Materiały pochodzą z Platformy

Edukacyjnej Portalu

www.szkolnictwo.pl

Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego
Użytkowników

wyłącznie

w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian,
przesyłanie,

publiczne

odtwarzanie

i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby
własne

oraz

do

wykorzystania

w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

Zmysł słuchu i

równowagi

Ucho

Jest narządem słuchu i równowagi. Składa się zasadniczo z

trzech części:

ucha zewnętrznego

(1),

środkowego

(2) i

wewnętrznego

(3).

Ucho zewnętrzne

Składa się z

małżowiny usznej

i

przewodu słuchowego

zewnętrznego

,

który

dochodzi

do

błony

bębenkowej

.

Małżowina uszna zbudowana jest z tkanki chrzęstnej

sprężystej, pokrytej skórą. Jej kształt wykazuje

różnice osobnicze – wiele cech warunkowanych jest

genetycznie.

Zadaniem

małżowiny

jest

wychwytywanie i kierowanie fal dźwiękowych do

przewodu słuchowego. Występuje tylko u ssaków

(w tym u człowieka).

Przewód słuchowy zewnętrzny odpowiedzialny jest za

przekazywanie dźwięków pobranych z otoczenia

przez małżowinę uszną. Rozpoczyna się otworem

słuchowym

zewnętrznym

a

kończy

błoną

bębenkową. W skórze przewodu umieszczone są

gruczoły produkujące woskowinę.

płatek
małżowiny

otwór słuchowy
zewnętrzny

Ucho środkowe

Stanowi ono niewielką przestrzeń wypełnioną powietrzem,

ograniczoną od strony zewnętrznej

błoną bębenkową

(10),

a od strony wewnętrznej ścianą kostną ucha wewnętrznego.

W jamie ucha środkowego znajdują się trzy kosteczki

słuchowe:

młoteczek

(9),

kowadełko

(8) i

strzemiączko

(7).

Młoteczek z jednej strony łączy się z błoną bębenkową, a z

drugiej strony łączy się z kowadełkiem, kowadełko ze

strzemiączkiem, a ono z kolei łączy się z błoną okienka

owalnego. Ich zadaniem jest wzmocnienie drgań błony

bębenkowej i doprowadzenie ich do ucha wewnętrznego.

Kosteczki słuchowe są najmniejszymi kośćmi organizmu

ludzkiego.

Jamę ucha środkowego łączy z gardłem

trąbka słuchowa

(trąbka Eustachiusza), której zadaniem jest wyrównywanie

ciśnień po obu stronach błony.

Ucho wewnętrzne

Składa się z z połączonych ze sobą jam i kanałów,

tworzących

błędnik kostny

. Wewnątrz błędnika kostnego

mieści się

błędnik błoniasty

. Elementy błoniaste

wypełnione są płynem – śródchłonką (endolimfą), a
należą do nich:

błędnik – narząd równowagi

oraz

ślimak

(2)

– narząd słuchu

. Błędnik składa się z przedsionka (3)

i trzech kanałów półkolistych (1).

1

2

3

Budowa ucha

1-płatek uszny, 2-przewód słuchowy, 3-małżowina, 4-kanały

półkoliste, 5-ślimak, 6-trąbka słuchowa, 7-strzemiączko, 8-
kowadełko, 9-młoteczek, 10-błona bębenkowa

Zmysł słuchu

Słuch pełni bardzo ważną rolę u człowieka, ale także u

innych ssaków i ptaków. Właściwy receptor odbierający
fale akustyczne znajduje się w uchu wewnętrznym, w
ślimaku i nazywany jest

narządem spiralnym – Cortiego

.

Tam zachodzi przetworzenie fal akustycznych na
impulsy nerwowe.

W jaki sposób odbieramy

dźwięki?

Małżowina uszna

(1) zbiera fale dźwiękowe i kieruje je

do

przewodu słuchowego zewnętrznego

(2), gdzie

ulegają wzmocnieniu. Fale dźwiękowe kierują się dalej
do elastycznej, owalnego kształtu błony bębenkowej,
która zamyka koniec przewodu słuchowego i dzięki
swojej specyficznej budowie powoduje dalsze
wzmocnienie dźwięku.

Błona bębenkowa

(3) drga pod

wpływem fali dźwiękowej jak membrana prawdziwego
bębna. Drgania te są przekazywane są do ucha
środkowego,

W uchu środkowym znajdują się najmniejsze w organizmie człowieka

kosteczki (4):

młoteczek, kowadełko i strzemiączko

. Rolą kosteczek

słuchowych jest wzmocnienie fali dźwiękowej i przekazanie drgań
poprzez

okienko owalne

(7) do płynu wypełniającego ucho

wewnętrzne. Dźwięk dociera do ślimaka (5), który jest systemem
kanałów. Wypełniony jest płynem, który przemieszcza się pod
wpływem drgań okienka owalnego. Przemieszczający się płyn
wprawia w ruch komórki

narządu Cortiego

, które przekształcają

energię mechaniczną w impulsy elektryczne przekazywane do
włókien

nerwu słuchowego

(6). Te wędrują dalej do mózgu, gdzie są

analizowane i interpretowane przez wyspecjalizowane ośrodki w korze
mózgowej. W ten sposób słyszymy.

8

8 – okienko okrągłe

Natężenie dźwięku

Poziom natężenia dźwięku mierzy się za pomocą jednostek

umownych –

decybeli

(dB). Bodziec progowy, przy

którym można osiągnąć u człowieka próg słyszenia,
wynosi 0 dB. Maksymalne natężenie dźwięku wynosi
140 dB. Dźwięki o natężeniu powyżej tej wartości poza
wrażeniem słuchowym wywołują również czucie bólu
związane z uszkodzeniem narządu spiralnego.

Ludzie młodzi odbierają dźwięki o częstotliwości w zakresie

od 20 do 20 000 Hz. W miarę starzenia się organizmu
górna granica obniża się i dźwięki o dużej częstotliwości
nie są słyszane. Najlepiej odbierane są dźwięki w
zakresie od 1000 do 3000 Hz.

Wykres

przedstawiający

skalę natężenia

dźwięku w

decybelach:

Zmysł równowagi

Choć ucho kojarzy się prawidłowo ze zmysłem słuchu

podstawową jego funkcją u kręgowców jest udział w
utrzymaniu równowagi ciała. Narządem równowagi jest

błędnik

, który składa się z części kostnej – błędnika

kostnego i leżącej wewnątrz części błoniastej - błędnika
błoniastego. W skład błędnika wchodzą przedsionek,
obejmujący

łagiewkę

i

woreczek

oraz trzy

kanały

półkoliste

.

Kanały półkoliste

Ułożone są w trzech płaszczyznach prostopadłych do

siebie. Bańkowate zakończenia kanałów pokryte są

komórkami zmysłowymi

reagującymi na skręty i obroty

ciała, składające się na przyśpieszenie kątowe. Każdy
kanał jest wypełniony endolimfą (śródchłonką). Ruch
endolimfy wywołany skrętami głowy podrażnia włoski
komórek zmysłowych. Ponieważ kanały półkoliste
ułożone są w trzech różnych płaszczyznach, więc ruch
głową w dowolnym kierunku powoduje ruch endolimfy
przynajmniej w jednym kanale. Kanały półkoliste

Przedsionek błędnika

W przedsionku leżą

łagiewka

i

woreczek

, które zaopatrzone

są w nabłonek nerwowy z komórkami zaopatrzonymi we
włoski. W strukturach tych znajdują się drobne kryształki
węglanu wapnia uformowane w postaci kamyków
zwanych

otolitami

. Komórki receptorowe leżą w

przedsionku w różnych płaszczyznach. Otolity, pod
wpływem siły grawitacji, uciskają komórki zmysłowe i
wprawiają je w stan pobudzenia. Pobudzenia te zostają
przeniesione

do

układu

nerwowego,

gdzie

są

przetwarzane na wrażenia o położeniu ciała w
przestrzeni.

Należy pamiętać, że utrzymywanie równowagi u człowieka

zależy nie tylko od prawidłowych czynności błędnika, ale
także

od

pracy

narządu

wzroku,

niektórych

proprioreceptorów i od receptorów wrażliwych na ucisk,
znajdujących się w podeszwach stóp.

Czy wiesz, że…?

Ucho ludzkie jest wyjątkowo efektywnym narządem

słuchu, tak dalece, że jego dalsza ewolucja byłaby
bezcelowa, gdyż umożliwiałaby rejestrowanie dźwięków
towarzyszących ruchom cząsteczek powietrza, a to z
kolei dostarczałoby męczących wrażeń.

W uchu długotrwale eksponowanym na działanie

intensywnych dźwięków może dojść do uszkodzenia
narządu Cortiego, co oznacza utratę słuchu.

Literatura:

• Lewiński W. i inni, 2006. Biologia 1. Operon, Gdynia
• Traczyk W. Z., 2005. Fizjologia człowieka w zarysie.

PZWL, Warszawa

• Villee i inni, 1996. Biologia. Multico, Warszawa
• Wiśniewski H, 1998. Biologia. Agmen, Warszawa
• Gołda W., Wardas J. 1994. Biologia. Nowa Era, Warszawa