a) kupujemy auta, laptopy itp. produkty, o których nie można jednoznacznie powiedzieć,
że zostały wytworzone w konkretnym kraju (nawet jeśli mają stosowny napis: Made in...),
gdyż najprawdopodobniej złożono je z części pochodzących z różnych krajów, a z kolei te
części wyprodukowano z surowców wydobytych jeszcze w innych krajach;

b) obserwujemy, jakie negatywne konsekwencje w polskiej gospodarce wywołuje kryzys
finansowy i gospodarczy, który zaczął się w Stanach Zjednoczonych latem 2007 r.: wpierw
załamanie koniunktury giełdowej, potem ograniczenie dostępu do kredytów, wyraźne

zwolnienie

tempa wzrostu gospodarczego i wzrost bezrobocia to główne, odczuwalne w Polsce
przejawy kryzysu, który w innych krajach dokonał jeszcze większych spustoszeń;

c) oglądamy seriale latynoamerykańskie, filmy wyprodukowane w Hollywood – a ostatnio
również w indyjskim Bollywood – lub transmisję z igrzysk olimpijskich, mundialu
względnie innej imprezy sportowej odbywającej się w odległym (geograficznie) kraju świata;

d) słyszymy, że reprezentantką Polski w tenisie stołowym na igrzyskach w Pekinie jest
pochodząca z Chin Li Qian, a na konkursie Eurowizji – Amerykanka Isis Gee;

e) jemy tzw. zupki chińskie – wymyślone przez Japończyka, a produkowane w Polsce –
albo czekoladę, BigMaki, sushi, a nawet pomidory z domowego ogródka (posypując je

pieprzem)

czy kupione na rynku ziemniaki, popijając przy tym kawę, herbatę lub coca-colę,
to każda z tych sytuacji (o różnej wadze i z różnych dziedzin życia) stanowi przejaw
globalizacji, a dokładniej – współczesnej globalizacji, której świadkami i

uczestnikami jesteśmy

w pierwszej dekadzie XXI w.

Słowo „globalizacja” jest dosyć nowe, bo

pojawiło się – wpierw w języku angielskim
–
w latach 50. XX w. Ale okres jego
popularności nastał później: naukowcy z
różnych dziedzin zaczęli się nim
posługiwać w latach 80., a do środowisk
gospodarczych i do szerokiej opinii
publicznej dotarło w latach 90. Dodajmy,
że
w Polsce o globalizacji zaczęto mówić i
pisać stosunkowo późno, bo dopiero w
ostatnich latach przed rokiem 2000.

• procesy globalizacji występują w

wielu sferach życia społecznego: w
gospodarce, polityce, kulturze,
nauce, sporcie itd. – są to odrębne,
ale powiązane ze sobą (czasem
wręcz splątane) areny globalizacji.

Podstawowe pojęcia

Nie ma jednej, powszechnie uznanej

definicji globalizacji,

m.in. dlatego, że można w niej ująć szerszy

lub węższy zakres zjawisk, np. odnosząc ją

tylko do gospodarki lub do kultury, tylko do

współczesnej epoki lub także do epok

wcześniejszych. Z tego powodu

przyjmiemy dwie definicje globalizacji:

jedną o szerokim zakresie
i drugą węższą, dotyczącą tylko zjawisk

gospodarczych (która, oczywiście, nie

będzie sprzeczna z tą pierwszą).

Podstawowe pojęcia

W odniesieniu do całości procesów

globalizacyjnych przyjmijmy następującą

definicję:

Globalizacja w sensie ogólnym to proces

tworzony przez zjawiska lub działania o

wymiarze ogólnoświatowym.

Ta definicja globalizacji obejmuje swym

zakresem wszelkie zjawiska i działania:

gospodarcze,

polityczne, kulturowe itd. pod warunkiem, że

mają one zasięg globalny, a przynajmniej

międzyregionalny, czyli obejmujący swym

zasięgiem różne regiony świata.

Podstawowe pojęcia

W odniesieniu do tej części procesów

globalizacyjnych, które dotyczą zjawisk
gospodarczych przyjmujemy następującą definicję:

Globalizacja gospodarki to proces nasilania się

powiązań gospodarczych między regionami

(świata), krajami i podmiotami gospodarczymi

w skali ogólnoświatowej, prowadzący do
poszerzania się i pogłębiania występujących
między nimi współzależności.

Podstawowe pojęcia

Rodzaje powiązań gospodarczych, o

których wspomina się w definicji, to

powiązania

(lub inaczej: przepływy):
a) handlowe (towarowe i usługowe), czyli

handel międzynarodowy,

b) przepływy ludzi, czyli m.in. migracje siły

roboczej i turystyka zagraniczna,

c) finansowe, w tym – kapitałowe,
d) informacyjne, czyli przepływy technologii

i innych (nietechnologicznych) informacji.

Podstawowe pojęcia

Wyżej wymienione powiązania można

rozpatrywać na trzech poziomach:

a) najniższym – poziomie podmiotów

gospodarczych (przedsiębiorstw, instytucji

finansowych, gospodarstw domowych,

instytucji publicznych, organizacji

pozarządowych),

b) pośrednim – poziomie krajów (państw),
c) najwyższym, najbardziej zagregowanym

– poziomie regionów świata.

Podstawowe pojęcia

Wyróżnić można dwa wymiary powiązań gospodarczych i

współzależności:

a) ich zakres (zasięg), który się poszerza, bo obejmują coraz większą

część świata, oraz

b) ich intensywność, która się pogłębia – stają się one coraz trwalsze

i coraz większe konsekwencje miałoby ich ewentualne zerwanie.

Odrębny wymiar stanowi czas: wraz z jego upływem zmienia się

zakres

i intensywność powiązań.

Globalizacja jest procesem czasowo rozległym i podlegającym ciągłym

zmianom,

tzn. niektóre wcześniejsze trendy ulegają wzmocnieniu, inne z kolei

osłabieniu, i pojawiają się w jej ramach nowe zjawiska. Na przykład

offshoring, rozumiany jako przenoszenie za granicę przez duże

korporacje swoich działów usługowych, takich jak centra badawczo-

rozwojowe lub call centers, to zjawisko, które na szeroką skalę

ujawniło się w ostatnich latach.

Podstawowe pojęcia

Ogólnoświatowy zakres globalizacji (o którym

wspomina się w definicji) oznacza, że

globalizacja ma miejsce, gdy nasilają się

powiązania między podmiotami i krajami z

różnych regionów świata,

a nie między sąsiednimi krajami lub w

granicach jednego regionu,np. między Polską

a Niemcami lub w ramach Europy. Do tych

ostatnich przypadków stosuje się szersze

zakresowo określenie internacjonalizacja

(umiędzynarodowienie) gospodarki.

Podstawowe pojęcia

Przedstawiany tu sposób rozumienia globalizacji

nie oznacza, że wszystkie kraje i cała ludzkość

w niej uczestniczy, lecz że tworzące

globalizację powiązania obejmują cały świat,

wszystkie jego regiony, a w nich – przynajmniej

część ich mieszkańców. Co prawda niektóre

kraje z powodu decyzji swych przywódców

wykazują skłonność do izolacji i rozwoju

autarkicznego, tzn. próbują minimalizować

kontakty ze światem zewnętrznym,

a zatem i udział w procesach globalizacyjnych

(np. Kuba, Korea Pn., Birma, a przez wiele lat

także Bhutan), ale nigdy nie jest to pełne

odcięcie.

Podstawowe Pojęcia

Skutkiem i przejawem globalizacji jest istnienie

gospodarki globalnej:

Gospodarka globalna to system powiązań

gospodarczych między regionami, krajami i

podmiotami z różnych części świata,

składający się na światowy proces produkcji,

wymiany i konsumpcji.

Dodajmy, że słowo „system” oznacza „zbiór

wzajemnie powiązanych elementów”. Jako

elementy systemu gospodarki globalnej można

traktować podmioty gospodarcze albo kraje, albo

regiony świata, a rodzaje powiązań występujących

w tym w systemie.

Najważniejsze cechy

współczesnej globalizacji

Globalizacja to proces:

• wielopłaszczyznowy,

• wielopoziomowy,

• wielowątkowy.

Najważniejsze cechy

współczesnej globalizacji

Inną cechą globalizacji jest rosnąca globalna współzależność: następuje takie

nasilenie powiązań gospodarczych, politycznych, społecznych,
środowiskowych itd., że funkcjonowanie i rozwój poszczególnych podmiotów,
krajów i regionów świata zależy od zjawisk zachodzących w innych częściach
świata. Jednym z wielu, ale bardzo wyrazistym tego przykładem jest
zależność koniunktury gospodarczej w Europie i na Dalekim Wschodzie od
koniunktury w Stanach Zjednoczonych, i vice versa, co z kolei
w pewnym stopniu zależy od poziomu cen ropy naftowej, wydobywanej
jeszcze
w innych regionach.

Trzeba zaznaczyć, iż najwyższy poziom międzynarodowej współzależności

występuje
w ramach regionów najlepiej rozwiniętych gospodarczo, takich jak Europa
Zach., Ameryka Pn., czy Azja Wsch. Należy też wspomnieć, iż współzależność
może być asymetryczna – gdy słabszy podmiot, kraj lub region uzależniony
jest jednostronnie od silniejszego partnera.

Najważniejsze cechy

współczesnej globalizacji

Współczesna globalizacja gospodarki ma w dużej

mierze charakter rynkowy,

podobnie zresztą jak globalizacja XIX-wieczna. Oznacza to,
że nasilanie się globalnych powiązań gospodarczych wynika

z działania mechanizmu rynkowego: kierujące się motywem
zysku przedsiębiorstwa znajdują popyt na swoje produkty i
podaż tanich czynników wytwórczych w odległych krajach.
Tak oto powstaje rynek globalny określonych dóbr i usług
(ale nie wszystkich)
z jednolitą globalną ceną, np. ropy naftowej. Przykład rynku
ropy pokazuje też, że działanie mechanizmu rynkowego
bywa czasem zakłócane – w tym przypadku przez OPEC,
kartel producentów
i eksporterów, który manipulując poziomem wydobycia (a
więc
i podaży) ropy, wpływa na jej cenę.

Najważniejsze cechy

współczesnej globalizacji

W odróżnieniu od globalizacji XIX-wiecznej współczesna

globalizacja ma ponadnarodowy charakter, tzn. ważną rolę

w jej przebiegu odgrywają organizacje i struktury

ponadnarodowe, działające ponad lub obok państwa

narodowego. Ich przykładem są organizacje międzypaństwowe

typu ONZ, Bank Światowy, Unia Europejska,

a ostatnio także grupa G 20, organizacje pozarządowe (np.

Greenpeace czy FIFA) oraz wielkie korporacje transnarodowe.

Jeszcze więcej ponadnarodowych struktur różnego rodzaju działa

na pozagospodarczych arenach globalizacji – zalicza się do

nich i Kościół katolicki, i globalne sieci telewizyjne, ale też

międzynarodowe grupy przestępcze i terrorystyczne. Te

struktury najczęściej funkcjonują

jako ponadnarodowe sieci, które mają swe ogniwa w różnych

krajach

i regionach globu.

Najważniejsze cechy

współczesnej globalizacji

Kolejną cechą globalizacji jest jej związek z

postępem nauki, techniki i organizacji.

Z jednej strony innowacje z zakresu transportu

i telekomunikacji (takie jak samolot,

telefon,Internet itd.) legły u podstaw współczesnej

globalizacji, a nowe produkty oraz technologie

stanowią o przewadze konkurencyjnej na

globalnym rynku dysponujących nimi podmiotów i

umożliwiają ich ekspansję. Ale z drugiej strony,

globalna konkurencja wywołuje zapotrzebowanie

na ciągle nowe innowacje, co przyspiesza postęp

nauki, techniki i organizacji.

Najważniejsze cechy

współczesnej globalizacji

W ścisłym związku z poprzednią cechą pozostaje

kolejna cecha globalizacji określana jako kompresja

czasu

i przestrzeni, czyli „skracanie” czasu i „kurczenie

się” świata. Dzięki urządzeniom telekomunikacyjnym

informacje rozchodzą się po świecie błyskawicznie,

a niektóre wydarzenia (np. sportowe) można

obserwować na żywo lub nawet brać w nich udział

(np. w sesji giełdy na innym kontynencie). Z kolei

nowoczesne środki

i systemy transportowe pozwoliły na zwiększenie

masy

i tempa przewozu ładunków, a transport lotniczy,

przyspieszając podróże, spowodował wzrost mobilności

ludzi w skali światowej.

Najważniejsze cechy

współczesnej globalizacji

Współczesna globalizacja ma też cechy, których nazwy zaczynają się od

przedrostka

„de-”, oznaczającego w tym przypadku przeciwieństwo, zaprzeczenie,

pozbawienie (jakiejś właściwości). Są to m.in.:

a) delokalizacja produkcji, czyli przenoszenie części, a nawet całości

działalności gospodarczej tam, gdzie się to w danym okresie najbardziej

opłaca, czego ostatnio najżywiej rozwijającą się formą jest offshoring;

b) denacjonalizacja produktów, zwłaszcza dóbr inwestycyjnych i dóbr

konsumpcyjnych trwałego użytku, tzn. pozbawienie ich jednoznacznych

znamion narodowych, bo np. stolik opatrzony napisami: Made in China,

Design and Quality IKEA of Sweden (przykład prawdziwy) to stolik

szwedzki, czy chiński? Obecnie często produkty wytwarzane w jednym

kraju opierają się na zagranicznej technologii i wzornictwie

i sprzedawane są pod zagraniczną marką, a surowce i podzespoły

potrzebne do ich wykonania mogą pochodzić z wielu krajów;

c) dematerializacja produkcji, czyli spadek znaczenia w procesach

produkcyjnych czynników i produktów materialnych, takich jak surowce

czy maszyny, a wzrost znaczenia czynników niematerialnych: wiedzy

naukowej, informacji, reklamy, usług finansowych itp.

Najważniejsze cechy

współczesnej globalizacji

Ostatnią cechą globalizacji, na którą trzeba zwrócić uwagę jest jej antynomiczny (lub

dialektyczny),

tzn. łączący przeciwieństwa charakter. Paradoksalnie bowiem zaobserwować można

obecnie współwystępowanie następujących przeciwstawnych procesów, np.:

a) globalizacji towarzyszy regionalizacja gospodarki światowej – najsilniej wzmacniają
się współzależności w ramach poszczególnych regionów świata;
b) globalizacji towarzyszy fragmentaryzacja świata, czyli jego podział na coraz większą
liczbę organizmów politycznych – istnieje w tej chwili prawie 200 formalnie niepodległych
państw, ale w ich ramach coraz liczniejsze regiony lub grupy etniczne domagają się prawa
do samostanowienia, a przynajmniej autonomii;
c) integracji, rozumianej jako nasilanie się współzależności, towarzyszy

dezintegracja

społeczeństw poszczególnych krajów – niektóre grupy społeczne podlegają

marginalizacji,

tzn. pozostają na marginesie przemian cywilizacyjnych (np. w Polsce dotyczy to byłych

pracowników PGR-ów);

d) homogenizacji (lub inaczej: uniformizacji), czyli ujednolicaniu kultury, wzorców
konsumpcji, stylów życia w skali świata, towarzyszy ich heterogenizacja

(dyferencjacja),

czyli rosnące zróżnicowanie.

Najważniejsze cechy

współczesnej globalizacji

Na koniec jeszcze jedna cecha współczesnej globalizacji, którą widać przy

porównaniu zachodzących jednocześnie procesów globalizacji i

regionalnej integracji gospodarczej.

Niewątpliwie procesy globalizacji i regionalnej integracji wykazują

pewne podobieństwo:

jedne i drugie oznaczają poszerzenie i pogłębienie powiązań

gospodarczych w skali międzynarodowej.

Ponadto narastanie tendencji globalizacyjnych uważane jest za jeden z

czynników przyspieszających procesy integracji. Ale poza tym

występują między nimi różnice:

a) procesy integracji obejmują poszczególne regiony świata (ich zakres jest

zatem terytorialnie

ograniczony), natomiast globalizacja obejmuje wszystkie regiony,
b) poszczególne procesy integracji są kształtowane przez państwa

tworzące dane ugrupowanie integracyjne, które określają cele

integracyjne, podczas gdy globalizacja nie zmierza do realizacji jakichś z

góry określonych celów, jest bardziej żywiołowa niż kierowana – mimo

istnienia bardzo licznych organizacji międzynarodowych, które próbują

sprawować tzw. global governance, czyli zarządzać „problemami

wspólnymi dla całej ludzkości”.

Główne stanowiska w sporze

o globalizację

Proces globalizacji wywołuje wiele kontrowersji. Przejawiają się one

nie tylko w debatach naukowych czy publicystyce społeczno-

gospodarczej, ale też w gwałtownych nieraz protestach

społecznych.

Kontrowersje dotyczą m.in. takich kwestii, jak:
a) czy w ogóle można zaobserwować występowanie procesu

globalizacji,

b) na ile współczesna globalizacja stanowi nowy etap w historii

świata,

c) jakie czynniki sprawcze wywołały globalizację, i czy jest to bardziej

żywiołowy proces, czy raczej rezultat świadomych działań,

d) jak zmienia się rola państwa w warunkach postępującej

globalizacji,

e) jakie są korzyści i koszty globalizacji oraz które z nich przeważają

z punktu widzenia poszczególnych krajów i grup społecznych.

Główne stanowiska w sporze

o globalizację

Główne stanowiska w sporze

o globalizację

Globaliści, czyli entuzjaści globalizacji:
a) sądzą, że współczesna globalizacja wyznacza nowy etap w historii

świata – wskutek ekspansji rozwiązań rynkowych i postępu
technicznego nigdy wcześniej gospodarka światowa nie była tak
zintegrowana jak obecnie;

b) uważają, że państwa narodowe tracą część swej suwerenności i nie

są też
w stanie realizować w pełnym zakresie dotychczasowych funkcji,
gdyż gospodarki w coraz większym stopniu włączone są w globalne
powiązania gospodarcze;

c) podkreślają korzyści, jakie wynikają z globalizacji: konsumenci mają

większą ofertę produktów, natomiast producenci – większe
potencjalne rynki, a także lepszy dostęp do kapitału i technologii,
czego sumarycznym efektem jest zwiększenie efektywności alokacji
czynników produkcji, szybszy wzrost gospodarczy i wyższy poziom
dobrobytu.

Główne stanowiska w sporze

o globalizację

Umiarkowani zwolennicy globalizacji:
a) podobnie jak globaliści twierdzą, że współczesna globalizacja różni się

zakresem oraz głębokością powiązań od poprzednich i wyznacza nowy
etap w historii świata;

b) ich zdaniem globalizacja jest skutkiem nie tylko postępu technicznego

i ekspansji rozwiązań rynkowych, ale też decyzji władz poszczególnych
państw, które zliberalizowały swe gospodarki i powiązania z zagranicą;
przyznają jednak, że państwa tracą część możliwości suwerennego
działania ze względu na funkcjonowanie organizacji międzynarodowych
i innych podmiotów działających w skali globalnej, głównie korporacji
transnarodowych;

c) sądzą, iż globalizacja zarówno przynosi korzyści, jak i rodzi koszty, a

jednym
z nich jest nowy podział świata na centra i zmarginalizowane peryferie,
przy czym marginalizacji ulegają nie tylko całe kraje, ale i pewne grupy
społeczne w krajach zaliczanych do centrów gospodarki światowej.

Główne stanowiska w sporze

o globalizację

Alterglobaliści (dawniej: antyglobaliści), tzn. krytycy globalizacji w jej obecnej

formie:

a) tak jak globaliści twierdzą, iż współczesna globalizacja wyznacza nowy etap

w historii świata, a państwa narodowe tracą część swej suwerenności i nie
są
w stanie realizować w pełnym zakresie dotychczasowych funkcji, ale
w odróżnieniu od globalistów

b) podkreślają społeczne koszty globalizacji: wzrost konkurencji w skali

globalnej niszczy miejsca pracy, a upowszechnianie wzorców kultury
masowej powoduje upadek tradycyjnych wartości i załamanie solidarności
społecznej; ponieważ państwo nie może utrzymać dotychczasowego
poziomu osłony socjalnej, zwiększają się nierówności społeczne, zarówno w
skali światowej, jak i
w poszczególnych krajach (marginalizacja części ludności świata);

c) w większości uważają, że choć globalizacja jest procesem nieodwracalnym,

to wynikające z niej korzyści winny być dzielone bardziej sprawiedliwie.

Główne stanowiska w sporze

o globalizację

Globalsceptycy to osoby sceptyczne nastawione do samego faktu

występowania globalizacji. Ich poglądy różnią się zdecydowanie
od pozostałych, wyżej przedstawionych, gdyż:

a) uważają, że opinie o globalizacji są mocno przesadzone: nie

można mówić
o jakimś nowym etapie w historii świata, a od globalizacji
silniejsze są procesy regionalizacji gospodarki światowej;
wyraźniej widoczna od globalizacji jest też trójbiegunowość
gospodarki światowej (trzy dominujące centra – Unia
Europejska, USA i Japonia – tworzą tzw. Triadę);

b) w związku z tym, że opinie na temat postępów globalizacji są

przesadzone, twierdzą, iż nie nastąpiło na razie istotne
ograniczenie suwerenności państwa i jest ono nadal głównym
podmiotem, określającym sposób funkcjonowania gospodarki
danego kraju.