PRAWO MIĘDZYNARODOWE

• zespół norm regulujących stosunki

wzajemne między państwami oraz
organizacjami międzynarodowymi i innymi
uczestnikami stosunków
międzynarodowych mającymi zdolność do
działania w stosunkach międzynarodowych

Źródła prawa międzynarodowego

• Podział na źródła:

źródła w znaczeniu materialnym

źródła w znaczeniu formalnym

źródła w znaczeniu poznawczym

różne definicje źródeł prawa

międzynarodowego

• Pod tym pojęciem kryją się czynniki

powodujące powstanie i kształtowanie
norm prawnych o określonej treści.

• Czynniki

owe,

kształtujące

się

w

społeczności międzynarodowej, nie mają
charakteru prawnego, lecz pozaprawny.

• Wśród tychże czynników wymienić można,

np. współpracę, rywalizację
międzynarodową itp.

W znaczeniu materialnym

rozumie się źródła prawa międzynarodowego

jako

zespół czynników, które doprowadziły do
powstania konkretnych norm prawa
międzynarodowego,

np.współpraca, współzawodnictwo i walka państw

W 1927r. STSM w sprawie statku „Lotus”
sformułował tezę, że normy prawne
wiążące państwa wywodzą się z ich woli

W znaczeniu formalnym

rozumie się jako formy, w których tworzone
są normy prawa międzynarodowego.
Są to takie formy, w których przejawia się
wola państw, a także innych podmiotów
prawa międzynarodowego, tworzących
prawo; należą do nich m.in. umowy
międzynarodowe i prawo zwyczajowe

W znaczeniu poznawczym

źródła rozumiane są jako zbiory dokumentów,

z

których czerpie się znajomość norm prawa
międzynarodowego,

np. zbiory umów międzynarodowych lub
zbiory praktyki państw w dziedzinie

stosunków międzynarodowych

.

ONZ prowadzi urzędowy zbiór traktatów
UNTS (United Nations Treaty Series)

Art. 38 Międzynarodowego Trybunału

Sprawiedliwości

wyliczenie źródeł prawa międzynarodowego

•

umowy międzynarodowe – ogólne bądź praktykularne,

ustanawiające normy wyraźnie uznane przez państwa

spór wiodące

•

Zwyczaj międzynarodowy jako dowód powszechnej

praktyki, przyjętej jako prawo

•

ogólne zasady prawa uznane przez narody

cywilizowane

środki pomocnicze do stwierdzenia przepisów prawa

•

wyroki sądowe (judykatura)

•

zdania najznakomitszych znawców prawa

publicznego różnych narodów, jako środek

pomocniczy do stwierdzenia przepisów prawnych

(doktryna)

umowy międzynarodowe

• Artykuł 38 Statutu MTS wymienia jako

podstawowe źródło prawa
międzynarodowego konwencje
międzynarodowe (umowy
międzynarodowe)

• nazewnictwo umów międzynarodowych

jest dość zróżnicowane: konwencja,
traktat, układ, porozumienie, akt,

rodzaje umów międzynarodowych

ze względu na ilość stron umowy można

podzielić na

• umowy bilateralne - dwustronne
• umowy multilateralne - wielostronne

ze względu na sposób przystąpienia do

umowy państw trzecich

Dzielimy na
wielostronne otwarte - zawierają klauzule

dopuszczającą inne państwa bez zgody
dotychczasowych kontrahentów

• wielostronne zamknięte - wymagana

zgoda kontrahentów

• półotwarte - otwarte tylko dla określonej

grupy państw np. umowy regionalne lub
państwa, które spełnią podane warunki

typy umów:

– traktaty pokoju - regulują stosunki między

państwami, które przechodzą ze stanu wojny w

stan pokoju

– traktaty przyjaźni  dążenie do rozwoju

przyjaznych stosunków wzajemnych, nie zawierają

konkretnych zobowiązań (dlatego łączy się je

zazwyczaj z zawarciem innych umów)

– umowy handlowe, konsularne, nawigacyjne,

lotnicze, kolejowe, pocztowe, telekomunikacyjne,

finansowe, dotyczące współpracy naukowo-

technicznej, kulturalnej, pomocy prawnej

Zwyczaj międzynarodowy

Zwyczaj międzynarodowy jako źródło prawa
międzynarodowego charakteryzuje:
• a) element obiektywny – powszechna,

długotrwała praktyka państw w jakimś
zakresie

b) element subiektywny – przekonanie

państw, że praktyka ta tworzy i jest
wykonywana przez prawo
międzynarodowe

.

kurtuazja międzynarodowa

• (comitas gentium)

• jest to grzeczność przestrzegana w

stosunkach międzynarodowych

• odróżniamy ją od zwyczaju

międzynarodowego gdyż reguły kurtuazji

pomimo, że oparte są na zasadzie

wzajemności nie mają charakteru prawnego.

Postępowanie wbrew tym regułom nie

narusza international law, ale może zostać źle

odebrane; zasady kurtuazji wykształciły się w

dziedzinie stosunków dyplomatycznych

(ceremoniał dyplomatyczny) i konsularnych

oraz w obrocie morskim

praktyka

• powinna „polegać jednocześnie na

nieprzerwanym potwierdzeniu faktów
dokonywanych w dziedzinie stosunków
międzynarodowych i na świadomości
prawnej wspólnej dla państw, które w niej
uczestniczą, opartej na przekonaniu, że
powtarzanie faktów jest przejawem
obowiązującej reguły”

Ogólne zasady prawa

• zasady te nie są źródłem prawa

międzynarodowego

• stanowią one część prawa umownego lub

zwyczajowego.

• Zasada prawa wewnętrznego wielu

państw, jeśli zyska ogólne uznanie, staje
się zasadą międzynarodowego prawa
zwyczajowego.

istnieją zasady

• uznane przez wszystkie państwa tak w prawie

wewnętrznego jak i p.m. niezależnie od ich

pochodzenia

• nemo plus iuris transfere potest quam ipse

habet; nemo potest commodum capere de

iniuria sua propria

nikt nie może wyciągać korzyści z własnego bezprawia

• lex specialis derogat legi generali
• nemo iudex in causa sua
• res iudicata; ne bis in idem

procedatur;inadimplenti non est adimplendum

nie wypełniającemu nie wypełniaj

Judykatura i doktryna

• Orzecznictwo i nauka nie są odrębnymi

źródłami wyrokowania tak jak umowa,

zwyczaj i ogólne zasady prawa.

• Maja one służyć jako środek pomocniczy

do stwierdzenia przepisów prawnych.

• Nie mogą one być uznane za źródła prawa

międzynarodowego, ponieważ nie są

formami wyrażania woli państw.

• Sądy mogą tylko stosować istniejące już

normy prawa międzynarodowego, a

przedstawiciele nauki mogą je wyjaśniać i

interpretować

Orzecznictwo sądowe

• Sądy wewnętrzne w wielu krajach,

orzekając, biorą pod uwagę i powołują się
na orzeczenia wydane przez sądy w
podobnych sprawach.

Sąd rozstrzygając w celu wydania orzeczenia

• kwestię prawną, ustala nową regułę, która

następnie znajduje zastosowanie w
późniejszym orzecznictwie.

• Moc obowiązująca takiej reguły nie wypływa

jednak z niej samej, lecz z ustawy lub
zwyczaju. Nie jest w istocie rzeczy dowodem,
że orzecznictwo jest samodzielnym źródłem
prawa, a raczej utwierdza tylko w
przekonaniu, że pierwsze orzeczenie oparte
było na właściwej interpretacji prawa.

Odmawianie orzecznictwu

• charakteru źródła prawa nie oznacza

bynajmniej, aby funkcje spełniane przez

sądy były pozbawione elementów

twórczych i miały charakter tylko

wykonawczy. Sądy nie są jedynie „ustami

wymawiającymi słowa ustawy”, oddziałują

one w pewnej mierze na rozwój prawa,

precyzując i wyjaśniając treść przepisów

prawnych i kształtując poczucie prawne w

społeczeństwie

Doktryna

• W zakresie stosunku do źródeł prawa

doktryna, czyli poglądy nauki prawa,

wykazuje duże podobieństwo do

orzecznictwa sądowego. Podobnie jak

orzecznictwo, jakkolwiek w odmienny

sposób, doktryna wyjaśnia i precyzuje

przepisy obowiązującego prawa; w szerszym

zakresie niż orzecznictwo może kształtować

poczucie prawne społeczeństwa, poddając

krytycznej ocenie przepisy obowiązującego

prawa i przedstawiając propozycje de lege

ferenda.

Autorytet naukowy

• może stanowić jedynie pewną gwarancję

właściwego wyjaśnienia przepisu
prawnego, ale nie może nadać regule
postępowania charakteru normy prawnej.

inne tworzenie norm prawnych

 akty

ustawodawcze

poszczególnych

państw nie stanowią źródła prawa, gdyż
nie mogą one nakładać obowiązków na
inne państwa;

 wyrażają one jedynie stanowisko tego

państwa w danej sprawie co może w
konsekwencji stanowić część procesu
tworzenia

się

nowej

normy

prawa

zwyczajowego lub umownego

(np. ustawa o szelfie kontynentalnym)

Akty jednostronne państwa

wydawane przez państwa w celu

wywołania

określonych skutków prawnych

notyfikacja
uznanie
protest
zrzeczenie się

notyfikacja

• jest nią oficjalne, pisemne powiadomienie

drugiego podmiotu prawa
międzynarodowego o pewnym
wydarzeniu,

• z którym prawo łączy skutki prawne

notyfikacja

• stanowi je wyjaśnienie stosunku

prawnego, który inaczej budziłby
wątpliwości

(np. notyfikacje dotyczące utworzenia nowego

państwa lub

zmiany rządu)

uznanie

• potwierdzenie przez państwo, że

przedmiot uznania istnieje powinien być
traktowany w płaszczyźnie obowiązujących
norm prawa międzynarodowego

np. uznanie ruchu narodowowyzwoleńczego

poprzez uznanie

• państwo stwierdza istnienie pewnych

faktów i ich skuteczność wobec siebie,

• wyraża zamiar uważania sytuacji lub

roszczenia za zgodny z prawem,

charakter wyraźny lub dorozumiany

dotyczy
• nabytków terytorialnych,
• aktów prawnych
• obywatelstwa

protest

• stanowi je stwierdzenie przez państwo, że

określona czynność lub stan rzeczy są
niezgodne z normami international law

• za pomocą protestu państwa bronią się przed

wykształceniem się niekorzystnych dla nic
reguł praktyki, która inaczej mogłaby być
przedstawiona jako zgodna z wolą państw i
prowadzić do wytworzenia się prawa
zwyczajowego.

Protest może być wyrażony w formie pisemnej lub

ustnie

Zrzeczenie się

jest to akt

• w którym państwo rezygnuje z

przysługujących państwu pewnych praw

np. w sierpniu 1953r. Polska zrzeka się części

niemieckich

reparacji przysługujących jej po II WŚ

• zrzeczenie powinno nastąpić w sposób

wyraźny

• nie może być domniemywane

Akty jednostronne

organizacji międzynarodowych

(uchwały)

statut organizacji może określić moc wiążącą

uchwały

•

rodzaje: zalecenia, decyzje, rezolucje, opinie

doradcze, orzeczenia itp.

1. Wiążące samą organizację
gdy skierowane do organów lub organizację i jej

członków

np. W UE rozporządzenia, dyrektywy, decyzje

1. Niewiążące

Hierarchia źródeł prawa

międzynarodowego

• prawo międzynarodowe nie przyznaje

pierwszeństwa żadnemu ze źródeł i mają
one charakter równorzędny

• Wyjątek:
• art. 103 Karty NZ
• w wypadku sprzeczności między

zobowiązaniami państw pierwszeństwo
mają postanowienia Karty NZ

uznania w konstytucji

• wyższości wiążących norm

międzynarodowych nad normami
wewnętrznymi został uwzględniony w
Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z
2 kwietnia 1997 r.

Konstytucja Rzeczypospolitej art. 87

źródła powszechnie obowiązującego prawa RP

• Konstytucja
• ustawy
• ratyfikowane umowy międzynarodowe
• rozporządzenia
• akty prawa miejscowego

art. 9 Konstytucji

• RP przestrzega wiążącego ją prawa

międzynarodowego,

• co oznacza,
• że realizuje i przestrzega przepisów

stanowiących źródła prawa
międzynarodowego

art. 9 Konstytucji RP

• normy zwyczajowe i umowy

międzynarodowe nie podlegające
ratyfikacji nie mają pierwszeństwa
przed ustawami polskimi

• „Rzeczpospolita Polska przestrzega

wiążącego ją prawa
międzynarodowego”

art. 91 Konstytucji RP

• ratyfikowana umowa międzynarodowa,

• po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw RP,

• stanowi integralna część krajowego

porządku prawnego i jest bezpośrednio

stosowana

ust. 2 –

Umowa międzynarodowa ratyfikowana
za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie
ma pierwszeństwo przed ustawą,
jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z

umową

ust. 3

• jeżeli Polska stanie się członkiem

organizacji, która ma kompetencje do

stanowienia prawa, prawo to będzie miało

pierwszeństwo nad ustawodawstwem

polskim

• Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez

Rzeczpospolitą Polską umowy

konstytuującej organizację

międzynarodową, prawo przez nią

stanowione jest stosowane bezpośrednio,

mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z

ustawami