Grecja – okres

hellenistyczny

od śmierci Aleksandra Wielkiego do podboju

Egiptu Ptolemeuszy przez Juliusza Cezara

(323 p.n.e – II wiek)

Trzy szkoły rzeźbiarskie

•

Rodos

•

Aleksandria

•

Pergamon

•

Ołtarz pergamoński 180-160 p.n.e. – szk.

Pergamon
•

Nike z Samotraki ok. 180 p.n.e. – szk. Rodos

•

Byk farnezyjski ok. 100 p.n.e - szk. Rodos

Szkoły rzeźbiarskie

Obok nadal aktywnych starych ośrodków rzeźbiarskich (głównie w Atenach) powstały nowe w
Aleksandrii, Pergamonie i na Rodos. Każdy z tych ośrodków reprezentował odmienne koncepcje
stylowe.

Szkoła rzeźbiarska: Rodos

Z ośrodkiem na wyspie Rodos związana była twórczość artystów, autorów znanych kompozycji
przestrzennych jak Grupa Laokoona (autorstwa Agesandrosa, Polydorosa i Atenodorosa) i
Byka Farnezyjskiego (Ukaranie Dirke) wykonanego przez Apolloniosa i Tauriskosa. Bogactwo
skomplikowanej kompozycji, efektów światłocieniowych, precyzja wykonania wiąże te dwie
rzeźby z nurtem tzw. "baroku hellenistycznego". Innymi znanymi dziełami twórców
związanych z tą wyspą jest Boetos z Chalkedonu, autor rzeźby przedstawiającej chłopca
duszącego gęś; Doidalses – twórca tzw. Afrodyty przykucniętej, rzeźby wielokrotnie
kopiowanej na zamówienia Rzymian; oraz nieznany z imienia twórca rzeźby Nike z
Samotraki.

Szkoła rzeźbiarska: Pergamon

W Pergamonie, rzeźba osiągnęła doskonałość w kompozycjach „barokowych", dynamicznych i
ekspresyjnych, o wybujałych formach i silnym światłocieniu. Działalność artystów
pergamońskich najbardziej znana jest z dekoracji rzeźbiarskiej wolno stojącego ołtarza
poświęconego Zeusowi i Atenie (Ołtarz Pergamoński) z II wieku p.n.e. oraz zachowanych w
rzymskich kopiach rzeźb Gal zabijający żonę i Umierający Gal. Te dwie rzeźby to fragmenty
pomnika upamiętniającego zwycięstwo Attalosa I nad małoazjatyckimi Galami (Galatami).
Cechuje je pełen szacunku stosunek do pokonanych i realistyczne oddanie pełnej patosu sceny.
Fryz wewnętrzny Ołtarza Pergamońskiego cechuje rozwinięta w czasach rzymskich narracja
ukazania dziejów bohatera Telefosa (tzw. zasada narracji kontynuacyjnej). Postacie reliefu
zostały przedstawione na tle pejzażu. Jest to pierwsze przedstawienie płaskorzeźby osadzonej
w takiej kompozycji na tak dużą skalę. Wcześniej pejzaż występował w reliefie tylko
sporadycznie. Wprowadzono także naturalistyczną interpretację wątków mitologicznych
(Marsjasz obdarty ze skóry, ok. 200 p.n.e.) Ze szkołą pergamońską wiąże się również
znakomite studia snu, np. Faun Barberini.

Szkoła rzeźbiarska: Aleksandria

Szkoła aleksandryjska specjalizowała się w tematyce dnia codziennego. Miękki modelunek,
dokładne polerowanie powierzchni, lekkość i finezja gestów, erotyczne zabarwienie nadały rzeźbom
aleksandryjskim specyficzny klimat o niemal iluzjonistycznych efektach. Te cechy skłoniły historyków
do nadania rzeźbom szkoły aleksandryjskiej nazwy "antycznego rokoka". Tematyka sielankowa
reprezentowana jest przez rzeźby związane z wyobrażeniami Erosa i Psyche, śpiących
hermafrodytów. Przykładem rzeźby alegorycznej jest przedstawienie personifikacji Nilu, symbolu
dobrobytu miasta. Nil ma postać wspartego na sfinksie starca z rogiem obfitości w dłoni a bawiące się z
krokodylem dzieci umieszczone u jego stóp to najprawdopodobniej symbole dopływów Nilu. Postacie
bawiących się dzieci w tej grupie rzeźbiarskiej uważane są za najdoskonalsze przedstawienie dzieci w
sztuce hellenistycznej. Rzeźba aleksandryjska to także nurt naturalistyczny ukazujący ludzi
starych, kalekich. Najbardziej znane rzeźby to postać starego mężczyzny i starej pijanej
żebraczki (której autorem jest Myron z Teb). Przez drobną plastykę zostały spopularyzowane figurki
przedstawiające karykaturalne wizerunki kalek i karłów. Ten groteskowy nurt nie ominął postaci
bogów ukazując podstarzałą Afrodytę, przebiegłego Hermesa czy pyszałkowatego Aresa.

Ołtarz pergamoński

180-160 p.n.e.

W latach 180-159 p.n.e. został ufundowany
przez władcę Pergamonu ołtarz poświęcony
Zeusowi.

Ołtarz

stanowiący

samodzielną

budowlę był największy z tych, które powstały
w starożytności. Cokół wypełniają płyty z
reliefem rzeźbionym bardzo wypukło. Ten wielki
fryz długości 120 m i szerokości 2,30 m ukazuje
walkę bogów z gigantami: Na reprodukowanym
fragmencie Atena chwyta za włosy giganta
Alkyoneusa odrywając go od ziemi, która była
źródłem jego siły i życia. U dołu ilustracji
widoczna matka gigantów Gea powstrzymująca
Atenę. Rzeźby z ich gwałtownością ruchu,
dramatyzmem treści i techniką wykonania,
podkreślającą kontrasty światła i cienia, są
charakterystyczne dla szkoły pergamońskiej.
Nie znamy autorów fryzu; zapewne ze względu
na ogrom pracy było ich wielu Wewnątrz ołtarz
zawierał drugi tak zwany mały fryz, ze scenami
z życia Telefosa, syna Heraklesa (Muzeum
Pergamońskie, Berlin).

Ołtarz pergamoński 180-160
p.n.e.

Ołtarz pergamoński 180-160
p.n.e.

Nike z Samotraki

ok. 180 p.n.e.

Nike - bogini zwycięstwa, znaleziona w ruinach
świątyni Kabirów na Samotrake w 1863 roku.
należy do najbardziej znanych rzeźb greckich
okresu

hellenistycznego,

Wykonana

prawdopodobnie około 180 roku p.n.e.
przez rzeźbiarza z Rodos, stała pierwotnie
na cokole przedstawiającym dziób okrętu
wynurzający się z wysokich fal.
Wysoki na 2.45 m posag ukazuje sylwetkę
bogini idącej energicznie pod wiatr, który
fałduje cienka tkaninę chitonu, oblepiając nim
ciało (Luwr. Paryż).

Byk Farnezyjski

ok. 100 p.n.e

Byk Farnezyjski, grupa rzeźb z marmuru
(wysokość 3,70 m), przedstawiająca
mitologiczną scenę ukarania królowej
Teb Dirke, przywiązanej do rogów byka
przez Amfiona i Zetosa.
Dzieło to, pochodzące z początku III w.
n.e.,

jest

rzymską

kopią

hellenistycznej rzeźby z brązu (z
ok. 100 p.n.e., dłuta mistrzów
szkoły rodyjskiej: Apolloniosa i
Tauriskosa z Tralles). Kompozycję
zmieniono

przez

dodanie

postaci

Antiope i pasterza.
Odkryta w 1546 w termach Karakalli w
Rzymie, do końca XVIII w. znajdowała
się w rzymskim Palazzo Farnese (stąd
nazwa), obecnie w Museo Nazionale w
Neapolu.

Byk Farnezyjski

ok. 100 p.n.e