Podmioty prawa
Podmioty prawa
Podmiotem prawa jest osoba lub
odpowiednio zorganizowana grupa osób,
która może być nosicielem różnego
rodzaju praw i obowiązków.
- Różne rodzaje podmiotów prawa wg norm
poszczególnych gałęzi prawa (np. w prawie
międzynarodowym - państwa,
konstytucyjnym - obywatel, cywilnym –
osoba fizyczna)
Zdolność prawna
Zdolność prawna
Zdolność prawna to zdolność do bycia podmiotem praw i
obowiązków prawnych. Zdolność prawna jest atrybutem podmiotów
prawa:
osób fizycznych, którym służy od urodzenia (art. 8 Kodeksu
cywilnego);
Skarbu Państwa (art. 33 Kodeksu cywilnego);
osób prawnych, którym jako jednostkom organizacyjnym, przepisy
szczególne przyznają tę zdolność (art. 33 Kodeksu cywilnego)
szczególnych kategorii jednostek organizacyjnych niebędących
osobami prawnymi, którym w ograniczonym zakresie ten atrybut
nadają przepisy szczególne (art. 33
1
Kodeksu cywilnego) (spółka
jawna spółka, partnerska, spółka komandytowa, spółka
komandytowo-akcyjna, wspólnota mieszkaniowa, stowarzyszenie
zwykłe, spółka akcyjna w organizacji).
Zdolność prawna jest na gruncie polskiego prawa niestopniowalna
(podmiot posiada podmiotowość albo jej nie posiada)
> We współczesnych systemach prawnych przyjmuje się, że każdy
człowiek od chwili urodzenia do śmierci posiada zdolność prawną
(także w niektórych przypadkach nasciturus)
Zakres, w jakim można z niej korzystać, definiuje osobny
atrybut podmiotu prawa - zdolność do czynności prawnych.
Zdolność do czynności
Zdolność do czynności
prawnych
prawnych
Zdolność do czynności prawnych – zdolność do dokonywania szczególnego rodzaju czynności
konwencjonalnych, przez które można nabyć lub utracić określone prawa i obowiązki (zdolność do
dokonywania we własnym imieniu czynności prawnych, czyli do przyjmowania i składania oświadczeń woli
mających na celu wywołanie powstania, zmiany lub ustania stosunku prawnego/zdolność do samodzielnego
kształtowania swojej sytuacji prawnej (nabywania praw i zaciągania zobowiązań).
Zdolność do czynności prawnych jest szczegółowo uregulowana przez przepisy części ogólnej Kodeksu
cywilnego.
Stopniowanie zdolności do czynności prawnych
Zdolność do czynności prawnych może być pełna albo ograniczona, można jej również nie mieć w ogóle.
Pełną zdolność do czynności prawnych mają pełnoletnie osoby fizyczne (a więc nie wszystkie osoby fizyczne ją
mają - odmiennie niż zdolność prawną, którą ma każda osoba fizyczna) oraz wszystkie osoby prawne.
>
Co do zasady (art. 10 par. 1 k.c.) osoba fizyczna uzyskuje pełnoletniość ukończywszy 18 lat (w świetle art. 10
par. 2 k.c. - małoletni przez zawarcie małżeństwa uzyskuje pełnoletniość, której nie traci w razie unieważnienia
małżeństwa)
Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby małoletnie, które ukończyły 13 lat oraz osoby
ubezwłasnowolnione częściowo, a także osoby, w stosunku do których obowiązuje postanowienie o
ustanowieniu doradcy tymczasowego, wydane przez sąd w trakcie postępowania o ubezwłasnowolnienie.
Zgodnie z polskim prawem zdolności do czynności prawnych nie mają osoby fizyczne, które nie ukończyły 13
lat oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie.
Następstwa braku bądź ograniczenia zdolności do czynności prawnych
Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych, jest (co do zasady)
nieważna.
Zasadniczo do ważności umowy, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga
zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego. Wyjątkami
są:
umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego,
czynności prawne dotyczące przedmiotów majątkowych oddanych osobie o ograniczonej zdolności do
czynności prawnych przez przedstawiciela ustawowego do swobodnego używania - wyjątek stanowią czynności
prawne, do których dokonania według ustawy nie wystarcza zgoda przedstawiciela ustawowego,
czynności prawne, przez które osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych rozporządza swoim
zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów postanowi inaczej.
Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela ustawowego nawiązać
stosunek pracy oraz dokonywać czynności prawnych dotyczących tego stosunku. Jednakże gdy stosunek pracy
sprzeciwia się dobru tej osoby, przedstawiciel ustawowy za zgodą sądu opiekuńczego może stosunek pracy
rozwiązać (art. 22 par. 3 kodeksu pracy).
USTAWA
USTAWA
z dnia 23 kwietnia 1964 r.
z dnia 23 kwietnia 1964 r.
KODEKS CYWILNY
KODEKS CYWILNY
Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych
Art. 8. § 1. Każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną.
§ 2. (skreślony).
Art. 9. W razie urodzenia się dziecka domniemywa się, że przyszło ono na świat żywe.
Art. 10. § 1. Pełnoletnim jest, kto ukończył lat osiemnaście.
§ 2. Przez zawarcie małżeństwa małoletni uzyskuje pełnoletność. Nie traci jej w razie unieważnienia
małżeństwa.
Art. 11. Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletności.
Art. 12. Nie mają zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły lat trzynastu, oraz osoby
ubezwłasnowolnione całkowicie.
Art. 13. § 1. Osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli
wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w
szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.
§ 2. Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą
rodzicielską.
Art. 14. § 1. Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych, jest
nieważna.
§ 2. Jednakże gdy osoba niezdolna do czynności prawnych zawarła umowę należącą do umów powszechnie
zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, umowa taka staje się ważna z chwilą jej
wykonania, chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych.
USTAWA
USTAWA
z dnia 23 kwietnia 1964 r.
z dnia 23 kwietnia 1964 r.
KODEKS CYWILNY
KODEKS CYWILNY
Art. 15. Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają małoletni, którzy ukończyli lat trzynaście, oraz osoby
ubezwłasnowolnione częściowo.
Art. 16. § 1. Osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej,
niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii,
jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej
spraw.
§ 2. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę.
Art. 17. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do ważności czynności prawnej, przez którą osoba
ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna
jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego.
Art. 18. § 1. Ważność umowy, która została zawarta przez osobę ograniczoną w zdolności do czynności prawnych
bez wymaganej zgody przedstawiciela ustawowego, zależy od potwierdzenia umowy przez tego przedstawiciela.
§ 2. Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może sama potwierdzić umowę po uzyskaniu pełnej
zdolności do czynności prawnych.
§ 3. Strona, która zawarła umowę z osobą ograniczoną w zdolności do czynności prawnych, nie może powoływać
się na brak zgody jej przedstawiciela ustawowego. Może jednak wyznaczyć temu przedstawicielowi odpowiedni
termin do potwierdzenia umowy; staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu.
Art. 19. Jeżeli osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych dokonała sama jednostronnej czynności
prawnej, do której ustawa wymaga zgody przedstawiciela ustawowego, czynność jest nieważna.
Art. 20. Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela ustawowego
zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego.
Art. 21. Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela ustawowego
rozporządzać swoim zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów inaczej postanowi.
Art. 22. Jeżeli przedstawiciel ustawowy osoby ograniczonej w zdolności do czynności prawnych oddał jej określone
przedmioty majątkowe do swobodnego użytku, osoba ta uzyskuje pełną zdolność w zakresie czynności prawnych,
które tych przedmiotów dotyczą. Wyjątek stanowią czynności prawne, do których dokonania nie wystarcza według
ustawy zgoda przedstawiciela ustawowego.
Pojęcie osoby prawnej
Pojęcie osoby prawnej
Osobami prawnymi są jednostki
organizacyjne konstruowane przez
normy prawne na wzór osób
fizycznych i wyposażone przez te
normy w zdolność prawną oraz w
zdolność do czynności prawnych.
sens społeczny – stworzenie kultury
oranizacyjnej dla aktywności grupy
ludzi, by umożliwić jej wykonywanie
określonych zadań i nabywanie praw,
zaciąganie zobowiązań, posiadanie
majątku oraz dysponowanie nim
Osoby prawne
Osoby prawne
Osoba prawna musi zostać skontruowana,
wykreowana przez normy prawne, które
określają
jej
powstanie,
strukturę
organizacyjną, sposób działania i jej
ustanie.
Osoba prawna musi posiadać nazwę,
siedzibę i organy, przez które działa
(organem osoby prawnej jest człowiek,
(np. dyrektor) lub zespół ludzi (zarząd
spółki), których nory prawne upoważniły
do działania w imieniu osoby prawnej –
oznacza to, że ich działania są uważane za
działania spółki)
Podziały osób prawnych
Podziały osób prawnych
Państwowe (np. przedsiębiorstwa
państwowe), komunalne (spółki
gminne), prywatne (spółdzielnie)
Gospodarcze (np. spółki),
niegospodarcze (np. fundacje,
szkoły wyższe, związki
zawodowe, partie polityczne)
Typu korporacyjnego, typu
fundacyjnego
Sposoby (tryby) powstawania osób
Sposoby (tryby) powstawania osób
prawnych
prawnych
1)
Erekcyjny – powołanie aktem władzy
państwowej (w drodze ustawy - uczelnia
wyższa – osobowość prawną uzyskują z
chwilą ich powołania ex lege)
2)
Koncesyjny – osoba prawna powstaje z
inicjatywy jej założycieli, potrzebne jest
jednak uzyskanie zezwolenia organu
państwa (np. zakłady ubezpieczeń, banki)
3)
Rejestracyjny – jednostka organizacyjna
uzyskuje osobowość prawną z chwilą
wpisania jej do właściwego rejestru (po
spełnieniu ustawowych kryteriów
formalnych – decyzja ta nie ma charakteru
uznaniowego) - spółki, partie polityczne,
spółdzielnie
Sposóby likwidacji osób
Sposóby likwidacji osób
prawnych
prawnych
W drodze decyzji kompetentnego
organu osoby prawnej (np.
walnego zgromadzenia)
W drodze decyzji organu państwa
cofającego zgodę na działalność
W drodze postępowania
upadłościowego
Osoby prawne w Polskim systemie
Osoby prawne w Polskim systemie
prawa
prawa
W Polsce kwestie wspólne dla wszystkich osób prawnych są regulowane przez kodeks cywilny, który też ustanawia jedną z tych osób, o specjalnym
statusie - Skarb Państwa. Inne kategorie osób prawnych są ustanawiane przez ustawy szczególne. Do najważniejszych z nich należą:
spółki kapitałowe (Kodeks spółek handlowych):
◦
spółka akcyjna,
◦
spółka z ograniczoną odpowiedzialnością,
spółdzielnia (Prawo spółdzielcze),
przedsiębiorstwo państwowe (ustawa o przedsiębiorstwach państwowych),
jednostki samorządu terytorialnego: gmina, powiat, województwo (ustawy o samorządzie gminnym, o samorządzie powiatowym i o samorządzie
województwa),
kościół i poszczególne jego jednostki organizacyjne - diecezje, parafie, organizacje kościelne itp. (ustawy regulujące status poszczególnych
wyznań),
wyższa uczelnia (Prawo o szkolnictwie wyższym),
fundacja (ustawa o fundacjach),
państwowa lub samorządowa instytucja kultury, (ustawa o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej),
jednostka badawczo-rozwojowa (ustawa o jednostkach badawczo-rozwojowych),
partia polityczna (ustawa o partiach politycznych),
stowarzyszenie rejestrowe (Prawo o stowarzyszeniach),
samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej (ustawa o zakładach opieki zdrowotnej),
związek zawodowy (ustawa o związkach zawodowych).
Istnieje wiele innych rodzajów osób prawnych, spośród których większość pojawiła się w polskim prawie cywilnym na fali gorączkowej legislacji
ostatnich lat. Mają one raczej marginalne znaczenie.
Osobami prawnymi nie są m.in.:
spółka cywilna,
spółki osobowe:
◦
spółka jawna,
◦
spółka partnerska,
◦
spółka komandytowa,
◦
spółka komandytowo-akcyjna,
stowarzyszenie zwykłe
wspólnota mieszkaniowa,
organy władzy państwowej z aparatami towarzyszącymi (z niektórymi wyjątkami, jak np. fundusze celowe, jednostki samorządu terytorialnego,
instytucje kultury),
oddział osoby prawnej,
niektóre z powyższych podmiotów posiadają pewne cechy osoby prawnej