Zespół Stresu

pourazowego

Odkrycie stresu pourazowego

Ludzkości od początku istnienia towarzyszyło doświadczanie

wydarzeń traumatycznych. W małym stopniu zmienił się ich

rodzaj : wojny, trzęsienia ziemi , klęski żywiołowe, wypadki. U

ofiar tych sytuacji wywoływały bardzo przykre emocje: panikę,

lęk, bezsilność, doprowadzały nieraz do załamania i

przedwczesnej śmierci. Zachowanie ludzi przezywających

traumatyczne wydarzenia zaczęło budzić zainteresowanie

naukowców w trakcie I wojny światowej, kiedy ogromna

liczba żołnierzy przeżyła załamanie nerwowe. Podobne

zaburzenia zauważono po II wojnie światowej oraz wojnie

wietnamskiej. Zauważono że część weteranów wojny

wietnamskiej po powrocie do kraju zaczęła przejawiać liczne

patologie: agresje, depresje, nadużywanie alkoholu i

narkotyków, samobójstwa. W latach 70 -80 przeprowadzono

badania nad ofiarami holokaustu. Okazało się że mimo

upływu wielu lat, znaczna liczba osób cierpi z powodu zaburzeń

psychicznych, silnego lęku, koszmarnych snów. Przejawiali oni

tendencje do izolowania się od społeczeństwa, stępienie reakcji

uczuciowych i niezdolność mówienia o swoich przeżyciach.

Stres pourazowy

Współcześnie stres traumatyczny definiuje się jako
… przeżycie lub bycie świadkiem, wydarzenia

związanego z zagrożeniem życia lub fizycznej

integralności, któremu towarzyszy intensywny

lęk, poczucie bezradności lub przerażenia.
Do sytuacji traumatycznych zalicza się też poważna

chorobę somatyczna ( np. zawał serca), zarażenie

wirusem HIV, transplantację.
Przeżycie sytuacji traumatycznej może doprowadzić

do wystąpienia stresu pourazowego, czyli trwałej i

ciężkiej reakcji, upośledzającej życie człowieka na

wiele lat, a nieraz na całe życie.

Kryteriami

zespołu stresu

pourazowego

są

Niemożność

przypomnienia sobie

ważnych szczegółów

traumatycznego

wydarzenia

Ograniczenie

zainteresowań i

aktywności, poczucie

wyobcowania

Utrzymywanie się

wymienionych

objawów przez ponad

miesiąc

Doświadczenie

objawów lęków i

pobudzenia, które

nie występowały

przed urazem, np.

zaburzenia snu,

trudności w

koncentracji uwagi,

nadmiernej

czujności,

wybuchów

emocjonalnych

Przeżywanie urazu

na nowo w snach,

przebłyskach

pamięci i

rozmyślaniach

Obojętność na świat,

unikanie

bodźców( myśli,

uczuć, miejsc ludzi)

przypominających o

urazie

Zespół stresu pourazowego u

osób z amnezją po urazie

czaszkowo-mózgowym

• Badania przeprowadziła mgr JUSTYNA CHABROS

z Centrum Psychologiczno Terapeutycznego Compos

Mentis w Lubartowie

• Główny cel badania stanowi próba rozstrzygnięcia

kwestii, czy u pacjentów po urazie mózgu, którzy

przejawiają amnezję pourazową może wystąpić

PTSD. Uzyskane wyniki z Kwestionariusza Badania

PTSD (Pąchalska i Chabros 2006), dowiodły, iż

niektóre objawy zespołu stresu pourazowego mogą

występować nawet u tych pacjentów, którzy

deklarują niepamięć szczegółów wypadku.

Czym jest uraz czaszkowo-

mózgowy ( traumatic brain injury- TBI)?
Uraz czaszkowo-mózgowy  powstaje w
następstwie nagłego zadziałania na czaszkę
energii mechanicznej o sile przekraczającej
zdolności adaptacyjne czaszki i opon
mózgowych. Powoduje on znaczne zmiany w
funkcjonowaniu ośrodkowego układu
nerwowego (Pąchalska, 2007), W przypadku
ciężkich urazów możemy zaobserwować szereg
zaburzeń, takich jak:  zaburzenia świadomości,
orientacji, procesów pamięci i uczenia się,
uwagi, funkcji wykonawczych, percepcji,
praksji, mowy, tożsamości oraz zaburzenia
natury emocjonalnej (Pąchalska, 2007).

Czym jest amnezja pourazowa (posttraumatic amnesia-

PTA)?
Zaburzenia pamięci należą do jednych z najczęstszych

następstw uszkodzenia mózgu. Występująca zarówno po

ciężkich jak i lekkich urazach czaszkowo-mózgowych

amnezja pourazowa jest jednym z najbardziej użytecznych

wskaźników jego ciężkości. Pąchalska (2007) podaje, że

zapominanie w amnezji pourazowej może przyjmować

postać:

• (1) amnezji następczej (AA- amnesia anterograda),

obejmującej jakiś czas po urazie i przejawiającej się

trudnością w zapamiętaniu nowych faktów przy względnym

zachowaniu pamięci o wydarzeniach sprzed urazu;

• (2) amnezji wstecznej (RA- amnesia retrograda)

odnoszącej się do okresu przed wypadkiem i objawiającej

się trudnościami w przypominaniu sobie wydarzeń przed

nim;

• (3) amnezji całkowitej (globalnej) odnoszącej się do

całego przedwypadkowego życia.

Charakterystyka osób badanych

Grupę badanych stanowiło 40 pacjentów po urazie czaszkowo-

mózgowym leczonych w Oddziale Rehabilitacji Medycznej

Krakowskiego Centrum Rehabilitacji oraz Samodzielnym

Publicznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej w Lubartowie i Radzyniu

Podlaskim. Dokonano podziału na dwie grupy: A i B.

• A - pacjenci, którzy pamiętali traumatyczne wydarzenie

(wypadek), na skutek którego nastąpił uraz czaszkowo-mózgowy

• B - pacjenci z amnezją pourazową, którzy nie pamiętali

traumatycznego wydarzenia

Metody badań

• W niniejszych badaniach do oceny stanu pacjenta zastosowano

analizę dokumentacji, wywiad kliniczny oraz  Kwestionariusz

Badania Zespołu Stresu Pourazowego.

• Analiza dokumentacji obejmowała historię choroby, wyniki badań

w tym badań neuroobrazowych, tomografii komputerowej (TK)

oraz rezonansu magnetycznego (MRI).

• Kwestionariusz Badania Zespołu Stresu Pourazowego W celu

zdiagnozowania objawów PTSD zastosowano Kwestionariusz

Badania Zespołu Stresu Pourazowego, który został opracowany w

Zakładzie Psychologii Klinicznej i Neurolingwistyki Instytutu

Psychologii UG (Pąchalska i Chabros 2006). Kwestionariusz

koresponduje z kryteriami PTSD z DSM-IV i dostarcza zarówno

podstaw do decyzji diagnostycznej, jak też wskaźnika nasilenia

objawów. 

Wnioski z badań 

1. U nieomal wszystkich badanych pacjentów po ciężkim urazie

czaszkowo-mózgowym występują w różnym nasileniu objawy zespołu

stresu pourazowego.
2. Objawy te nasilają się w przypadku tych osób, które pamiętają

okoliczności doznania urazu czaszkowo-mózgowego, w porównaniu do

osób, które z powodu amnezji pourazowej nie pamiętają, co im się stało.
3. U tych pacjentów, którzy nie pamiętają wypadku, albo przynajmniej

deklarują taką niepamięć, można zauważyć niektóre objawy zespołu

stresu pourazowego.

Na podstawie wyników powyższych badań nie można odpowiedzieć

wprost na pytanie, jak wspomnienia, które według deklaracji pacjenta

po prostu nie istnieją, mogą nawracać i powodować objawy PTSD,

chociażby takie, jak ataki panicznego lęku w okolicznościach

przypominających wypadek.
Nie wykluczono, że w pamięci przynajmniej niektórych z tych pacjentów

istnieją fragmenty wspomnień tego wydarzenia, które nie składają sie

jednak na „epizody" w obrębie świadomej pamięci, a jednak istnieją w

zasobach pamięci długotrwałej.
Innym, możliwym tłumaczeniem tego paradoksalnego zjawiska jest

wyparcie. Mechanizm ten, opisany przez Freuda (2004) wyjaśnia, jak

psychika w obliczu czegoś przekraczającego nasze możliwości

zrozumienia i radzenia sobie z traumą, może wypierać pewne treści

bolesne z domeny świadomej pamięci do nieświadomości. Jeszcze inna

możliwość to działanie pamięci niejawnej (Pąchalska, 2007).

Stres pourazowy u dzieci

wykorzystywanych seksualnie

badani: dzieci i młodzież
cel: Bezpośrednie konsekwencje wykorzystywania

seksualnego dzieci
narzędzia badawcze: Lista Zachowań Dziecięcych

(Child Behavior Checklist CBCL) Inwentarz

Dziecięcych Zachowań Seksualnych (Child Sexualvior

Inventory CSBI) metoda self-report można użyć dwóch

kwestionariuszy : Kwestionariusza Problemów

Seksualnych Młodzieży (Adolescent Sexual Concerns

Questionnaire) (Hussey, Singer 1993) oraz Inwentarza

Zachowań Seksualnych Młodzieży (Adolescent Sexual

Behavior Inventory) (Friedrich, Lysne, Shamos w druku

Listy Objawów Traumatycznych u Dzieci (Trauma

Symptom Checklist Children TSCC) (Briere 1996)

Koncentrowano się na badaniach, w których ofiary

wykorzystywania seksualnego (dzieci lub młodzież)

porównywano z osobami, wobec których nie dopuszczono

się wykorzystania. Tylko dwa objawy ujawniły się istotnie

częściej u dzieci wykorzystywanych seksualnie niż w

klinicznych grupach badanych: stres pourazowy (PTSD) i

seksualizacja zachowań. (Kendall-Tackett, Williamsi

Finkelhor (1993)

W badaniu starano się również odpowiedzieć na pytanie

czy stres pourazowy ma jakiś specyficzny związek z

wykorzystywaniem seksualnym. McLeer, Deblinger, Henry

i Orvaschel (1992) podają, że duża część dzieci, wobec

których dopuszczono się wykorzystywania seksualnego

(43,9%), skierowanych do poradni zdrowia psychicznego

cierpi na pełnoobjawowy stres pourazowy, a ogromna

większość pozostałych (nie leczących się w poradni

zdrowia psychicznego) ma niektóre oznaki tego zaburzenia

Wniosek: nastoletnie ofiary

wykorzystywania seksualnego wskazywały

więcej objawów stresu pourazowego na Skali

Stresu Pourazowego (podskala TSCC) niż

rówieśnicy z zaburzeniami psychicznymi nie

będący ofiarami (Sadowski, Friedrich 2000)

Do rozwoju stresu pourazowego u dzieci

przyczyniają się trzy czynniki: po pierwsze

na ile poważny był doznany uraz, po drugie

na ile poważnie przeżyli to rodzice i po

trzecie ile czasu minęło od traumatycznego

zdarzenia. Dotyczy to zwłaszcza przemocy

seksualnej. Wsparcie uzyskane od  rodziców

zapobiega rozwojowi stresu pourazowego.

Zespół stresu pourazowego

u kobiet po porodzie

• Stres pourazowy bardzo często

występuje wśród kobiet po

urodzenia dziecka. kierujący

badaniami prof. Rael Strous z

Uniwersytetu w Tel Awiwie. 

Razem ze swoimi kolegami

przebadał on 89 kobiet w

wieku 20-40 lat, które właśnie

urodziły dziecko. Pierwsze

badania przeprowadzona

między 2 a 5 dniem po

porodzie, następne miesiąc po.

• Poród nie jest jak wypadek

zdarzeniem nagłym, ale

wywołuje poczucie zagrożenia

i lęku o własne dziecko.

Czynniki ryzyka wystąpienia stresu pourazowego po porodzie

• poród naturalny

• brak znieczulenia przy porodzie

• powikłania podczas poprzedniego porodu i wynikające z

nich depresja i lęki

• kryzysy psychiczne podczas ciąży

• strach przed porodem i bólem porodowym

• skrępowanie z powodu nagości podczas porodu

• krwotok okołoporodowy

• użycie kleszczy lub próżnociągu

Wsparcie drugiej osoby np. Położnej, status ekonomiczny,

społeczny, stan cywilny, przekonania religijne nie mają

wpływu na występowanie stresu pourazowego.
80 proc. pań, które miały częściowe lub pełne symptomy

PTSD rodziło w sposób naturalny i nie zastosowano u nich

żadnej metody przeciwbólowej. W grupie, która nie miała

żadnych objawów stresu pourazowego tylko 48 proc.

urodziło w naturalny sposób. 

Jak przeciwdziałać PTSD po porodzie?
• Pracownicy medyczni powinni wcześniej

identyfikować ciężarne narażone na
wystąpienie PTSD, poprzez przeprowadzanie
szczegółowego wywiadu z pacjentkom na
temat poprzedniej ciąży i porodu, pytać o lęk
ciężarnej przed bólem porodowym i
informować o sposobach jego łagodzenia. W
czasie porodu personel medyczny powinien
dbać o to, by rodząca była lepiej zakryta. Ma
to ogromne znaczenie dla jej psychiki. Po
urodzeniu dziecka kobieta powinna wypełnić
krótki kwestionariusz, dzięki któremu można
by było szybko rozpoznać objawy stresu
pourazowego i zastosować terapię.

Mozliwosc leczenia stresu

pourazowego

•  terapia EMDR eye-movement-desensitization and reprocessing

therapy - odwrażliwnienie za pomocą ruchu gałek ocznych
wymaga się od pacjenta aby przypomniał sobie traumatyczne

wydarzenia które wywołują problem. Pacjent ma starać się

utrzymać obraz przeżycia w pamięci podczas gdy terapeuta

zmusza go do 20-30 sekundowego szybkiego ruchu gałek

ocznych. Po tym czasie pacjent ma opowiedzieć o

wspomnieniach uczuciach i myślach jakie sie pojawiły. (książka:

Psychopatologia)

• Terapia przez ekspozycję  polega na prezentowaniu osobie

leczonej zagrażającego bodźca, przy jednoczesnym dbaniu o

brak bodźca bezwarunkowego. W praktyce, metodę stosuje się w

laboratorium lub (znacznie rzadziej) w środowisku pacjenta.

Przykładowo, osobę z lękiem przed wodą można tak długo

zmuszać do przebywania w wodzie, aż jej lęk ustąpi. W terapii

ważną rolę odgrywa stworzenie atmosfery ciepła współczucia i

zrozumienia. Temu celowi służa sesje terapeutyczne z udziałem

rodziny i przyjaciół

Bibliografia

• prof. William N. Friedrich -Mayo Clinic, Minesota, USA - Bezpośrednie

konsekwencje wykorzystywania seksualnego dzieci– przegląd literatury

• http://www.dlarodzinki.pl/ciaza-i-porod/porod/zespol-stresu-pourazowego-ptsd-

po-porodzie-dotyka-co-trzecia-kobiete,153_3249.html badania prof. Rael Strous

z Uniwersytetu w Tel Awiwie

• http://zlydotyk.pl/tl_files/artykuly/Friedrich_W_Bezposrednie_konsekwencje_ses

kulanego_wykorzystywania_dzieci.pdf

• http://www.wirtualnyneurolog.pl/pl_inne_4_68.html

• http://www.psychosfera.net/terapia-behawioralna-i-jej-rodzaje

• Pąchalska, M. (2003). Zaburzenia neurobehawioralne a jakość życia pacjentów

po urazach czaszkowo-mózgowych. [w:] A. Herzyk, B. Daniluk, M. Pąchalska,

B.D.  MacQueen (red.). Neuropsychologiczne konsekwencje urazów głowy:

Jakość życia pacjentów.Lublin, Wydawnictwo UMCS, 51-82

• 5. Pąchalska, M. (2007). Rehabilitacja neuropsychologiczna. Procesy poznawcze

i emocjonalne. Lublin: Wydawnictwo UMCS

• 6. Pąchalska M., Chabros J. (2006) Kwestionariusz Badania Zespołu Stresu

Pourazowego. Gdańsk: Zakład Psychologii Klinicznej i Neurolingwistyki

Instytutu Psychologii UG

• 7. Pąchalska, M., Grochmal- Bach, B. (2003). Zespół stresu pourazowego u osób

po rozległym urazie mózgu. [w:] A. Herzyk, B. Daniluk, M. Pąchalska, B.D.

MacQueen (red.). Neuropsychologiczne konsekwencje urazów głowy: Jakość

życia pacjentów. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 83-98.