AFAZJA

MOTORYCZNA

DYNAMICZNA

Magda Sajewicz

Sandra Radomska

Ewelina Mazur

W odniesieniu do mózgowej organizacji czynności mowy Łuria

wyodrębnił sześć mechanizmów (czynników), realizowanych przez

określone okolice kory mózgowej, których aktywność warunkuje

prawidłowy przebieg tej czynności. Należą do nich:

 słuch fonematyczny (zab. a. akustyczno-gnostyczna);
 słuchowa pamięć werbalna (zab. a. akustyczno-mnestyczna);
 czucia ułożenia elementów aparatu artykulacyjnego (zab. a.

kinestetyczna);

 synteza sekwencyjna (zab. afazja kinetyczna);
 synteza jednoczesna (zab. a. semantyczna);
 mowa wewnętrzna, czynnik najsłabiej definiowany, wiązany ze

zdolnością do programowania rozwiniętych wypowiedzi i przypisany

okolicom lewego płata czołowego, położonym do przodu od obszaru

Broki. Zaburzenia tego czynnika prowadzą do wystąpienia afazji

dynamicznej.

 

Charakteryzując zaburzenia czynności mowy w poszczególnych

rodzajach afazji, Łuria podkreśla, że dezorganizacja danego czynnika

mózgowego wywołującego specyficzne deficyty dotyczy każdej

czynności mowy, w której ten czynnik bierze udział, co tworzy odrębne

dla różnych mechanizmów zespoły zaburzeń.

Afazja dynamiczna związana jest z
zakłóceniami

mowy

wewnętrznej

regulowanej przez okolice lewego
płata czołowego, położone do przodu
od obszaru Broki. Pacjent w zasadzie
może formułować rozwinięte zdania,
ale jego mowa spontaniczna pozostaje
zredukowana i ogranicza się często do
stereotypowych wypowiedzi.

Szczególną

właściwością

afazji

dynamicznej

jest

to,

że

chory

z

uszkodzeniem dolnych obszarów lewej

okolicy czołowej, który z łatwością powtarza

słowa i nazywa przedmioty, nie potrafi

tworzyć dłuższej wypowiedzi, przekazywać

treści

przeczytanego

opowiadania

lub

spontanicznie formułować słownie prośby,

życzenia lub żądania. Ta specyficzna

trudność związana jest z zaburzeniem mowy

wewnętrznej, którą L. S. Wygotski (1934)

uważał

za

podstawowy

mechanizm

tworzenia rozwiniętej wypowiedzi.

Przejście od ogólnego zamiaru do rozwiniętej

wypowiedzi wymaga przekodowania myśli w mowę.

Istotną rolę odgrywa w tym mowa wewnętrzna,

mająca strukturę predykatywną i umożliwiająca

kształtowanie tego, co w gramatyce generatywnej

nazywa się „liniową strukturą zdania”. Przejście od

zamiaru do rozwiniętej wypowiedzi jest bez trudu

realizowane przez zdrowe osoby, potencjalnie jest

również zachowane u chorych z ogniskowymi

uszkodzeniami lewej okolicy skroniowej albo lewej

okolicy

ciemieniowo-skronoiwo-potylicznej.

U

chorych z uszkodzeniem dolnych tylnoczołowych

części lewej półkuli powstawanie „liniowego

schematu zdania” ulega wyraźnym (a niekiedy

całkowitym) zaburzeniom.

Z zasady chorzy ci nie mają trudności w
powtarzaniu słów ani w nazywaniu
przedmiotów.

Mogą

powtarzać

stosunkowo

proste

zdania.

Zdania

wyrażania

myśli

lub

sformułowania

chociażby

najprostszej

wypowiedzi

słownej okazują się nieosiągalne. Chorzy
starają się znaleźć słowa: „No tak... to...
no jak to?!...”, ale faktycznie nie są w
stanie utworzyć najprostszego zdania.

Eksperymenty wykazują, iż defekt ten
nie wiąże się ani z brakiem myśli, ani z
brakiem słów. Chorzy tej grupy bez
trudu

nazywają

poszczególne

przedmioty,

natomiast

niezmiennie

doświadczają trudności nawet w tych
przypadkach, kiedy poleca się im podać
rozwiniętą wypowiedź na podstawie
prostego rysunku sytuacyjnego.

Przypuszczenie, zgodnie z którym przyczyną

przedstawionej

niezdolności

do

zbudowania

rozwiniętej wypowiedzi jest zaburzenie „liniowego

schematu zdania”, związanego z defektem

predykatywnej

funkcji

mowy,

znajduje

potwierdzenie w prostym eksperymencie. Jeżeli

damy

choremu,

mającemu

trudności

ze

sformułowaniem

prostego

zdania

„Ja

chce

spacerować”, trzy puste kartki, odpowiadające

trzem elementom zdania i polecimy mu wypełnić

je, wskazując kolejno na każdą kartkę, wówczas

stwierdzimy, że chory łatwo wykonuje zadanie,

mimo że uprzednio było to niemożliwe. Jeśli w

kolejnej próbie usunąć ten zmaterializowany liniowy

schemat zdania, trudności powrócą.

Objawy

afazji

dynamicznej

mogą

przyjmować znacznie bardziej złożone
formy,

np.

chory,

bez

trudności

powtarzający słowa i zdania, absolutnie
nie umiał wypowiedzieć się w formie
rozwiniętej. Jeśli polecono mu podać
ustną wypowiedź na temat „północ”, po
długiej przerwie mówił: „...na północy
żyją niedźwiedzie... o czym niniejszym
uprzejmie komunikuję”.

Ta forma zaburzeń spontanicznej rozwiniętej

mowy (której powrót nie prowadzi poprzez etap

„stylu

telegraficznego”)

jest

możliwa

do

skompensowania w sposób bardzo zbliżony do

omówionego, z jedną różnicą. Zewnętrzne

zmaterializowane pomoce powinny w tym

przypadku oznaczać nie werbalne elementy

„liniowego schematu zdania”, a całe znaczeniowe

składniki rozwiniętej wypowiedzi. Od takiego

chorego można uzyskać rozwinięte streszczenie w

formie opowiadania, jeśli polecić mu wpisywać na

osobnych kartkach pojawiające się w sposób

nieuporządkowany różne znaczeniowe fragmenty,

następnie rozmieścić kartki we właściwym

porządku, przekształcając w ten sposób całe

opowiadanie. (patrz W. K. Bubnowa oraz L. S.

Cwietkowa)

Reasumując

Afazja motoryczna dynamiczna polega

na niemożności organizacji wypowiedzi

rozwiniętej. Jest to spowodowane defektami

mowy wewnętrznej. U pacjentów z tym

typem afazji obserwujemy:

 brak aktywnej, produktywnej mowy,

skłonność do zastępowania jej szablonami

i stereotypami,
 krótkość frazy,
 dużą ilość długich przerw między słowami,
 zaburzenia predykatywności, przejawiające

się małą ilością czasowników w mowie.

Pacjenci z afazją dynamiczną nie są zdolni do tworzenia

monologu i rozwiniętego dialogu. Uczestniczą

natomiast w prostym dialogu. Lecz taki dialog jest

najprostszą, najmniej wolicjonalną formą mowy. Jego

mechanizm to łańcuch gotowych słownych reakcji.

Uczestnictwo w nim nie wymaga aktywności. Te

wypowiedzi, które zawierają w sobie gotowe

programy, są realizowane normalnie. Chorzy

powtarzają serie dźwięków, słowa i zdania, nie mają

kłopotów z nazywaniem rzeczy, budują stereotypowe

wypowiedzi, dobrze rozumieją mowę, nie przejawiają

zaburzeń czytania i pisania. Trudności zaczynają się

wtedy, gdy chorzy pragną odejść od mowy

reproduktywnej.

Komunikacyjna funkcja mowy jest zaburzona w afazji

dynamicznej przede wszystkim z powodu obniżenia

aktywności, celowości i intencjonalności. Zmiany te są

składową zespołu hypodynamii, który polega na

spadku ogólnej aktywności psychicznej i ruchowej.

Zaburzona jest także funkcja wyrażania emocji. Jest to

skutek ogniskowych uszkodzeń w płatach czołowych.

W tym zaburzeniu nie obserwuje się trudności z

artykułowaniem głosek, rozumieniem słów ani z

rozumieniem konstrukcji logiczno-gramatycznej.

Jest to zaburzenie o tyle intrygujące, że wszelkie formalne

aspekty mowy, uwzględniane w afazji, nie są zaburzone

(nazywanie, powtarzanie, rozumienie, czytanie, pisanie).

Tymczasem osoba chora ma trudności z formułowaniem

nowego przekazu werbalnego „od siebie”, integrującego

aspekty leksykalne, semantyczne i pamięciowe (mowa

narracyjna, logiczna, opowieściowa).

Osoba chora może spontanicznie powtarzać słowa swego

rozmówcy (echolalia) i udzielać prostych stereotypowych

odpowiedzi na proste pytania. Jednakże nie jest w stanie

udzielić bardziej złożonej odpowiedzi, wyrażającej jej

własną inwencję i poglądy, ani prowadzić logicznej

dyskusji.

Łuria skłaniał się ku tezie, że w tym zaburzeniu

defekt dotyczy bardziej orzekającej funkcji mowy,

przytaczał też publikacje swych

współpracowników, w jakich stwierdzono, że w tym

zaburzeniu pacjenci „potrzebują pięć do sześciu

razy więcej czasu na odnalezienie czasowników niż

rzeczowników”.

Współcześnie pojawiają się sugestie, że taka postać

zaburzenia (jeżeli w ogóle może być uznana za

afazję, a nie np. zaburzenia funkcji wykonawczych)

może mieć różne postacie.

Opisywano przypadki, gdzie w istocie pacjenci mają

ogromną trudność z czasownikami, ale także i

takie, gdzie tych trudności nie mieli.

Z pewnego punktu widzenia opisywane pod tym

pojęciem zaburzenia można wykluczyć z afazji i

uznać je za zaburzenia funkcji wykonawczych, tym

bardziej, że powstają one w wyniku uszkodzenia

kory przedczołowej.

Zaburzenia motoryczno-dynamiczne

(czołowe).

 Zaburzenia procesu tworzenia dłuższych

wypowiedzi - odmiana zaburzeń motoryczno-

eferentnych , zaburzenia mowy

samodzielnej, która staje się ciągiem

automatyzmów.

Przyczyna: Uszkodzenie przedniej części

płata czołowego lewej półkuli, znajdującej się

za okolicą Broca (według Wernickiego :

transkorowa afazja ruchowa).

 Objawy:

1. Powtarzanie jest zachowane , także artykulacja oraz

rozumienie

2. Trudność sprawia opowiedzenie jakiegoś faktu , czy też

odpowiadanie na pytania wymagające samodzielnych

sformułowań.

3. Zaburzenie transformacji myślenia ( ma formę skrótową ) na

mowę głośną, wymagającą swobodnego operowania środkami

językowymi

i zależną od sprawnego współdziałania wszystkich okolic

mózgu.

4. Trudności w znajdowaniu czasowników, zdania bywają bez

orzeczeń, przeważają w nich rzeczowniki.

 Terapia: ( historyjki obrazkowe) :

1. Na podstawie historyjek obrazkowych chory przygotowuje

opowiadania (najpierw z logopedą , a potem samodzielnie):

- pisanie planu, streszczenia , nowele , opowiadania,

samodzielne listy do różnych osób.

2. Ćwiczenia w tworzeniu prawidłowego schematu zdania

( podmiot + orzeczenie + dopełnienie)

3. Wyszukiwanie odpowiednich spójników do zdań dłuższych

,np. bo, dlatego, ponieważ , i.

CELE REHABILITACJI

Charakter zaburzeń mowy w afazji dynamicznej

wyznacza rehabilitacji trzy podstawowe

zadania:

Przełamanie defektów mowy wewnętrznej,

zwłaszcza tej jej funkcji, jaką jest planowanie i

programowanie mowy.

Odbudowanie sprawnej aktualizacji

czasowników oraz zdolności do predykacji w

mowie, w oparciu o zachowane w bezpośrednich

działaniach i gestach formy predykacji.

Odbudowanie umiejętności programowania i

strukturalizacji wypowiedzi.

I ETAP REHABILITACJI

Etap I ma charakter wstępny.
Jego zadaniem jest ogólna aktywizacja werbalna. Do ćwiczeń na

tym etapie należy wybierać frazy dobrze ugruntowane w

doświadczeniu językowym pacjenta. Należy opracowywać

przede wszystkim czasowniki, by doprowadzić do płynnej ich

aktualizacji. Posługujemy się metodami werbalnymi i

niewerbalnymi:

 Zapełnianie słowami luk w zdaniach.

 Czytanie wierszy. Opracowywanie czasowników,

podkreślanych w wierszach, przez wymawianie tych

czasowników, wyszukiwanie dla nich synonimów i antonimów,

tworzenie nowych zdań z tymi czasownikami.

Przykład:

• Zapisujemy słowo, płynie. Wstawiamy je we frazy z luką.

• Statek .......... do portu. Ratownik .......... na pomoc tonącemu.

• Górska rzeka wartko ......... .

Metoda dialogu:

Praktycznie dialog próbujemy podjąć z chorym w

ciągu całej rehabilitacji, od pierwszego etapu

począwszy. Jednak obecnie zmieniają się

zadania dialogu, komplikują się procedura i

materiał. Oczekujemy, że dialog pomoże nam

przywrócić pełną komunikację językową.

Chorego uczy się wypowiadać frazy związane

logicznie z replikami współrozmówcy. Procedura

i sposoby realizacji tej metody mogą być różne,

lecz zawsze powinny przewidywać wzrastający

stopień trudności, tak w zakresie treści, jak

gramatyki i leksyki.

Początkowo dialog prowadzi się na tematy

związane z ilustracjami. Terapeuta zadaje

pytania a pacjent odpowiada. W dalszej części

terapii pytania powinny padać z obu stron.

Praca nad intonacją:
Zadaniem pacjenta jest powtarzanie za logopedą

różnych intonacji. Końcowym efektem takich

ćwiczeń powinna być umiejętność samodzielnego

wygłaszania zdań z różnorodną intonacją i

akcentem padającym na różne słowa w zdaniu.,

Metoda werbalnych asocjacji swobodnych i

ukierunkowanych

Metoda odtwarzania rytmicznej struktury

frazy.

Początkowo dajemy choremu ilustrację i opisujące

ją zdanie. Logopeda wystukuje rytmiczną

strukturę zdania, chory powtarza. Potem chory

samodzielnie znajduje właściwą rytmikę zadanych

fraz. Na koniec pacjentowi podaje się rytmiczny

wzór frazy. Jego zadaniem jest odnalezienie

zapisanej frazy odpowiadającej strukturze

rytmicznej.

 Z metod niewerbalnych polecane są:

• Praca z ruchem. Ćwiczenia w takt muzyki,

czytanie wierszy zgrane z chodzeniem.

• Metoda werbalizacji gestów i ruchów

chorego.

• Gry w szachy i warcaby. Czas gry logopeda

wykorzystuje na prowadzenie
spontanicznego dialogu.

II ETAP REHABILITACJI

Celem II etapu rehabilitacji jest odbudowanie

predykatywności mowy.

Możemy go osiągnąć wytrwałą pracą nad

aktualizacją czasowników. W ćwiczeniach

należy wbudowywać czasownik w sieć jego

naturalnych związków. Do ćwiczeń należy

przygotować materiał ikonograficzny. Chory

wraz z logopedą w oparciu o ilustracje

dobiera wszystkie znaczenia szukanego

słowa i jego związki z innymi słowami, a

także ustala grupę słów bliskich

znaczeniowo.

• Przykład:
Opracowujemy słowo „idzie". Chory wybiera wszystkie

obrazki, na których są rzeczowniki wchodzące w związki
z czasownikiem „idzie", a więc tworzy siatkę
znaczeniową tego słowa.

człowiek
idzie praca
pochód
burza
Następnie opracowujemy synonimy i antonimy do

zadanego słowa i zapisujemy je do zeszytu jako grupę
słów związanych znaczeniowo ze słowem podstawowym.

kroczy
idzie maszeruje
nadchodzi

Opracowujemy również predykatywne

związki jednego i tego samego
rzeczownika. Schematy zapisuje pacjent.

pada
leje
szumi
deszcz

mży

kapie
stuka
dzwoni

Praca nad wielorakimi związkami podmiotu i

znaczeniem podmiotu pozwoli przejść do budowania

zdań. Pozwoli również znaleźć sposób ich

konstruowania.

• Deszcz pada (cały dzień).
• Deszcz leje (od wczoraj).
• Deszcz (przyjemnie) mży.

Następnie pacjent samodzielnie buduje siatkę znaczeń

do zadanego słowa. Pomocą służą mu ilustracje.

Najtrudniejsze z tej serii ćwiczeń jest wzbogacenie

siatki znaczeń. Początkowo pacjent wspomaga się

ilustracjami, potem zadania wykonywane są już tylko

w planie językowym.

Ze schematów chory, najpierw w formie

pisemnej, potem ustnej, układa różne
warianty zdań. Sposób ich konstruowania
wyznacza siatka znaczeń.

Kiedy pacjent nauczy się już układać zdania,

przechodzimy do konstruowania całych
wypowiedzi, dla których kanwą będzie
siatka znaczeń.

Metoda aktualizuje podstawowe związki słów

w zdaniu, odbudowuje proste struktury
zdania.

III ETAP REHABILITACJI

Celem III etapu rehabilitacji jest

przywrócenie pacjentowi aktywnej,

samodzielnej mowy.

 

Zaczniemy pracę wykorzystując metodę zakańczania frazy. W

tym celu należy przygotować konteksty słowne oczywiste dla

chorego. Frazy powinny być tak dobrane by wymuszały

jednoznaczne zakończenie. Początkowo przeprowadzamy

ćwiczenia w oparciu o rysunki sytuacyjne. Logopeda wygłasza

zdanie opisujące sytuację na obrazku, ale nie kończy go. Pacjent

oglądając ilustrację i słuchając frazy wygłaszanej przez logopedę

powinien wypowiedzieć jej właściwe zakończenie. W miarę

ćwiczeń znikają materialne podpórki (rysunki). Są one

zastępowane kontekstem. Nadal choremu proponowane są frazy,

których zakończenie ma jednoznaczny charakter.

• Np. Usiadłem przy stole, przysunąłem talerz z zupą i

zacząłem ........

Takie zdanie dopuszcza tylko jeden wariant

zakończenia.

Dopełnianie fraz o zakończeniu

niejednoznacznym jest zadaniem trudniejszym

i wprowadzamy je dopiero wtedy, gdy pacjent

sprawnie wykonuje poprzednie ćwiczenia. Jest

to jednak zadanie cenne, gdyż w wyborze

wariantów zakończenia zawarty jest sposób na

aktywizację czynności werbalnych.

Wszystkie zadania z opuszczonym słowem

zapisywane są przez chorego, aż do chwili

uzyskania dużej sprawności w znajdowaniu

zakończeń. Wtedy rezygnujemy z zapisywania.

Metoda zakańczania frazy nie daje

pacjentowi pożądanej aktywności przy
budowaniu zdania, a tym bardziej
wypowiedzi rozwiniętej. Okazuje się jednak
skutecznym środkiem odblokowującym
związki interwerbalne, a także ułatwia
przejście od frazy pasywno-aktywnejdo
aktywnej.

Frazę aktywną odbudowujemy posługując

się metodą eksterioryzacji schematu
zdania.

Chory otrzymuje zadanie zbudować frazę w

oparciu o rysunek sytuacyjny. Pod obrazkiem

układamy kilka pustych kartoników-fiszek.

Każda fiszka symbolizuje jedno słowo.

Wszystkie razem uzewnętrzniają liniową

strukturę zdania. Kiedy pacjent dotyka

palcem kolejnych fiszek i wypowiada kolejne

słowo zachodzą warunki, w których może on

odbudować schemat zdania w oparciu o

zewnętrzną pomoc.

Tak więc jeśli ilustracja przedstawia

samochód wiozący drewno, a chory

poprzednio nie umiał opowiedzieć co się

dzieje na obrazku, to korzystając z fiszek

łatwo wypowiada: samochód - wiezie -

drewno.

Teraz czeka nas długa praca nad

interioryzacją uzewnętrznionej konstrukcji
zdania. Zaczynamy od wykonania serii
następujących po sobie operacji, przy
maksymalnym początkowo wykorzystaniu
środków zewnętrznych, by w trakcie
ćwiczeń dążyć do stopniowego ich
eliminowania.

Najpierw program wykonywany jest z

pomocą logopedy, który podaje choremu
ilustrację, a wraz z nią określoną liczbę
kartoników. Chory układa kartoniki w rządku
i wygłasza zdanie opisujące ilustrację.

Następnie chory powinien samodzielnie

wykonywać wszystkie te czynności, czyli wybrać

właściwą liczbę fiszek i wygłosić zdanie. Logopeda

jednak kieruje poczynaniami chorego, wydając

polecenia.

1. Proszę wziąć do ręki obrazek.
2. Proszę obejrzeć obrazek i pomyśleć, jak go można

opisać.

3. Proszę wskazać na obrazku wszystko to, co ma

znaczenie i obwieźć to ołówkiem.

4. Połączyć strzałkami te rzeczy, które są ze sobą

powiązane w zdaniu.

5. Skontrolować swoją pracę.
6. Wyjąć odpowiednią ilość czystych fiszek.
7. Powiedzieć głośno zdanie.
8. Utworzyć inny wariant zdania i wypowiedzieć je.

Potem fiszki zastępowane są uderzeniami palcem

w stół. Ma to zachować poczucie liniowego

schematu zdania i wydzielać kolejne elementy

frazy. Przed, lub w trakcie wypowiadania

pierwszego słowa, pacjent stuka palcem w stół,

to samo powtarza się przed, lub w trakcie

każdego następnego słowa, z tym, że pacjent

wciąż przesuwa rękę - stuka w miejscu

wyobrażonej fiszki. Czynności te umacniają

przestrzenną (liniową) charakterystykę mowy.

W przypadku afazji motorycznej dynamicznej

omawiana metoda pomaga pacjentowi odnowić

schemat frazy i jej dynamikę. Stosuje się ją

również w afazji motorycznej eferentnej. Tam,

prawidłowo zastosowana, pozwala ograniczyć

perseweracje, włączyć chorego w mowę

aktywną.

Materializacja schematu zdania stwarza

warunki do aktywizacji werbalnej i pacjent,

który nie umie samodzielnie włączyć się w

rozmowę w oparciu o fiszkę, okazuje się

zdolnym do wypowiadania zdania.

Gdy umiejętność budowania oddzielnych fraz

dobrze jest ugruntowana w mowie pacjenta,

przechodzimy do pracy nad konstruowaniem

wypowiedzi. Wypowiedź rozwinięta ma

psychologiczną złożoną strukturę. Składa się

z wielu zdań połączonych wspólnym

zamysłem. Dlatego musimy obecnie

uzewnętrznić:

• sformułowanie ogólnego planu wypowiedzi,

• znaczenie słowa,

• słowo jako takie.

Streszczenie wypowiedzi można przenieść na

plan zewnętrznej materializacji za pomocą

odpowiednich ilustracji tematycznych (w

miarę uzyskiwania poprawy operujemy

samym tekstem). Do ilustracji dołączone są

słowa napisane na kartonikach. Obrazek i

tekst prezentują różne formy, różne poziomy

materializacji zamysłu.

Tylko w warunkach eksterioryzowania i

materializacji zamysłu możliwe jest

nauczenie chorego programowania i

strukturalizacji wypowiedzi. Można pomóc

choremu tylko wtedy, gdy rozdzieli się

potrzebny program na szereg konkretnych

pytań i uzewnętrzni każde ogniwo programu.

1. Proszę obejrzeć ilustrację i pomyśleć o jej

treści.

2. Proszę wydzielić na ilustracji części, które

mają znaczenie.

3. Proszę połączyć na ilustracji części i detale,

które mają znaczenie.

4. Sprawdzić czy wszystko wykonane jest

prawidłowo.

5. Wybierzmy potrzebne słowa i ułóżmy zdanie

opisujące pierwszą wydzieloną część ilustracji.

6. Wybierzmy potrzebne słowa i ułóżmy zdanie

opisujące drugą wydzieloną część ilustracji.

7. Proszę połączyć oba zdania.

Podobny program pomaga wypracować umiejętność

opowiadania tekstu. Zadaniem pacjenta jest

wiązany przekaz tekstu:

1. Proszę rozbić tekst na części, z których jest

zbudowany.

2. Proszę oddzielić ołówkiem jedną część od drugiej.
3. Proszę wydzielić główną myśl pierwszej części

opowiadania, podkreślić słowa wyrażające tę myśl.

4. Proszę wymyślić i zapisać tytuł tej pierwszej części

opowiadania. Wolno wykorzystać słowa z tekstu.

5. Proszę wydzielić główną myśl drugiej części.

Podzielić drugą część na podczęści. Nadać im tytuły

i zapisać je.

6. Proszę przeczytać streszczenie opowiadania, a

potem wypowiedzieć je z pamięci.

Po tych czynnościach przechodzimy do układania planu

szczegółowego. Podstawą jest, wcześniej napisany
przez pacjenta, ogólny plan samodzielnego
opowiadania tekstu. Chory powinien każdy punkt
planu rozwinąć, dodając do niego 2-3 nowe zdania
wyjaśniające podstawową myśl. Rozwinięcie planu
przybliża nas do szczegółowego opowiadania, pomaga
wykorzystać słowa i gotowe frazy z tekstu. Musimy
takie ćwiczenia wykonać wiele razy. Uczymy układać
plan, wykorzystując możliwie różnorodny materiał.

Potem możemy przejść do realizacji podstawowego

zadania III etapu rehabilitacji, czyli do odbudowy
samodzielnej wypowiedzi na zadany temat
(wypracowanie), lub według własnego pomysłu
(monolog).

Przedstawione do tej pory programy

miały pewne cechy wspólne:

wymagały orientacji w ogólnej treści

(ilustracji, tekstu, własnego zamysłu),

wymagały zestawienia ogólnego planu

wypowiedzi (wydzielenie podstawowych

części opowiadania, określenie związku

między częściami, wybór słów

potrzebnych do wypowiedzi),

wymagały układania zdań-do każdego

punktu planu.

Nakreślony w ten sposób program staje się dla pacjenta

uogólnionym i interioryzowanym sposobem

aktywnego wypowiadania. Interioryzacja jest możliwa,

ponieważ kolejne punkty programu wyniesione są

najpierw na poziom mowy ustnej (dla siebie), a ta

funkcjonuje w zastępstwie samodzielnych sposobów

aktywnej wypowiedzi.

Ustną mowę wiązaną aktywizuje również metoda

twórczego domyślania się. Jest ona oparta na

zasadzie dostarczania niepełnej informacji oraz

używania serii ilustracji z opuszczonym ogniwem.

Podając choremu serię obrazków z brakującą częścią

lub opowiadanie bez zakończenia, stwarzamy warunki

do aktywnego poszukiwania rozwiązań. Opuszczonym

ogniwem może być początek serii, środek lub inny

istotny punkt. Zawsze jednak pozostałe obrazki

powinny dostarczać tyle informacji, by chory mógł

domyślić się treści brakującej ilustracji. Korzystnie jest

zadawać choremu takie opowiadania, w których

trzeba znaleźć kilka wariantów rozwiązania.

Opisaną metodę stosuje się zwykle po

odbudowaniu umiejętności wygłaszania
ustnej wypowiedzi lub równolegle z
odbudowywaniem tej umiejętności.

Ułatwia ona dalszą pracę nad aktywnym

tworzeniem rozwiniętej wypowiedzi.

BIBLIOGRAFIA

• L. S. Cwietkowa , Metody odbudowywania

mowy w afazji.

• A. Herzyk (2005). Wprowadzenie do

neuropsychologii klinicznej. Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.

• A. R. Łuria (1976). Podstawy

neuropsychologii. Warszawa: Państwowy
Zakład Wydawnictw Lekarskich.

• A. R. Łuria (1976). Problemy neuropsychologii

i neurolingwistyki. Wybór prac. Warszawa:
Państwowe Wydawnictwo Naukowe.