DEFINICJE ZDROWIA I

DEFINICJE ZDROWIA I

CHOROBY W ŚWIETLE

CHOROBY W ŚWIETLE

AMERYKAŃSKIEGO SYSTEMU

AMERYKAŃSKIEGO SYSTEMU

WARTOŚCI I STRUKTURY

WARTOŚCI I STRUKTURY

SPOŁECZNEJ

SPOŁECZNEJ

Na podstawie rozdziału o ww.

tytule książki autorstwa Talcotta

Parsonsa pt. „Struktura

społeczna a osobowość”

Talcott Parsons - biografia

Talcott Parsons (ur. 13 grudnia 1902 w Colorado Springs, zm. 8

maja 1979 w Monachium) - amerykański socjolog.

Pod wpływem prac Bronisława Malinowskiego został zwolennikiem

funkcjonalizmu w socjologii, zmierzającego do ustalenia faktów
i wyjaśnienia funkcji, jaką spełniają one w systemie
wzajemnych relacji w społeczeństwie. Od 1944 roku był
profesorem Harvard University w Cambridge. Jest twórcą
koncepcji zmiennych wzorcowych. Działanie społeczne Talcotta
Parsonsa:„Woluntarystyczna teoria działania” stanowiła dla
Talcotta Parsonsa swoistą syntezę założeń utylitaryzmu,
pozytywizmu i idealizmu. Autor zwrócił uwagę na to, że
ekonomia klasyczna traktuje jednostki jako wolnych graczy
niczym nie ograniczonych, którzy mając do wyboru wiele
możliwości wybierają te, które są dla nich najbardziej
pożyteczne. Ta nadmierna utylitaryzacja sprowokowała Talcotta
Parsonsa do zadania kilku pytań : Czy ludzie zawsze zachowują
się racjonalnie? Czy zawsze są wolni i nieograniczeni? Parsons
definiuje woluntaryzm jako subiektywne procesy podejmowania
decyzji przez indywidualne podmioty, lecz decyzje takie
traktuje jako częściowy rezultat pewnego typu nacisków,
zarówno normatywnych, jak i sytuacyjnych.

Talcott Parsons - biografia

Parsons uważał ze system społeczny musi realizować cztery

podstawowe funkcje, definiuje je AGIL czyli: adaptacja, osiąganie
celów, integracja, system podtrzymywania wzorów i napięć.

Jego najważniejsze prace:
• Struktura działania społecznego (1937),
• Szkice z teorii socjologicznej (1949, wyd. pol. 1972),
• System społeczny (1951),
• Struktura społeczna a osobowość (1955, wyd. pol. 1969).

Wprowadzenie

Omawiane zagadnienia:
 Próba analizy socjo-kulturowego

określenia zdrowia i choroby w USA z

naciskiem na amerykański system

wartości i sposoby instytucjonalizacji

aspektów systemu w strukturze

społecznej

 Główny nacisk będzie położony na

choroby psychiczne, porównywane

względem chorób somatycznych i zdrowia

Do jakiego stopnia zdrowie i

choroba są kategoriami

uniwersalnymi?

Istnieje wiele cech charakterystycznych dla stanu

choroby. Dotyczy to zarówno chorób
somatycznych, jak i psychicznych. Nie można
ich wyraźnie rozgraniczyć, ponieważ wzajemnie
się przenikają. Przechodząc płynnie od chorób
czysto somatycznych do czysto psychicznych,
zwiększają się różnice w ich rozumieniu.
Uwarunkowane jest to daną kulturą i strukturą
społeczną. Jednak zasadnicze kryterium
istnienia choroby psychicznej należy odnieść do
społecznego pełnienia ról.

Choroba psychiczna a rola

jednostki

w społeczeństwie

Zależność między systemem

społecznym a osobowością opiera się
głównie na strukturze ról. Choroba
umysłowa uniemożliwia podołanie
oczekiwaniom swych ról, co
powoduje, że jest problemem
społecznym. Zdrowie psychiczne jest
zdolnością do spełniania tych
oczekiwań.

Osobowość a organizm

Zdrowie psychiczne i choroba to stany

osobowości, zdefiniowane w kategoriach ich
znaczenia dla umiejętności pełnienia ról.

Konieczne jest jednak rozróżnienie:

 Osobowości

- tej części mechanizmów

kontrolujących zachowanie jednostki, która
genetycznie odnosi się do internalizacji*
obiektów społecznych i wzorów kulturowych w
procesie socjalizacji;

*INTERNALIZACJA - jest to najważniejszy aspekt socjalizacji, proces
uwewnętrznienia przez jednostkę elementów rzeczywistości
społecznej właściwych rodzinie, grupom społecznym,
społeczeństwu, którego jest członkiem; zinternalizowane treści
uznaje ona za swoje własne, obiektywne i obowiązujące.

Osobowość a organizm

Organizmu

- części mającej pewne

dziedziczone cechy i podatnej na wpływ
środowiska fizycznego, nie pochodzącej z
doświadczeń socjalizacyjnych i z procesów
interakcji społecznej.

Zarówno na osobowość , jak i organizm mają

wpływ mechanizmy fizjologiczne (centralny
ośrodek tych mechanizmów to centralny
układ nerwowy, a w szczególności mózg,
oraz gruczoły dokrewne).

Rola a zadanie

Rola

- zorganizowany system uczestniczenia

jednostki w systemie społecznym, ze
szczególnym uwzględnieniem
zorganizowania systemu społecznego jako
kolektywu*; w ten sposób rola staje się
punktem powiązania między osobowością
a systemem społecznym; rola jest
wielością różnorodnych zadań;

*KOLEKTYW – zorganizowana grupa ludzi wykonujących wspólną
pracę, prowadzących określoną działalność.

Rola a zadanie

Zadanie

- podsystem roli, określony

przez pewien zespół fizycznych
operacji, które pełnią pewną funkcję
(lub kilka funkcji) wobec roli i
osobowości jednostki wykonującej to
zadanie (lub tylko wobec jednej z
nich). Zadania są bardziej
zróżnicowane i wyspecyfikowane niż
role.

Rola i zadanie a choroba

• Choroba umysłowa jest to

niezdolność do pełnienia ról.

• Choroba somatyczna jest to

niezdolność do wykonywania
ważnych zadań.

• Zdrowie jest stanem optymalnej

zdolności do efektywnego
wykonywania ważnych zadań

„

„

WZGLĘDNOŚĆ

WZGLĘDNOŚĆ

KULTUROWA” ZDROWIA

KULTUROWA” ZDROWIA

I CHOROBY

I CHOROBY

• Wśród zdrowia i choroby somatycznej i

psychicznej można rozróżnić elementy

uniwersalne i socjo-kulturowo zmienne.

• Z podanej wcześniej definicji wynika, że

wszystkie grupy ludzkie mają wysoko

zorganizowaną osobowość, powstającą w

procesie socjalizacji, podatną na różnego rodzaju

zaburzenia funkcjonowania na poziomie

przystosowania społecznego.

• Ponieważ istnieje powiązanie pomiędzy

czynnikiem osobowościowym a organicznym

struktury jednostki, realne jest zagadnienie

somatycznych i umysłowych chorób całych grup

ludzkich, związane z strukturą i kulturą

systemów społecznych.

Cechy uniwersalne

• Wszystkich ludzi łączy jednorodność

budowy organicznej. Dzięki czemu

wiele zagadnień medycyny

somatycznej jest uniwersalnych dla

różnych kultur.

• Każde znane nam społeczeństwo

ludzkie stworzyło kulturę, ze

zgeneralizowanym systemem

symboli oraz strukturą społeczną,

zawierającą kolektywy,

funkcjonujące na kilku poziomach

zasięgu i zróżnicowania.

Cechy uniwersalne

• Na osobowość wpływa proces

socjalizacji, na który składają się:

doświadczenia przeżyte w rodzinie

stosunki nawiązywane w grupie

koleżeńskiej w okresie latentnym i

dojrzewania

Ponieważ stosunki te dotyczą innych grup

społecznych niż rodzina, można

powiedzieć o wspólnych dla wszystkich

grup społecznych elementach patologii

umysłu i zaburzeń somatycznych.

ZDROWIE JAKO

ZDROWIE JAKO

PROBLEM KONTROLI

PROBLEM KONTROLI

SPOŁECZNEJ

SPOŁECZNEJ

• Instytucjonalizacja* oczekiwań co do ról

i zadań jest podstawowym zjawiskiem
we wszystkich społeczeństwach
ludzkich . Niezbędne jest ustalenie
standardów, pozwalających określić
poziom umiejętności adekwatny do
danego zadania.

*INSTYTUCJONALIZACJA – proces przechodzenia od niesformalizowanych
sposobów działania społecznego do uregulowanych, względnie stałych form
aktywności, podlegających społecznym sankcjom. Jest to też nadanie
charakteru instytucji istniejącym formom działania, dzięki czemu stają się one
obowiązujące. Instytucjonalizacja jest jednym z ważniejszych procesów
pozwalających regulować życie społeczne.

Konformizm i dewiacja

Konformizm

(pot. ulegający wpływom) (łac.

conformo - nadaję kształt) W socjologii jest to
jeden ze sposobów dostosowania jednostki
społecznej. W ujęciu Roberta Mertona oznacza
zgodę na realizację celów społecznych grupy przy
pomocy społecznie uznawanych środków lub, w
szerszym znaczeniu, realizacje norm społecznych
i wartości danej grupy odniesienia. Odejście od
zachowań konformistycznych określane jest w
ujęciu Mertona jako dewiacja społeczna.
Zachowania konformistyczne w grupach są
wskaźnikiem dużej spójności tych grup.

Konformizm i dewiacja

Dewiacja społeczna

- odchylenie od

reguł działania społecznego,
postępowanie niezgodne z normami a
także z wartościami przyjętymi w
społeczeństwie lub w grupie społecznej.
Zachowania dewiacyjne nie są
jednoznacznie interpretowane i ich
określenie jest zależne od przyjętych
systemów normatywnych w danym
społeczeństwie.

Dewiacje społeczne

Dewiacje można omówić z dwóch

różnych punktów widzenia:

A.Stosunku problemu zdrowia i

choroby wobec całego szeregu
kategorii zachowań dewiacyjnych;

B.Problemu zróżnicowania wewnątrz

samego kompleksu zdrowia i
choroby.

Klasyfikacja dewiacji

Klasyfikacja dewiacji pod względem

problemu społecznej kontroli:

1. Umiejętności

2. Moralności

3. Przestrzegania norm prawnych

4. Zaangażowania w pełnienie ról w

konkretnych kolektywach

1. Kontrola umiejętności

• Umiejętność jest pojęciem ogólniejszym niż

zaangażowanie w pełnienie jakiejkolwiek
konkretnej roli lub wykonywanie jakiegoś zadania.

• Pojęcie to zawiera również motywację do

zaakceptowania pewnych zobowiązań, jeśli istnieje
ku temu sposobność i sprzyjająca sytuacja.

• Każde społeczeństwo musi interesować się

poziomem umiejętności jednostek, zapobiegać
występowaniu w tej dziedzinie zaburzeń i
likwidować już istniejące.

2. Kontrola moralności

• Dotyczy zaangażowania jednostki w

system wartości społeczeństwa;

• Podlega przede wszystkim religii lub

funkcjonalnemu odpowiednikowi
religii, jak np. humanizm

3. Kontrola przestrzegania

norm

• Normatywny układ odniesienia koncentruje się na systemie

prawnym;

• Ważne jest „budowanie” szacunku do prawa, które z czasem

musi coraz bardziej dokładnie określać zobowiązania prawne;

• Przestrzeganie prawa ma charakter bardziej ogólny niż

zaangażowanie w pełnienie konkretnej roli;

• W społeczeństwie charakteryzującym się dużym

zróżnicowaniem, jak np. amerykańskie, prawnicy są
nosicielami funkcji kontroli społecznej, tak jak lekarze w
sferze zdrowia;

• W dobrze zintegrowanym społeczeństwie prawo stanowi

najważniejszy system norm, chociaż przewagę mogą zdobyć
normy religijne.

4. Zaangażowanie w pełnienie

ról w kolektywach

• Kategoria dość szeroka, tak iż niektórzy

twierdzą, że w tej grupie w całości
zawierają się mechanizmy kontroli
społecznej

• Z wymienionych 4 kategorii jest najsłabiej

zinstytucjonalizowana jako odrębna funkcja

• W społeczeństwie amerykańskim najpełniej

realizowana wśród niższych warstw
społecznych, w postaci pracy społecznej.

W przedstawionej klasyfikacji

można wyróżnić 2 osie

zróżnicowania:

I OŚ

Orientacja na:
1. Wymogi sytuacji, w

której przebiega
działalność jednostki

2. Wzory normatywne

II OŚ

„problem” :
1. Odnosi się do stanu

jednostki jako całości

2. Pozostaje w zasięgu

wolnej woli, polega na
zaakceptowaniu
specyficznych
zobowiązań

Zaburzenia

całokształtu

osobowości

Zaburzenia

poszczególnych

oczekiwań

Biegun

„sytuacyjny”

Problem „umiejętności”

pełnienia ról i

wykonywania zadań

Choroba jako dewiacja

Zdrowie jako konformizm

Problem zaangażowania

wobec spraw kolektywu

Nielojalność jako

dewiacja

Lojalność jako

konformizm

Biegun

„normatywny”

Problem zaangażowania

w wartości lub problem

moralności

Grzech i niemoralność

jako dewiacje

Stan łaski lub „dobry

charakter” jako

konformizm

Problem zaangażowania

w normy lub problem

legalizmu

Przestępstwo i

nielegalność jako

dewiacje

Przestrzeganie prawa

jako konformizm

Choroba umysłowa

a odpowiedzialność

• Problem stanowi tutaj określenie jak dalece

dewiacje społeczne są „intencjonalne”, czyli

gdzie jest granica odpowiedzialności człowieka za

swe czyny

• Choroba jest procesem niezależnym od woli,

ponieważ w procesie choroby istnieje czynnik

biologiczny lub umysłowy, który można

kontrolować, ale nie usunąć siłą woli

• Z drugiej strony posłuszeństwo wobec norm i

wypełnianie zobowiązań wobec kolektywów jest

zależne od woli, więc jednostka jest

odpowiedzialna, ale podstawą żądania

odpowiedzialności jest szczegółowość norm i

zobowiązań wynikających z roli.

Choroba umysłowa

a odpowiedzialność

• Normalnie człowiek potrafi zaakceptować

lub odrzucić pewne konkretne

zobowiązania bez zmiany struktury

osobowości, a chorobą jest zaburzenie

wykraczające poza szczegółowe

zobowiązania.

• To samo dotyczy zaangażowania w

wartości religijne. W religii chrześcijańskiej

aspekt grzechu w kolektywie religijnym

jest analogiczny to łamania prawa w

cywilnym.

Od religii do kontroli

społecznej

Wszystkie czynniki kontroli społecznej

drogą ewolucji wywodzą się z religii.
Kapłan i magik byli oryginalnymi
pośrednikami kontroli społecznej w
każdym społeczeństwie. Role lekarza,
prawnika, „administratora” i
społecznika wyodrębniły się w
procesie zróżnicowania ról
religijnych.

Podsumowanie

Współczesne społeczeństwo

amerykańskie jest pod względem
zinstytucjonalizowania mechanizmów
kontroli społecznej prawdopodobnie
najbardziej zróżnicowanym
społeczeństwem. Ponadto przypisuje
ono największe znaczenie problemom
zdrowia i choroby. Zainteresowanie
tymi zagadnieniami wciąż rośnie.

Charakterystyka zdrowia i choroby w

kontekście struktury ról społecznych i

kontroli społecznej.

Zdrowie

jako stan w którym jednostka jako element

systemu społecznego wykazuje optymalną umiejętność
efektywnego pełnienia ról i zadań, wyznaczonych
jej przez proces socjalizacji

Choroba

jako zakłócenie w sferze umiejętności zgodnego

z normalnymi oczekiwaniami pełnienia ról lub wykonywania
zadań

Cechy roli osoby chorej:

• uznanie, że osoba chora nie jest

odpowiedzialna za swój stan;

• choroba uważana jest za podstawę

zwolnienia od pełnienia jej normalnej roli;

• być chorym oznacza znajdować się w

stanie uprawomocnionym, stan choroby
jest stanem nie pożądanym i istnieje
potrzeba podjęcia próby współdziałania z
otoczeniem w celu wyzdrowienia;

Aktywizm amerykański

nastawiony jest na poszukiwania

o charakterze świeckim i

praktycznym

a nie kontemplacji.

Perspektywa ulepszenia

społeczeństwa

przez stopniowy rozwój we

właściwym kierunku

W systemie amerykańskim szczególną rolę
pełnią
kolektywy (np. przedsiębiorstwa) i ich
osiągnięcia.
Ostatecznie jednak wszystkie ich osiągnięcia
zależą
od umiejętności i zaangażowania jednostek
ludzkich,
pełniących swe role i wykonujących zadania.
Podstawą umiejętności jednostki są dwa zespoły
warunków, a mianowicie wykształcenie i
zdrowie, które są ważniejszymi warunkami
sukcesu niż kapitał czy zatrudnienie

Zdrowie jest tak istotnym warunkiem
sukcesu,
że samo w sobie uznane zostało za cenioną
wartość

Duże znaczenie zdrowia w

Stanach Zjednoczonych

spowodowane jest:

• Wysokim stopniem zróżnicowania

struktury społecznej

• Specyficznym systemem wartości

Amerykański wzór choroby koncentruje się na
problemie umiejętności osiągania sukcesów przez

jednostkę. Z punktu widzenia terapeutyki

wyzdrowienie jest dla chorego rodzajem pracy, którą

musi on wykonać wraz z pomagającym mu

personelem specjalistycznym. W procesie terapii

akceptuje się przede wszystkim fakt, że

zasadniczym zagrożeniem umiejętności osiągania

sukcesów, które należy przezwyciężyć, jest

zależność.

Porównanie zasadniczych orientacji wobec

choroby w Stanach Zjednoczonych i w

Związku Radzieckim

Społeczna rola choroby w Związku Radzieckim jest
znacznie mniejsza niż w Stanach Zjednoczonych.
Jednocześnie jednak jest ona inaczej strukturalizowana
głównie pod tym względem, że centralnym jej punktem
jest odpowiedzialność jednostki, a nie umiejętność
osiągania sukcesów i współpracy z personelem
terapeutycznym.

Porównanie zasadniczych orientacji wobec

choroby w Stanach Zjednoczonych i w

Wielkiej Brytanii

Wielka Brytania różni się, pod istotnymi względami od
Stanów Zjednoczonych. Społeczeństwo brytyjskie silnie
akcentuje aspekt integracyjny. Z tego punktu widzenia
choroba jest nie tylko zagrożeniem osiągnięć jednostki,
czy też jej odpowiedzialności, lecz zagrożeniem jej statusu
akceptowanego członka społeczeństwa i jego różnych
ważnych podgrup.

Prezentację przygotowali:

Ewa Gubiec
Jakub Bukowski