Żywienie w chirurgii
mgr
Marzena Kowalska
•
Żywienie jest ściśle związane ze spożywaniem
i przyswajaniem pokarmu
Dietetyka wyróżnia diety:
zwyczajną - naturalną
alternatywną - świadoma rezygnacja z
niektórych pokarmów
leczniczą - z przyczyn zdrowotnych dokonano
celowej modyfikacji, najczęściej eliminacji
składników pokarmowych
doświadczalną - specjalnie skomponowane
pożywienie dla zwierząt i ludzi
Sposoby i metody żywienia
Enteralnie
• doustnie
• zgłębnik żołądkowy
• gastrostomia
• jejunostomia
Parenteralnie
• żyły obwodowe
• żyły centralne
Zalety
• Podtrzymuje
czynność
i strukturę jelita
• Zapobiega migracji
bakterii jelitowych
• Pobudza
wytwarzanie
hormonów jelitowych
• Zapobiega infekcjom
• Jest tanie
• Łatwe
Wady
• Gastrostomia
i jejunostomia jest
poważnym
okaleczeniem
pacjenta
• Kosztowne
• Wymaga starannego
obliczenia
zapotrzebowania na
składniki
• Wymaga
monitorowania
zgodnie ze
standardem
Powikłania
• Odżywianie przez
zgłębnik - odleżyny,
zapalenie błony
śluzowej nosa gardła
żołądka
• Możliwość
zachłyśnięcia
• Gastrostomia - bóle
brzucha wzdęcia
wymioty hiperglikemia
hipernatreia azotemia
• Zakrzepica wokół
cewnika
• Zaburzenia
metaboliczne
• Kwasica
• Skaza krwotoczna
hiperwitaminozy
• Niewydolność wątroby
nerek krążenia
• Zator powietrzny
Dieta Kleikowa
Jest dietą niefizjologiczną i nie powinno się jej
stosować dłużej niż przez 2-3 dni
Przeznaczona dla osób z ostrym nieżytem
żołądka, po zabiegach operacyjnych w obrębie
brzucha,
w gorączkach
Podaje się 3 razy dziennie
Dieta kleikowa rozszerzona - kasza, kompoty
przetarte owoce, soki owocowe, rozcieńczone,
galaretki, przetarte ziemniaki i marchew,
sucharki, herbata
Dieta żołądkowa
Jest to dieta ochronna z ograniczeniem substancji
zwiększających wydzielanie soku żołądkowego
- niewielkie objętościowo posiłki, ale często (5-6 razy)
- posiłki o stałej porze, w spokoju i powoli
- umiarkowana temperatura potraw
- unikanie potraw ciężkostrawnych i wzdymających
- nie smażyć lecz gotować, dusić lub piec w folii
- unikanie dużej ilości przypraw szczególnie ostrych
Dieta wątrobowa
• Stosowana przy schorzeniach
wątroby,
trzustki,
pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych
• Najważniejszym zaleceniem przy tej diecie jest
zakaz picia alkoholu i antykoncepcji
• Białkowo-węglowodanowa, bez przypraw
• Spożywa się 5 - 6 małych posiłków zamiast 3
dużych
• Bezwzględnie przestrzegać po usunięciu pęcherzyka
żółciowego - grozi żółtaczką miąższową, w ciąży
grozi cholestazą ciążową i obumarciem płodu,
w mononukleozie, wzw, marskości
Dieta cukrzycowa
• Określająca zalecenia dietetyczne, które
stanowią integralną, podstawową część
leczenia wszystkich osób chorych na cukrzycę
• Wątrobowa z wyłączeniem cukru
Żywienie enteralne
• Pokarm może być podawany do przewodu
pokarmowego różnymi sposobami i na różnych
jego poziomach
• Istotnym elementem żywienia enteralnego jest
rodzaj spożywanego pokarmu
• Przemysł farmaceutyczny produkuje wiele
gotowych do użytku diet płynnych
• Różnorodny skład pozwala na ich zastosowanie
u chorych, których potrzeby oraz możliwości
trawienia i wchłaniania składników pokarmowych
są znacznie upośledzone
Żywienie enteralne
• Diety te zwane dietami przemysłowymi, są
zwykle zbilansowane, co oznacza że dostarczają
wszystkie składniki odżywcze w optymalnych
proporcjach
• Metoda leczenia żywieniowego umożliwia
względnie normalne życie
• Żywienie przez przetoki odżywcze znalazło
również zastosowanie w leczeniu chorych z
chorobami neurologicznymi, którzy nie mogą
samodzielnie połykać pokarmu
Karmienie przez zgłębnik
• przygotować chorego do założenia zgłębnika
i wyjaśnić cel działania
• dobrać zgłębnik w zależności od czasu planowanego
żywienia i schematu,
• wybrać drogę i założyć zgłębnik do żywienia,ocenić
umiejscowienie zgłębnika żołądkowego,
• sprawdzić zaleganie żołądkowe przed każdym
karmieniem,
• ocenić temperaturę pokarmu przed karmieniem,
• płukać zgłębnik i zabezpieczyć zewnętrzny koniec
po każdym karmieniu,
Karmienie przez zgłębnik
• rozpoznać i zapobiegać powikłaniom żywienia, np.:
nietolerancji pokarmu, biegunce, odleżynie w miejscu
założenia zgłębnika, zmianom zapalnym w jamie
ustnej, zatkaniu zgłębnika
• rejestrować wypróżnienia chorego
• podawać leki do żywienia
• pielęgnować jamę ustną
• dokumentować działania związane z żywieniem,
• przechowywać mieszanki do żywienia,
• oceniać skuteczność żywienia - wygląd chorego,
skóra, śluzówki, masa ciała
Zgłębnik nosowo jelitowy
Gastrostomia
• Gastrostomia to wytworzenie przetoki
zewnętrznej, w celu sztucznego odżywiania z
ominięciem przełyku. otwór na brzuchu
prowadzący do żołądka, przez który wprowadza
się dren
• Można wykonać operacyjnie, lub obecnie
najczęściej - metodą endoskopową czyli przy
użyciu gastroskopu
• Metoda endoskopowa określana jest w skrócie
mianem – PEG od angielskiej nazwy:
PerEndoscopic Gastrostomy.
POWIKŁANIA
Mimo, że odsetek udanych zabiegów
wytworzenia gastrostomii przekracza 99%, a
śmiertelność jest bliska 0%, zdarzają się
rzadko powikłania typu:
1. Krwawienie wewnątrzbrzuszne
2. Perforacja (przedziurawienie) przewodu
pokarmowego
3. Zapalenie otrzewnej
4. Miejscowe zakażenie rany wokół otworu
gastrostomii, ustępujące po leczeniu.
WSKAZANIA
Powodem są najczęściej:
• schorzenia przełyku i otaczających go struktur
• zaburzenia połykania (dysfagia)
• schorzenia neurologiczne
WSKAZANIA
• Inaczej niż u pacjentów karmionych przez
zgłębnik nosowo-żołądkowy żywienie za
pomocą PEG pozwala na jednoczesne
prowadzenie rehabilitacji czynności połykania.
• Podawanie pokarmu przez PEG można
przerwać/zakończyć, jeżeli zostanie
przywrócona czynność połykania pozwalająca
na wystarczającą doustną podaż pokarmu bez
ryzyka powikłań.
Flocare zgłębnik
gastrostomijny
Mikrojejunostomia
• Cewnik wprowadzony przez powłoki do jelita
czczego, przez cewnik karmi się dojelitowo
mieszankami zrobionymi samodzielnie lub
gotowymi w zależności od potrzeb pacjenta, w
systemie kroplowym lub ciągłym
• Lepsze żywienie niż pozajelitowe.
Flocare Jejunokath
mikrojejunostomia
Pompa flocare 800
Wskazania
Założenie zestawu Flocare® Jejunokath jest
zalecane pacjentom wymagającym żywienia
dojelitowego po operacji jamy brzusznej.
Flocare Bengmark
jejunostomia
PRZECIWSKAZANIA
1. Poważne zaburzenia krzepnięcia krwi
2. Zapalenie otrzewnej lub rozsiew nowotworowy
w otrzewnej
3. Wodobrzusze
4. Interpozycja narządów jamy brzusznej
Utrudnione lub niebezpieczne w:
• chorobie Crohna,
• popromiennym zapaleniu jelit.
Opieka po zabiegu
• Jeżeli napięcie jest zbyt duże lub gdy jest
utrzymywane zbyt długo, istnieje
niebezpieczeństwo niedokrwienia tkanek, co
może skutkować powikłaniami gojenia się rany
oraz zwiększonym ryzykiem zakażenia
• Nie zaleca się utrzymywania nowo
wprowadzonego systemu PEG pod napięciem
przez pierwsze 24 godziny po zabiegu w celu
lepszej adaptacji ścian żołądka do ściany jamy
brzusznej
Opieka po zabiegu
• W celu osiągnięcia właściwej adaptacji
zewnętrzną płytkę mocującą należy
początkowo (przez noc) poddać bardzo
nieznacznemu pociąganiu, tak aby nie
spowodować przy tym napięcia tkanek
• Trzeba się upewnić, że po umieszczeniu
opatrunku przeciętego w kształcie litery Y pod
zewnętrzną płytką mocującą istnieje możliwość
przemieszczenia zgłębnika o przynajmniej 5
mm
Opieka po zabiegu
• Po okresie wstępnego gojenia rany opatrunki
można zmieniać co 2-3 dni
• Mycie wodą z mydłem jest dopuszczalne po
zagojeniu rany (1-2 tyg. od zabiegu)
• Przed myciem należy zawsze usunąć opatrunek,
a przed założeniem nowego - starannie osuszyć
zgłębnik
• Po podaniu pokarmu lub leków zgłębnik
przepłukuje się wodą pitną w objętości około 40
ml
Opieka po zabiegu
• Koniec zgłębnika należy czyścić codziennie
używając wody i małej szczotki.
• Do błędów często popełnianych w trakcie ŻD przez
zgłębnik, które mogą powodować u chorego uczucie
dyskomfortu, należą: zbyt raptowne zwiększanie
objętości podawanego dojelitowo pokarmu; podaż
nadmiernej objętości pokarmu naraz; podawanie
diety o zbyt wysokiej lub zbyt niskiej temperaturze;
niedostateczna podaż płynów; niedostateczna
podaż włóknika w diecie oraz stosowanie diet
nieodpowiednich dla danego chorego
Niedożywienie
Długotrwałe niedożywienie wpływa
negatywnie na stan zdrowia powodując
• stopniowy spadek masy ciała
• postępujące osłabienie
• obniżenie aktywności życiowej
• apatię
• opóźnioną rehabilitację
• gorsze gojenie ran
• brak odporności immunologicznej na zakażenia
Przyczyny niedożywienia
• Brak łaknienia - chorzy po udarach mózgowych
z zaburzeniami połykania, w chorobie Alzheimera,
Parkinsona, chorzy leżący, którzy nie są zdolni do
samodzielnego przyjmowania posiłków
• Choroby których następstwem jest utrudnione
gryzienie i połykanie pokarmów
• Zapalenie błony śluzowej jamy ustnej
• Duże ilości leków
• W związku ze zmianami zachodzącymi w
organizmie w procesie starzenia.
Zmiany fizjologiczne
• Mniejsze wydzielanie śliny
• Pogorszenie węchu
• Utrata zębów
• Pogorszenie wzroku i słuchu
• Mniejsze wydzielanie kwasu solnego i
enzymów trawiennych, zwolnienie perystaltyki
jelitowej
Wpływ na organizm
• Suchość w ustach i brak apetytu
• Gorsze odczuwanie smaku
• Problemy z rozdrabnianiem pokarmu
• Mniejsza przyjemność podczas jedzenia
• Gorsze trawienie i wchłanianie pokarmu
Rozpoznanie niedożywienia
Rozpoznawanie zaburzeń stanu odżywienia lub
zwiększonego ryzyka wystąpienia
niedożywienia przeprowadza się w oparciu o
• wywiad kliniczny
• socjalny
• dietetyczny
• badanie fizykalne
• pomiary antropometryczne
• badania laboratoryjne
Zalecenia
• U osób starszych istnieje większe
zapotrzebowanie na białko i witaminy ze
względu na gorsze wchłanianie
• Nadużywanie barbituranów i leków nasennych
powodują złe wchłanianie kwasu foliowego i
żelaza
• Wiele leków wpływa niekorzystnie na florę
bakteryjną jelit
Zalecenia
• Węglowodany powinny być spożywane pod
postacią przetworów zbóż najlepiej z drobnych
kasz, gotowane na sypko lub w formie kleików
(duża zawartość błonnika)
• Dieta powinna zawierać chude mięso,
wysokogatunkowe wędliny, ryby, gotowane
warzywa, owoce, mleko i jego przetwory
• Ogólnie zalecana jest dieta lekkostrawna
(potrawy powinny być gotowane w wodzie lub
pieczone w folii aluminiowej)
Zalecenia
• Planować 5-6 niezbyt obfitych posiłków w
ciągu dnia
• Powinny
być
one
urozmaicone
o
zdecydowanym smaku, wyraźnym zapachu i
kolorze,
z ograniczeniem soli, dania smaczne a nie
słone, miękkie lub rozdrobnione - w zależności
od potrzeb
Przeciwwskazania
• potrawy wędzone
• smażone
• odgrzewane
• odsmażane
Suplementy diety
• Nie zawsze jest możliwe poprawienie stanu
odżywienia dietą naturalną konieczne jest wtedy
uzupełnienie diety specjalnymi preparatami
odżywczymi
• Płynne suplementy diety, tabletki, kapsułki - w
małej objętości zawierają wszystkie niezbędne
składniki odżywcze, są w poręcznej formie
kartoników ze słomką, co dodatkowo ułatwia
stosowanie u osób starszych, które mają
problem z samodzielnym przygotowywaniem
posiłków np. po przebytych operacjach
Suplementy diety
• Nutridrink - 1 butelka 300 kcal
• Diasip
• Forticare
• Cubitan
• Nutrison - do zgłębnika, do stromii
• Diason - do zgłębnika, do stomii
Całkowite żywienie
pozajelitowe
Pełne żywienie pozajelitowe wdraża się u osób,
które są głodzone powyżej 10 dni.
Gdy głodzenie trwa >7-10 dni należy wdrożyć
żywienie pozajelitowe. Należy dostarczyć
odpowiednią ilość energii (kalorie + białko w
postaci aminokwasów).
Zapotrzebowanie musi być pokryte – 2000
kalorii
w tym 60g białka. Podaje się stężony roztwór
kalorii pod postacią węglowodanów i tłuszczy.
Całkowite żywienie
pozajelitowe
Wkłucie do dużej żyły centralnej – np. żyła
podobojczykowa.
Do żyły obwodowej podaje się tylko odżywianie
niepełne.
Pozwala utrzymać dobry lub poprawić
niedostateczny stan odżywienia u pacjentów
zwłaszcza chirurgicznych (operacje żołądka i
jelit), okresy nieprzytomności
Całkowite żywienie
pozajelitowe
Jest jałowe
Poprawia tolerancję chemio- i radioterapii
W leczeniu raka pęcherza moczowego, po
cystektomii - u pacjentów z zastępczym
pęcherzem jelitowym sposobem Camey -
Le\\\'Duc
Zadania pielęgniarki
• przygotować
chorego
do
wprowadzenia
cewnika do żyły głównej
• asystować lekarzowi przy kaniulacji żyły
głównej
• przechowywać mieszanki do żywienia
• dobrać i przygotować zestawy do żywienia
ściśle wg zlecenia lekarskiego
Zadania pielęgniarki
• podłączyć preparaty do żywienia,
• obsługiwać pompę infuzyjną,
• utrzymywać drożność cewnika,
• zabezpieczyć przewody infuzyjne stosowane
do żywienia w przypadku planowanego ich
rozłączenia,
• przestrzegać terminów i zasad pobierania
materiału do badań u chorego żywionego
pozajelitowo,
Zadania pielęgniarki
• rozpoznać i zapobiegać powikłaniom żywienia
np.
hipoglikemii,
hiperglikemii,
diurezie
osmotycznej, zakażeniu,
• podłączyć pompę infuzyjną do podaży leków,
np. insuliny,
• prowadzić bilans płynów u chorego żywionego
pozajelitowo,
• zmienić opatrunek w miejscu wprowadzenia
kaniuli do żyły,
Zadania pielęgniarki
• dokumentować przebieg żywienia,
• zapobiegać zakażeniom wewnątrzszpitalnym,
• pielęgnować
chorego
ze
szczególnym
zwróceniem uwagi na jamę ustną,
• zapobiegać
powikłaniom
wynikającym
z
ograniczenia aktywności ruchowej chorego,
• współuczestniczyć w rehabilitacji chorego
Organizacja oddziału
• Opracowane standardy
• Preparaty i sprzęt stosowany w żywieniu
pozajelitowym.
• Monitorowanie żywienia pozajelitowego.
• Standard żywienia pozajelitowego chorych
w wybranych stanach klinicznych.
• Zespół ds. żywienia pozajelitowego
• Dokumentacja żywienia pozajelitowego.
Wady CŻP
• stanowi agresywną ingerencję w metabolizm
człowieka i może prowadzić do poważnych
powikłań przede wszystkim mechanicznych,
metabolicznych i septycznych
• powikłania metaboliczne, do których zaliczamy:
hipo- lub hiperglikemię, kwasicę mleczanową,
mocznicę, hipo- lub hipermagnezemię,
niewydolność oddechową, niekwasiczą śpiączkę
hiperglikemiczną, hiperosmolarną
• powikłania te stanowią ryzyko zagrożenia życia
Powikłania
• mechaniczne - złamanie, skręcenie, pęknięcie,
wypadnięcie cewnika, zator powietrzny,
zakrzep
w cewniku lub żyle, przedziurawienie naczynia,
• septyczne wynikające z zakażenia cewnika,
aparatów do przetoczeń, podawanych płynów
• metaboliczne - zaburzenia homeostazy
obserwowane w czasie CŻP
All-in-One
•
system jednego pojemnika
•
ułatwia utrzymanie stałej prędkości wlewu
i jednoczesne podawanie wszystkich składników
żywienia, przez co zapobiega zmianom ich stężenia
•
używa się do przetaczania pomp infuzyjnych, zarówno
perystaltycznych jak i objętościowych, co pozwala
precyzyjnie ustalić właściwą szybkość podaży
mieszaniny
•
w większości stosowane są wlewy grawitacyjne, ze
względu na brak w oddziałach dostatecznej ilości
pomp, a regulowanie szybkości odbywa się za pomocą
zacisku rolkowego
Szybkość przetaczania
• wzór (ilość ml do przetoczenia x 20 kropli w
ml aparatu / ilość godzin do przetoczenia x 60)
• 30-35 kropli / minutę we wlewie grawitacyjnym
• taki sam przepływ w pompach infuzyjnych
• tzw. „średnią prędkością”
Obserwacja pielęgniarki
Jeśli CŻP nie zostało przetoczone w
określonym czasie, nie wolno przyspieszać
szybkości wlewu, gdyż może to spowodować:
• hiperglikemię (95%) - śpiączka
• stan hiperosmotyczny z odwodnieniem mózgu
(85%) - śpiączka
• zaburzenia rytmu serca (67,5%)
Niebezpieczeństwo
• natychmiast przerwać żywienie
• ocenić glikemię
• podać insulinę w zależności od wielkości
hiperglikemii
• podać roztwory płynów hipotonicznych drogą
dożylną
Przygotowanie mieszaniny
• przy przygotowywaniu mieszaniny odżywczej
należy przestrzegać zasad podawania
poszczególnych składników
• do glukozy i aminokwasów dodaje się elektrolity
i pierwiastki śladowe
• w pierwszej kolejności powinny być podane
fosforany, a w dalszej preparaty wapnia
• jako ostatni składnik dodaje się emulsje
tłuszczowe
• nie łączy się wapnia z fosforem
Witaminy
Preparaty Soluvit i Vitalipid zapewniają
pokrycie podstawowego zapotrzebowania
dorosłych na witaminy rozpuszczalne w wodzie
i tłuszczach. Vitalipid podaje się wyłącznie do
emulsji tłuszczowych.
Soluvit rozpuszczony w Vitalipidzie dodaje się
do emulsji tłuszczowej, natomiast
rozpuszczony w wodzie lub glukozie, można
dodać do dowolnego roztworu.
Wytyczne Polskiego Towarzystwa
Żywienia Pozajelitowego
i Dojelitowego
Częstość i rodzaj wykonywanych badań
laboratoryjnych zależy od stanu klinicznego
pacjenta, okresu żywienia pozajelitowego
W okresie stabilności większość badań
wykonuje się codziennie, a w razie potrzeby
nawet częściej: morfologia, glukoza,
gazometria, poziom sodu, potasu, fosforu
badanie ogólne moczu
Wytyczne Polskiego Towarzystwa
Żywienia Pozajelitowego
i Dojelitowego
Rzadziej niż codziennie wykonuje się badania:
układu krzepnięcia
poziom enzymów trzustkowych i wątrobowych,
magnezu, wapnia, chloru,
elektrolity w moczu,
poziom mocznika i kreatyniny oraz bilans
azotowy, oznaczenie poziomu białka
całkowitego i albumin, triglicerydów,
cholesterolu, bilirubiny
Dokumentacja
• karta obserwacji i bilansu chorych żywionych
pozajelitowo
• indywidualna karta nadzoru metabolicznego
• standard pielęgnacji pacjenta żywionego
pozajelitowo
• standard przygotowania i podaży mieszaniny
odżywczej
• procedura pobierania badań celem kontroli
metabolizmu chorego
Standard żywienia po zabiegach
chirurgicznych
• od III doby po zabiegu przez 7- 10 dni
• można stosować dostęp centralny przez nakłucie
żyły podobojczykowej wykorzystując zestaw
Cavafix Certo
• można obwodowy nakłuwając żyłę odłokciową
• przed rozpoczęciem żywienia ocenia się ogólny
stan chorego: badania : gazometrię, elektrolity
(Na, K, Ca, Cl, P), osmolarność surowicy i moczu,
proteinogram, lipidogram, morfologię z
rozmazem, bilirubinę, mocznik, kreatyninę,
poziom glikemi
Standard żywienia po zabiegach
chirurgicznych
• Skład mieszaniny odżywczej oblicza się na
podstawie zapotrzebowania energetycznego
wynoszącego u chorych w okresie
pooperacyjnym średnio 30-40 kcal/kg wagi
ciała i zapotrzebowania na białko odpowiednio
0,2 — 0,3 g na/kg wagi ciała.
Standard żywienia po zabiegach
chirurgicznych
Bardziej dokładny jest wzór Harisa-Benedicta
dla określenia dobowego spoczynkowego
zapotrzebowania energetycznego:
• Mężczyźni:
66,4230+13,7516 W+ 5,0033 H-6,7750 A
• Kobiety
65,0955 + 9,6534 W+1,8496 H-4,6756 A
A — wiek w latach,
H — wzrost w centymetrach,
W — waga w kg
Pielęgnacja
• Uspokojenie i wyjaśnienie pacjentowi konieczności
zastosowania żywienia parenteralnego
• Częsta obserwacja miejsca wkłucia i zgłaszanie
niepokojących zmian w tym miejscu lekarzowi,
• Codzienna zmiana opatrunku na cewniku
z dokładnym wymyciem i dezynfekcją miejsca
wkłucia (opatrunek powinien być zmieniany na
jałowy także w każdym przypadku zabrudzenia
opatrunku),
Pielęgnacja
• Podłączenie płynów alimentacyjnych,
• Każdorazowa wymiana aparatu do
przetaczania wraz z podaniem nowego płynu
lub żywienia
z zachowaniem niezbędnej jałowości
postępowania,
• Przepłukiwanie solą fizjologiczną cewnika
przed i po każdym podaniu płynu do cewnika,
• Częsta obserwacja pacjenta (mierzenie
parametrów życiowych),
Pielęgnacja
• Dbanie o zachowanie czystości całego układu
zewnętrznego cewnika, oraz zachowanie
jałowości wszystkich połączeń, kraników i
koreczków,
• Ustawienie szybkości przepływu mieszanki
według wskazań lekarza, oraz częsta kontrola
tego przepływu (zwłaszcza jeśli nie jest
zastosowana pompa infuzyjna),
• Kontrola sprawności i szczelności wszystkich
połączeń układu zewnętrznego,
Pielęgnacja
• Umożliwienie i/lub ułatwienie pacjentowi umycia
się i skorzystania z toalety, należy poinformować
pacjenta, żeby nie moczył opatrunku i okolicy
miejsca wkłucia
• Prowadzenie dokładnego bilansu płynów,
• Przeszkolenie osoby chorej lub jej opiekunów
w warunkach szpitalnych do prowadzenia
żywienia pozajelitowego w warunkach
domowych, jeśli istnieje taka konieczność
dalszego jego prowadzenia poza szpitalem.
Koniec
PIŚMIENNICTWO
1. Ciszewska – Jędrasik M.: Stabilność mieszanin
odżywczych All-in-one. Farmacja Polska 55, nr
16/1999,
2. Grzymisławski M., Mańkowska D.: Praktyczne aspekty
żywienia pozajelitowego i dojelitowego. Nowiny
lekarskie, nr 6/2000,
3. Hasik J., Gawęcki J.: Żywienie człowieka zdrowego i
chorego. PWN, Warszawa 2000,
4. Kübler A.: Wytyczne leczenia żywieniowego chorych na
oddziałach intensywnej terapii. Medycyna Intensywna
i Ratunkowa, sup. Nr 1/2002,
PIŚMIENNICTWO
5. Szczygieł B.: Leczenie żywieniowe w chirurgii. Medycyna
Praktyczna – Chirurgia, 8, (20), 1999,
6. Szczygieł B.: Żywienie w chirurgii. W: Podstawy chirurgii
Szmidt J. (red.), Wydawnictwo Medycyna Praktyczna,
Kraków,2003
7. Grant J. P.: Całkowite żywienie pozajelitowe. Chirurgia
współczesna, 1993,
8. Zalewski B., Dadan H., Bandurski jR., Stocki W.:
Całkowite żywienie pozajelitowe w leczeniu rozlanego
zapalenia otrzewnej. Pamiętnik 55 Zjazdu T.Ch.P.
Wrocław. 1991