POZNAWCZA TEORIA JA
CZYM JEST “JA”?
●
obraz własnej osoby
●
ang. Self (self knowledge, self concept...)
●
samowiedza trwała
●
James:
–
Ja subiektywne
(podmiotowe)
–
Ja przedmiotowe
(przedmiotowe)
●
jedno Ja czy wiele Ja? - byt jednorodny czy niezależne
części, reprezentacje
Wielość aspektów Ja odręnie
reprezentowanych
●
rola
orientacji temporalne
j:
–
kim jesteśmy
–
kim byliśmy
–
kim będziemy
●
znaczenie
kontekstu
społecznego i skryptów
związanych z rolą (np. tożsamości zanurzone w
kontekście)
●
tożsamość indywidualna
a
tożsamość społeczna
●
Ja publiczne
i
Ja prywatn
e:
–
pozytywna autoprezentacja
Jeśli tak, to skąd
poczucie ciągłości
Ja
?
Koncepcja
SCHEMATÓW POZNAWCZYCH
i
HIERARCHII POJĘCIOWYCH
: jedność vs wielość Ja
●
obraz samego siebie jest zbudowany hierarchicznie
●
na wyższych piętrach abstrakcyjne uogólnienia,
nadrzędne cele, dyspozycje niezależne od kontekstu
●
poziom najwyższy daje poczucie ciągłośći, niższe
pozwalają zarządzać zachowaniem w różnych
kontekstach
STRUKTURA JA
JAKO ŹRÓDŁO MOTYWACJI (DĄŻEŃ)
1.
dążenie do podtrzymywania poczucia własnej
wartości (np. atrybucje, porównania społeczne)
2. dążenia do podtrzymywania poczucia własnej
tożsamości i odrębnośći
–
badania nad autoweryfikacją
3. dążenie do podtrzymywania poczucia kontroli nad
zdarzeniami
4. dążenie do trafnego samopoznania
5. dążenie do wzrostu i rozwoju własnej osoby
... czy w związku z tym....
Zdrowie psychiczne: trafne poznanie
czy podtrzymywanie złudzeń na swój
temat?
●
klasyczna psychoanaliza:
zdrowie to wgląd w siebie, dążenie do trafnego samopoznania
●
podejście społeczno-poznawcze:
osoby zdrowe przejawiają szereg
złudzeń na własny temat
–
złudzenie kontrolowalnośc zdarzeń
–
podwyższanie własnej wartości
–
nierealistyczny optymizm w stosunku do własnej
przyszłości
●
co dają złudzenia?
być może są warunkiem utrzymywania postanowień
(badania nad implementacyjnym stanem umysłu –
nasilanie się złudzeń)
DOSTĘPNOŚĆ POZNAWCZA JA
jako warunek
wpływu na przetwarzanie informacji i kontrolę
działania
●
ROBOCZE JA
(H.Markus)
w danej chwili aktywizuje się taki element Ja, który jest
związany z treścia sytuacji
–
Autokoncentracja i dezindywiduacja
●
AUTOSCHEMATY
–
poznawcze generalizacje na temat siebie wyprowadzone z ubiegłego
doświadczenia (Markus, 1977)
–
składniki samowiedzy trwałej
–
aktywnie wpływają na działanie i przetwarzanie infomrmacji
–
mogą być integralną częścią SCHEMATÓW RELACYJNYCH -
zinternalizowanych reprezentacji powtarzających się relacji
interpersonalnych, "zarządzających" oczekiwaniami ludzi co do
przebiegu tych relacji, ich interpretacjami, i reakcjami emocjonalnymi
na kontakt z innymi ludźmi
●
Sposób diagnozy
: Badania oceniali u siebie natężenie różnych cech
charakteru, zarazem byli proszeni o określenie, na ile ważny jest dany
atrybut.
●
Autoschemat, jeżeli:
–
ocena ekstremalna (wysoka lub niska), i
–
atrybut uznany za ważny przez osobę.
●
W oryginalnych badaniach Markus - schematy związane z zależnością-
niezależnością. Wyodrębniono trzy grupy kobiet: z autoschematami
niezależności, z autoschematami zależności, oraz pozbawione
autoschematów w tej dziedzinie.
●
Tak diagnozowane schematy – istotny wpływ na przetwarzanie
informacji.
"Schematycy":
–
szybciej rozpoznają słowa odpowiednich kategorii (brak różnic dla
słów neutralnych względem tych kategorii)
–
w odpowiedzi na prośbę, dostarczają więcej przykładów zachowań
odpowiednich kategorii
–
uważają zaangażowanie się w zachowania danej kategorii za bardziej
prawdopodobne niż w zachowania innej kategorii
–
są bardziej skłonne do odrzucania informacji niezgodnej z ich
obrazem siebie.
●
analogiczne wyniki (dla czasów rozpoznawania słów)
stwierdzono dla szeregu innych autoschematów: kobiecości
(sex-typing); otyłości, szczupłości itp.
●
stwierdzono też, że ludzie szybciej odpowiadają na te
pytania w kwestionariuszach osobowości, które w dotyczą
autoschematów (Fekken & Holden, 1992)
●
autoschematy wpływają nie tylko na przetwarzanie
informacji o sobie, ale też o innych ludziach
–
proszeni o ocenę innych, ludzie biorą pod uwagę najczęściej te
wymiary, w zakresie których są "schematykami"; oceny innych na
tych wymiarach cechują się większą pewnością
–
wymiary osobowości, na których ludzie mają szczególnie pozytywny
pogląd na siebie, są łatwiej dostępne poznawczo i chętniej
wykorzystywane przy ocenie innych ludzi
SAMOOCENA: UWARUNKOWANIA
I FUNKCJE MOTYWACYJNE
KONCEPCJA E.T. HIGGINSA
●
Perspektywy oceny Ja:
–
własna
–
Cudza
●
Dziedziny Ja:
–
JA REALNE
–
JA IDEALNE
–
JA POWINNOŚCIOWE
●
Rozbieżność ja realne – ja idealne – uczucia smutku,
przygnębienia, i rozczarowania (sadness & dejection)
●
Rozbieżność ja realne – ja powinnościowe – pobudzenie & lęk
(agitation & anxiety)
J a realne
J a realne
w oczach w³asnych
(pojêcie J a)
J a realne
w oczach innych
ludzi
(pojêcie J a)
J a idealne
J a idealne
w oczach w³asnych
(ukierunkownie J a)
J a idealne
w oczach innych
ludzi
(ukierunkowanie J a)
J a
powinnoœciowe
J a powinnoœciowe
w oczach w³asnych
(ukierunkowanie
J a)
J a powinnoœciowe
w oczach innych
ludzi
(ukierunkowanie J a)
METODA pomiaru ró¿nic indywidualnych w tym
zakresie: Idiograficzna, badani deklaruj¹:
(1) atrybuty które posiadaj¹
(2) które chcieliby posiadaæ
(3) o których s¹ dz¹ , ¿e powinni je posiadaæ
Wybrane wyniki
●
badani proszeni o plastyczne wyobrażenie sobie negatywnego
zdarzenia życiowego:
–
osoby o rozbieżności ja –realne-ja idealne raportowały smutek, a
nie emocje „pobudzeniowe”;
–
osoby o rozbieżności ja realne-ja powinnościowe - emocje
„pobudzeniowe” (napięcie, niepokój, lęk, złość) (Higgin i in.,
1986)
●
osoby z fobiami społecznymi wykazywały wysoką rozbieżność ja
realne-ja powinnościowe; pacjenci z kliniczną depresją – wysoka
rozbiezność ja realne-ja idealne (Strauman 1989)
●
generalnie – wysoka rozbieżność między Ja i standardami
ewaluatywnymi – problemy zdrowotne: stress, brak apetytu,
problemy z układem trawienia itp. (Higgins i in., 1992)
SAMOOCENA: UWARUNKOWANIA
I FUNKCJE MOTYWACYJNE c.d.
WAŻNE POJĘCIA
●
samooceny cząstkowe a samoocena stała (uogólnione
poczucie własnej wartości)
●
dążenie do pozytywnej samooceny – zjawisko
autoafirmacji
STRATEGIE ZAPEWNIANIA POZYTYWNEJ SAMOOCENY
●
egotyzm atrybucyjny
●
kąpanie się w cudzej chwale
●
porównania społeczne
●
pozytywna autoprezentacja
●
samoutrudnianie
Istota negatywnej samooceny
●
brak ocen pozytywnych + deficyt adaptacyjnych
iluzji na swój własny temat (nt.: własnych
kompetencji, przyszłości, możliwości kontrolowania
zdarzeń)
●
dysfunkcjonalność negatywnej samooceny:
–
nastrój
–
nie podejmowanie działań
–
generalizacja porażki + brak autoafirmacji
–
oczernianie innych i przypisywanie wrogich
intencji
Zagrożenia związane z wysoką
pozytywną samooceną
●
podejmowanie zachowań ryzykownych (motocykliści
- Pelham & Taylor, 1991)
●
nieracjonalny upór (Baumeister, Heatherton & Tice,
1993)
●
negatywny odbiór u innych (zarozumiałość)
SPOŁECZNE ASPEKTY JA:
ROLA TOŻSAMOŚCI SPOŁECZNEJ
●
Dwa główne podejścia teoretyczne:
–
teorie potrzymania pozytywnej samooceny
(self-enhancement theories, self-esteem
maintenance theories)
–
teoria optymalnej dystynktywności
(optimal
distinctiveness theory)
TEORIE POTRZYMANIA POZYTYWNEJ
SAMOOCENY (1)
Teoria tożsamości społecznej
(social identity theory -
Tajfel, 1972; Tajfel & Turner, 1986) - jednostki dążą do
podtrzymania bądź podwyższenia samooceny poprzez:
–
obniżanie statusu i wartościowości innych,
konkurencyjnych grup (np. poprzez przypisywanie im
cech moralnie negatywnych)
–
uczestnictwo w grupach dostarczających pozytywnej
identyfikacji
TEORIE POTRZYMANIA POZYTYWNEJ
SAMOOCENY (2)
Teoria auto-kategoryzacji
(self-categorization, Turner,
1985, 1987) - obraz siebie jako złożenie dwóch składników:
tożsamości indywidualnej i tożsamości społecznej
●
Tożsamość indywidualna - auto-kategoryzacja oparta na
wydobyciu podobieństw intrapersonalnych (np. między
własnymi myślami, uczuciami, i zachowaniami w różnych
sytuacjach - własnej stałości) i różnic między sobą a innymi
jednostkami;
●
Tożsamość społeczna - auto-kategoryzacja oparta na
przynależności do grupy - tj. na wydobyciu podobieństw i różnic
interpersonalnych ze względu na grupę, do której przynależy
[jestem podobny do innych członków naszej grupy i różny od
członków innych grup]. Turner zakłada (za Tajfelem), że
tożsamość społeczna rozwija się dzięki dążeniu do ugruntowania
pozytywnej samooceny.
Znaczenie jednego lub drugiego typu tożsamości
(wpływ na
nasze sądy, oceny , wnioski, i zachowanie) zależy od aktualnej
dostępności jednej lub drugiej reprezentacji. Dostępność
wyznaczona z kolei przez:
●
ubiegłe doświadczenie
●
aktualną sytuację
●
bieżące motywy i cele (np., cel osobisty czy cel grupowy;
porównania "ja-ty" vs. porównania "my-oni", itp)
Konsekwencje przesunięcia uwagi z tożsamości indywidualnej
na społeczną (zjawisko depersonalizacji)
:
ludzie w mniejszym stopniu kierują się w swoich działaniach
przesłankami osobistymi, a w większym - sygnałami grupowymi,
tj. są bardziej skłonni do:
●
używania stereotypów
●
współpracy z członkami grupy własnej i współzawodnictwa z
członkami grupy obcej
●
tworzenia norm grupowych
●
przejawiania konformizmu grupowego
●
polaryzacji postaw
TEORIA OPTYMALNEJ DYSTYNKTYWNOŚCI
M. Brewer (1991, 1993) – tożsamość kolektywna - wyznaczona
przez jednoczesne
dążenie do "bycia podobnym"
(dążenie
wspólnotowe, potrzeba przynależności do jakiejś grupy)
i do
"bycia różnym"
(dążenie indywiduujące). Dążenia te
pozostają w konflikcie.
Tożsamość społeczna jest kompromisem między tymi
dążeniami - jednostki najsilniej identyfikują się z grupami,
które najlepiej rozwiązują taki konflikt.
●
Dystynktywność zależy od wielkości grupy. Zatem - stopień identyfikacji z
grupą mniejszościową powinien być silniejszy, niż z grupą większościową.
●
Badania (Mullen et al., 1992) wskazują, że nasilenie "in-group bias"
(tendencji do faworyzowania "swoich") jest tym większe, im mniejsza grupa
własna w porównaniu do grupy obcej.
●
Inne badania (Brewer & Schneider, 1990) wykazują, że skłonność do
działania we własnym interesie, bądź interesie grupy, zależy od jej
wielkości. Jeżeli jest duża i "amorficzna" - ludzie działają w interesie
własnym, jeżeli jest umiarkowana - w interesie grupy.