Podstawowe

Podstawowe

modele rynku

modele rynku

Konkurencja

Konkurencja

To proces, za pomocą którego uczestnicy rynku, dążąc do

To proces, za pomocą którego uczestnicy rynku, dążąc do

realizacji swych interesów, próbują przedstawić oferty

realizacji swych interesów, próbują przedstawić oferty

korzystniejsze od innych pod względem ceny, jakości lub

korzystniejsze od innych pod względem ceny, jakości lub

innych cech wpływających na decyzje zawarcia transakcji.

innych cech wpływających na decyzje zawarcia transakcji.

W

zależności

od

intensywności

konkurencji

na

W

zależności

od

intensywności

konkurencji

na

poszczególnych rynkach wyróżnia się cztery podstawowe

poszczególnych rynkach wyróżnia się cztery podstawowe

modele rynku:

modele rynku:

konkurencja doskonała

konkurencja doskonała

monopol

monopol

konkurencja monopolistyczna

konkurencja monopolistyczna

oligopol

oligopol

Cechy wyróżniające podstawowe modele

Cechy wyróżniające podstawowe modele

rynku

rynku

Cecha

Cecha

Konkurencj

Konkurencj

a doskonała

a doskonała

Konkurencja

Konkurencja

monopolistyc

monopolistyc

zna

zna

Oligopol

Oligopol

Monopol

Monopol

liczba

liczba

firm

firm

dużo

dużo

wiele

wiele

klika

klika

jedna

jedna

Rodzaj

Rodzaj

produktu

produktu

standardow

standardow

y

y

zróżnicowan

zróżnicowan

y

y

Standardowy

Standardowy

lub

lub

zróżnicowany

zróżnicowany

znaczna

znaczna

Kontrola

Kontrola

nad ceną

nad ceną

żadna

żadna

Pewna, ale w

Pewna, ale w

wąskim

wąskim

zakresie

zakresie

Ograniczona

Ograniczona

wzajemną

wzajemną

współzależnośc

współzależnośc

ią, znaczna w

ią, znaczna w

przypadku

przypadku

zmowy

zmowy

znaczna

znaczna

Cechy wyróżniające podstawowe modele

Cechy wyróżniające podstawowe modele

rynku

rynku

Cecha

Cecha

Konkurencj

Konkurencj

a

a

doskonała

doskonała

Konkurencja

Konkurencja

monopolistyc

monopolistyc

zna

zna

Oligopol

Oligopol

Monopol

Monopol

Warunki

Warunki

wejścia na

wejścia na

rynek

rynek

Bardzo

Bardzo

łatwe

łatwe

Względnie

Względnie

łatwe

łatwe

Poważne

Poważne

przeszkody

przeszkody

Wejście jest

Wejście jest

bardzo

bardzo

trudne

trudne

Konkurencj

Konkurencj

a

a

niecenowa

niecenowa

Żadna

Żadna

Znaczny

Znaczny

nacisk na

nacisk na

reklamę,

reklamę,

nazwę lub

nazwę lub

znak firmowy

znak firmowy

Znaczna,

Znaczna,

związana ze

związana ze

zróżnicowani

zróżnicowani

em produktu

em produktu

Głównie

Głównie

reklama

reklama

typu public

typu public

relation

relation

przykłady

przykłady

rolnictwo

rolnictwo

Handel

Handel

detaliczny,

detaliczny,

produkcja

produkcja

butów czy

butów czy

sukienek

sukienek

Produkcja

Produkcja

stali,

stali,

samochodów

samochodów

Sieć

Sieć

wodociagow

wodociagow

a lub

a lub

telefoniczna

telefoniczna

Konkurencja doskonała

Konkurencja doskonała



Na rynku doskonale konkurencyjnym występuje

Na rynku doskonale konkurencyjnym występuje

duża liczba producentów. Wszyscy producenci

duża liczba producentów. Wszyscy producenci

wytwarzają i sprzedają homogeniczne, co oznacza,

wytwarzają i sprzedają homogeniczne, co oznacza,

że dobra jednego wytwórcy są nie do odróżnienia

że dobra jednego wytwórcy są nie do odróżnienia

od dóbr wszystkich pozostałych producentów.

od dóbr wszystkich pozostałych producentów.



Konsumenci są w pełni zorientowani w poziomie

Konsumenci są w pełni zorientowani w poziomie

cen różnych producentów i jest im obojętne, u

cen różnych producentów i jest im obojętne, u

którego z nich dokonają zakupu.

którego z nich dokonają zakupu.



Nowe firmy zawsze mogą wejść na rynek danego

Nowe firmy zawsze mogą wejść na rynek danego

produktu, a firmy działające na danym rynku mogą

produktu, a firmy działające na danym rynku mogą

się z niego wycofać, gdyż koszty wejścia i

się z niego wycofać, gdyż koszty wejścia i

wycofania są znikome.

wycofania są znikome.

Konkurencja doskonała

Konkurencja doskonała



Na rynku występuje duża liczna konsumentów,

Na rynku występuje duża liczna konsumentów,

przy czym żaden z nich nie jest na tyle silny, aby

przy czym żaden z nich nie jest na tyle silny, aby

wpływać na rynkową cenę produktu.

wpływać na rynkową cenę produktu.



Pojedyncze firmy nie mają kontroli nad

Pojedyncze firmy nie mają kontroli nad

kształtowaniem się ceny produktu, ponieważ

kształtowaniem się ceny produktu, ponieważ

każda firma produkuje tak niewielką część

każda firma produkuje tak niewielką część

całkowitej produkcji, zwiększenie czy zmniejszenie

całkowitej produkcji, zwiększenie czy zmniejszenie

przez nią produkcji nie wywiera wpływu na

przez nią produkcji nie wywiera wpływu na

całkowitą podaż produktu, a więc i na jego cenę.

całkowitą podaż produktu, a więc i na jego cenę.



Natomiast wszystkie firmy razem mogą wpływać

Natomiast wszystkie firmy razem mogą wpływać

na cenę, która może rosnąć lub spadać, w wyniku

na cenę, która może rosnąć lub spadać, w wyniku

zamian całkowitego popytu lub całkowitej podaży.

zamian całkowitego popytu lub całkowitej podaży.

Monopol

Monopol

To porozumienie, zrzeszenie, związek lub zjednoczenie

To porozumienie, zrzeszenie, związek lub zjednoczenie

przedsiębiorstw

albo

pojedyncze

przedsiębiorstwo,

przedsiębiorstw

albo

pojedyncze

przedsiębiorstwo,

skupiające cała, względnie znaczną część produkcji lub

skupiające cała, względnie znaczną część produkcji lub

usług, dzięki czemu może ustalić korzystne dla siebie

usług, dzięki czemu może ustalić korzystne dla siebie

warunki wytwarzania i ceny oraz osiągnąć wysokie zyski.

warunki wytwarzania i ceny oraz osiągnąć wysokie zyski.

Formy monopolu:

Formy monopolu:



czysty monopol,

czysty monopol,



monopol naturalny,

monopol naturalny,



monopson,

monopson,



kartel,

kartel,



trust,

trust,



koncern,

koncern,



konglomerat,

konglomerat,



holding,

holding,



konkurencja monopolistyczna,

konkurencja monopolistyczna,



oligopol,

oligopol,

Czysty monopol

Czysty monopol



Jedna firma jest jedynym producentem lub dostawcą

Jedna firma jest jedynym producentem lub dostawcą

danego produktu lub usługi. Produkt monopolu nie

danego produktu lub usługi. Produkt monopolu nie

ma dobrego lub bliskiego substytutu.

ma dobrego lub bliskiego substytutu.



Jest zabezpieczony przed konkurencją za pomocą

Jest zabezpieczony przed konkurencją za pomocą

barier ekonomicznych, technologicznych, prawnych

barier ekonomicznych, technologicznych, prawnych

lub innych uniemożliwiających innym podmiotom

lub innych uniemożliwiających innym podmiotom

wejście na rynek.

wejście na rynek.



Firma może podnieść cenę swojego produktu,

Firma może podnieść cenę swojego produktu,

sprzedając mniej, lub ją obniżyć, aby sprzedać

sprzedając mniej, lub ją obniżyć, aby sprzedać

więcej. Dokonuje ona wyboru takiej kombinacji

więcej. Dokonuje ona wyboru takiej kombinacji

cenowo-ilościowej, która maksymalizuje jej zysk.

cenowo-ilościowej, która maksymalizuje jej zysk.

Monopol naturalny

Monopol naturalny



To taka gałąź gospodarki, w której długookresowe

To taka gałąź gospodarki, w której długookresowe

koszty przeciętne i krańcowe spadają wraz ze

koszty przeciętne i krańcowe spadają wraz ze

wzrostem produkcji, co prowadzi do zdominowania

wzrostem produkcji, co prowadzi do zdominowania

produkcji przez pojedynczą firmę.

produkcji przez pojedynczą firmę.



Przykładem takiego monopolu są przedsiębiorstwa

Przykładem takiego monopolu są przedsiębiorstwa

użyteczności publicznej tj. dysponujące sieciami

użyteczności publicznej tj. dysponujące sieciami

energetyczną, telefoniczną, wodociągów.

energetyczną, telefoniczną, wodociągów.

Monopson

Monopson



To wyłączny nabywca jakiegokolwiek towaru,

To wyłączny nabywca jakiegokolwiek towaru,

usługi lub zasobu np. państwo jako nabywca

usługi lub zasobu np. państwo jako nabywca

przemysłu zbrojeniowego

przemysłu zbrojeniowego

Kartel

Kartel



Firmy mogą uzgodnić takie zachowanie, jak gdyby

Firmy mogą uzgodnić takie zachowanie, jak gdyby

były jednolitym monopolem, tworząc w ten sposób

były jednolitym monopolem, tworząc w ten sposób

kartel

kartel

.

.



Jest on organizacją niezależnych producentów

Jest on organizacją niezależnych producentów

zmierzających do wykluczenia konkurencji między

zmierzających do wykluczenia konkurencji między

sobą poprzez wspólną regulację udziałów w rynku,

sobą poprzez wspólną regulację udziałów w rynku,

poziomów produkcji i cen, w celu podnoszenia cen i

poziomów produkcji i cen, w celu podnoszenia cen i

zysków

ponad

poziomy

wyznaczone

przez

zysków

ponad

poziomy

wyznaczone

przez

konkurencję.

konkurencję.

Trust

Trust



Jest połączeniem przedsiębiorstw w jedno nowe

Jest połączeniem przedsiębiorstw w jedno nowe

przedsiębiorstwo, w wyniku czego następuje

przedsiębiorstwo, w wyniku czego następuje

centralizacja produkcji i kapitału. Władzą jest rada

centralizacja produkcji i kapitału. Władzą jest rada

wykonawcza.

wykonawcza.



Dotychczasowi

właściciele

przedsiębiorstw

Dotychczasowi

właściciele

przedsiębiorstw

wchodzących w skład trustu, przekształcają się w

wchodzących w skład trustu, przekształcają się w

akcjonariuszy

(udziałowców),

otrzymując

akcjonariuszy

(udziałowców),

otrzymując

zaświadczenia (certyfikaty) trustowe opiewające na

zaświadczenia (certyfikaty) trustowe opiewające na

uprzednio posiadany majątek, które stanowią

uprzednio posiadany majątek, które stanowią

podstawę do podziału zysków.

podstawę do podziału zysków.

Koncern

Koncern



Jest zespołem odrębnie działających przedsiębiorstw, należących

Jest zespołem odrębnie działających przedsiębiorstw, należących

jednak do wspólnego właściciela. Duże, silne kapitałowo

jednak do wspólnego właściciela. Duże, silne kapitałowo

przedsiębiorstwo wykupuje akcje innych firm lub doprowadza do fuzji

przedsiębiorstwo wykupuje akcje innych firm lub doprowadza do fuzji

organizacyjnych, uzyskując nad nimi kontrolę.

organizacyjnych, uzyskując nad nimi kontrolę.



Poszczególne firmy wchodzące w skład koncernu działają

Poszczególne firmy wchodzące w skład koncernu działają

samodzielnie, opierając się na rachunku ekonomicznym.

samodzielnie, opierając się na rachunku ekonomicznym.



Centrala ustanawia długofalowe strategie rozwoju przedsiębiorstw

Centrala ustanawia długofalowe strategie rozwoju przedsiębiorstw

oraz określa im zasięg rynków zbytu, eliminując konkurencję między

oraz określa im zasięg rynków zbytu, eliminując konkurencję między

tymi przedsiębiorstwami.

tymi przedsiębiorstwami.

Konglomerat

Konglomerat



Polega

na

przyłączeniu

do

monopolu

Polega

na

przyłączeniu

do

monopolu

przedsiębiorstw

niezmonopolizowanych,

a

przedsiębiorstw

niezmonopolizowanych,

a

działających w różnych gałęziach gospodarki.

działających w różnych gałęziach gospodarki.



Inwestując swoje zyski, dywersyfikuje rodzaje

Inwestując swoje zyski, dywersyfikuje rodzaje

produkcji i rynki zbytu, dzięki czemu osiąga zyski z

produkcji i rynki zbytu, dzięki czemu osiąga zyski z

dodatkowych dziedzin, jak również rozkłada ryzyko

dodatkowych dziedzin, jak również rozkłada ryzyko

na większą liczbę różnorodnych sfer działania

na większą liczbę różnorodnych sfer działania

Holding

Holding



Jest spółką dysponującą pakietem kontrolnym

Jest spółką dysponującą pakietem kontrolnym

akcji

innych

firm.

Teoretycznie

wystarczy

akcji

innych

firm.

Teoretycznie

wystarczy

posiadanie nieco więcej niż 50% akcji innych

posiadanie nieco więcej niż 50% akcji innych

spółek, aby je można było kontrolować.

spółek, aby je można było kontrolować.



Spółki akcyjne, wchodząc w skład holdingu,

Spółki akcyjne, wchodząc w skład holdingu,

dysponują kapitałem własnym i uzyskanym ze

dysponują kapitałem własnym i uzyskanym ze

sprzedaży obligacji oraz same kontrolują inne

sprzedaży obligacji oraz same kontrolują inne

przedsiębiorstwa,

dlatego

holding

może

przedsiębiorstwa,

dlatego

holding

może

kontrolować kapitał wielokrotnie przewyższający

kontrolować kapitał wielokrotnie przewyższający

jego własny kapitał, np. Holding „Stocznia Gdynia

jego własny kapitał, np. Holding „Stocznia Gdynia

SA” czy spółki węglowe.

SA” czy spółki węglowe.

Konkurencja monopolistyczna

Konkurencja monopolistyczna



Występuje tu wielu producentów, przy czym każdy

Występuje tu wielu producentów, przy czym każdy

z nich wytwarza stosunkowo małą część całkowitej

z nich wytwarza stosunkowo małą część całkowitej

produkcji trafiającej na rynek.

produkcji trafiającej na rynek.



Poszczególne firmy wytwarzają produkty niewiele

Poszczególne firmy wytwarzają produkty niewiele

różniące się od siebie, jednakże wyroby jednej

różniące się od siebie, jednakże wyroby jednej

firmy mają pewne cechy odróżniające je od

firmy mają pewne cechy odróżniające je od

produktów innych firm. Produkty poszczególnych

produktów innych firm. Produkty poszczególnych

firm

są

bliskimi,

lecz

nie

doskonałymi

firm

są

bliskimi,

lecz

nie

doskonałymi

substytutami.

substytutami.



Wejście na rynek jest dość łatwe, ale wiąże się z

Wejście na rynek jest dość łatwe, ale wiąże się z

pewnymi kosztami. Nowa firma musi wprowadzić

pewnymi kosztami. Nowa firma musi wprowadzić

na rynek produkt odróżniający się od innych oraz

na rynek produkt odróżniający się od innych oraz

zdobyć klientów.

zdobyć klientów.

Konkurencja monopolistyczna

Konkurencja monopolistyczna



Przeważają formy konkurencji pozacenowej, czyli

Przeważają formy konkurencji pozacenowej, czyli

reklama, jakość itd.

reklama, jakość itd.



Firmy mają ograniczoną kontrolę nad ceną produktu;

Firmy mają ograniczoną kontrolę nad ceną produktu;

zależy to głównie od stopnia zróżnicowania produktu

zależy to głównie od stopnia zróżnicowania produktu

oraz od liczby i bliskości konkurentów.

oraz od liczby i bliskości konkurentów.



Firmy mają najczęściej lojalnych konsumentów

Firmy mają najczęściej lojalnych konsumentów

preferujących ich produkty, co powoduje, że

preferujących ich produkty, co powoduje, że

niewielka

podwyżka

ceny

nie

skłoni

tych

niewielka

podwyżka

ceny

nie

skłoni

tych

konsumentów do poszukiwania bliskiego substytutu

konsumentów do poszukiwania bliskiego substytutu

u konkurentów.

u konkurentów.

Oligopol

Oligopol



Charakteryzuje

się

tym,

że

mała

liczba

Charakteryzuje

się

tym,

że

mała

liczba

producentów lub sprzedawców dominuje nad całym

producentów lub sprzedawców dominuje nad całym

rynkiem danego wyrobu. Każda z firm dostarcza na

rynkiem danego wyrobu. Każda z firm dostarcza na

rynek dużą część całkowitej produkcji, w związku z

rynek dużą część całkowitej produkcji, w związku z

tym ich działaność wpływa znacząco na inne firmy.

tym ich działaność wpływa znacząco na inne firmy.



Takie firmy wytwarzają identyczne produkty tj. stal,

Takie firmy wytwarzają identyczne produkty tj. stal,

miedź, cynk, albo produkty bardzo zróżnicowane

miedź, cynk, albo produkty bardzo zróżnicowane

np. samochody, środki piorące itd.

np. samochody, środki piorące itd.



Wejście na rynek oligopolistycznych nowych firm

Wejście na rynek oligopolistycznych nowych firm

jest bardzo trudne.

jest bardzo trudne.

Oligopol

Oligopol



Najistotniejsza cechą jest wzajemna zależność od

Najistotniejsza cechą jest wzajemna zależność od

decyzji dotyczących cen tzn. decyzja cenowa jednej

decyzji dotyczących cen tzn. decyzja cenowa jednej

firmy

może

znacząco

wpływać

na

sprzedaż

firmy

może

znacząco

wpływać

na

sprzedaż

pozostałych firm. Występuje tu ograniczona skłonność

pozostałych firm. Występuje tu ograniczona skłonność

do częstej zmiany cen na rynku oligopolistycznym.

do częstej zmiany cen na rynku oligopolistycznym.



W celu nie dopuszczenia do wojny cenowej firmy

W celu nie dopuszczenia do wojny cenowej firmy

oligopolistyczne

mogą

zawierać

porozumienia

oligopolistyczne

mogą

zawierać

porozumienia

cenowe, zgodnie z którymi mogą razem podnosić lub

cenowe, zgodnie z którymi mogą razem podnosić lub

obniżać cenę.

obniżać cenę.



Przy braku porozumień cenowych może być

Przy braku porozumień cenowych może być

stosowana zasada przywództwa cenowego.

stosowana zasada przywództwa cenowego.

Cena

Cena



to pieniężne odzwierciedlenie wartości

to pieniężne odzwierciedlenie wartości

towarów. W gospodarce rynkowej ceny

towarów. W gospodarce rynkowej ceny

kształtowane są na ogół poprzez

kształtowane są na ogół poprzez

autonomiczny mechanizm rynku.

autonomiczny mechanizm rynku.

Rozróżnia się dwa rodzaje cen:

Rozróżnia się dwa rodzaje cen:



ceny wolne,

ceny wolne,



ceny administrowane

ceny administrowane

.

.

Ceny wolne



Są rezultatem gry sił rynkowych,



są rezultatem relacji między popytem, a podażą.

Na takie ceny nie ma wpływu pojedynczy uczestnik rynku –
stanowią wypadkową zachowań producentów i konsumentów.

Ceny administrowane

Ceny administrowane

mogą być na dwa sposoby:

mogą być na dwa sposoby:

1.

1.

przez instytucje państwa

przez instytucje państwa

2.

2.

przez przedsiębiorstwa

przez przedsiębiorstwa

Państwo prowadząc działalność interwencyjną decyduje się na
ingerencję w zakresie cen, ustanawiając:



Ceny minimalne

(częściej) mają na celu ochronę krajowych

producentów (szczególnie rolnictwa) oraz zapewnienie minimalnej
efektywności w okresach kryzysu nadprodukcji, np. klęską urodzaju.



Ceny maksymalne

– (rzadziej) mogą być ustanowione w

odniesieniu do niektórych ważnych rejonów gospodarki.

Ceny są administrowane

przez przedsiębiorstwo w

warunkach

rynku

zmonopolizowanego.

Monopole

prowadzą własną politykę cenową i narzucają ceny na
rynku.

Mogą także różnicować ceny dla różnych odbiorców;
różnych segmentów rynku. Kontrola monopoli nad
rynkiem dokonuje się poprzez ceny.

Ceny

Ceny

wywierają decydujący

wywierają decydujący

wpływ na procesy

gospodarcze i interesują każdego człowieka, ponieważ
określają wielkość produkcji i konsumpcji oraz wyjaśniają
postępowanie producentów i konsumentów.

Elementy, które zawiera w sobie cena:



koszty produkcji

(musi zapewnić zwrot kosztów produkcji),



zapewnia zysk

(nadwyżkę),

CENA ZBYTU =

cena fabryczna

(koszt produkcji

+ zysk) +

cena zawierająca podatki pośrednie

Koszty produkcji i zysk zawarte w cenie, którą proponuje

producent - jest to tzw.

cena fabryczna

. Ale towary

przekazywane są do handlu po

cenach zbytu

.

Na producenta nałożony jest obowiązek uregulowania

pośrednich (od zakupów, VAT, akcyzowy) i bezpośrednich (od
dochodów

) podatków. Podatki pośrednie płaci konsument, ale

) podatków. Podatki pośrednie płaci konsument, ale

fizycznie podatki te odprowadza producent.

fizycznie podatki te odprowadza producent.

Funkcje cen

Funkcje cen

1.

Informacyjna

– cena jest źródłem informacji dla uczestników rynku.



Cena

jest parametrem

docierającym

do

wszystkich podmiotów

gospodarczych, zrozumiałym dla nich, pozwalającym określić wielkość
dochodów pieniężnych oraz pobudzającym do określonego działania.



Sprzedawcę cena informuje jaki osiągnie (lub może osiągnąć) rezultat, jeżeli
zdecyduje się sprzedać towar.



Nabywcę informuje jakie zasoby powinien przeznaczyć na zakup
interesującego go towaru.

Funkcje cen

Funkcje cen



Na podstawie znajomości cen producenci mogą kształtować
najkorzystniejszą dla siebie strukturę produkcji.



Ceny usług i dóbr kształtują strukturę spożycia. Np. rosnąca cena
rynkowa informuje konsumenta o konieczności ograniczenia
zakupu danego dobra i ewentualnie zwiększenie zakupu dóbr
substytucyjnych.



Ulegające obniżce ceny powodują wzrost dochodu realnego i
informuje o możliwości zwiększenia zakupu danego dobra.

Funkcje cen

Funkcje cen

2. Dochodowo – kosztowa (stymulacyjna, bodźcowa) – ceny

sprzedawanych towarów wyznaczają dochody sprzedawców.



Są wyznacznikiem realnych korzyści odnoszonych ze sprzedaży
towarów. Dochody są zasadniczym motywem działania producentów i
stanowią podstawę podejmowania decyzji produkcyjnych.



Funkcja kosztowa – pozostaje dla nabywcy – określa jakie są koszty
nabycia towarów. Z jednej strony funkcja określa poziom zadowolenia
sprzedawcy, a z drugiej poziom „przykrości” dla nabywców

Funkcje cen

Funkcje cen

3. redystrybucyjna

–

poprzez ceny dokonuje się ostateczny podział

produktu krajowego, który został w gospodarce wytworzony

.



Ceny są narzędziem redystrybucji, ponieważ zawierają w swojej
strukturze zróżnicowane zyski podatki, cła, opłaty i marże.



Za pośrednictwem cen następują przesunięcia dochodów od jednych
grup społecznych do innych, w zależności od struktury nabywanych
dóbr i usług oraz struktury i poziomu cen.

Funkcje cen

Funkcje cen



Relacje cenowe określają udział w produkcie krajowym uczestników
transakcji. Jeśli ceny rosną jest to korzystna sytuacja dla sprzedawców,
jeżeli spadają – rośnie udział nabywców w produkcie krajowym.



Ceny urealniają indywidualne dochody. Funkcja redystrybucyjna
znajduje swój wyraz zewnętrznie w poziomie konsumpcji gospodarstw
domowych.



Za pośrednictwem cen i rynku następuje również podział dochodów
między klasy i warstwy oraz grupy społeczno-zawodowe.