KATEDRA MEDYCYNY SĄDOWEJ A.M. WE

WROCŁAWIU

ZAKŁAD PRAWA MEDYCZNEGO

Prof. dr hab.

Barbara

Barbara

Świątek

PRAWO MEDYCZNE

Błąd lekarski.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Historia medycyny to
zarazem historia
popełnianych przez
lekarzy błędów-
diagnostycznych i
leczniczych. Pogłębianie
wiedzy o fizjologii i
patologii organizmu
człowieka doprowadziło
do tworzenia,
obowiązujących na
danym etapie poznania
konkretnego schorzenia,
zasad postępowania

.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Stosowane określenia:
- błąd w sztuce lekarskiej,
- błąd lekarski,
- błąd medyczny.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Definicja błędu lekarskiego – medycznego
proponowana przez prof. dr hab. Bolesława
Popielskiego:

„Błędem lekarskim jest postępowanie
(działanie bądź zaniechanie) wbrew
podstawowym, powszechnie uznawanym
zasadom współczesnej (aktualnej)
wiedzy lekarskiej.”

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Obawa przed staniem
się ofiarą błędu
lekarskiego nie jest
obca chorym. Taka
obawa towarzyszy
również lekarzowi przy
wykonywaniu zawodu.
Dążenie do
zminimalizowania
ilości takich błędów
winno być zatem celem
działania wszelkich,
decydujących o
funkcjonowaniu służby
zdrowia, czynników.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Moim zdaniem prawidłowe postępowanie służby zdrowia,
stanowiące zasadniczą podstawę poczucia
bezpieczeństwa zdrowotnego a także osobistego
pacjentów, uzależnione jest od:
-

wiedzy lekarskiej

w danej dziedzinie medycyny,

-

możliwości wykorzystania

tej wiedzy w określonych

placówkach służby zdrowia,
-

przygotowania i doświadczenia zawodowego lekarzy

i innych
pracowników służby zdrowia,
-

cech osobowościowych lekarza

, decydujących o stylu

komunikowania się z pacjentem i innymi pracownikami
służby zdrowia,
-

cech osobowościowych pacjenta

a w szczególności

umiejętności (i chęci) współpracy w realizacji
proponowanych mu procedur,
a także:
-

wymogów prawa,

umownie nazywanego prawem

medycznym,
-

możliwości ekonomicznych państwa

.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Ustawa o zawodzie lekarza z 1950 r.:

Art. 1.: „Wykonywanie zawodu lekarza
obejmuje rozpoznawanie, leczenie i
zapobieganie chorobom, a także
wydawanie orzeczeń lekarskich”.

Ustawa ta gwarantowała pacjentowi
jedynie prawo do tajemnicy lekarskiej
(z ograniczeniami) oraz dawała mu
prawo odmowy poddania się zabiegowi
operacyjnemu – wyłącznie zatem
lekarz decydował o przyjętym trybie
postępowania diagnostycznego i
leczniczego.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Lata 90-te ubiegłego wieku przyniosły rewolucję,
nie tylko w prawie medycznym, ale także w
obowiązujących zachowaniach pracowników służby
zdrowia i roli pacjentów w procedurach
diagnostyczno-leczniczych.

Ustawa a Zakładach Opieki Zdrowotnej z 1991 r.:

Art. 19.1. „Pacjent ma prawo do świadczeń
zdrowotnych, odpowiadających wymaganiom
wiedzy lekarskiej”.

Nowelizacja ustawy (w 1997 r.) - dopisano do
powyższego stwierdzenia „a w sytuacji
ograniczonych możliwości udzielania odpowiednich
świadczeń – do korzystania z rzetelnej, opartej na
kryteriach medycznych, procedury ustalającej
kolejność dostępu do tych świadczeń”.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Ustawa o zawodzie lekarza (1997 r.):

Art. 4.: „Lekarz ma obowiązek wykonywać zawód
zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy
medycznej, dostępnymi mu metodami i środkami
zapobiegania, rozpoznawania i leczenia chorób,
zgodnie z zasadami etyki zawodowej oraz z należytą
starannością”.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Kodeks Etyki Lekarskiej (2004 r.)

Art. 4.: „Dla wypełnienia swoich zadań lekarz
powinien zachować swobodę działań zawodowych
zgodnie ze swoim sumieniem i współczesną wiedzą
medyczną.”

Art. 6.: „Lekarz ma swobodę wyboru w zakresie
metod

postępowania,

które

uzna

za

najskuteczniejsze. Powinien ograniczać czynności
medyczne do rzeczywiście potrzebnych choremu,
zgodnie z aktualnym stanem wiedzy lekarskiej.”

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Pacjent przestał być
wyłącznie biernym
odbiorcą świadczeń –
stał się świadomym,
współdecydującym
partnerem dla lekarza,
a status ten nadały
mu, jakże
rozbudowane, prawa
pacjenta.
Najważniejsze z nich
to prawo do wyrażania
zgody bądź odmowy
na proponowane
świadczenia
zdrowotne.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Art. 192 kodeksu karnego:

§ 1. Kto wykonuje zabieg leczniczy bez zgody
pacjenta – podlega grzywnie, karze ograniczenia
wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

§ 2. Ściganie następuje na wniosek
pokrzywdzonego.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Do powyższego należy dodać zmieniające się i
stwarzające możliwość różnej interpretacji przepisy
regulujące funkcjonowanie Narodowego Funduszu
Zdrowia. 

Konieczność przestrzegania wymogów (choć
obiektywnie ograniczona) aktualnej wiedzy
medycznej - co jest uzależnione od samego lekarza -
jest zatem podstawowym warunkiem uniknięcia
popełnienia błędu lekarskiego. 

Szereg dodatkowych wymogów stworzyły zapisy w
jakże obszernym prawie medycznym i lekarz musi
jej znać. Moim zdaniem do przywoływanego
powyżej art.4 ustawy o zawodzie lekarza należałoby
zatem wpisać obowiązek wykonywania zawodu
także „zgodnie z przepisami prawa medycznego”.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Samodzielność zawodu lekarza jest pozorna – jego
postępowanie jest bowiem uzależnione od wielu,
niezależnych od niego czynników; lekarz działa w
rozbudowującym się zespole specjalistów, wśród
coraz bardziej skomplikowanej aparatury i
„osaczany jest” przez coraz bardziej szczegółowe
wymogi formalne. Stare definicje „błędu w sztuce
lekarskiej” i „błędu lekarskiego” dotyczyły
postępowania samodzielnego, niezależnego lekarza,
którego wiedza, umiejętności i doświadczenie miały
decydujące znaczenie. Lekarz nie działa teraz sam i
określenie „błąd medyczny” jest bardziej adekwatne
do obecnej rzeczywistości. Określenie to
uzasadnione jest nie tylko koniecznością pracy
lekarza w pole, ale także koniecznością
przestrzegania przepisów prawa medycznego.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Prawo współdecydowania o procedurach
diagnostyczno - leczniczych ma pacjent, a zatem on
stwarza (lub niweczy) możliwości wykorzystania
aktualnych możliwości diagnostycznych i
leczniczych.

Decyzje pacjenta mogą powodować, że w pewnych
warunkach działanie lekarza, niezgodne z zasadami
wiedzy lekarskiej, przestaje być „błędem” i jest
usankcjonowane prawem. W dodatku taki „błąd”
lekarz popełnia z pełną świadomością – umyślnie, a
zatem trudno mówić nawet o błędzie.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Zapisy zawarte w prawie
medycznym, a zwłaszcza
ich interpretacja
dokonywana przez
prawników, są nie tylko
niespójne, ale czasem
nawet sprzeczne ze sobą.
Proste i jasne dla lekarzy
określenie „zabieg
leczniczy”, zawarte w art.
192 kodeksu karnego jest
w komentarzach
utożsamiane z „każdą
czynnością medyczną” lub
„czynnością lekarską”,
które to określenia dla
każdego pracownika
służby zdrowia oznaczają
zupełnie co innego, niż
„czynność lecznicza”.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Kodeks Etyki Lekarskiej:
art. 32:

1. W stanach terminalnych lekarz nie ma obowiązku
podejmowania i prowadzenia reanimacji lub
uporczywej

terapii

i

stosowania

środków

nadzwyczajnych.

2. Decyzja o zaprzestaniu reanimacji należy do
lekarza i jest związana z oceną szans leczniczych).

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

W żadnych przepisach prawa medycznego nie ma
jednak przyzwolenia na zaniechanie działań lekarza.

Art. 2. kodeksu karnego: „Odpowiedzialności karnej
za przestępstwo skutkowe popełnione przez
zaniechanie podlega ten tylko, na kim ciążył
prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia
skutkowi.”

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Nadszedł zatem czas zmiany definicji i interpretacji
„błędu lekarskiego”. Powinien niewątpliwie przyjąć
nazwę

„błąd medyczny”

i dzielić się na:

- merytoryczny,

spowodowany brakiem przestrzegania

wymogów aktualnej wiedzy medycznej. Mógłby on mieć
charakter błędu diagnostycznego i leczniczego, a także
decyzyjnego;

- formalny,

spowodowany brakiem przestrzegania

wymogów prawa medycznego, w szczególności praw
pacjenta i obowiązków lekarza;

- organizacyjny,

spowodowany nieprawidłową

organizacją poszczególnych placówek służby zdrowia lub
organów nadzorujących;

- techniczny,

spowodowany nieprawidłowym

wykorzystywaniem aparatury bądź zastosowaniem
nieprawidłowych technik – metod np. operacyjnych

.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Pacjent chce być
prawidłowo leczony, czuć
się dobrze w placówce
służby zdrowia, na co
składać się muszą - oprócz
dużych możliwości
diagnostycznych i
leczniczych - godziwe
warunki bytu, prawidłowe
kontakty z lekarzami i
innymi pracownikami
służby zdrowia oraz
prawidłowa opieka, dająca
poczucie bezpieczeństwa.
Pacjent chce być
wyleczony, pragnie by
przedłużono mu życie.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Od wiedzy i świadomości chorego zależy, czy znane
są mu pojęcia:

• ryzyka leczniczego,
• ryzyka operacyjnego,
• nietolerancji na leki,
• niepowodzenia leczniczego.

O powyższych, niepożądanych skutkach leczenia,
które nie wynikają z błędnego postępowania
lekarskiego, pacjent – w ramach realizacji prawa do
informacji o stanie zdrowia – winien być przystępnie
poinformowany przez lekarza.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Pacjent
niedoinformowany,
względnie nie będący w
stanie pojąć wyżej
wymienionych określeń,
nastawiony w dodatku
negatywnie do służby
zdrowia jako całości (co
w dzisiejszych czasach
stało się wręcz normą) –
taki pacjent kojarzyć
będzie z nieprawidłowymi
działaniami lekarza brak
korzystnych skutków
leczenia, a zwłaszcza
pogorszenie mimo
leczenia stanu zdrowia.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Sprawę - jak się mówi
powszechnie - „przeciwko
lekarzom” wszczyna w sprawie
karnej zawiadomienie o
przestępstwie, w sprawie cywilnej
- pozew. Zarzuty są w tych
dokumentach formułowane
różnie; zależy to od wiedzy,
kultury i stanu emocjonalnego
pacjenta lub jego rodziny.
Niestety, niejednokrotnie
zawiadomienia i pozwy pełne są
inwektyw dla lekarzy, oskarżeń o
najcięższe zbrodnie; pierwotna
ciężkość stanu chorego przestaje
mieć znaczenie, a nawet i za ten
stan wyjściowy lekarze stają się
odpowiedzialni.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Najczęstszymi przyczynami wszczynania spraw
przeciwko lekarzom są:

- nagła, niespodziewana śmierć

po, uważanym

powszechnie za prosty, zabiegu operacyjnym lub w
przebiegu schorzenia uważanego za „łatwe do
wyleczenia”;

- wystąpienie ciężkich powikłań

, w tym

mieszczących się w granicach ryzyka leczniczego, z
którymi chory i jego rodzina nie liczyli się;

- udzielenie świadczeń zdrowotnych, na które wg
pacjenta nie wyraził on zgody;

- nie udzielenie pomocy choremu

przez wezwanego

lekarza, a zwłaszcza pozostawienie go w domu,
podczas gdy – zdaniem rodziny – wymagał on
hospitalizacji;

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Najczęstszymi przyczynami wszczynania spraw
przeciwko lekarzom są c.d.:

- styl pracy lekarzy i personelu pomocniczego

,

nasuwający wrażenie lekceważenia i braku
zainteresowania;

- nie przeprowadzanie lub przeprowadzanie zbyt
pobieżne badań fizykalnych

chorego, co budzi

podejrzenie o niemożności postawienia w takiej
sytuacji prawidłowego rozpoznania;

- nieprawidłowa ocena takich badań, albo
sprzeczność pomiędzy takimi samymi

, dokonanymi

przez różnych lekarzy, badaniami;

- udzielanie„bulwersujących” informacji

przez

niepowołane do tego osoby z personelu służby zdrowia
(pielęgniarki, sanitariuszy, salowe);

- osobista niechęć pacjenta do konkretnego
lekarza.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Największa ilość spraw dotyczy schorzeń:

• chirurgicznych,
• neurochirurgicznych,
• położniczych,
• internistycznych,
• pediatrycznych,
• neurologicznych,
• anestezjologicznych,
• wyjątkowo, aczkolwiek coraz częściej,
onkologicznych.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Najczęstszymi przyczynami popełniania błędów prze
lekarzy są:

• niewłaściwa interpretacja istniejących, nawet
typowych

dla

danego

schorzenia

lub

stanu

pourazowego, objawów;

• niewykorzystywanie dostępnych, a koniecznych w
określonej

sytuacji

zdrowotnej,

możliwości

diagnostycznych;

• podjęcie się świadczeń zdrowotnych mimo braku
odpowiednich kompetencji;

• nieuzasadniona zwłoka w przeprowadzeniu zabiegu
operacyjnego, najczęściej przesunięcie go z godzin
nocnych na godziny ranne;

• nieprawidłowości w leczeniu farmakologicznym;
• nieprawidłowości w organizacji działania całej
placówki medycznej lub oddziału, za które szeregowy
lekarz, co prawda nie odpowiada, ale na które się godzi,
narażając się na możliwość popełnienia błędów.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Zagadnienia związane z odpowiedzialnością,

zwłaszcza karną, lekarza za popełniony błąd to
obszerny, przekraczający ramy niniejszego
opracowania temat. Lekarz popełnia błąd w
stosunku do człowieka chorego lub w stanie
pourazowym. Oba te stany same przez się niosą
określone ryzyko, nawet przy prawidłowo
postawionym rozpoznaniu i zastosowanym leczeniu.
Bardzo trudno jest ustalić, a czasem jest to nawet
niemożliwe, jakie skutki spowodowało schorzenie, a
jakie popełniony ewentualnie błąd.

Błąd medyczny w praktyce medyczno-

sądowej

Dotyczy to zwłaszcza przypadków, w których
rokowania były bardzo złe, a leczenie stwarzało
niewielkie, ale jednak stwarzało szanse na
uratowanie życia. W znaczącej ilości przypadków nie
można zatem obarczać lekarza odpowiedzialnością za
negatywne skutki schorzenia czy śmierć chorego.
Można natomiast mówić o zmniejszeniu szansy na
uniknięcie takich skutków, względnie o narażeniu na
bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia bądź
doznania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.