Żywienie jest ściśle związane ze spożywaniem i przyswajaniem pokarmu. Dieta to powszechnie używany termin dotyczący sposobu żywienia.

Dietetyka wyróżnia dietę:

1. zwyczajną- naturalną

2. alternatywną- sposób odżywienia charakteryzuje się świadomą rezygnacją ze stosowania niektórych pokarmów,

3. leczniczą- żywienie, w którym z przyczyn zdrowotnych dokonano celowej modyfikacji, najczęściej eliminacji niektórych składników pokarmowych,

4. doświadczalną- specjalnie skomponowane pożywienie dla zwierząt lub ludzi

składniki pokarmowe ulegają ciągłej wymianie:

- część z nich zostaje zużyta w celu pozyskiwania energii

- część jest wydalona

- część służy do resyntezy związków endogennych

Zachodzi więc konieczność ciągłego dostarczania organizmowi substancji odżywczych, które są źródłem energii i uzupełniają niedobory.

Składniki energetyczne: węglowodany, tłuszcze, (częściowo) białka

Składniki budulcowe: białka, lipidy (fosfolipidy, glicerolipidy, cholesterol), minerały (wapń, potas, żelazo, jod).

Składniki regulujące: witaminy, błonnik pokarmowy

Podział składników pokarmowych:

Składniki balastowe- nie ulegają trawieniu i wchłanianiu, ale zapewniają prawidłowe funkcjonowanie przewodu pokarmowego

Składniki odżywcze- po strawieniu i wchłonięciu do krwi wykorzystane są przez organizm jako źródło energii, budulec lub czynnik regulujący procesy życiowe

Składniki antyodżywcze- nie przedstawiają żadnej wartości dla organizmu, utrudniają wykorzystanie składników odżywczych

Składniki nadające przetworom barwę, smak i zapach- informują o jakości żywności, kształtują upodobania pokarmowe, zwykle polepszają trawienie

Składniki szkodliwe- stwarzają zagrożenie dla zdrowia, powstając w wyniku niewłaściwego przechowywania i przetwarzania żywności lub są efektem jej zanieczyszczenia

Nieprawidłowe żywienie przed i po operacji ma niekorzystny wpływ na chorego leczonego chirurgicznie. Obniża odporność na zakażenia, zaburza gojenie ran i wykonanych zespoleń, zwiększa częstość powikłań i zgonów.

Zasady ogólne w zakresie żywienia:

Dobowe zapotrzebowanie zdrowego człowieka wynosi:

Białko- 80-90g

Tłuszcze- 80-100g

Węglowodany- 280-340g

Pooperacyjne zapotrzebowanie na białko u człowieka dorosłego wynosi od 1,5 do 2g/kg/dobę

Możliwości żywienia:

Dojelitowe enteralne	pozajelitowe parenteralne
Doustne Przez przetokę żołądkową Przez zgłębnik żołądkowy Przez zgłębnik jelitowy Mikrojejunostomia PEG- (przezskórna endoskopowa gastrostomia)	Żyły obwodowe Żyły centralne
Zalety
Podtrzymuje czynność i strukturę jelita Zapobiega migracji bakterii jelitowych Pobudza wytwarzanie hormonów jelitowych Zapobiega infekcjom Jest tanie	Łatwe i bezpieczne
Wady
Gastrostomia przez dren Pezzera jest ciężkim okaleczeniem pacjenta	Bardzo kosztowne Przygotowanie wymaga starannego obliczenia zapotrzebowania na poszczególne składnik (białko, tłuszcze, węglowodany, witaminy, mikroelementy) Może być niebezpieczne dla chorego, jeśli podane jest w nieodpowiedni sposób
Powikłania
Odżywianie przez zgłębnik: Odleżyny Zapalenie błony śluzowej nosa, gardła, żołądka Możliwość zachłyśnięcia Gastrostomia: Bóle brzucha Wzdęcia Wymioty Hiperglikemia Hipernatermia Azotemia Rzadko- przemieszczenie zgłębnika i wyciek pokarmu do jamy otrzewnowej	- uszkodzenie mechaniczne żył, opłucnej i sąsiednich narządów - odma opłucnowa, krwiak opłucnej - zakrzepica wokół cewnika - zakażenia cewnika i posocznica - zaburzenia metaboliczne (hiperglikemia, zaburzenia elektrolitowe) - kwasica - skaza krwotoczna - hiperwitaminoza - niewydolność wątroby, nerek, krążenia - zaburzenia rytmu serca - zator powietrzny
Stosowane preparaty
Odżywianie przez zgłębnik: Pokarmy zmiksowane zależna od diety chorego Gastrostomia: Dieta elementarna, rozcieńczone mleko homogenizowane Mieszanki przemysłowe do przygotowania na oddziale: Portagen, Prosobee, Nutramigen, Terapin	Żyły obwodowe: - emulsja tłuszczowa - rozwory aminokwasów - 5, 10% glukoza Żyły centralne: - 20, 30% glukoza - emulsja tłuszczowa - aminokwasy - podawane przez 24h w jednym worku
Cewniki
Zgłębnik żołądkowy o wymiarach 8-10 French Gastrostomia dren Pezzera	Żywienie przez żyły obwodowe- zestaw do kroplowego wlewu Żywienie przez żyły centralne- cewnik Hichmana

Diety stosowane na oddziale chirurgicznym:

Dieta kleikowa- wprowadzana jest w ostrych chorobach przewodu pokarmowego, wątroby, dróg żółciowych pęcherzyka żółciowego, w chorobach nerek, chorobach zakaźnych oraz w stanach pooperacyjnych

Zasady diety- klasyczna dieta kleikowa składa się z kleików sporządzanych z kaszy jęczmiennej, ryżu i płatków owsianych. Oprócz kleików podaje się gorzką herbatę, sucharki lub suszoną bułkę pszenną. Jest to dieta niefizjologiczna, typowo węglowodanowa, niskoenergryczna. Stosuje się ją krótko od 1 do 3 dni. Dłuższa może doprowadzić do niedoborów pokarmowych. Zależnie od wskazań lekarskich, dietę kleikową modyfikuje się poprzez dodanie cukru, masła, soli kuchennej, mleka, twarogu, rozgotowanych przetartych owoców, wywaru z warzyw, płynów garbnikowych, takich jak: napar z suszonych czarnych jagód, woda z winem owocowym, kakao na wodzie.

Działanie kleików na przewód pokarmowy zależy od rodzajów kaszy. Kleik jęczmienny i z kaszy manny działa obojętnie, kleik ryżowy- zapierająco, natomiast z płatków owsianych rozwalniająco.

Dieta żołądkowa- stosowana głównie w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy, przepuklinie rozworu przełykowego. W diecie eliminuje się wszystkie produkty pobudzające żołądek do nadmiernego wydzielania:

- potrawy wędzone smażone, pieczone

- pieprz, ocet, chrzan, musztarda

- alkohol, kawa, mocna herbata

- rosoły

- surowe warzywa zawierające dużo błonnika (kapusta, ogórki)

- tłuste mięsa i tłuste ryby

- ciastka i kremy cukiernicze

W przypadku krwawienia z wrzodu, żołądka lub dwunastnicy podaje się choremu do picia zimne płyny, herbatę, mleko.

Pokarmy dozwolone w diecie żołądkowej:

• słaba herbata, najlepiej w postaci bawarki, kawa zbożowa z mlekiem

• produkty mleczne: mleko o dobowej objętości 1200 ml, ser śmietankowy, jajka na miękko, jajecznica na parze, w okresie ostrym choroby wrzodowej samo białko, świeże masło, śmietanki

• produkty mięsne gotowane, duszone, w późniejszym okresie pieczone w pergaminie: cielęcina, kurczak, galaretki z mięsa kurzego lub z nóżek cielęcych drobno pokrojonych lub mielonych, młoda miękka wołowina, gotowana chuda szynka i polędwica

• ryby chude, czyli: szczupak, sandacz, chudy karp, dorsz, ryby gotowane w wodzie lub w galarecie; do gotowanych ryb można dodać masło

• produkty zbożowe: makarony, łazanki, drobne kluski, pieczywo z białej mąki, sucharki, kasza manna, ryż, płatki owsiane

• ciasto drożdżowe, biszkopty, herbatniki

• galaretki owocowe, kisiele, budynie

• warzywa gotowane i przetarte: marchew, ziemniaki, buraki, szpinak, sałata zielona, kalafior, soki rozcieńczone

• owoce: niekwaśne jabłka gotowane lub pieczone

Dieta wątrobowa- stosowana w chorobach dróg żółciowych i trzustki oraz przewlekłym zapaleniu jelit. Jest to dieta niskotłuszczowa z ograniczeniem błonnika. Do produktów niewskazanych zaliczamy:

- tłuszcze (smalec, oleje, oliwa, śmietana, sery topione)

- ciastka, pieczywo cukiernicze

- żółtka jaj

- grube kasze

- warzywa( kapusta, ogórki, cebula, pory)

- owoce wszystkie, z wyjątkiem gotowanych lub pieczonych jabłek

- słodycze (czekolada, chałwa)

- przyprawy

- alkohol, kawa, kakao

Dieta specjalna- stosowana głownie w stanach wyniszczenia i wyczerpania oraz w okresie przygotowawczym do zabiegu operacyjnego i po operacji, zwykle jest wysokobiałkowa - od 1,5 do2,0g/kg/dobę i wysokokaloryczna 4000 kcal/dobę

Dieta papkowata- stosowana we wszystkich przypadkach, w których przyjmowanie pokarmu jest niemożliwe, głównie w chorobach przełyku i bezpośrednim okresie pooperacyjnym

Żywienie w ostrym zapaleniu trzustki:

W pierwszym okresie ostrego stanu zapalenia pacjent ma zakaz jedzenia a nawet picia. Po uzyskaniu stabilizacji jego stanu i przy prawidłowej perystaltyce jelit pozwalamy choremu pić ( woda, gorzka herbata), a następnie wprowadzamy klasyczną dietę kleikową. Po kilku dniach podajemy dietę kleikowo- owocową, po czym stopniowo włączamy białko z mleka i twaróg. Końcowym etapem żywienia jest dieta taka jak w przewlekłym zapaleniu trzustki

Żywienie w przewlekłym zapaleniu trzustki

Odpowiednie żywienie, oszczędzające chory narząd, jest bardzo ważnym warunkiem przyspieszenia powrotu do zdrowia. W przewlekłym zapaleniu zaburzenia wydzielnicze trzustki dotyczą trawienia białek, tłuszczu i węglowodanów. Biało podaje się w ilości 1-1,5g na 1 kg wagi ciała, tłuszcze wyraźnie ogranicza się, a węglowodanami uzupełnia zapotrzebowanie energetyczne. Dieta powinna być tak zestawiona, aby zawierała mało błonnika. W ramach dozwolonej ilości tłuszczu można podać¹/₂ lub 1 jajko dziennie. Można stosować diety jak w przewlekłym zapaleniu pęcherzyka i dróg żółciowych.

Żywienie po zabiegach operacyjnych:

Rozpoczynamy z chwilą powrotu prawidłowej czynności przewodu pokarmowego- pojawienia się ruchów perystaltycznych jelit. Najczęściej powrót perystaltyki obserwujemy pod koniec pierwszej lub w drugiej dobie po operacji. W 3 dobie odchodzą gazy jelitowe. W tym czasie należy wykonać pierwszy pooperacyjny wlew doodbytniczy ( lewatywę), pobudzający pracę jelita grubego.

Okres	Rodzaje diety
Pojawienie się ruchów perystaltycznych jelit około II doby	Stopniowo wprowadza się płyny obojętne (niesłodzone) - przegotowana woda - słaba gorzka herbata - napar rumianku Rozpoczyna się od małych porcji, łyżeczkami, stopniowo w wzrastających ilościach- 15 porcji ( każda porcja 2-6 łyżek stołowych) Resztę zapotrzebowania pokrywa się drogą wlewu dożylnego
Odejście gazów około III doby	Stosuje się dietę płynną- w jej skład wchodzi: - lekko osłodzona herbata - kawa, kakao, kompot bez owoców - kleik ryżowy, grysikowy, owsiany - rozmoczony sucharek lub biszkopt - rosołek z kaszą manną
Po pierwszym wypróżnieniu, około IV doby	Dieta papkowata: - pokarmy rozdrobnione, zmiksowane, przetarte, zależne od diety
V doba	Dieta lekkostrawna, wysokobiałkowa

Żywienie przez zgłębnik żołądkowy lub jelitowy

Trzy metody podawania diet przez zgłębnik

1. zgłębnik w żołądku- pokarmy podaje się porcjami. Każda 200-300 ml porcja powinna być wstrzykiwana przez około 30 minut. Każdorazowo, przed podaniem kolejnej, należy sprawdzić, aspirując strzykawką, czy nie ma zalegania w żołądku. Jeśli są, trzeba je odciągnąć, wylać i do pustego żołądka podać- wg zasad- kolejną dawkę pokarmu. Najczęściej stosowany schemat

okres	Rodzaj mieszanki
Rozpoczyna się w I lub II dobie po zabiegu	Co 1-2 godz. naprzemiennie po 60 ml 0,9 % NaCl i 5% glukozy
III doba	Mieszanka z mleka i 0,9% NaCl w stosunku 1:1 co 1-2h
IV i V doba	Mieszanki odżywcze lub miksowane pokarmy co 3 h, podawane za pomocą strzykawki, do całkowitej objętości dobowej około 3000 ml

2. zgłębnik w dwunastnicy- podaje się mikroporcje po 50-100 ml, stosując zasady takie jak w przypadku zgłębnika w żołądku

3. zgłębnik w jelicie cienkim- żywienie podaje się w postaci ciągłego wlewu kroplowego z 6-8 godzinna przerwą nocną

---