Profilaktyka

zagrożeń i patologii społecznych

GWSHM „Milenium”

mgr Anna Knocińska

[e-mail]

u.pl

Profilaktyka zagrożeń i patologii

społecznych

Profilaktyka

(prophylaktikos – zabezpieczający)

w ujęciu praktycznym:

dziedzina działalności

praktycznej, której

zadaniem jest opis,

wyjaśnianie i przewidywanie

rozwoju zjawisk

chorobliwych, szkodliwych,

celem skonstruowania

programów, strategii i

procedur ich zwalczania

w ujęciu teoretycznym:

dziedzina wiedzy, która

tworzy koncepcje

związane ze sposobami i

środkami kształtowania

zdrowego społeczeństwa i

optymalnie

funkcjonujących obywateli

zarówno w wymiarze społecznym, globalnym,

jak i lokalnym lub indywidualnym

Profilaktyka zagrożeń i patologii

społecznych

Profilaktyka

powinna być interdyscyplinarna,

wielopłaszczyznowa, wielopoziomowa,

wieloaspektowa i perspektywiczna

oraz spełniać równolegle dwa cele

:

wzmacnianie

czynników chroniących -

poprzez promowanie

zdrowia, umożliwianie

satysfakcjonującego życia,

rozwijanie potencjalnych

możliwości jednostki

eliminowanie

czynników ryzyka -

bezpośrednia redukcja i

przeciwdziałanie

czynnikom patogennym

Czynniki ryzyka

to wszystkie elementy (cechy, sytuacje, warunki)

zwiększające ryzyko wystąpienia zachowań problemowych i

związanych z nimi szkód

• funkcjonowanie rodziny (np. odrzucenie, wrogość wobec

dziecka konflikty i doświadczenie izolacji w dzieciństwie),

• niekorzystne warunki ekonomiczne (np. niski status społeczny,

bieda),

• psychospołeczne (np. brak wsparcia społecznego, niska

samoocena),

• kultura i normy społeczne, które prowokują negatywne

zachowania (np. przestępcze),

• wpływy grupy rówieśniczej (np. używanie substancji

psychoaktywnych),

• niepowodzenia w roli ucznia,

• wczesne zachowania problemowe,

• indywidualne predyspozycje (deficyt uwagi, impulsywność)

Profilaktyka zagrożeń i patologii

społecznych

Czynniki chroniące

to wszystkie właściwości jednostek lub środowiska

społecznego wzmacniające potencjał zdrowotny

i zwiększające odporność na działanie czynników ryzyka

• przedmioty (mieszkanie, samochód),
• warunki życia (stała praca, udane małżeństwo, krąg

przyjaciół),

• właściwości osobiste (umiejętności interpersonalne,

wysoka samoocena, atrakcyjny wygląd),

• źródła energii (pieniądze, wiedza, władza, czas)

Profilaktyka zagrożeń i patologii

społecznych

Model redukowania ryzyka

Czynniki chroniące stanowią bufor redukujący

wpływ czynników ryzyka, modyfikują (zmniejszają)

ich wpływ

Koledzy

używający

substancji

Używanie

substancji

Asertywność w

kontaktach z

rówieśnikami

Czynnik

ryzyka

Czynnik

chroniący

Profilaktyka zagrożeń i patologii

społecznych

Zjawisko

Patologii

społecznej

Profilaktyka zagrożeń i patologii

społecznych

Odmiany profilaktyki

1. wg kryterium stosowanych środków:

pozytywna (kreatywna) i negatywna (blokująca)

2. wg kryterium sposobu działania:

ofensywna i defensywna

3. wg kryterium czasu podejmowania działań:

wyprzedzająca i następcza

4. wg kryterium stopnia zagrożenia:

pierwszorzędowa, drugorzędowa, trzeciorzędowa

Profilaktyka zagrożeń i patologii

społecznych

Profilaktyka negatywna

(Demel, 1968)

• działalność defensywna,
• negatywny przekaz „nie

rób tego” „unikaj
tamtego”,

• punktem wyjścia są

czynniki ryzyka,

• dąży do eliminowania

czynników ryzyka

Profilaktyka pozytywna

(Ostaszewski, 2003)

• działalność ofensywna
• wzmacnianie

umiejętności życiowych i
innych zasobów

• punktem wyjścia są

czynniki chroniące

• dąży do równoważenia

wpływów czynników
ryzyka

profilaktyka

profilaktyka

trzeciorzędowa

trzeciorzędowa

profilaktyka

profilaktyka

drugorzędowa,

drugorzędowa,

(in. wtórna)

(in. wtórna)

profilaktyka

profilaktyka

pierwszorzędowa,

pierwszorzędowa,

(in. pierwotna)

(in. pierwotna)

Profilaktyka zagrożeń i patologii

społecznych

Tradycyjny podział profilaktyki

Profilaktyka zagrożeń i patologii

społecznych

Profilaktyka pierwszorzędowa

Adresat

grupa niskiego ryzyka, czyli osoby, które nie

podejmują jeszcze zachowań ryzykownych, są przed inicjacją,

cała populacja.

Cel

:

• uprzedzenie pojawienia się problemów ,

• opóźnianie wieku podjęcia zachowań ryzykownych, odroczenie

inicjacji,

• przeciwdziałanie zagrożeniom, zwiększanie odporności na nie,

• wzmocnienie czynników chroniących,

• wzmacnianie prawidłowego procesu rozwoju i wychowania.

Działania:

• realizacja programów wychowawczych, profilaktycznych,

• promocja zdrowia, edukacja zdrowotna,

• pomoc psychologiczno-pedagogiczna wspierająca rozwój i

umiejętności psychospołeczne sprzyjające radzeniu sobie z

wymogami życia.

Profilaktyka zagrożeń i patologii

społecznych

Adresat

grupa podwyższonego ryzyka, czyli osoby, u których

pojawiają się pierwsze objawy zaburzeń, osoby, które mają już za

sobą pierwsze próby zachowań ryzykownych.

Cel:

•

wczesne wykrycie zaburzenia, choroby,

•

pomoc w ograniczeniu i/lub wycofaniu się z zachowań ryzykownych,

•

zahamowanie rozwoju trudności i powrót do optymalnego poziomu

funkcjonowania,

•

ograniczenie głębokości i czasu trwania dysfunkcji.

Działania:

•

realizacja programów profilaktycznych i psychoedukacja w ośrodkach

socjoterapii, świetlicach środowiskowych, poradniach,

•

badania profilaktyczne (lekarskie i testy przesiewowe).

Profilaktyka drugorzędowa

Profilaktyka zagrożeń i patologii

społecznych

Adresat

grupa wysokiego ryzyka, czyli osoby o utrwalonych zachowaniach ryzykownych,

osoby niepełnosprawne i przewlekle chore, osoby ze zdiagnozowaną dysfunkcją.

Cel:

• zahamowanie negatywnych procesów i degradacji społecznej,

• pomoc w radzeniu sobie z chorobą,

• zmniejszenia negatywnych skutków choroby, zachowań destrukcyjnych,

• przeciwdziałaniu pogłębieniu się zdiagnozowanej dysfunkcji,

• umożliwienie powrotu do społecznie akceptowanego i osobiście satysfakcjonującego trybu

życia.

Działania:

• terapia indywidualna i grupowa (psychoterapia, socjoterapia, terapia przez pracę i sztukę),

• zabiegi rehabilitacyjne, rewalidacyjne, reedukacyjne, resocjalizacyjne,

• leczenie.

Profilaktyka

trzeciorzędowa

Profilaktyka zagrożeń i patologii

społecznych

Profilaktyka ukierunkowana na jednostkę

Założenie:

zachowania zdrowotne zależą od danej jednostki, od jej

sposobu myślenia i działania, przekonań, wartości i stylu

życia

Cel:

kształtowanie „zdrowej osobowości”, uczenie umiejętności

życiowych, rozwijanie kompetencji osobistych

Formy działania:

• różne formy pomocy psychologicznej i (psychoedukacja,

psychoprofilaktyka, socjoterapia, psychoterapia),

• warsztaty, treningi sprzyjające osobistemu rozwojowi i

doskonaleniu umiejętności interpersonalnych,

• informacyjne kampanie medialne np. o szkodliwym

działaniu papierosów czy alkoholu,

• szkolne programy wychowawcze, profilaktyczne

Profilaktyka zagrożeń i patologii

społecznych

Profilaktyka ukierunkowana na środowisko

Założenie:

w tym podejściu przyjmuje się, że indywidualne decyzje

poszczególnych jednostek uwarunkowane są przez środowisko

społeczne

Cel:
wywoływanie zmian w środowisku społecznym poprzez regulacje

prawne
i zwiększenie dostępności form pomocy i leczenia (polityka

społeczna)

Formy działania:

• profilaktyka zachowawcza - działania zmierzające do eliminowania

zjawisk zakłócających porządek społeczny lub stanowiących

zagrożenie np. regulacje dotyczące zakupu alkoholu, obsługi osób

nietrzeźwych

• profilaktyka kreatywna - tworzenie nowych mechanizmów

rozwiązywania problemów społecznych, wzmacniających zdolności

systemu społecznego do radzenia sobie z problemami, np. Szkolny

Program Profilaktyki

Profilaktyka zagrożeń i patologii

społecznych

Strategie oddziaływań profilaktycznych:

• strategie informacyjne

• strategie edukacyjne

• strategie alternatyw

• strategie interwencyjne

• strategie zmniejszania szkód

• strategie zmian środowiskowych

Profilaktyka zagrożeń i patologii

społecznych

• Strategie informacyjne – skoncentrowane

na dostarczaniu adekwatnych, szczerych i

aktualnych informacji o istniejących

zagrożeniach i możliwościach

zabezpieczenia się przed nimi, rzetelnej

wiedzy o skutkach zachowań ryzykownych.

• Strategie edukacyjne – skupione na

rozwijaniu podstawowych umiejętności

życiowych (psychologicznych i

społecznych), które pomogą poradzić sobie

w sytuacjach trudnych, pobudzające

osobisty rozwój jednostki.

Profilaktyka zagrożeń i patologii

społecznych

•

Strategie alternatyw – opierają się na

proponowaniu alternatywy dla zachowań

ryzykownych, pokazaniu lepszych rozwiązań;

tworzą możliwość podejmowania nowych

aktywności, dających zadowolenie, sprzyjających

rozwojowi i społecznie akceptowanych.

•

Strategie interwencyjne – koncentrują się na

zapewnieniu form pomocy zapobiegających

poważnym zaburzeniom; zmierzają do pomagania

jednostkom w identyfikowaniu problemów i

poszukiwaniu możliwości ich rozwiązywania;

obejmują towarzyszenie ludziom i wspieranie ich

w krytycznych okresach ich życia

.

Profilaktyka zagrożeń i patologii

społecznych

• Strategie zmniejszenia szkód – dotyczą grup

najwyższego ryzyka, osób, które z różnych

względów nie mogą lub nie chcą wycofać się z

zachowań ryzykownych; przeznaczone są dla

specjalistów: lekarzy, psychoterapeutów,

rehabilitantów, specjalistów policji...

• Strategie zmian środowiskowych –

nakierowane na identyfikację i zmienianie tych

czynników środowiska społecznego i fizycznego,

które sprzyjają zachowaniom

dysfunkcjonalnym

.

Profilaktyka zagrożeń i patologii

społecznych

Wybrane warunki skutecznej profilaktyki

• całościowość i kompleksowość,
• długofalowy proces, a nie jednorazowe akcje,
• eliminowanie czynników ryzyka i rozwijanie procesów chroniących,
• praca zarówno z osobami narażonymi na czynniki ryzyka, jak i z grupą

oraz ich środowiskiem,

• rzeczywiste kwalifikacje emocjonalne, interpersonalne i metodyczne

prowadzących,

• uwzględnianie wiedzy z zakresu psychologii rozwojowej i nowoczesnej

metodyki,

• wiarygodne, prawdziwe informacje zgodne z aktualnym stanem wiedzy,
• demokratyczny styl kierowania procesem oddziaływania

profilaktycznego,

• podmiotowe traktowanie adresatów oddziaływania profilaktycznego,
• opieranie się na zasadach: humanizacji, kooperacji, rzetelności i

dokładności.

Profilaktyka zagrożeń i patologii

społecznych

Bibliografia:

1.Gaś Z. B., Profilaktyka uzależnień, Warszawa 1993.
2.Gaś Z. B., Profilaktyka w szkole, [w:] Zapobieganie

uzależnieniom uczniów, pod red. Kamińska-Buśko B., Warszawa

1997.

3.Nowak A., Wysocka E., Problemy i zagrożenia społeczne we

współczesnym świecie. Elementy patologii społecznej i

kryminologii, Katowice 2001.

4.Ostaszewski K., Nowe definicje poziomów profilaktyki,

Remedium 2005, nr 7–8.

5.Ostaszewski K., Skuteczność profilaktyki używania substancji

psychoaktywnych, Warszawa 2003.

6.Pytka L., Profilaktyka społeczna (prewencja), [w:] Elementarne

pojęcia pedagogiki społecznej i pracy socjalnej, pod red. Pilch T.,

Lalak D., Warszawa 1999.

7.Szymańska J., Programy profilaktyczne. Podstawy profesjonalnej

profilaktyki, Warszawa 2002.

8.Szymańska J., Zamecka J. Przegląd koncepcji i poglądów na

temat profilaktyki [w:] Profilaktyka w środowisku lokalnym, pod

red. Świątkiewicz G., Warszawa 2002.

9.Woynarowska B., Edukacja zdrowotna, Warszawa 2007.