Antropologiczne

podstawy wychowania

Człowiek rodzi się jako istota

słabo wyposażona od strony

biologicznej. Współczesny

rozwój nauk biologicznych i

porównawcze analizy różnych

form życia z życiem i rozwojem

człowieka pozwalają na

wysnucie wielu stwierdzeń

wskazujących na wewnętrzną

konieczność wychowania

człowieka:

Antropologiczne podstawy

wychowania (c.d.)

•

1) ubóstwo instynktów (N. Tinbergen). Znane jest

stwierdzenie zoologa niderlandzkiego Nikolasa

Tinbergena o człowieku jako „istocie o

zredukowanych instynktach”. Życie zwierząt jest

regulowane przez instynkty (odziedziczone

mechanizmy zachowań). U człowieka istnieją one

jedynie w formie szczątkowej i mogą być

określone jedynie jako instynktopodobne (np.

instynkt ssania). Ubóstwo instynktów umożliwia

jednak wielką zdolność uczenia się i wychowania.

Gdyby cele działania człowieka były wpisane w

instynkty, człowiek nie potrzebowałby

wychowania, byłoby ono nawet niemożliwe;

Antropologiczne podstawy

wychowania (c.d.)

•

2) brak wrodzonej specjalizacji (A. Gehlen).

Filozof i socjolog Arnold Gehlen (1904-1976)

podkreśla u człowieka fakt „braku wrodzonej

specjalizacji”. Zwierzęta rodzą się z organicznie

wpisaną specjalizacją, którą potrafią przejawiać

nawet żyjąc i wzrastając wśród innych gatunków

istot żywych. Taka specjalizacja pozwala

zwierzętom podejmować zachowania zawsze

właściwe dla ich gatunku i sposobu życia (np.

sposób gromadzenia zapasów przez wiewiórki).

U człowieka możemy mówić jedynie o

specjalizacji w myśleniu (homo sapiens)

Antropologiczne podstawy

wychowania (c.d.)

•

3) zbyt wczesne urodziny (A. Portmann). A.
Portmann jest twórcą stwierdzenia o „zbyt
wczesnych urodzinach człowieka”, który
rodząc się nie jest przygotowany do
autonomicznego życia, jak np. małpy czy
konie. Ciąża u ludzi nie jest dostatecznie
długa i dlatego człowiek rodząc się od strony
fizjologicznej jest niedojrzały do urodzenia –
otwiera to jednak przed nim ogromną szansę
uczenia się i odbierania całej gamy bodźców
zewnętrznych

Antropologiczne podstawy

wychowania (c.d.)

•

4) antropologia społeczna i
kulturowa. Także badania w zakresie
antropologii społecznej i kulturowej,
wskazując na człowieka jako istotę
społeczno-kulturalną, jednocześnie
podkreślają potrzebę uczenia się
zastanej kultury oraz norm i zasad
życia społecznego

Antropologiczne podstawy

wychowania (c.d.)

•

5) antropologia filozoficzna. Również
od strony antropologii filozoficznej
upatruje się możliwości i
wewnętrznych przyczyn rozwoju i
wychowania w tym, że człowiek jest
istotą niedoskonałą i potencjalną,
która wymaga pomocy i wychowania,
aby zaktualizować swoje
człowieczeństwo;

Antropologiczne podstawy

wychowania (c.d.)

•

6) antropologia teologiczna. Mówi o
tym także antropologia teologiczna,
wskazując na istniejącą w człowieku
dysharmonię, tłumaczoną faktem
grzechu pierworodnego.

Co mogłoby się stać z

człowiekiem, gdyby

wychowania zabrakło, lub

gdyby było ono wadliwe?

•

Człowiek byłby zagrożony w swoim
człowieczeństwie;

•

Rozwój człowieka byłby poważnie
zagrożony;

•

Człowiek nie potrafiłby nawet przyjmować
postawy wyprostowanej (anthropos –
istota wyprostowana, stojąca, patrząca
prosto).

Co mogłoby się stać z

człowiekiem, gdyby

wychowania zabrakło?

•

W końcu lutego 2008 r. w Rosji

pracownicy socjalni odnaleźli

siedmioletniego chłopca, który nie

potrafił mówić. Dziecko kwiliło tylko i

wydawało dźwięki podobne do tych,

jakie wyśpiewywały ptaki w

wolierach otaczających miejsce, w

którym żyło. Chłopczyk próbował też

latać, machając rączkami. Informację

tę podał brytyjski portal Telegraph.

Co mogłoby się stać z

człowiekiem, gdyby

wychowania zabrakło?

•

Mały Rosjanin był przetrzymywany wśród ptaków

przez rodzoną matkę, która nigdy nie powiedziała

do niego ani jednego słowa. Przynosiła mu tylko

jedzenie.

•

Nie był to pierwszy tego rodzaju przypadek na

terenie Federacji Rosyjskiej - dwa lata temu w

mieście Stawropol odnaleziono chłopaka, który

żył wśród wilków. Milicja ujęła go po

kilkugodzinnym pościgu. Dziecko biegało na

czworakach, nie mówiło, zachowywało się jak

wilk.

Co mogłoby się stać z

człowiekiem, gdyby

wychowania zabrakło?

•

Najczęściej porzuconymi dziećmi
opiekują się psy.

•

W 2005 roku na przedmieściu Nairobi
dwaj chłopcy znaleźli noworodka,
którym opiekowała się suczka jednego z
nich.

•

Zwierzę dołączyło po prostu ludzkie
dziecko do swojego potomstwa i karmiło
je mlekiem - jakby to był szczeniak.

Co mogłoby się stać z

człowiekiem, gdyby

wychowania zabrakło?

•

Kiedy suce chciano odebrać dziecko,
pogryzła ludzi, warczała i broniła dostępu
do swojego "szczenięcia".

•

W sprawie kenijskiego noworodka wszczęto
śledztwo.

•

Ustalono, że dziecko to dziewczynka
wyrzucona na śmietnik w czarnej foliowej
torbie. Suka wydobyła ją z torby,
przetransportowała przez ulicę i położyła
obok swoich szczeniąt.

Co mogłoby się stać z

człowiekiem, gdyby

wychowania zabrakło?

•

Jeszcze bardziej kuriozalna sytuacja

wydarzyła się w Chile siedem lat temu.

Policjanci złapali tam 11-letniego

chłopca, który żył w stadzie psów.

Rzecz miała miejsce w mieście

Talcahuano na południu kraju.

•

Chłopak biegał za sforą zdziczałych

psów, polował z nimi i karmił się

mlekiem jednej z suk. Uważał, że jest

psem, i unikał ludzi.

•

Policjanci, którzy ruszyli za nim w
pościg, musieli wyłowić dziecko z
wody.

•

Chłopak bowiem przerażony pogonią
skoczył do oceanu z wysokiego
klifowego brzegu.

•

Kiedy go schwytano, gryzł i usiłował
się wyrwać. Został oddany pod
opiekę jednego z domów dziecka.

Co mogłoby się stać z

człowiekiem, gdyby

wychowania zabrakło?

•

W 1990 roku węgierska policja odnalazła
chłopca imieniem Berci, który
wychowywał się wśród psów
podwórzowych. Rodzice odrzucili dziecko
i zamknęli je wraz ze zwierzętami na
ogrodzonym terenie.

•

Karmiono je razem z innymi psami, Berci
pił wodę prosto z miski i jadł z ziemi.
Biegał na czworakach. Nie potrafił mówić.

Co mogłoby się stać z

człowiekiem, gdyby

wychowania zabrakło?

•

Podobny przypadek miał miejsce w RPA w
tym samym roku, nieopodal miasteczka
Springs. Tam z kolei oddano na
wychowanie psom dwulatka.

•

Dziecko zachowywało się jak pełnoprawny
członek stada, było o wiele sprawniejsze
fizycznie niż dzieci w tym samym wieku
wychowywane wśród ludzi, walczyło o
dostęp do mleka z innymi szczeniakami i
sprawnie biegało na czterech kończynach.

Co mogłoby się stać z

człowiekiem, gdyby

wychowania zabrakło?

•

. W gęsto zaludnionych Indiach, gdzie
chłopskie chaty stoją obok zwartej ściany
dżungli lub na skraju wielkich trawiastych
równin, przypadki przenikania się światów
ludzkiego i zwierzęcego są bardzo częste.

•

Opisany przez Kiplinga w Księdze dżungli
Mowgli nie jest wymysłem pisarskiej
wyobraźni wielkiego znawcy Indii, ale opisem
jednego z setek przypadków, gdy dzieci
wychowywane są przez czworonożne istoty.

Co mogłoby się stać z

człowiekiem, gdyby

wychowania zabrakło?

•

Do najsłynniejszych należało odnalezienie w
1972 roku dwóch dziewczynek Amali i Kamali
żyjących w stadzie wilków. Dziewczynki
zostały zabrane do sierocińca i tam poddano
je próbie resocjalizacji. Jedna z nich zmarła w
dzieciństwie, a druga dożyła zaledwie 17 lat.
Losy prawdziwego Mowgliego byłyby więc o
wiele bardziej dramatyczne niż historia,
którą opisał Kipling, i absolutnie nie
nadawałyby się do czytania dzieciom.

Co mogłoby się stać z

człowiekiem, gdyby

wychowania zabrakło?

•

W Indiach zdarzały się przypadki
wychowywania dzieci przez niedźwiedzicę i
tygrysicę.

•

Kiedy tej ostatniej odebrano małego
chłopca, którego karmiła, zwierzę wracało
do wioski, gdzie znajdowało się jej
"dziecko", budząc strach mieszkańców.

•

Pewnego dnia wynajęto myśliwego, który
zastrzelił tygrysicę. Chłopczyk zmarł
wkrótce potem.

Co mogłoby się stać z

człowiekiem, gdyby

wychowania zabrakło?

•

W 1910 r. misjonarz anglikański –
Tome SINGH znalazł w lasach
indyjskich na swojej drodze do kolejnej
misji dwójkę dzieci wychowywanych
przez wilki. „Dzieci te biegały na
czworaka, z największym apetytem –
jak zanotował to w swoim Dzienniku –
zajadały się surowym mięsem, spały w
dzień, krążyły w nocy”.

Co mogłoby się stać z

człowiekiem, gdyby

wychowania zabrakło?

•

Ludzie skazani przez swoich bliskich na życie wśród

zwierząt stanowią niemały odsetek wszystkich

przypadków ludzi-zwierząt rejestrowanych na

świecie.

•

Nieznane są motywy, jakimi kierują się rodzice

pozostawiający swe rodzone dzieci na pastwę

dzikich zwierząt.

•

Prawdopodobnie chodzi o to, by dzieci zginęły.

Jeszcze trudniej zrozumieć rodziców, którzy trzymają

je w zamknięciu, podsyłając im do towarzystwa

jedynie czworonogi lub ptaki. Potworność takich

zachowań jest paraliżująca i niezrozumiała.

•

Zaskakujące jest to, że odnalezione przez

ludzi "dzikie dzieci" przeważnie nie

potrafią przystosować się do swojego,

wydawałoby się, naturalnego środowiska,

że stworzenia urodzone jako ludzie, a

wychowane wśród zwierząt od samego

początku odrzucają swą "przyrodzoną"

naturę. Nie potrafią odnaleźć się w świecie

ludzi, nie potrafią nauczyć się niczego

poza kilkoma prostymi komunikatami i

odruchami fizjologicznymi. Ich prawdziwe

życie to życie wśród zwierząt. Jeśli nie uda

im się powrócić do lasu lub na sawannę,

po prostu umierają.

Antropologiczne podstawy

wychowania (c.d.)

•

Tak więc fakt niedoboru i braków w
człowieku stanowi jednocześnie
podstawę jego rozwoju, a że jest on
zarazem bytem potencjalnym, jego
pełny rozwój jest ciągle rozpostarty
między możliwością siebie i sobą
realnym. Jest to stan napięcia, który
wyzwala pewien ukierunkowany
proces rozwoju z samego siebie.

Pesymizm – optymizm i

realizm pedagogiczny

•

Nadmierne podkreślanie tej przyczyny rozwoju

i przypisywanie jej decydującej roli prowadzi

do błędnego stanowiska tzw. pesymizmu

pedagogicznego. Z tym stanowiskiem wiąże

się przekonanie, że wychowanek wszystko już

ma i nie musimy go niczym obdarzać ani

niczego mu dodawać (J. A. Komenský). Tego

rodzaju postawa charakteryzowała często

ludowe przekonania o sile dziedziczenia, jak

również – zwłaszcza w niektórych odmianach

protestantyzmu – radykalnie podkreślała tzw.

predestynację (przeznaczenie człowieka)

Pesymizm – optymizm i

realizm pedagogiczny

•

Innego rodzaju opcję ukazują ujęcia
wychowania podkreślające fakt
działania z zewnątrz na wychowanka.
Tego rodzaju opcja zaznaczała się
zwłaszcza w okresach szczególnego
zainteresowania problematyką
pedagogiczną i rozwoju badań
pedagogicznych. Mamy tego wymowny
przykład w okresie Oświecenia.

Pesymizm – optymizm i

realizm pedagogiczny

•

Jest to stanowisko często wręcz

naiwnie upatrujące ogromnej

skuteczności wychowania i jego

znaczenia dla rozwoju człowieka i

ludzkości.

•

Tego rodzaju optymizm pedagogiczny

znajdujemy m.in. już u Sokratesa

(teoria tzw. intelektualizmu

etycznego, utrzymująca, że cnoty

można się nauczyć tak, jak

rzemiosła),

Pesymizm – optymizm i

realizm pedagogiczny

•

Realizm pedagogiczny charakteryzuje

wiele współczesnych teorii wychowania,

w tym także chrześcijańskie podejście do

problemu przyczyn, struktury i

skuteczności procesu wychowania.

•

W sposób szczególny związanie oby

przyczyn wychowania (wewnętrznej i

zewnętrznej) dokonuje się w ramach

związku człowieka ze społeczeństwem i

w związku z jego nie tylko indywidualną,

ale także społeczną naturą.

Pesymizm – optymizm i

realizm pedagogiczny

•

Przyjście Chrystusa zaznaczyło się decydującą

zmianą spojrzenia na ten problem. Nauczanie

Chrystusa wskazywało, iż nic nie pozostaje

ukryte przed Ojcem niebieskim, wskazuje na

karę i nagrodę dla człowieka odpowiednio do

jego wolnych czynów.

•

Nauczanie Apostołów, a zwłaszcza św. Pawła,

rozszerzyło tę koncepcję na ówczesny świat.

Pisma Ojców Kościoła i teologów średniowiecza

wskazując na wolność człowieka, zauważają

także moment konieczności i nieodzowności w

życiu ludzkim.

pojęcia:

formacja

wychowanie

•

W pedagogice europejskiej, szczególną rolę

przypisujemy zwykle dwu podstawowym

kategoriom:

•

1) edukacji – rozumianej w sensie

wychowania, oraz

•

2) formacji – rozumianej współcześnie jako

kształcenie i szerzenie oświaty, lub jako

kształtowanie, czy też właśnie formowanie.

•

Oba pojęcia, ze swoją długą historią

przypominającą dawną tradycję, pełniły i

nadal pełnią istotną rolę w myśli

pedagogicznej o inspiracji chrześcijańskiej

FORMACJA I WYCHOWANIE

•

1) pojęcie formacja (niemieckie Bildung,

rosyjskie obrazovanije) i jego historyczny

rozwój. Pojęcie formacja, występuje bardzo

często również w naszym języku

pedagogicznym. W językach naszych

sąsiadów posiada swoje bardzo istotne w

tradycji myśli pedagogicznej odpowiedniki w

pojęciu оброзование (obrazovanije) i die

Bildung. Ich genezę wyprowadza się z języka

biblijnego, z opisu stworzenia człowieka na

„obraz Boży i Jego podobieństwo” w Księdze

Rodzaju (Rdz 1, 26-27).

FORMACJA I WYCHOWANIE

•

Pojęcie formacja było zwykle łączone z pracą

rzemieślników, szczególnie z rękodzielnictwem

garncarzy, i oznaczało formowanie naczyń z gliny.

•

W tym znaczeniu „formowanie człowieka przez

Stwórcę” zostało użyte również w Starym

Testamencie, następnie zaś zostało podjęte przez

Ojców Kościoła (czy też w ogóle pisarzy

teologicznych pierwszych wieków) oraz w

pismach mistyków (zwłaszcza w średniowieczu)[,

mówiących o formowaniu człowieka na „obraz

Boży”. Szczególnie zaznacza się w tym względzie

mistyka włoska i niemiecka w XIV wieku.

FORMACJA I WYCHOWANIE

•

W pismach teologicznych mistyków

pojęcie formacja jest używane jako

„terminus technicus”, inaczej jako

„theologumenon” („miejsce

teologiczne”), które objawia doktrynę

o człowieku pojętym jako „imago Dei”

(„obraz Boży”). W konsekwencji

„formacja” zaczyna być pojmowana

jako dążenie do „upodobnienia się do

Boga” (Bildung als Gottesbildlichkeit

FORMACJA I WYCHOWANIE

•

W sposób szczególny tę linię tradycji mistyki
średniowiecznej i nadawane przez nią
znaczenie pojęciu formacja, badał H.-G.
Gadamer. Stwierdza on m.in.: „Droga, jaką
przebyło pojęcie «formacja», przywołuje na
pamięć odległą tradycję mistyki, według
której człowiek otrzymał wyciśnięty na jego
duszy obraz Boga, na podobieństwo którego
został stworzony, który nosi w swojej duszy i
który powinien zrekonstruować w samym
sobie"