Edukacja wczesnoszkolna –

szansą dziecka potencjalnie

zdolnego

Plan

1.Terminologia pojęć uczeń zdolny, zdolności,

uzdolnienie, talent, potencjał twórczy,

twórczość.
2. Charakterystyka ucznia zdolnego
3. Rola szkoły w kształtowaniu zdolności

dziecka.
a) metody i formy pracy z uczniem zdolnym
b) pozycja ucznia zdolnego w klasie
c) wzorzec nauczyciela i jego cechy
4.Działalność pozaszkolna ucznia zdolnego.
5.Rola rodziny w stymulowaniu rozwoju dziecka

zdolnego.

1. Terminologia pojęć

Uczeń zdolny to uczeń osiągający lepsze wyniki od swoich

rówieśników w przypadku, gdy zachowane są jednakowe dla

wszystkich warunki pracy.”
W. Okoń

uczniem mającym wysokie osiągnięcia w nauce

Uczeń zdolny

uczniem wybitnym

może być
uczniem, który nie ukazuje swoich zdolności, ale też nie

pokazuje problemów w nauce

„Zdolności to grupa zewnętrznych czynników człowieka takich

jak: postawy , aktywność, zainteresowania, które umożliwiają

mu wykonywanie różnorodnych działań w określonych

warunkach.”
W. Okoń

Dwa rodzaje zdolności:
-zdolności ogólne – pamięć, uwagę,

spostrzegawczość
-zdolności specjalne – odpowiadające danej

dziedzinie np. matematyczne, muzyczne,

przyrodnicze i inne.

„Uzdolnienie – wrodzone lub nabyte predyspozycje

dziecka do ponadprzeciętnego wykonywania

czynności bądź działań w określonej dziedzinie na

przykład literackiej, sportowej, naukowej”
R. E. Bernacka

Uzdolnienie

zdolności ogólne

(łączenie)
zdolności specjalne

„Talent to nadzwyczajne, wybitne uzdolnienie, wrodzone lub

nabyte predyspozycje w dziedzinie intelektualnej, artystycznej,

ruchowej, przejawiające się wysoką zdolnością do tworzenia dzieł

oryginalnych, wartościowych, wyjątkowych.”

G. Lewis

Obszary talentu:
-artystyczny,
-twórczy,
-pisarski,
-matematyczny,
-przywódczy,
-aktorski,
-muzyczny,
-sportowy,
-techniczny,

Niezbędniki talentu:
-wysoki poziom uzdolnień specjalnych,
-wysoki poziom inteligencji,
-wysoki poziom uzdolnień twórczych,
-struktura osobowości,
-aktywność,
-środowisko społeczne.

Typy, poziomy zdolności:
1. Wybitne uzdolnienia w określonej dziedzinie
2. Talent stanowiący rys osobowości dziecka

zdolnego
3. Geniusz, rzadkie zjawisko, pozwalające ukazać

realizację wybitnych uzdolnień także w skali

międzynarodowej jako coś szczególnego.

„Kreatywność – umiejętność rozwiązywania

problemów w oryginalny i nowatorski sposób.”

E. Landau

Potencjał twórczy – „drzemie” w każdym dziecku,

jednak nie zawsze jest odkryty

F.J. Monks

Twórczość – proces ludzkiego działania, dający

nowe i oryginalne wytwory, oceniane jako

społecznie wartościowe.

organizacyjna artystyczna

Twórczość

techniczna

naukowa

wychowawcza

stara się ułoży
rozwiązywać

wiersz

problem

Twórcze
dziecko skomponuje

namaluje

piosenkę

obrazek

2. Charakterystyka ucznia

zdolnego

Dziecko może być uznane za zdolne wtedy, gdy jego

twórczość w dziedzinie wysoko cenionej przez

społeczeństwo odpowiada wyjątkowo wysokim

standardom
Uczeń zdolny powinien przejawiać którąś z

przedstawionych cech:
-wysoki poziom zdolności ogólnych, inteligencji

(iloraz inteligencji 120 i więcej),
-wysoki poziom zdolności specjalnych, czyli

uzdolnień,
-wysokie osiągnięcia lub potencjał pozwalający na

takie efekty w nauce bądź innych dziedzinach

działalności wartościowej społecznie
-osiągnięcia oryginalne i twórcze możliwości

Badania testowe – niezbyt wiarygodny i właściwy

wskaźnik intelektualnej wyjątkowości dziecka
Wskaźniki świadczące o wybitnych uzdolnieniach

ucznia według E. Nęcki

samokrytycyzm

dojrzałość

koncentracja
ciekawość
i wytrwałość
poznawcza

Wskaźniki dziecięcych

zdolności

wyobraźnia

spostrzegawczość

„połykanie
zainteresowania

wchłanianie lektur”

słownictwo

żwawość

intelektualna

1. Ciekawość poznawcza
– szczególna dociekliwość, żywe zainteresowanie

sprawami ogólnymi i abstrakcyjnymi np.

pochodzeniem świata lub naturą człowieka
2. Spostrzegawczość
– zwracanie uwagi na najdrobniejsze szczegóły,

dostrzeganie różnic między obiektami lub ideami.
3. Zainteresowania
– niezwykle szerokie, a w niektórych dziedzinach

bardzo pogłębione, dotyczą poważnych i

„dorosłych” spraw lub problemów
4. Słownictwo
– błyskawiczna nauka nowych słów, bezbłędne ich

rozumienie, wzorowo różnicuje znaczenia pojęć
5. „Połykanie i wchłanianie lektur” – niesamowita

szybkość czytania ze zrozumieniem i

umiejętnością zreferowanie przeczytanych treści

6. Wyobraźnia
– łatwość uruchamiania wyobrażeń (wyobraźnia

odtwórcza, powielająca uprzednie spostrzeżenia

oraz twórcza, prowadząca do nowych pomysłów)
7. Koncentracja i wytrwałość
– długotrwałość koncentracji, zwiększa się

odporność na zmęczenie
8. Samokrytycyzm – stawianie wysokich wymagań,

samokrytyczne, ciągle niezadowolone z własnych

osiągnięć
9. Dojrzałość – dorównują poziomem rozmowy

dorosłym, wysławiają się w sposób typowy dla

dorosłych, nie zadowalając się w dyskusji

argumentami pozornymi lub niezbyt uzasadnionymi.
10. Żwawość intelektualna
– popadanie w stan ekscytacji nowym problemem,

czerpanie przyjemności intelektualnej z jego

rozwiązania

Symptomy zdolności dzieci w wieku

wczesnoszkolnym
-łatwość zapamiętywania i uczenia się

nowych wiadomości, natychmiastowe

rozumienie poleceń i zadań,
-zadawanie dużej ilości pytań,

zainteresowanie światem, bystrość

obserwacji i spostrzegawczość,
-wykonywanie zadań z przyjemnością,

umiejętność skupienia uwagi przez dłuższy

czas na wybranym obiekcie zainteresowań,
-wymyślanie nowych zabaw, opowiadań,

zdarzeń realnych i abstrakcyjnych,
-ciekawe i oryginalne pomysły, bogate

wyobrażenia,
-wyrażanie myśli i emocji w różnej formie

np. werbalnej, plastycznej, muzycznej.

Dzieci zdolne:
-łatwiej przyswajają przekazywane wiadomości w sensie

jakościowym i ilościowym,
-przejawiają bogaty potencjał emocjonalny,
-łatwiej koncentrują się na przedmiotach i zjawiskach,
-wykazują oryginalność w pracy,
-posiadają szeroki wachlarz zainteresowań,
-potrafią ocenić uzdolnienia swoich rówieśników,
-prawidłowo wyciągają wnioski,
-wyrażają chęć uczestnictwa w zajęciach pozalekcyjnych i

pozaszkolnych,
-charakteryzują się wewnętrzną motywacją i wewnętrznym

poczuciem kontroli,
-posiadają własną wysoką samoocenę,
-dysponują ogromnymi możliwościami rozwoju w obszarze

umiejętności społecznych,
-efektywniej przetwarzają informacje,
-ukrywają swoje możliwości przed rówieśnikami,
-charakteryzują się dużym zróżnicowaniem w rozwoju

fizycznym i emocjonalnym

3. Rola szkoły w kształtowaniu

zdolności ucznia

uczniowie słabi z trudnościami w nauce,

niepełnosprawni
Szkoła
uczniowie przeciętni

uczniowie zdolni

Uczniowie zdolni – indywidualności w swoich

zadaniach, przejawiający pewne

umiejętności, wymagający odrębnego toku

kształcenia
Szkoła ma zaspokajać indywidualne potrzeby

i pomagać w rozwijaniu pełnego potencjału.

Niemcy, Holandia, Wielka Brytania, Słowacja

– wypracowały w zakresie kształcenia

uczniów uzdolnionych rozwiązania

systemowe, organizacyjne i programowe.

Europeanm Council for High Ability

ECHA

Instytucja europejska, stymulująca działania,

stwarzająca warunki współpracy dla

nauczycieli, pedagogów, psychologów –

teoretyków i praktyków interesujących się

problemem zdolności.
Polska – 3-5% dzieci wybitnie zdolnych
-brak analogicznych doświadczeń
-brak badań naukowych w tym
kierunku

Polska szkoła:
-niewłaściwie wywiązuje się z zadania

selekcjonowania uczniów o wysokim

potencjale zdolności,
-blokuje rozwój procesów intelektualnych i

osobowościowych
Dwa rozwiązania dla współczesnego

polskiego szkolnictwa:
1. Awansowanie uczniów zdolnych do klas

wyższych
2. Wdrożenie tutoringu.
System tutoringu – sprawowanie

indywidualnej opieki nad każdym uczniem.

Jest to proces ukierunkowany przez

specjalistów.
Istotne znaczenie w szkole ma

rozpoznawanie uczniów zdolnych.

Wśród wielu strategii na uwagę zasługują:
-rozpoznawanie utalentowanych uczniów przez

nauczycieli poprzez badanie wyników pracy na

zajęciach np. klasówki,
-opieranie się na informacjach otrzymywanych od

poprzednich wychowawców dziecka,
-opieranie się na informacjach otrzymywanych,

pochodzących od samych uczniów,
-korzystanie z pomocy specjalistów.

Rolą szkoły ma być:
-zapewnienie uczniom stymulujących

doświadczeń edukacyjnych,
-zapewnienie uczniom możliwości pracy z

wykorzystaniem wyższych funkcji umysłowych,
-zachęcanie uczniów do refleksji nad własnym

procesem edukacyjnym,
-zachęcanie dzieci do otwartości na pomysły i

inicjatywy innych osób.

Szkoła:

-ma stworzyć warunki wychowawczo-dydaktyczne

każdemu uczniowi zdolnemu,
-powinna dążyć do właściwej i bezstronnej

postawy wobec dziecka zdolnego,
-tolerować jego nietypowość w zachowaniu,
-docenić samodzielność jego myślenia i działania

a) Metody i formy pracy z uczniem zdolnym

1. Metody problemowe, których istotę stanowi

uczenie oparte na rozwiązywaniu zadań o

charakterze problemowym.
W edukacji wczesnoszkolnej problemem jest

wszelka trudność praktyczna lub teoretyczna,

która wzbudzając twórczą lub badawczą postawę

uczącego się doprowadza go do stworzenia lub

odkrycia czegoś

dla niego nowego i pożytecznego.

Uczeń: wzbogaca wiedzę, doskonali umiejętności, rozwija

zdolności, wzmacnia pozytywną samoocenę, przeżywa

uczucie zadowolenia.
Należy stosować problemy o charakterze:
-otwartym,
-praktycznym,
-wszechstronni aktywizującym uczniów (poznawczo,

emocjonalnie, sprawczo).
Nauczanie problemowe wykorzystuje wiele różnorodnych

form pracy z uczniem zdolnym na zajęciach. Są to:
-gry i zabawy dydaktyczne,
-dyskusje,
-zadania otwarte i zamknięte,
-metody badawcze

2. Nauczanie wielopoziomowe, polegające na podziale

uczniów na kilka poziomów w zależności od stopnia ich

zdolności

3. Pamiętniki edukacyjne, w których dzieci odnotowują i

analizują problemy, z którymi stykają się podczas zajęć, a

także wybierają odpowiednie sposoby i metody radzenia

sobie z nimi.

4. Mapy pojęciowe i mapy umysłu, pomagające

uczniowi zdolnemu organizować własne pomysły

w sposób wizualny.
5. Projekty wspierające uzdolnienia, stwarzają

dzieciom zdolnym okazję do pełnego

zaangażowania się w nie i w życie szkolne.
6. Grupy robocze dające możliwości uczniom

zdolnym przebywanie w zróżnicowanym wiekowo

grupach o podobnym stopniu rozwoju, przy czym

uczniowie Ci w dalszym ciągu mogą brać udział w

zajęciach ze swoją klasą.
7. Tworzenie klas specjalnych, w których

nauczyciel stosuje rozszerzony program dzięki

czemu uczeń może szybciej opracować materiał.
8. Materiał wspomagający, różnorodny, ambitny i

inspirujący.
9. Kontakt z innymi uczniami – dziecko zdolne nie

powinno być wychowywane w izolacji, należy mu

stwarzać okazję do realizacji różnorodnych działań

o charakterze społecznym oraz nawiązywania

relacji międzyludzkich.

Poradnictwo może być udzielane nie tylko uczniom zdolnym, ale

także ich rodzicom i nauczycielom ze strony pedagoga szkolnego.
Dokształcanie nauczycieli – spotkania, seminaria podejmujące

kwestie czym tak naprawdę są uzdolnienia, jak i po czym je

rozpoznać.
Stosowanie różnorodnych form nauczania indywidualnego np.
-nauczanie indywidualne w systemie jednoosobowej klasy,
-praca indywidualna z uczniem na zajęciach,
-specjalne szkoły i klasy dla uczniów zdolnych,
-przyspieszone promowanie do następnej klasy,
-grupowanie uczniów wg poziomu zdolności w zakresie

poszczególnych obszarów edukacyjnych.
Wzbogacanie procesu edukacyjnego uczniów zdolnych, który

można określić jako poszerzanie materiału dydaktycznego poprze:
-zajęcia pozalekcyjne,
-zajęcia pozaszkolne,
-zajęcia ponadprogramowe,
-dodatkowe zajęcia fakultatywne

b) Pozycja ucznia zdolnego w klasie

*wpływa na jego rozwój
*decyduje o stosunku do innych uczniów –

rówieśników, do obowiązków szkolnych,

aktywizuje do pracy
*przynależność do grupy umożliwia uczniowi

zaspokojenie potrzeb psychicznych

Uczeń zdolny indywidualność posiadająca

wachlarz cech różniących od rówieśników

Dziecko zdolne

akceptowane ze nieakceptowane
strony rówieśników

przez rówieśników

Dziecko zdolne izolujące się od

pozostałych
Uczeń zdolny – zagrożenie dla uczniów i

nauczyciela
Uczeń zdolny – kompan nauczyciela do

dalszej pracy, pomocnik

c) wzorzec nauczyciela i jego cechy

Nauczyciel ma wpływ na rozwój zdolności i

zainteresowań ucznia, pełni rolę

kierowniczą w ich poszerzaniu
Odpowiednie podejście do dziecka
Osobowość samego nauczyciela wyznacza

dalszy rozwój zdolności i talentów ucznia

na kolejnych szczeblach nauki.

Optymalny nauczyciel:
*opanowany
*spokojny
*przyjazny
*uwzględniający potrzeby dziecka
*twórczy
*przekonany o kreatywnych możliwościach jednostki
*o bogatym zasobie gruntownej wiedzy na temat

zdolności i twórczości
*odznacza się refleksyjnością, zdolnością wnikliwej

obserwacji
*podnosi swoje kompetencje i kwalifikacje
*rozwija motywację poznawczą uczniów
*ma twórczy i otwarty na zmiany stosunek do zadań

podejmowanych w pracy z uczniem zdolnym

*dba o wszechstronny rozwój dziecka
*stwarza warunki, w których uczeń zdolny

rozwija swój talent i możliwości twórcze
*stwarza sytuacje, które zachęcą dziecko do

podejmowania wyzwań i sprawdzenia się w

sytuacjach pozaszkolnych
*przyjaciel dziecka
*autentyczny, stwarzający poczucie

bezpieczeństwa i atmosferę życzliwości
*otwarty na pomysły
*poszerza horyzonty myślowe dzieci zdolnych
*wskazuje drogę do zdobywania wiadomości i

umiejętności
*rozwija swobodę, humor, fantazję,

wyobraźnię

*dostrzega indywidualności
*ma być animatorem oraz
inicjatorem
*odkrywa, uwalnia i popiera potencjał
twórczy dzieci zdolnych
*uznaje ich zdolności za
niepowtarzalne i wyjątkowe
*zwiększa wymagania
*stosuje metody twórcze

4. Działalność pozaszkolna

ucznia zdolnego

Działalność pozaszkolna – aktywność

dziecka w domu, środowisku

społecznym, grupie rówieśniczej.
Instytucje, w których uczeń zdolny może

się rozwijać:
*domy kultury
-warsztaty przyrodnicze
-wycieczki plenerowe
-spotkania literacki, aktorskie, muzyczne

*kluby sobotnie
-spotkania dzieci o podobnych poziomach wiedzy

i umiejętności
-wymiana wiedzy, zdobycie nowych doświadczeń
-współpraca i współdziałanie
*sesje letnie
-zapraszanie ciekawych ludzi i ekspertów np.

malarzy, muzyków, lekarzy itp.
*szkoły letnie
-podnoszenie samooceny uzdolnionych uczniów
-zapewnienie bezpiecznego środowiska, w którym

uczniowie mogą się rozwijać i badać swoje

możliwości
*muzea, koncerty
-poznawanie różnych form kultury
*kursy języka obcego
-kontakt z językiem poprzez zabawę
*gry i zabawy z dziećmi starszymi

5. Rola rodziny w stymulowaniu

rozwoju dziecka zdolnego

Rodzina – ważny stymulator we wspomaganiu i rozwijaniu

talentu oraz zdolności dziecka
2 zasady warunkujące współpracę z dzieckiem zdolnym:
*rodzice mają sobie zdawać sprawę z tego, że ich zdolne

dziecko jest przed wszystkim dzieckiem, a dopiero potem

dzieckiem zdolnym
-rodzice powinni wiedzieć, że dziecko zdolne ma te same

potrzeby, co inne i ma być traktowane jak dziecko, a nie

mały dorosły
*rodzice powinni wiedzieć, że nie ma nic na siłę
-każde dziecko zdolne stanowczo będzie odrzucać presję ze

strony rodziców
-należy zachęcać je do działania, osiągania tego co chce

osiągnąć
-pozwalać mu przy tym na odpoczynek i zabawę, tak jak

robią to inne dzieci.

Dziecko zdolne potrzebuje od rodziców:
*miłości i troski
*zapewnienia poczucia bezpieczeństwa,

przynależności, uznania i świadomości
*zainteresowania
*zaspokojenia potrzeb emocjonalnych
*motywacji do działania
*zrozumienia, porady, opieki
*wysłuchania i zdolności do rozmowy
*empatii
*oparcia i zaufania
*wspierania kreatywności i wyrażania

postawy kreatywnej

*zgody do nawiązywania znajomości,

otwartości, współpracy
*stymulacji
*poszerzania swoich poglądów za pomocą

czasopism, książek, gazet itp.
*odpowiednich wzorców, zachowania,

postępowania

Dobrzy rodzice to tacy, którzy potrafią

zawsze znaleźć odpowiednią miarę i klucz

do stymulowania dziecka i jego

potencjalnych zdolności, co stanie się

drogą do dalszego sukcesu: -dziecka

-rodziców
-szkoły