Systematyczne

wprowadzenie do etyki

Wykład XV

etyka Kanta - D

formuła człowieczeństwa

• "Postępuj tak, byś człowieczeństwa tak w

twej osobie, jako też w osobie każdego
innego używał zawsze zarazem jako
celu, nigdy tylko jako środka"

• Handle so, daß du die Menschheit sowohl

in deiner Person, als in der Person eines
jeden andern jederzeit zugleich als
Zweck, niemals bloß als Mittel brauchst.

formuła człowieczeństwa:

"Postępuj tak, byś człowieczeństwa tak w twej

osobie, jako też w osobie każdego innego

używał zawsze zarazem jako celu, nigdy

tylko jako środka"

• (FC-A) Postępuj tak, byś człowieczeństwa tak

w twej osobie, jako też w osobie każdego

innego nie używał nigdy tylko jako środka.

• (FC-B) Postępuj tak, byś człowieczeństwo tak

w twej osobie, jako też w osobie każdego

innego traktował zawsze zarazem jako cel

[sam w sobie].

Hill 1980, praktyczne konsekwencje

formuły człowieczeństwa

• [1] zakaz okaleczania lub ograniczania racjonalnych

zdolności osoby

• [2] zakaz niszczenia samej osoby
• [3] nakaz rozwijania i doskonalenia własnych

racjonalnych zdolności

• [4] nakaz używania własnych racjonalnych zdolności
• [5] oddziaływania na innych przez odwoływanie się

do ich rozumu, a nie przez irracjonalną manipulację

• [6] szanowanie racjonalnych wyborów innych osób
• [7] okazywanie symbolicznych wyrazów szacunku

osobom

ad 1. obowiązek niepopełniania

samobójstwa

• „ten, kto nosi się z myślą o samobójstwie, zada

sobie, zgodnie z pojęciem koniecznego obowiązku

względem siebie samego, pytanie, czy jego czyn

może zgadzać się z ideą człowieczeństwa jako celu

samego w sobie. Jeżeli się zabija, żeby uniknąć

przykrego stanu, w takim razie posługuje się osobą

tylko jako środkiem do zachowania znośnego stanu

aż do końca życia. Jednakże człowiek nie jest rzeczą,

a więc czymś, czego by można było używać tylko

jako środka, lecz musi być przy wszystkich swych

czynach uważany zawsze za cel sam w sobie. A

zatem nie mogę człowiekiem w mej osobie w żaden

sposób rozporządzać, nie mogę go kaleczyć, gubić

lub zabijać”.

Pojęcie godności w

Uzasadnieniu ...

W państwie celów wszystko ma albo jakąś cenę, albo

godność. To, co ma cenę, można zastąpić także przez

coś innego, jako jego równoważnik, co zaś wszelką

cenę przewyższa, a więc nie dopuszcza żadnego

równoważnika, posiada godność.

To, co odnosi się do powszechnych ludzkich skłonności i

potrzeb, ma cenę rynkową; to, co bez względu na

jakąś potrzebę odpowiada pewnemu smakowi, tj.

upodobaniu w samej bezcelowej grze naszych władz

umysłowych, posiada cenę uczuciową

(Affektionspreis); to zaś, co [435] stanowi warunek,

pod którym jedynie coś może być celem samym w

sobie, ma nie tylko względną wartość, tj. cenę, lecz

wartość wewnętrzną, tj. godność.

Moralność jest warunkiem, od którego jedynie

zależy to, że istota rozumna może być

celem samym dla siebie, ponieważ tylko

dzięki niej można być prawodawczym

członkiem w państwie celów. A więc je dynie

moralność i ludzkość, o ile jest zdolna do

moralności, są tym, co posiada godność.

Zręczność i pilność w pracy mają cenę

rynkową: dowcip, żywa wyobraźnia i humor

cenę uczuciową; zaś wierność w

przyrzeczeniach, życzliwość [wynikająca] z

zasad (nie z instynktu), mają wartość

wewnętrzną. [Uzasadnienie 434-435]

„traktować człowieczeństwo

jako cel sam w sobie”?

• 1. traktować bycie podmiotem racjonalnym

jako coś wewnętrznie wartościowego

• 2. traktować osobowe istnienie człowieka

jako dobro względnie nadrzędne (w
normalnych wypadkach górujące nad innymi
dobrami)

• [3. traktować osobowe istnienie człowieka

jako dobro bezwzględnie nadrzędne]

• [4. traktować osobowe istnienie człowieka

jako dobro nie do zastąpienia]

ad 3 dyskusja F.M. Kamm i

J. D. Vellemana

• Frances M Kamm, “Physician-Assisted

Suicide, Euthanasia, and Intending Death,”

Physician Assisted Suicide, ed. Battin,

Rhodes, and Silvers (New York: Routledge,

1998), 28-62.

• J. David Velleman (1999). “A Right of Self-

Termination?“ Ethics 109 (3):606-628; polski

przekład Prawo do samounicestwienia? w:

WG, Antologia bioetyki, t. I (Iza Zwiech)

• F. M. Kamm, Physician-Assisted Suicide, the

Doctrine of Double Effect, and the Ground of

Value, Ethics, Vol. 109, No. 3. (Apr., 1999),

pp. 586-605.

Frances M Kamm 1998

Three-Step Argument

• 1. Niezamierzone spowodowanie śmierci jakiejś

osoby przez aplikowanie środków uśmierzających

ból może być moralnie usprawiedliwione,

ponieważ śmierć jest nieraz mniejszym złem niż

cierpienie.

• 2. W wielu innych wypadkach usprawiedliwiamy

także zamierzone spowodowanie mniejszego zła

dla pewnej osoby w celu zapewnienia jej

większego dobra.

• 3. A zatem również zamierzone spowodowanie

śmierci pewnej osoby w celu zapewnienia jej

większego dobra, jakim jest uwolnienie od bólu,

może być moralnie usprawiedliwione.

J.D. Velleman, wartość

osoby a wartość dobra dla

osoby

• „godność osoby nie jest czymś, co można przyjąć lub

odrzucić, ponieważ nie jest to wartość dla człowieka, lecz

wartość w samym człowieku, którą może on jedynie bądź

pogwałcić, bądź uszanować. Nie może być ona

porównywana z tym, co dobre lub złe dla osoby. (...) wartość

dla osoby ma się do wartości w osobie z grubsza tak, jak

wartość środka ma się do wartości celu: w każdym

przypadku to pierwsze zasługuje na uwagę tylko pod

warunkiem troski o to drugie. A wartości warunkowych nie

można zestawiać z wartościami bezwarunkowymi, na

których te pierwsze się opierają. Wartość środka do celu nie

może przyćmić ani też zostać przyćmiona przez wartość

celu, ponieważ od początku jest ona właśnie tylko cieniem

tej ostatniej w sensie bycia od niej zależną. Podobnie

wartość tego, co jest dobre dla osoby jest tylko cieniem

wartości samej osoby i nie może ani tej ostatniej przyćmić,

ani zostać przez nią przyćmioną.”

F. M. Kamm 1999, krytyka

argumentu z nieporównywalności

• One concern about the Reductio Argument is raised by

considering its implication for cases: it seems to imply that

we would not be morally justified in euthanizing a cat to

stop its pain. For it seems reasonable to me to say that my

cat's being out of pain matters just because it would be

good for my cat.27 According to Velleman, this can be true

only if my cat matters. I suggest my cat matters

intrinsically, not just because it matters to me. According to

step 3, the permissibility of destroying the cat to stop its

pain would imply that it does not matter. Hence, its being

out of pain would not matter because it is good for the cat.

According to the Reductio Argument, there is a dilemma: if

its being out of pain matters because it would be good for

it, it would be wrong to kill it to put it out of pain. If it is not

wrong to kill the cat to take it out of pain, then it does not

really matter for the cat's sake if the cat is out of pain. (s.

596)

„traktować człowieczeństwo

jako cel sam w sobie”?

• 1. traktować bycie podmiotem racjonalnym

jako coś wewnętrznie wartościowego

• 2. traktować osobowe istnienie człowieka

jako dobro względnie nadrzędne (w
normalnych wypadkach górujące nad innymi
dobrami)

• [3. traktować osobowe istnienie człowieka

jako dobro bezwzględnie nadrzędne]

• [4. traktować osobowe istnienie człowieka

jako dobro nie do zastąpienia]

ad 4 stanowiska w sprawie

niezastępowalności istnienia

człowieka

• A. st. negatywne: David Cummiskey,

“Kantian Consequentialism”, Ethics
1990

• B. st. skrajnie pozytywne: Kerstein,

Samuel J” Death, Dignity, and Respect”.
Social Theory & Practice 2009

• C. st.pośrednie: Hill, Thomas E., jr.

"Humanity as an End in Itself”, Ethics
1980

A. David Cummiskey, “Kantian

Consequentialism”, Ethics

1990

• Kant's normative theory (...) is based on an

unconditionally valuable, objective end.
How can a concern for the value of rational
beings lead to a refusal to sacrifice rational
beings even when this would prevent other
more extensive losses of rational beings? If
the moral law is based on the value of
rational beings and their ends, then it would
seem that promoting the two tiers of value
would be the goal of moral action. (s. 597)

• On this consequentialist interpretation of

Kant's theory of the good, we are obligated

to promote the conditions necessary for the

existence of rational beings (unconditional

value) and, in addition, we are obligated to

promote the ends or happiness of rational

beings (conditional value). It thus seems

that, in principle, a Kantian may have to

sacrifice some rational beings in order to

promote the existence of other rational

beings or a Kantian may have to sacrifice

the happiness of a few in order to further

the happiness of many persons. (s. 597)

Kerstein, trzy przypadki

naruszenia zasady

niezastępowalności

• killing in self-defense: ktoś zabija agresora,

który zamierza pozbawić go życia;

• withdrawing life-sustaining medical

treatment: chory na stwardnienie zanikowe

boczne (chorobę Lou Gehriga), będący w pełni

władz umysłowych, lecz bardzo cierpiący,

prosi lekarza, by wyłączył respirator;

• sacrificing one’s life for others: bohaterski

żołnierz w pancernym pojeździe rzuca się na

granat, ocalając życie czterem innym

towarzyszom broni.

Hill 1980

• the proper attitude about humanity is not that each bit

of it has a value which one can weigh against the

value of other bits to calculate reasonable trade-offs.

One should not try to determine what to do by

calculating whether destroying or degrading humanity

in one case is warranted by its consequences of

preserving or developing it in another. But

nevertheless, third, the fact that such calculation is

inappropriate does not imply that there is no reason,

ever, for ending the life of a being with humanity.

Analogously, perhaps, a parent of three children faced

with the awful choice of saving two or one might on

some ground choose to save the two without having to

grant that two are worth more than one, that the

reason is that the quantity of something valuable in

the world has been maximized. (s. 95)