POZNAWCZA TEORIA JA

CZYM JEST “JA”?

●

obraz własnej osoby

●

ang. Self (self knowledge, self concept...)

●

samowiedza trwała

●

James:

–

Ja subiektywne

(podmiotowe)

–

Ja przedmiotowe

(przedmiotowe)

●

jedno Ja czy wiele Ja? - byt jednorodny czy niezależne

części, reprezentacje

Wielość aspektów Ja odręnie

reprezentowanych

●

rola

orientacji temporalne

j:

–

kim jesteśmy

–

kim byliśmy

–

kim będziemy

●

znaczenie

kontekstu

społecznego i skryptów

związanych z rolą (np. tożsamości zanurzone w

kontekście)

●

tożsamość indywidualna

a

tożsamość społeczna

●

Ja publiczne

i

Ja prywatn

e:

–

pozytywna autoprezentacja

Jeśli tak, to skąd

poczucie ciągłości

Ja

?

Koncepcja

SCHEMATÓW POZNAWCZYCH

i

HIERARCHII POJĘCIOWYCH

: jedność vs wielość Ja

●

obraz samego siebie jest zbudowany hierarchicznie

●

na wyższych piętrach abstrakcyjne uogólnienia,

nadrzędne cele, dyspozycje niezależne od kontekstu

●

poziom najwyższy daje poczucie ciągłośći, niższe

pozwalają zarządzać zachowaniem w różnych

kontekstach

STRUKTURA JA

JAKO ŹRÓDŁO MOTYWACJI (DĄŻEŃ)

1.

dążenie do podtrzymywania poczucia własnej

wartości (np. atrybucje, porównania społeczne)

2. dążenia do podtrzymywania poczucia własnej

tożsamości i odrębnośći

–

badania nad autoweryfikacją

3. dążenie do podtrzymywania poczucia kontroli nad

zdarzeniami

4. dążenie do trafnego samopoznania
5. dążenie do wzrostu i rozwoju własnej osoby
... czy w związku z tym....

Zdrowie psychiczne: trafne poznanie

czy podtrzymywanie złudzeń na swój

temat?

●

klasyczna psychoanaliza:

zdrowie to wgląd w siebie, dążenie do trafnego samopoznania

●

podejście społeczno-poznawcze:

osoby zdrowe przejawiają szereg

złudzeń na własny temat

–

złudzenie kontrolowalnośc zdarzeń

–

podwyższanie własnej wartości

–

nierealistyczny optymizm w stosunku do własnej

przyszłości

●

co dają złudzenia?

być może są warunkiem utrzymywania postanowień

(badania nad implementacyjnym stanem umysłu –

nasilanie się złudzeń)

DOSTĘPNOŚĆ POZNAWCZA JA

jako warunek

wpływu na przetwarzanie informacji i kontrolę

działania

●

ROBOCZE JA

(H.Markus)

w danej chwili aktywizuje się taki element Ja, który jest

związany z treścia sytuacji

–

Autokoncentracja i dezindywiduacja

●

AUTOSCHEMATY

–

poznawcze generalizacje na temat siebie wyprowadzone z ubiegłego

doświadczenia (Markus, 1977)

–

składniki samowiedzy trwałej

–

aktywnie wpływają na działanie i przetwarzanie infomrmacji

–

mogą być integralną częścią SCHEMATÓW RELACYJNYCH -
zinternalizowanych reprezentacji powtarzających się relacji
interpersonalnych, "zarządzających" oczekiwaniami ludzi co do
przebiegu tych relacji, ich interpretacjami, i reakcjami emocjonalnymi
na kontakt z innymi ludźmi

●

Sposób diagnozy

: Badania oceniali u siebie natężenie różnych cech

charakteru, zarazem byli proszeni o określenie, na ile ważny jest dany

atrybut.

●

Autoschemat, jeżeli:

–

ocena ekstremalna (wysoka lub niska), i

–

atrybut uznany za ważny przez osobę.

●

W oryginalnych badaniach Markus - schematy związane z zależnością-

niezależnością. Wyodrębniono trzy grupy kobiet: z autoschematami

niezależności, z autoschematami zależności, oraz pozbawione

autoschematów w tej dziedzinie.

●

Tak diagnozowane schematy – istotny wpływ na przetwarzanie

informacji.

"Schematycy":

–

szybciej rozpoznają słowa odpowiednich kategorii (brak różnic dla

słów neutralnych względem tych kategorii)

–

w odpowiedzi na prośbę, dostarczają więcej przykładów zachowań

odpowiednich kategorii

–

uważają zaangażowanie się w zachowania danej kategorii za bardziej

prawdopodobne niż w zachowania innej kategorii

–

są bardziej skłonne do odrzucania informacji niezgodnej z ich

obrazem siebie.

●

analogiczne wyniki (dla czasów rozpoznawania słów)

stwierdzono dla szeregu innych autoschematów: kobiecości

(sex-typing); otyłości, szczupłości itp.

●

stwierdzono też, że ludzie szybciej odpowiadają na te

pytania w kwestionariuszach osobowości, które w dotyczą

autoschematów (Fekken & Holden, 1992)

●

autoschematy wpływają nie tylko na przetwarzanie

informacji o sobie, ale też o innych ludziach

–

proszeni o ocenę innych, ludzie biorą pod uwagę najczęściej te

wymiary, w zakresie których są "schematykami"; oceny innych na

tych wymiarach cechują się większą pewnością

–

wymiary osobowości, na których ludzie mają szczególnie pozytywny

pogląd na siebie, są łatwiej dostępne poznawczo i chętniej

wykorzystywane przy ocenie innych ludzi

SAMOOCENA: UWARUNKOWANIA

I FUNKCJE MOTYWACYJNE

KONCEPCJA E.T. HIGGINSA

●

Perspektywy oceny Ja:

–

własna

–

Cudza

●

Dziedziny Ja:

–

JA REALNE

–

JA IDEALNE

–

JA POWINNOŚCIOWE

●

Rozbieżność ja realne – ja idealne – uczucia smutku,
przygnębienia, i rozczarowania (sadness & dejection)

●

Rozbieżność ja realne – ja powinnościowe – pobudzenie & lęk
(agitation & anxiety)

J a realne

J a realne

w oczach w³asnych

(pojêcie J a)

J a realne

w oczach innych

ludzi

(pojêcie J a)

J a idealne

J a idealne

w oczach w³asnych

(ukierunkownie J a)

J a idealne

w oczach innych

ludzi

(ukierunkowanie J a)

J a

powinnoœciowe

J a powinnoœciowe

w oczach w³asnych

(ukierunkowanie

J a)

J a powinnoœciowe

w oczach innych

ludzi

(ukierunkowanie J a)

METODA pomiaru ró¿nic indywidualnych w tym
zakresie: Idiograficzna, badani deklaruj¹:
(1) atrybuty które posiadaj¹
(2) które chcieliby posiadaæ
(3) o których s¹ dz¹ , ¿e powinni je posiadaæ

Wybrane wyniki

●

badani proszeni o plastyczne wyobrażenie sobie negatywnego

zdarzenia życiowego:

–

osoby o rozbieżności ja –realne-ja idealne raportowały smutek, a
nie emocje „pobudzeniowe”;

–

osoby o rozbieżności ja realne-ja powinnościowe - emocje
„pobudzeniowe” (napięcie, niepokój, lęk, złość) (Higgin i in.,
1986)

●

osoby z fobiami społecznymi wykazywały wysoką rozbieżność ja
realne-ja powinnościowe; pacjenci z kliniczną depresją – wysoka
rozbiezność ja realne-ja idealne (Strauman 1989)

●

generalnie – wysoka rozbieżność między Ja i standardami
ewaluatywnymi – problemy zdrowotne: stress, brak apetytu,
problemy z układem trawienia itp. (Higgins i in., 1992)

SAMOOCENA: UWARUNKOWANIA

I FUNKCJE MOTYWACYJNE c.d.

WAŻNE POJĘCIA

●

samooceny cząstkowe a samoocena stała (uogólnione

poczucie własnej wartości)

●

dążenie do pozytywnej samooceny – zjawisko

autoafirmacji

STRATEGIE ZAPEWNIANIA POZYTYWNEJ SAMOOCENY

●

egotyzm atrybucyjny

●

kąpanie się w cudzej chwale

●

porównania społeczne

●

pozytywna autoprezentacja

●

samoutrudnianie

Istota negatywnej samooceny

●

brak ocen pozytywnych + deficyt adaptacyjnych

iluzji na swój własny temat (nt.: własnych

kompetencji, przyszłości, możliwości kontrolowania

zdarzeń)

●

dysfunkcjonalność negatywnej samooceny:

–

nastrój

–

nie podejmowanie działań

–

generalizacja porażki + brak autoafirmacji

–

oczernianie innych i przypisywanie wrogich

intencji

Zagrożenia związane z wysoką

pozytywną samooceną

●

podejmowanie zachowań ryzykownych (motocykliści

- Pelham & Taylor, 1991)

●

nieracjonalny upór (Baumeister, Heatherton & Tice,
1993)

●

negatywny odbiór u innych (zarozumiałość)

SPOŁECZNE ASPEKTY JA:

ROLA TOŻSAMOŚCI SPOŁECZNEJ

●

Dwa główne podejścia teoretyczne:

–

teorie potrzymania pozytywnej samooceny

(self-enhancement theories, self-esteem
maintenance theories)

–

teoria optymalnej dystynktywności

(optimal

distinctiveness theory)

TEORIE POTRZYMANIA POZYTYWNEJ

SAMOOCENY (1)

Teoria tożsamości społecznej

(social identity theory -

Tajfel, 1972; Tajfel & Turner, 1986) - jednostki dążą do

podtrzymania bądź podwyższenia samooceny poprzez:

–

obniżanie statusu i wartościowości innych,

konkurencyjnych grup (np. poprzez przypisywanie im

cech moralnie negatywnych)

–

uczestnictwo w grupach dostarczających pozytywnej

identyfikacji

TEORIE POTRZYMANIA POZYTYWNEJ

SAMOOCENY (2)

Teoria auto-kategoryzacji

(self-categorization, Turner,

1985, 1987) - obraz siebie jako złożenie dwóch składników:

tożsamości indywidualnej i tożsamości społecznej

●

Tożsamość indywidualna - auto-kategoryzacja oparta na

wydobyciu podobieństw intrapersonalnych (np. między

własnymi myślami, uczuciami, i zachowaniami w różnych

sytuacjach - własnej stałości) i różnic między sobą a innymi

jednostkami;

●

Tożsamość społeczna - auto-kategoryzacja oparta na

przynależności do grupy - tj. na wydobyciu podobieństw i różnic

interpersonalnych ze względu na grupę, do której przynależy

[jestem podobny do innych członków naszej grupy i różny od

członków innych grup]. Turner zakłada (za Tajfelem), że

tożsamość społeczna rozwija się dzięki dążeniu do ugruntowania

pozytywnej samooceny.

Znaczenie jednego lub drugiego typu tożsamości

(wpływ na

nasze sądy, oceny , wnioski, i zachowanie) zależy od aktualnej

dostępności jednej lub drugiej reprezentacji. Dostępność

wyznaczona z kolei przez:

●

ubiegłe doświadczenie

●

aktualną sytuację

●

bieżące motywy i cele (np., cel osobisty czy cel grupowy;

porównania "ja-ty" vs. porównania "my-oni", itp)

Konsekwencje przesunięcia uwagi z tożsamości indywidualnej

na społeczną (zjawisko depersonalizacji)

:

ludzie w mniejszym stopniu kierują się w swoich działaniach

przesłankami osobistymi, a w większym - sygnałami grupowymi,

tj. są bardziej skłonni do:

●

używania stereotypów

●

współpracy z członkami grupy własnej i współzawodnictwa z

członkami grupy obcej

●

tworzenia norm grupowych

●

przejawiania konformizmu grupowego

●

polaryzacji postaw

TEORIA OPTYMALNEJ DYSTYNKTYWNOŚCI

M. Brewer (1991, 1993) – tożsamość kolektywna - wyznaczona

przez jednoczesne

dążenie do "bycia podobnym"

(dążenie

wspólnotowe, potrzeba przynależności do jakiejś grupy)

i do

"bycia różnym"

(dążenie indywiduujące). Dążenia te

pozostają w konflikcie.
Tożsamość społeczna jest kompromisem między tymi

dążeniami - jednostki najsilniej identyfikują się z grupami,

które najlepiej rozwiązują taki konflikt.

●

Dystynktywność zależy od wielkości grupy. Zatem - stopień identyfikacji z

grupą mniejszościową powinien być silniejszy, niż z grupą większościową.

●

Badania (Mullen et al., 1992) wskazują, że nasilenie "in-group bias"

(tendencji do faworyzowania "swoich") jest tym większe, im mniejsza grupa

własna w porównaniu do grupy obcej.

●

Inne badania (Brewer & Schneider, 1990) wykazują, że skłonność do

działania we własnym interesie, bądź interesie grupy, zależy od jej

wielkości. Jeżeli jest duża i "amorficzna" - ludzie działają w interesie

własnym, jeżeli jest umiarkowana - w interesie grupy.