Ochrona 

przeciwporażeniowa w 

urządzeniach niskiego 

napięcia

Podstawowe sposoby 

realizacji ochrony

 

 

Rodzaje ochrony przeciwporażeniowej i 
środki jej realizacji w instalacjach 
elektrycznych niskiego napięcia (liczby w 
polach – zgodne z PN - IEC 60364 – 4 - 4)

412 Ochrona przed dotykiem bezpośrednim – ochrona podstawowa

412.1 Ochrona polegająca na izolowaniu części czynnych

412.2 Ochrona przy użyciu ogrodzenia lub obudowy

412.3 Ochrona przy użyciu barier

412.4 Ochrona polegająca na umieszczeniu poza zasięgiem ręki

412.5 Ochrona uzupełniająca za pomocą urz. różnicowoprądowego

 

 

Rodzaje ochrony przeciwporażeniowej i 
środki jej realizacji w instalacjach 
elektrycznych niskiego napięcia (liczby w 
polach – zgodne z PN - IEC 60364 – 4 - 4)

413 Ochrona przed dotykiem pośrednim – ochrona dodatkowa

413.1 Ochrona za pomocą samoczynnego wyłączenia zasilania

413.2 Ochrona polegająca na zastosowaniu urz. II kl. ochronności 
lub o izolacji równoważnej

413.3 Ochrona polegająca na izolowaniu stanowiska

413.4 Ochrona za pomocą nie uziemionych poł. wyrównawczych

413.5 Ochrona za pomocą separacji elektrycznej

 

 

Rodzaje ochrony przeciwporażeniowej i 
środki jej realizacji w instalacjach 
elektrycznych niskiego napięcia (liczby w 
polach – zgodne z PN - IEC 60364 – 4 - 4)

411 Równoczesna ochrona przed dotykiem 
bezpośrednim i pośrednim

411.1 Ochrona polegająca na zastosowaniu 
bardzo niskiego napięcia SELV i PELV

411.2 Ochrona za pomocą ograniczenia 
energii rozładowania

411.3 Obwody FELV

 

 

Ochrona przed dotykiem 
bezpośrednim (ochrona 
podstawowa)



Izolowanie części czynnych



Ogrodzenia lub obudowy



Bariery



Umieszczenie poza zasięgiem ręki



Urządzenia ochronne 
różnicowoprądowe (uzupełnienie 
ochrony podstawowej)

 

 

Izolowanie części czynnych



Części czynne powinny być w całości pokryte 
izolacją, która może być usunięta jedynie 
przez jej zniszczenie



Izolacja winna spełniać wymagania 
odpowiednich norm dotyczących tych 
urządzeń elektrycznych, w których jest 
zastosowana



Pokrycie farbą, pokostem itp. na ogół nie są 
uznawane



Okresowa kontrola stanu izolacji

 

 

Ogrodzenia lub obudowy



Przeznaczone do zapobiegania 
jakiemukolwiek dotknięciu części czynnych



Zapewnienie stopnia ochrony min. IP2X a 
dla dostępnych górnych poziomych 
powierzchni min. IP4X (za wyjątkiem 
wymiany części - informacja)



Odpowiednia wytrzymałość



Usunięcie tylko przy użyciu klucza lub 
innego narzędzia lub po wyłączeniu zasilania

 

 

Bariery



Zabezpieczają przed przypadkowym 
dotknięciem (lecz nie przed zamierzonym) 
do części czynnych



Powinny uniemożliwić niezamierzone 
dotknięcie części czynnych



Mogą być usuwane bez użycia klucza, lecz 
winny być zabezpieczone przed 
niezamierzonym usunięciem



Tylko przy przeszkolonym personelu

 

 

Umieszczenie poza zasięgiem 
ręki



Zapobieganie niezamierzonemu dotknięciu 
części czynnych



Części o różnych potencjałach nie powinny 
być jednocześnie dostępne (min. 2.5m 
odległości)



W miejscach, w których normalnie 
wykonuje się prace z użyciem przedmiotów 
przewodzących o dużej długości, odległości 
powinny być odpowiednio zwiększone



W budynkach tylko przy przeszkolonym 
personelu

 

 

Równoczesna ochrona przed 
dotykiem bezpośrednim i 
pośrednim



Bardzo niskie napięcie bezpieczne - SELV 
(Safety Extra-Low Voltage) - obwody bez 
uziemień



Bardzo niskie napięcie ochronne - PELV 
(Protection Extra-Low Voltage) - obwody z 
uziemieniami



Bardzo niskie napięcie funkcjonalne - FELV 
(Functional Extra-Low Voltage)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Rażenie napięciem 
dotykowym w sieci TN

L1
L2
L3
PEN

R

r

U

f

Z

F

R

r

I

Z

Z

PEN

I

Z

I

Z

I

Z

I

r

 = U

d

 / (R

c 

+ 0.5R

p

 )

U

d

  =  U

f 

Z

PEN

 / (Z

f

 

+Z

PEN

)

I

r

I

r

I

r

R

C

R

p

R

p

I

r

U

d

I

r

+

I

Z

 

 

Sieć TN - C

PEN

PEN

PEN

L
1
L
2
L
3

 

 

Sieć TN - S

L
1
L
2
L
3

N
PE

PE

PE

 

 

Sieć TN - C - S

L
1
L
2
L
3

PEN

PEN

N
PE

PE

 

 

Samoczynne wyłączenie 
zasilania



Urządzenie ochronne powinno samoczynnie wyłączyć 
zasilanie chronionego obwodu lub urządzenia w taki 
sposób, aby w następstwie zwarcia między częścią 
czynną z częścią przewodzącą dostępną spodziewane 
napięcie dotykowe przekraczające 50V AC lub 120V DC 
było wyłączone tak szybko, żeby nie wystąpiły (przy 
dotyku) niebezpieczne skutki patofizjologiczne dla 
człowieka



W pewnych okolicznościach dopuszcza się czas 
wyłączania nie dłuższy niż 5s niezależnie od wartości 
napięcia dotykowego



Dostępne części przewodzące powinny być połączone z 
przewodem ochronnym

 

 

Samoczynne wyłączenie zasilania 
w sieci TN - rysunek

I

Z

=U

F

/Z

S

>

=I

A

 

R

r

I

Z

I

Z

I

Z

I

Z

U

F

Z

F

Z

PEN

I

Z

R

r

U

d

L1
L2
L3
PE
N

 

 

Samoczynne wyłączenie zasilania 
w sieci TN



Wszystkie części przewodzące dostępne 
powinny być przyłączone do uziemionego 
punktu zasilania za pomocą przewodów 
ochronnych uziemionych na każdym 
transformatorze (prądnicy)



W przypadku zwarcia między przewodem 
fazowym (liniowym) i przewodem ochronnym 
lub częścią przewodzącą dostępną urządzenie 
wyłączające powinno zapewnić samoczynne 
wyłączenie zasilania w określonym czasie:

 

 

Czas wyłączenia w sieci 
TN

U

F

 [V ]

t

m ax

 [s]

<1 2 0

0 .8

1 20  –  23 0

0 .4

2 30  –  27 7

0 .4

2 77  –  40 0

0 .2

>4 0 0

0 .1

 

 

Charakterystyki czasowo-prądowe wyzwalaczy typu B, C i D 
wyłączników nadprądowych
I

N

 – prąd wyzwalacza przeciążeniowego, 

T

nt

, I

t

 – prąd niezadziałania i prąd zadziałania 

wyzwalacza

 

 

Ochrona przed dotykiem pośrednim w sieci o układzie TN-S
- układy samoczynnego wyłączenia zasilania za pomocą 
wyłącznika różnicowoprądowego (1) bezpieczników (2) i 
wyłączników (3)

 

 

Ochrona przed dotykiem pośrednim w sieci o układzie TN-S
- charakterystyki czasowo-prądowe bezpieczników gL
F

16

 – charakterystyka pasmowa bezpiecznika 16 A 

 

 

Wyłącznik różnicowoprądowy – kluczowy 
element ochrony przeciwporażeniowej

 

 

Znana od 40 lat idea działania...

 

 

... znalazła masowe zastosowanie dzięki 
miniaturyzacji i nowym rozwiązaniom 
materiałowym

i jest jednym z wielu elementów nowoczesnych i 
bezpiecznych instalacji elektrycznych.

 

 

Wyłączniki różnicowoprądowe



Budowa:



wyłączniki o działaniu bezpośrednim wyzwalane 
prądem różnicowym



wyłączniki o działaniu pośrednim z 
wzmacniaczem elektromagnetycznym - nie 
działają w przypadku przerwy w przewodzie 
neutralnym



Ochrona



przed dotykiem pośrednim - nie w sieci TN-C



przed dotykiem bezpośrednim (prąd wyzwalania 
max. 30mA)



przeciwpożarowa

 

 

Parametry wyłączników 
różnicowoprądowych



Znamionowy prąd różnicowy



10mA: ochrona pojedynczych urządzeń



30mA: ochrona gospodarstw domowych



100mA, 300mA: zbiorcze w budynkach, w 
przemyśle do ochrony urządzeń, w 
gospodarstwach domowych o ile 30mA jest za 
mały



Prąd znamionowy



Czas zadziałania - opóźnienie dla 
zabezpieczeń głównych

 

 

Charakterystyki wyłączników 
różnicowoprądowych

40ms

t

0,5I

n  

 I

n

5I

n

I



 

 

30mA300mA

I



t

2

1

PI

PI

PI

PI

PI

1

2

Selektywność wyłączników 
różnicowoprądowych

wyłącznik   

wyłączniki

 główny      

obwodowe

 

 

Uziemienia dodatkowe



W przypadku przebicia



obniżenie napięcia dotykowego



zwiększenie prądu zwarcia - skrócenie 
czasu wyłączenia napięcia zasilania



W przypadku przerwy w przewodzie 
ochronnym



obniżenie napięcia dotykowego



umożliwienie przepływu prądu zwarcia - 
możliwość wyłączenia napięcia zasilania 

 

 

Uziemienia dodatkowe - 
rysunek

Napięcie 
dotykowe 
dla:

W - otwarty

(brak uziem. 
dod.)

W - 
zamknięty

(jest uziem. 
dod.)

U

F

Z

F

Z

PEN

I

Z

R

r

U

d

R

d

U

F

Z

F

Z

PEN

I

Z

R

r

U

d

R

r

I

Z

I

Z

R

d

W

L1
L2
L3
PEN

U

d

x

U

d

x

 

 

Uziemienia dodatkowe - przerwa w 
PE

U

F

Z

F

I

Z

R

r

U

d

R

d

U

F

Z

F

R

r

U

d

Napięcie 
dotykowe 
dla:

W - otwarty

(brak uziem. 
dod.)

W - 
zamknięty

(jest uziem. 
dod.)

R

r

I

Z

I

Z

R

d

W

L1
L2
L3
PEN

U

d

x

U

d

x

 

 

Zwarcie przewodu fazowego 
(liniowego) z ziemią w sieci 
TN



Gdy może nastąpić bezpośrednie zwarcie 
przewodu fazowego (liniowego) z ziemią 
(linie napowietrzne) to aby napięcie między 
przewodem ochronnym a ziemią nie 
przekroczyło 50V musi być spełniony 
warunek: R

B

/R

E

<=50/(U

F 

-50), gdzie:



R

B

- wypadkowa rezystancja wszystkich 

połączonych równolegle uziomów



R

E

 - minimalna rezystancja przejścia w miejscu 

zwarcia

 

 

PE

L1
L2
L3
PEN

R

r

R

O

M2

M1

Zakaz uziemień ochronnych w TN

R

r

=4,5   R

O

=1,2   Z

F

=Z

PEN

=0,5  bezp. typu 

gG I

nb

=20A

2.

Z

F

R

r

I

Z2

U

F

R

O

U

dM1

U

dM2

I

Z2

I

Z2

I

Z2

I

Z2

2.

2. I

Z2

=220V/(4,5+1,2+0,5) 35,5A   t

wył

=400s> t

max

=0,4s

U

dM1

= I

Z2 

R

r

=160V>50V     U

dM2

= I

Z2 

R

O

=42,6V<50V

1.

Z

F

Z

PEN

I

Z1

U

F

I

Z1

I

Z1

I

Z1

I

Z1

1.

1. I

Z1

=220V/(0,5+0,5) 220A   t

wył

=0,1s<t

max

=0,4s

 

 

Samoczynne wyłączenie zasilania w 
sieci TT - rysunek

U

d

 = I

Z

 R

o

I

Z

  = U

f

 / Z

S 

>= 

I

A

 

PE

L
1
L
2
L
3
N

R

r

R

O

I

Z

U

f

Z

F

R

r

I

Z

I

Z

R

O

I

Z

U

d

 

 

Samoczynne wyłączenie zasilania w 
sieci TT



Wszystkie części przewodzące dostępne chronione przez to 
samo urządzenie powinny być połączone ze sobą przewodami 
ochronnymi i przyłączone do tego samego uziomu



Punkt neutralny powinien być uziemiony w każdej stacji 
transformatorowej



Powinien być spełniony warunek:



I

Z

>=I

A  

lub U

d

<=50V, przy czym U

d

= I

Z

R

O

, skąd: R

O 

I

A 

<=50V



I

A  

jest znamionowym prądem wyzwalającym wyłącznika 

różnicowoprądowego lub też prądem zapewniającym 
samoczynne zadziałanie wyłącznika nadmiarowoprądowego w 
czasie nie dłuższym niż 5s, R

O

 - rezystancją uziemienia 

ochronnego

 



Mogą być stosowane następujące urządzenia ochronne:



urządzenia ochronne nadmiarowoprądowe - czas wyłączenia do 
5s



urządzenia ochronne różnicowoprądowe - czas wyłączenia do 1s

 

 

Samoczynne wyłączenie zasilania w sieciach 
IT



Przewody i części czynne odizolowane od ziemi



Części przewodzące dostępne powinny być uziemione 
z zachowaniem warunku: R

O

I

Z

<=50V, gdzie:



R

O  

- rezystancja uziemienia ochronnego



I

Z 

- prąd pojedynczego zwarcia



Mogą być stosowane następujące urządzenia 
ochronne

:



stała kontrola stanu izolacji



urządzenia ochronne nadmiarowoprądowe



urządzenia ochronne różnicowoprądowe



Po wystąpieniu podwójnego zwarcia urządzenie 
zabezpieczające powinno zapewnić ochronę - 
wyłączyć zasilanie z zachowaniem warunków:

 

 

Samoczynne wyłączenie zasilania w sieciach IT - 
cd.

C z a s  w ył ąc z en i a  [ s]

N a p ię c ie  z n a m i o n .

U

F

/U

P

 [ V ]

z  p rz e w o d e m  N

b e z  p rz e w o d u  N

1 2 0  -  2 4 0

0 .8

5 .0

2 3 0 /4 0 0

0 .4

0 .8

4 0 0 /6 9 0

0 .2

0 .4

5 8 0 /1 0 0 0

0 .1

0 .2

Z

S

 - impedancja pętli zwarcia obejmującej przewód 

fazowy (liniowy) i ochronny
Z

S

‘ - impedancja pętli zwarcia obejmującej przewód 

neutralny i ochronny
I

A

 - prąd powodujący zadziałanie urządzenia 

zabezpieczającego w czasie nie dłuższym niż:

Z

S

<=U

P

/(2I

A

) dla sieci bez 

przewodu N
Z

S

‘<=U

F

/(2I

A

) dla sieci z 

przewodem N

 

 

Izolacja ochronna



Izolacja podwójna (robocza + 
dodatkowa)



Izolacja wzmocniona (równoważna 
podwójnej)



Obudowa izolacyjna



odpowiednia wytrzymałość



otwierana przy użyciu kluczy lub narzędzi



nie powinny przez nią przechodzić części 
przewodzące

 

 

Izolacja ochronna - 
rysunek

Izolacja
wzmocniona

Izolacja
podwójna

Obudowa 
izolacyjna

 

 

Izolowanie stanowiska



Rezystancja podłóg i ścian w każdym punkcie min:



50kdla U

n

<=500V



100kdla U

n

>500V



Części przewodzące dostępne muszą być tak rozmieszczone 
aby nie można było jednocześnie dotknąć dwóch części 
przewodzących dostępnych lub jednej części przewodzącej 
dostępnej i jednej części przewodzącej obcej, jeżeli części 
te mogą znaleźć się pod różnymi potencjałami



oddalenie od siebie na min. 2m



umieszczenie barier



izolowanie części przewodzących obcych



Na stanowisku nie wolno umieszczać przewodu ochronnego



Środki ochrony powinny być wyposażeniem stałym



Należy zapobiec przenoszeniu potencjału z zewnątrz przez 
części przewodzące obce

 

 

Izolowanie stanowiska - rysunek

N

L
1
L
2
L
3

I

r

<=U

F

/R

i

<=10mA

I

r

I

r

>=2m

bariera

 

 

Nieuziemione miejscowe połączenia 
wyrównawcze



Przewody połączeń wyrównawczych powinny 
łączyć ze sobą wszystkie części przewodzące 
jednocześnie dostępne i części przewodzące 
obce



System połączeń wyrównawczych nie powinien 
mieć połączenia elektrycznego z ziemią



Należy przewidzieć środki ostrożności 
zapobiegające narażeniu osób wchodzących na 
stanowisko, szczególnie gdy przewodząca 
podłoga połączona jest z systemem połączeń 
wyrównawczych

 

 

Nieuziemione miejscowe połączenia 
wyrównawcze - rysunek

N

L
1
L
2
L
3

U

d

=0

I

r

I

Z

I

Z

 

 

Separacja elektryczna



Obwód zasilany ze źródła separacyjnego 
(transformatora separacyjnego lub 
równoważnego)



Napięcie nie większe niż 500V



Części czynne nie powinny być połączone z 
innym obwodem ani z ziemią



Przewody obwodu powinny być widoczne w 
miejscach, w których mogą ulec uszkodzeniu



Zaleca się oddzielne oprzewodowanie obwodu

 

 

Separacja elektryczna - c.d.



Jedno urządzenie:



części przewodzące dostępne obwodu separacyjnego nie 
powinny być przyłączone do przewodu ochronnego oraz do 
części przewodzących dostępnych innych obwodów



Więcej (do 5) urządzeń:



części przewodzące dostępne obwodu separacyjnego 
powinny być połączone ze sobą przez izolowane 
nieuziemione przewody wyrównawcze, przewody tego 
obwodu nie powinny być połączone z przewodami 
ochronnymi innych obwodów



wszystkie gniazda winny mieć styki ochronne przyłączone do 
systemu połączeń wyrównawczych (a przewody żyłę)



w przypadku podwójnego zwarcia dwóch części 
przewodzących zasilanych przez przewody o różnej 
biegunowości urządzenie ochronne powinno zapewnić 
wyłączenie zasilania w czasie jak dla sieci TN

 

 

Separacja elektryczna - jeden odbiornik

Transformator
separacyjny

L

N

I

r

I

r 

< U

f 

/ R

i

 <= 

10mA

R

i

 

 

Separacja elektryczna - kilka 
odbiorników

Transformator
separacyjny

L

N

I

Z

I

Z

I

Z

 

 

SELV

6. Części czynne i części przewodzące 

dostępne nie uziemione ani nie 
połączone z przewodami ochronnymi 
innych obwodów

7. Jeżeli napięcie przekracza 25V AC lub 

60V DC to należy zapewnić ochronę 
podstawową przez:

- ogrodzenia lub obudowy o stopniu ochrony 
min. 

IP 2X

- izolację o wytrzymałości min. 500V

 

 

PELV

6. Jeżeli zachodzi przynajmniej jeden z warunków:

 - w warunkach środowiskowych 1 napięcie przekracza 
25V AC lub 60V DC
- w warunkach środowiskowych 2 napięcie przekracza 6V 
AC lub 15V DC
- urządzenie nie znajduje się w strefie objętej wpływem 
połączenia wyrównawczego

    to należy zapewnić ochronę podstawową przez:

- ogrodzenia lub obudowy o stopniu ochrony min. IP 2X
- izolację o wytrzymałości min. 500V

 

 

FELV

1. Poziom napięcia - napięcie bezpieczne
2. Wtyczki i gniazda unikatowe
3. Ochrona podstawowa zapewniona przez:

- ogrodzenia lub obudowy
- izolację dla napięcia pierwotnego

4. Ochrona dodatkowa zapewniona przez połączenie 

części przewodzących dostępnych obwodu FELV 
z:

-  przewodem ochronnym obwodu pierwotnego o ile 
obwód pierwotny chroniony jest przez samoczynne 
wyłączenie zasilania
- nieuziemionym przewodem połączenia 
wyrównawczego obwodu pierwotnego, gdy ten 
chroniony jest przez separację elektryczną