemat poszukiwania potrzebnego słowa.

Zawężenie pola wyboru i wskazanie kierunku

poszukiwań dają choremu szansę na

przełamanie defektów nominacji.

Metoda semantyczna polega na wyszukiwaniu

do zadanego słowa:



jego antonimów,



jego związków morfologicznych,



jego związków kategorialnych i sytuacyjnych.

Metoda semantyczna

II etap rehabilitacji

W rehabilitacji afazji motorycznej eferentnej szczególnie dużo miejsca

należy poświęcić na ćwiczenia w wyszukiwaniu słów o

przeciwstawnym znaczeniu. Antonimy aktualizują się stosunkowo

łatwo, dlatego ćwiczenie takie zmniejsza inercyjność procesów

werbalnych i przezwycięża perseweracje.

Metoda semantyczna powinna być realizowana w następujący sposób:

początkowo słowo wyjściowe podaje się pacjentowi ze słuchu.

Jednocześnie należy je podać napisane na kartce. Pacjent słyszy i widzi

słowo, czyta je głośno i oczami. Do wyjściowego słowa podajemy

choremu trzy kartki z innymi słowami. Jedno z nich to słowo szukane,

dwa pozostałe jaskrawo nie pasują do szukanego. W trudniejszej wersji

tego ćwiczenia chory powinien samodzielnie znaleźć antonim do

zadanego słowa, bez oparcia w napisach. Początkowo opracowuje się

na raz tylko jeden ze związków, w jakie mogą wchodzić słowa. Potem

opracowujemy jedno słowo we wszystkich jego więziach. Tablice słów

powinny być przygotowane z uwzględnieniem, takich cech słów

wyjściowych i szukanych, jak częstotliwość występowania,

subiektywna i obiektywna, złożoność fonetyczna, subiektywne

znaczenie słowa dla chorego, emocjonalne nastawienie. Przede

wszystkim wybiera się jednak słowa poprzednio opracowane, które

chory sprawnie wypowiada.

III etap rehabilitacji

Celem III etapu rehabilitacji jest przełamanie

specyficznego agramatyzmu, cechującego

chorych z afazją motoryczną eferentną.

Specyfika ta związana jest z obniżeniem

predykatywności mowy. Ponieważ mamy do

czynienia z defektem funkcjonowania

czasownika w mowie, wszystkie ćwiczenia tego

etapu powinny być nastawione na pracę z

czasownikiem i jego związkami z innymi

częściami mowy. Na wiele sposobów pracujemy

nad odbudową słów oznaczających czynności.

Zaczynamy od prostych i dostępnych choremu

ćwiczeń.

Metoda kończenia frazy brakującym słowem

III etap rehabilitacji

Materiałem do pracy są wiersze i

piosenki znane pacjentowi.

Terapeuta czyta pacjentowi frazę, w

miejscu występowania czasownika

zawiesza głos. Chory powinien

uzupełnić frazę czasownikiem.

Metoda werbalizacji aktualnych czynności

III etap rehabilitacji

Ćwiczenia tego rodzaju są szczególnie

cenne, ponieważ związują słowo z

konkretną czynnością i werbalizują

ten związek. Procedura

wykonawcza sprowadza się do

wspólnego z logopedą (potem

samodzielnego) nazywania

wszystkich czynności

wykonywanych przez pacjenta.

Metoda werbalizacji aktualnych

czynności

III etap rehabilitacji

Przykład:

Logopeda daje pacjentowi następujące zadanie. Podejść

do okna, wrócić na miejsce, wziąć do ręki ołówek,

rysować. Chory, rzeczywiście wypełniając polecenia,

głośno relacjonuje kolejne czynności. „Podchodzę do

okna. Wracam na miejsce. Biorę ołówek. Rysuję."

Początkowo zadania należy podawać kolejno i po

jednym. Pacjent natychmiast wykonuje polecenie i

jednocześnie opisuje wykonywaną czynność. Pierwsze

próby werbalizacji wspomaga terapeuta, należy

jednak dążyć do samodzielności. Materiałem do

ćwiczeń są konkretne, rzeczywiste czynności, które

można wykonać w czasie lekcji. Początkowo ich

wybór może być zupełnie przypadkowy. Potem

powinny być przygotowane według jakiegoś planu.

III etap rehabilitacji

Potem możemy stosować metodę wprowadzania słowa w

wielorakie związki. Polega ona na opracowywaniu

jednego słowa- we wszystkich jego związkach

semantycznych. Przed chorym rozkładamy kilka

obrazków oraz napis przedstawiający omawiane

słowo. Pacjent powinien wybrać te spośród obrazków,

te które odpowiadają danemu słowu. Następnie

powinien zapisać odnalezione związki zadanego

słowa, początkowo w formie schematu, a potem

tworząc zdania.

człowiek

instrument

gra

gitara

tenisista

szachista

III etap rehabilitacji

Materiałem do ćwiczeń powinny być sytuacje i słowa wyobrażone na

ilustracjach, również słowa opracowane na poprzednich etapach oraz

wyrazy z profesjonalnego i bytowego zasobu leksykalnego pacjenta.

Po wykonaniu szeregu takich ćwiczeń i ugruntowaniu poczucia

związków, w jakie wchodzi czasownik, należy stosować metodę

aktywnych czynności z przedmiotem na tle instrukcji słownej. W

instrukcji słownej ten sam wyraz występuje w różnych odmianach.

Przykład:

Proszę mi podać ołówek, narysować ołówkiem koło, czy nie ma pan

drugiego ołówka?

Celem metody jest skierowanie uwagi pacjenta na rozumienie związku,

jaki zachodzi pomiędzy zmiennością sytuacji, a zmiennością

gramatycznej formy słowa. Potem można przejść do metody

klasyfikacji fleksji. Zmusza ona pacjenta do samodzielnego wyboru

właściwej końcówki słowa, które jest zadane wewnątrz określonej

sytuacji. Metoda powinna być realizowana w następujący sposób:

Choremu podajemy obrazek wyrażający pewną, dynamiczną sytuację.

Terapeuta zakreśla na obrazku obiekt, który będzie przedmiotem

ćwiczenia. Jednocześnie podaje pacjentowi taką ilustrację tego

samego obiektu, gdzie występuje on w izolacji.

III etap rehabilitacji

Przykładowo - rysunek sytuacyjny przedstawia malarza rysującego

ołówkiem. Obiektem zakreślonym jest ołówek. Dodatkowo

podana jest ilustracja ołówka. Przed chorym leżą trzy typy

końcówek: „a", „em", „u". Chory powinien położyć ilustrację w

drugiej grupie. Efekt ćwiczeń ugruntowywany jest przez

zapisywanie słów oraz zakańczanie słów w zadanych zdaniach.

Po tym przygotowaniu można przejść do aktywnego wypowiadania

słów w odpowiedniej formie gramatycznej w oparciu o

zewnętrzny schemat zdania. Początkowo chory wpisuje w

zaznaczanym miejscu opuszczone w zdaniu słowo. Potem

logopeda rysuje mu schemat frazy, a pacjent wypełnia go

słowami. Zrazu pomagamy mu pytaniami: kto?, co?, co robi?

czym? następnie kładziemy przed chorym ilustrację i czyste

kartoniki w ilości odpowiadającej ilości słów w zdaniu. Na tej

podstawie pacjent powinien wypowiedzieć zdanie. Pracę nad

przezwyciężeniem ekspresywnego agramatyzmu powinno się

prowadzić na wszystkich etapach rehabilitacji.

IV etap rehabilitacji

Celem czwartej części rehabilitacji jest odbudowanie połączeń

mowy frazowej. Wszystkie poprzednie stadia przygotowywały

bazę do odnowienia związku między słowami wewnątrz frazy.

Wśród początkowych zadań IV etapu jest umocnienie

sprawności wygłaszania już opracowanych fraz, a także tych,

które zaistniały u chorego spontanicznie. Osiąga się ten cel

poprzez:

Układanie zdań do przedstawionych obrazków. W miarę

nabierania wprawy, zdania i ilustracje robią się coraz bardziej

złożone pod względem liczby słów, jak również ich doboru.

Układanie zdań według serii ilustracji. Ten sposób wyprzedza

pracę nad związkami słowa ze zdaniem.

Rozbiór logiczny zdania. Zaproponowany sposób wymaga od

pacjenta umiejętności postawienia odpowiedniego pytania do

każdej części zdania. Odbudowanie takiej umiejętności

przygotowuje gotowość impresywno-ekspresywnej struktury

zdania, a tym samym prowadzi do ukształtowania poczucia

językowego.

IV etap rehabilitacji

Osiągnąwszy zdolność konstruowania i

wygłaszania oddzielnych zdań,

przechodzimy do odbudowania mowy

dialogowej. W tym celu proponuje się

następujące metody:

Metoda pisania i czytania.

Metoda dialogu.

Metoda słownych gier z podziałem na

role.

Metoda czytania i pisania

IV etap rehabilitacji

Pismo i czytanie w tym wypadku występują

nie jako przedmiot terapii, lecz jako

sposób na umocnienie rozumienia

związków między słowami w frazie.

Uzupełnianie fraz i tekstów z

opuszczonymi słowami, zestawianie

opowiadań do przedstawionego obrazka

(w oparciu o zewnętrzny schemat zdania),

układanie fraz z rozsypanek zdaniowych,

wybieranie i dopasowywanie fraz do

obrazka - oto główne ćwiczenia tej metody.

Metoda dialogu

IV etap rehabilitacji

Praktycznie dialog próbujemy podjąć z chorym w ciągu

całej rehabilitacji, od pierwszego etapu począwszy.

Jednak obecnie zmieniają się zadania dialogu,

komplikują się procedura i materiał. Oczekujemy, że

dialog pomoże nam przywrócić pełną komunikację

językową. Chorego uczy się wypowiadać frazy związane

logicznie z replikami współrozmówcy. Procedura i

sposoby realizacji tej metody mogą być różne, lecz

zawsze powinny przewidywać wzrastający stopień

trudności, tak w zakresie treści, jak gramatyki i leksyki.

Początkowo dialog prowadzi się na tematy związane z

ilustracjami. Terapeuta zadaje pytania a pacjent

odpowiada. W dalszej części terapii pytania powinny

padać z obu stron.

Metoda słownych gier z podziałem na role

IV etap rehabilitacji

Sposób ten jest jakby przedłużeniem

metody dialogu, ale zawiera dodatkowy

element samodzielności i aktywności.

Początkowo sytuacja i temat dialogu z

podziałem na role wynika z historyjki

obrazkowej. Opowiada się tę historyjkę

zgodnie z jej akcją. Terapeuta dzieli role.

Potem podejmujemy pracę nad baśniami.

Czytamy je z podziałem ha role.

Następnie recytujemy role wyuczone na

pamięć.

Bibliografia

Bitniok M.,

Dysfunkcje mózgu a komunikacja

językowa,

Wydawnictwo ATH, Bielsko – Biała

2007

Herzyk A.,

Wprowadzenie do neuropsychologii

klinicznej

, Wydawnictwo Naukowe „Scholar”,

Warszawa 2005

Łuria A.,

Podstawy neuropsychologii

, Państwowy

Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1976

Maruszewski M.,

Mowa a mózg

, Państwowe

Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1970

Nowakowska M.,

Rehabilitacja chorych z afazją

Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław –

Warszawa – Kraków – Gdańsk 1978

Document Outline

Slide 1
Slide 2
Slide 3
Slide 4
Slide 5
Slide 6
Slide 7
Slide 8
Slide 9
Slide 10
Slide 11
Slide 12
Slide 13
Slide 14
Slide 15
Slide 16
Slide 17
Slide 18
Slide 19
Slide 20
Slide 21
Slide 22
Slide 23
Slide 24
Slide 25
Slide 26
Slide 27
Slide 28
Slide 29
Slide 30
Slide 31
Slide 32
Slide 33
Slide 34
Slide 35
Slide 36
Slide 37
Slide 38
Slide 39
Slide 40
Slide 41
Slide 42
Slide 43
Slide 44
Slide 45
Slide 46
Slide 47
Slide 48
Slide 49
Slide 50
Slide 51

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Afazja motoryczno eferentna
Afazja Broca, Eferentna 1
AFAZJA motoryczna dynamiczna
Afazja Dynamiczna, motoryczna 2
Afazja Dynamiczna, motoryczna 1
Auditor SZJ w motoryzacji
MOTORYKA DUŻA i mała
Charakterystyka rozwoju motorycznego
Wpływ stresu na motorykę przewodu pokarmowego ready
Kulturowo społeczne i socjalne uwarunkowania motoryczności c
Rozwój motoryczny i somatyczny w młodszym wieku szkolnym(2)(1)
Prezentacja motorycznosc czlowieka

więcej podobnych podstron

Afazja motoryczno eferentna(1)

Document Outline