Podstawowe funkcje polityki fiskalnej

państwa

• Funkcja alokacyjna polega na tym, że poprzez system

finansów publicznych następuje alokacja zasobów – z

publicznych środków są finansowane zakupy dóbr i usług

publicznych. Są to takie dobra i usługi, których celem jest

zaspokojenie potrzeb zbiorowych i które na ogół nie mogą

być efektywnie (lub w ogóle) dostarczane przez sektor

prywatny i mechanizm rynkowy.

• Funkcja dystrybucyjna – związana z wtórnym podziałem

dochodu narodowego – polega na tym, że z jednej strony

państwo, zabierając część wypracowanych zysków

przedsiębiorstw oraz ustalając cła i inne opłaty, wpływa

bezpośrednio na koszty i opłacalność produkcji, natomiast z

drugiej strony – przez opodatkowanie dochodów osobistych

państwo wpływa na wielkość dochodów pozostawionych w

dyspozycji podatników, a przez to tak na ich siłę nabywczą,

jak i na ich motywację do pracy.

• Funkcja stabilizacyjna wiąże się z z wpływem deficytu

budżetowego (lub nadwyżki budżetowej) na gospodarkę.

Prof.. Jerzy
Osiatyński
Polityka fiskalna
2.1

Polityka gospodarcza państwa w

transformacji

• Utrzymywanie stabilizacji makroekonomicznej.

• Utrzymywanie spójności społecznej jako podstawy długofalowego rozwoju,

m.in. poprzez kontrolę dynamiki zróżnicowania dochodów osobistych.

• Tworzenie sprzyjającej rynkowi infrastruktury gospodarczej, technicznej,

prawnej i instytucjonalnej, w tym także tworzenie państwowej, regionalnej i

samorządowej administracji gospodarczej zdolnej do sprostania wymogom rynku

oraz warunkom absorpcji funduszy Unii Europejskiej.

• Prywatyzacja i restrukturyzacja przedsiębiorstw państwowych (obejmująca

także ich upadłość).

• Przestrzeganie zasady twardego ograniczenia budżetowego oraz innych

zasad rynkowych wobec przedsiębiorstw jeszcze nie sprywatyzowanych lub

strategicznych oraz tam, gdzie prywatyzacja nie doprowadziła do wykształcenia

się inwestora strategicznego, a rynek kapitałowy – poprzez groźbę przejęcia lub

upadłości - nie jest w stanie wymusić pożądanych zachowań przedsiębiorstw o

rozproszonym akcjonatriacie.

• Pomoc w tworzeniu nowych firm prywatnych i dla sektora firm małych i

średnich, zwłaszcza w usuwaniu utrudnień w dostępie do rynku kredytowego, do

informacji handlowej i technicznej oraz ułatwienia w rejestracji działalności

gospodarczej.

• Rozwój środków polityki „horyzontalnej”, takiej jak polityki wspierania

inwestycji, promocji badań naukowych związanych z gospodarką, promocji

eksportu, ochrony konkurencji i konsumenta i podobnych.

• Rozwój i stałe monitorowanie rządowej polityki wobec sektorów i polityki

regionalnej, które z definicji dopuszczają zróżnicowanie traktowania

podmiotów.

Prof.. Jerzy
Osiatyński
Polityka fiskalna
2.2

Spory o efektywność polityki fiskalnej (1)

Ponieważ wzrostowi opodatkowania na ogół towarzyszy nasilanie się takich

zjawisk jak uchylanie się od zobowiązań podatkowych oraz przesuwanie

działalności gospodarczej do „szarej strefy”, to – na gruncie teorii

zakładającej stałe, pełne wykorzystanie czynników produkcji – w

uproszczeniu można powiedzieć, że wraz ze wzrostem zakresu

interwencji gospodarczej państwa jej krańcowa efektywność maleje, a

jednocześnie nasilają się negatywne skutki rosnącego opodatkowania,

koniecznego dla sfinansowania zwiększającego się zakresu interwencji

W efekcie, przy tych założeniach, taka hipotetyczna, opadająca krzywa

zagregowanej efektywności interwencjonizmu państwa przecinałaby się

gdzieś z wznoszącą się hipotetyczną krzywą negatywnych skutków

rosnącego opodatkowania i ten punkt przecięcia wyznaczałby jakieś

hipotetyczne optimum zakresu redystrybucji dochodu narodowego

między sektor publiczny i niepubliczny.

Jednak obie te funkcje – łącznych korzyści związanych z polityką

gospodarczą państwa i strat związanych z wymaganym do tego,

rosnącym zapotrzebowaniem na środki publiczne i wobec tego z

rosnącym opodatkowaniem – są bardzo złożone i musimy poprzestać na

intuicyjnym doświadczeniu, że istnieje jakaś nieostra granica dla udziału

dochodów publicznych w dochodzie narodowym, poza którą straty

wywołane wzrostem ciężaru opodatkowania przewyższają korzyści

związane z rozszerzeniem zakresu gospodarczej interwencji państwa.

Prof.. Jerzy
Osiatyński
Polityka fiskalna,
2.3

Spory o efektywność polityki fiskalnej (2)

Jeżeli takiej granicy efektywności polityki fiskalnej nie można wyliczyć

empirycznie, to wszelkie do niej odwołania mają charakter ocen

wartościujących, podbarwionych przekonaniami politycznymi.

Według osób o przekonaniach liberalnych (czy ultraliberalnych) najlepiej

byłoby, gdyby poza wydatkami na obronę, wymiar sprawiedliwości i

ewentualnie na utrzymanie naszych poselstw za granicą (czyli na tzw.

„czyste dobra publiczne”) państwo nie ponosiło żadnych innych

wydatków.

Natomiast według osób o przekonaniach bardziej etatystycznych państwo

powinno mieć stosunkowo szerokie możliwości interwencji, łącznie z

utrzymywaniem dużego sektora przedsiębiorstw państwowych

(zwłaszcza tam, gdzie występują monopole naturalne lub sektory

sieciowe, jak w energetyce, transporcie kolejowym i lotniczym, a także

w przemyśle obronnym).

Te różnice poglądów występowały i do dziś występują w obrębie

gospodarki rynkowej (np. między Francją – dość etatystyczną w

okresie międzywojennym i długo po wojnie – a liberalnymi Stanami

Zjednoczonymi). Są one także zasadniczym kryterium politycznych

podziałów partyjnych. Wyjaśniają tło deklarowanych intencji rządów

odnośnie do pożądanej przez nie polityki zmniejszania ogólnej skali

dystrybucji podatkowej (rządy liberalne) lub co najmniej jej nie

zmniejszania (rządy socjaldemokratyczne).

Prof.. Jerzy
Osiatyński
Polityka fiskalna,
2.4

Problemy z optymalizacją alokacyjnej strony

polityki fiskalnej

Przy danej relacji dochodów i wydatków publicznych do PKB

przedmiotem wyboru jest ich struktura. Zgodnie z teorią

równowagi Walrasa-Pareto wybór struktury wydatków będzie

optymalny, kiedy krańcowe użyteczności każdego dobra

publicznego (malejące wraz z wielkością jego podaży)

zrównają się z wielkością krańcowego kosztu. Praktyczne

znaczenie tego twierdzenia jest jednak ograniczone, gdyż

użyteczność dobra publicznego jest ledwie (jeśli w ogóle)

mierzalna, funkcje użyteczności takich dóbr są nieciągłe i

występuje wiele innych przeszkód uniemożliwiających

sensowne stosowanie takiego rachunku optymalizacji.

Jeżeli jednak struktura wydatków publicznych nie może podlegać

optymalizacji w rozumieniu Pareto, to tym bardziej staje się

ona polem przetargów różnych grup interesów. Ich

pogodzenie następuje w drodze arbitrażu politycznego,

najpierw przyjmując postać gospodarczego programu

poszczególnych ugrupowań politycznych, a następnie

programu gospodarczego rządu tego ugrupowania (czy

koalicji ugrupowań), które wygrało wybory parlamentarne i

dzięki temu realizuje swoją politykę.

Prof.. Jerzy
Osiatyński
Polityka fiskalna,
2.5

Zakres fiskalnej redystrybucji w Polsce

Badanie związków statystycznych szeregów obrazujących zmiany

udziałów dochodów i wydatków publicznych w PKB w

poszczególnych krajach z dynamiką gospodarczą tych krajów nie

wykazuje jednoznacznych silnych korelacji ani w Polsce, ani w

innych krajach.

Jeśli zaś chodzi o relacje dochodów czy wydatków publicznych do

PKB, to na tle innych krajów, w tym także krajów w procesie

transformacji, Polska mieści się w grupie krajów o relacjach

najniższych.

Natomiast przy porównaniu polskich udziałów dochodów i wydatków

publicznych w PKB w 2002 r. z odpowiednimi udziałami

europejskich krajów OECD z końca lat sześćdziesiątych i w

połowie lat siedemdziesiątych, kiedy osiągały one przeciętnie

znacznie wyższą dynamikę PKB niż u progu XXI w., okazuje się, że

polskie udziały wydatków w 2002 r. były większe niż

jakiegokolwiek innego kraju w 1968 r., należały do największych w

1974 r. i były znacznie większe niż odpowiednie udziały

najbiedniejszych wówczas krajów Zachodniej Europy – Hiszpanii,

Grecji i Portugalii (ale porównywalne z wydatkami w Irlandii w

1974 r.).

Prof.. Jerzy
Osiatyński
Polityka fiskalna,
2.6