Teoria efektywnego popytu

• Gospodarka pracuje przy niepełnym wykorzystaniu

czynników produkcji.

• Krzywa łącznej podaży ma kształt odwróconej litery L, tj.

aż do pełnego wykorzystania czynników przebiega równolegle

do osi odciętych lub nieznacznie rośnie, a następnie przebiega

niemal pionowo w górę.

• Jednostkowe marże zysku są stałe (stała struktura podziału

dochodu między płace i zyski); dynamika inflacji zależy od

różnicy między sumą dynamiki jednostkowych kosztów

surowców i paliw oraz dynamiki płac a dynamiką wydajności

pracy).

• Jak długo gospodarka pozostaje na horyzontalnym odcinku

krzywej łącznej podaży, zmiany łącznego popytu w zasadzie

nie pociągają zmian cen a tylko zmiany rozmiarów produkcji i

zatrudnienia.

• Inwestycje (wraz z deficytem budżetowym i nadwyżką

eksportową) wyznaczają zyski, a nie odwrotnie. Wobec tego w

dynamicznym procesie koniunkturalnym „dzisiejsze” decyzje

inwestycyjne wyznaczają „jutrzejsze” inwestycje i zyski.

• W tych warunkach inwestycje „finansują się same” przez to,

że tworzą dochody, które pozwalają na ich sfinansowanie.

Prof.. Jerzy
Osiatyński
Polityka fiskalna
4.1

Mechanizm finansowania inwestycji w teorii

efektywnego popytu

W uproszczonym modelu gospodarki bez handlu zagranicznego oraz bez

dochodów i wydatków rządu dochód narodowy z jednej strony składa

się z

(1) inwestycji i konsumpcji (Y = I + C),

a z drugiej z

(2) płac i zysków (Y = W + P).
Załóżmy dla uproszczenia, że:
(3) płace w całości są przeznaczane na konsumpcję (robotnicy nie

oszczędzają; W = C),

(4) całość zysków jest oszczędzana (kapitaliści nie konsumują; P = S)
oraz że gospodarka składa się z dwóch pionowo zintegrowanych działów, z

których każdy sam wytwarza potrzebne mu surowce i półprodukty.

Na mocy założeń (2) i (3) dochód jest sumą zysków i konsumpcji (Y = P +

C),

a na mocy założenia (1) jest on sumą inwestycji i konsumpcji (Y = I + C).
Stąd tożsamość bilansowa: zyski są równe inwestycjom (P = I).
Ale kapitaliści mogą decydować o swoich inwestycjach, ale nie o swoich

zyskach. Tak więc, to ich wydatki wyznaczają ich zyski, a nie odwrotnie.

A jeśli tak, to przy stałych proporcjach podziału dochodu narodowego

między płace i zyski wydatki te wyznaczają także rozmiary dochodu

narodowego i zatrudnienia.

Prof.. Jerzy
Osiatyński
Polityka fiskalna
4.2

Oszczędności i inwestycje w teorii

efektywnego popytu

Na mocy założenia, zgodnie z którym kapitaliści całość

swoich dochodów oszczędzają,

mamy tożsamość bilansową I = S,
a zatem – ponieważ kapitaliści mogą decydować o

swoich inwestycjach, ale nie o swoich zyskach, z

których oszczędzają – ich decyzje inwestycyjne

wyznaczają także rozmiary ich oszczędności.

Jak długo czynniki produkcji nie są w pełni

wykorzystane a stopień konkurencyjności rynku nie

ulega zmianie, tak długo inwestycje „finansują się

same” przez to, że tworzą dochody, które pozwalają

na ich sfinansowanie.

Dla normalnego funkcjonowania tego mechanizmu

potrzebna jest tylko dostateczna elastyczność

systemu bankowego, pozwalająca zwiększyć podaż

pieniądza dla sfinansowania rentownych projektów

inwestycyjnych.

Prof.. Jerzy
Osiatyński
Polityka fiskalna
4.3

Od teorii efektywnego popytu do

współczesnej teorii neoklasycznej

Problem niepełnego wykorzystania aparatu wytwórczego i siły roboczej

istnieje także na gruncie teorii neoklasycznej. Różnica dotyczy tego, czy

w ogóle można temu skutecznie zaradzić, jakimi instrumentami polityki

gospodarczej można temu przeciwdziałać i czy lekarstwo nie okaże się

gorsze od samej choroby.

Na gruncie teorii efektywnego popytu lekarstwem na niedostateczny

autonomiczny popyt prywatny jest wspomaganie go pośrednie (przez

zachęty do inwestowania i zwiększania konsumpcji) i bezpośrednie

(przez zwiększone wydatki rządu finansowane z deficytu budżetowego).

Na gruncie teorii neoklasycznej takie rozwiązanie może prowadzić tylko

do przyspieszenia inflacji, a lekarstwem są różne instrumenty

uelastyczniające samoczynne działanie regulacyjne mechanizmu

rynkowego, przede wszystkim redukcja płac. Problem efektywnego

popytu w ogóle tu nie występuje, źródłem bezrobocia są zbyt wysokie

płace, wobec tego centralne miejsce w tej teorii zajmuje problem

utrudnień i niedoskonałości w funkcjonowaniu mechanizmu rynkowego,

po usunięciu których przez redukcję płac automatycznie prowadzi on do

pełnego wykorzystania siły roboczej i innych czynników produkcji (przy

jakkolwiek definiowanym „naturalnym” czy „frykcyjnym” bezrobociu).

W ten sposób współczesna teoria neoklasyczna przywraca ważność

prawa Saya i jakiekolwiek spory o instrumenty polityki gospodarczej

służące zwiększeniu efektywnego popytu i przez to pełniejszemu

wykorzystaniu czynników produkcji stają się jałowe

Prof.. Jerzy
Osiatyński
Polityka fiskalna
4.4

Teoria neoklasyczna

•

Niezakłócone działanie mechanizmu rynkowego

zapewnia pełne wykorzystanie czynników

produkcji.

•

Brak elastyczności rynków, zwłaszcza rynku pracy,

prowadzi do równowagi podaży i popytu przy nie

pełnym zatrudnieniu.

•

Ponieważ rozmiary dochodu są wyznaczone przez

równowagę podaży i popytu, każde zwiększenie

popytu musi prowadzić tylko do wzrostu cen, bez

wpływu na wielkość produkcji i zatrudnienia.

•

Ponieważ dochód nie może się zwiększyć pod

wpływem zwiększania łącznego popytu, wzrost

jednych wydatków dla zachowania równowagi musi

prowadzić do ograniczenia innych wydatków

(„efekt wypychania”).

Prof.. Jerzy
Osiatyński
Polityka fiskalna
4.5

Równowaga w teorii neoklasycznej

Wobec założenia rosnących kosztów krańcowych krzywa podaży

jest rosnąca, zaś krzywa popytu jest malejąca.

Równowaga ustala się automatycznie na wszystkich rynkach,

które stanowią swego rodzaju system naczyń połączonych.

W szczególności przy danej płacy realnej (koszcie pracy)

następuje zrównoważenie podaży pracy z popytem na nią, co z

kolei prowadzi do równowagi na rynku d usług. Jeżeli przy tym

stanie równowagi występuje bezrobocie, to dlatego, że płace

realne są zbyt wysokie a „sztywność” rynku pracy nie pozwala

na ich redukcję, a nie dlatego że łączny popyty jest

niedostateczny. Każda próba zwiększenia zagregowanego

popytu, w tym także przez zwiększanie deficytu budżetowego,

będzie prowadzić tylko do wzrostu cen, łączny popyt można

bowiem zwiększyć tylko nominalnie, ale nie realnie.

Przy tych założeniach celem polityki gospodarczej staje się

redukowanie globalnego popytu nominalnego (tj. podaży

pieniądza) aż do poziomu, przy którym przy danej

zagregowanej podaży ceny przestaną spadać.

Prof.. Jerzy
Osiatyński
Polityka fiskalna
4.6

Pojęcie „wypychania” w teorii neoklasycznej

Wraz z dochodem narodowym określony jest poziom oszczędności,

które z definicji równe są inwestycjom. Jeżeli przedsiębiorca

zamierza inwestować w kapitał trwały, najpierw musi

zgromadzić na to oszczędności. Jeżeli finansuje inwestycje z

kredytów lub pożyczek, to te pożyczki i kredyty są

oszczędnościami innych. Po to, żeby ktoś zwiększył wydatki,

ktoś inny musi je ograniczyć – to znaczy musi zaoszczędzić.

W gospodarce znajdującej się na ścieżce wzrostu, przy stałej

szybkości obiegu pieniądza, wzrost podaży pieniądza – czyli, w

uproszczeniu, wzrost akcji kredytowej banków dla sektora

przedsiębiorstw, dla gospodarstw domowych i dla rządu – nie

może być większy niż przyrost dochodu narodowego. Jeżeli zaś

podaż kredytów dla jednego sektora rośnie szybciej, np. celem

sfinansowania deficytu budżetu państwa, to może się to

odbywać tylko kosztem ograniczenia kredytów dla sektora

przedsiębiorstw i (lub) dla gospodarstw domowych. Przy danym

poziomie oszczędności zwiększenie kredytowania jednych musi

się odbyć kosztem zmniejszenia kredytowania innych.

Prof.. Jerzy
Osiatyński
Polityka fiskalna
4.7

Neoklasyczna synteza

•

Równowaga gospodarcza jest określona przez układ pięciu równań:

•

1) ) rozmiary dochodu narodowego są sumą wielkości konsumpcji i
inwestycji, które z kolei są same funkcjami dochodu i stopy procentowej;

•

2) popyt na pieniądz jest funkcją dochodu narodowego i stopy procentowej;

•

3) rozmiary dochodu są rosnącą funkcją rozmiarów zatrudnienia (ale
krańcowy produkt pracy maleje);

•

4) popyt na pracę jest malejącą funkcją płacy realnej;

•

5) podaż siły roboczej też jest malejącą funkcją płacy realnej.

•

Rozmiary konsumpcji zależą od strumienia bieżących dochodów i od
rozmiarów majątku; kiedy więc rośnie kurs akcji i obligacji na giełdzie lub
rośnie podaż pieniądza (co przy danym popycie na pieniądz prowadzi do
spadku stopy procentowej), zwiększa się nasz majątek i konsumpcja.

•

Obniżenie stóp procentowych pobudza też inwestycje

•

Podobnie jak w teorii efektywnego popytu wzrost łącznego popytu
konsumpcyjnego i inwestycyjnego prowadzi do wzrostu dochodu
narodowego i konsumpcji, ale głównym źródłem tego wzrostu jest spadek
stopy procentowej, który z kolei zależy od wzrostu podaży pieniądza.

•

Warunkiem równowagi jest dostateczna elastyczność plac; równowagę
zapewniają zmiany stopy procentowej.

Prof.. Jerzy
Osiatyński
Polityka fiskalna
4.8

Równowaga w neoklasycznej syntezie (1)

Równowaga na rynku dóbr, tj. między łącznym popytem i łączną podażą,

ustala się dla każdej danej wysokości stopy procentowej. Natomiast

wysokość tej stopy jest sama wynikiem dochodzenia do równowagi

między popytem na pieniądz i jego podażą. Istotą neoklasycznej syntezy

jest pokazanie, w jaki sposób następuje równoczesne ustalenie

równowagi na obu tych rynkach – dóbr i pieniądza. Zamiast

przedstawiania na jednym wykresie procesu kształtowanie się

równowagi na rynku dóbr, a na drugim – na rynku pieniądza, obie

krzywe przedstawia się na jednym wykresie. Pierwsza z nich jest

zbiorem różnych kombinacji dochodu i stopy procentowej, przy których

zachodzi równowaga między łącznym popytem i łączną podażą (krzywa

IS). Druga zaś reprezentuje różne kombinacje stopy procentowej i

dochodu, przy których zachodzi równowaga między podażą pieniądza i

popytem na niego (krzywa LM).

Krzywa IS jest opadająca, co znaczy, że przy porównywaniu ze sobą

różnych stanów równowagi, dla gospodarki o niższej stopie procentowej

poziom dochodu będzie wyższy.

Krzywa LM jest z kolei rosnąca. Krytyczne znaczenie ma założenie, że

realna podaż pieniądza M (tzn. jego podaż przy danych, stałych cenach)

nie ulega zmianie. Wtedy, ponieważ ze wzrostem dochodu popyt na

pieniądz też rośnie, a ze wzrostem stopy procentowej popyt na pieniądz

maleje, to ów większy popyt będzie w równowadze z daną jego podażą

przy wyższej stopie procentowej. A więc im wyższy będzie dochód, tym

wyższa będzie stopa procentowa równoważąca przy tym poziomie

dochodu popyt na pieniądz z jego podażą.

Prof.. Jerzy
Osiatyński
Polityka fiskalna
4.9

Równowaga w neoklasycznej syntezie (2)

Jeżeli płace są dostatecznie elastyczne, to w modelu IS–LM pełne

zatrudnienie jest utrzymywane automatycznie. Kiedy np. płace

realne są wyższe niż płace zapewniające pełne zatrudnienie, wtedy

nadwyżka podaży siły roboczej nad popytem prowadzi do redukcji

płac, to z kolei do obniżki cen, obniżka cen – do wzrostu wartości

rezerw gotówkowych, a przez to do zmniejszenia popytu na

pieniądz; wobec tego następuje obniżka stopy procentowej, co z

kolei wywołuje wzrost inwestycji aż do wielkości, przy której

zostanie wchłonięta cała nadwyżka siły roboczej. Ten mechanizm

reakcji na zmiany cen ma w neoklasycznej syntezie także odrębne

znaczenie. Kiedy bowiem ceny spadają, wtedy realna wartość

pieniądza w obiegu rośnie, co oznacza przesunięcie krzywej LM na

prawo, a wraz z tym - ceteris paribus - wzrost inwestycji i dochodu

narodowego.

Przeszkodą w utrzymaniu pełnego zatrudnienia mogą być sztywne

płace, niedostatecznie elastyczny popyt inwestycyjny względem

zmian stopy procentowej lub – przy niskich stopach procentowych w

fazie depresji – brak zmian preferencji płynności mimo dalszych

obniżek stopy procentowej (pułapka płynności).

Wzrost popytu, np. przez wzrost deficytu budżetowego, w

neoklasycznej syntezie prowadzi do zwiększenia inwestycji.

Prof.. Jerzy
Osiatyński
Polityka fiskalna
4.10

Równowaga w neoklasycznej syntezie (3)

Poprzez wpływ na popyt na pieniądz i na jego podaż z

jednej strony oraz na łączny efektywny popyt i

wielkość dochodu narodowego z drugiej strony, w

neoklasycznej syntezie stopa procentowa stała się

centralnym czynnikiem równoważącym.

Neoklasyczna synteza zawiera istotne elementy teorii

efektywnego popytu (oraz teorii pieniądza

Keynesa), jednak rola stopy procentowej jest w niej

decydująca.

Zasadnicza różnica w stosunku do teorii Kaleckiego i

Keynesa dotyczy tego, że w syntezie – zgodnie z

tradycją ekonomii Walrasa i Marshalla - równowaga

na wszystkich rynkach ustala się w równoczesnym

procesie, a nie w procesie dynamicznym, w którym

„ilości są określane przez efektywny popyt, zaś

ceny przez jednostkowe koszty zmienne”.

Prof.. Jerzy
Osiatyński
Polityka fiskalna
4.11

Konsensus Waszyngtoński I

•

Utrzymanie dyscypliny fiskalnej.

•

Ukierunkowanie wydatków publicznych na dziedziny, które

gwarantują wysoką efektywność poniesionych nakładów i

przyczyniają się do poprawy struktury podziału dochodów (np.

państwowa opieka zdrowotna, podstawowa edukacja,

infrastruktura).

•

Reformy podatkowe ukierunkowane na obniżanie krańcowych

stóp podatkowych i poszerzanie bazy podatkowej.

•

Liberalizacja rynków finansowych w celu ujednolicenia stóp

procentowych.

•

Utrzymywanie jednolitego kursu walutowego na poziomie

gwarantującym konkurencyjność.

•

Liberalizacja handlu.

•

Likwidacja barier dla zagranicznych inwestycji bezpośrednich.

•

Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych.

•

Deregulacja rynków w zakresie wchodzenia na rynek i

wspierania konkurencji.

•

Gwarancja praw własności.

Prof.. Jerzy
Osiatyński
Polityka fiskalna
4.12

Konsensus Waszyngtoński II (uzupełniony)

11. Nadzór właścicielski.
12. Walka z korupcją.
13. Elastyczne rynki pracy
14. Porozumienia w ramach WTO.
15. Kodeksy i standardy finansowe.
16. „Ostrożne” otwarcie rynku finansowego.
17, Odejście od pośrednich reżimów kursowych.
18. Niezależność banku centralnego i strategia

celu inflacyjnego.

19. Systemy zabezpieczenia społecznego.
20. Programy ograniczania ubóstwa

.

Prof.. Jerzy Osiatyński
Polityka fiskalna 4.13

Reguły polityki fiskalnej

1.

Reguły deficytu

•

reguła zrównoważonego budżetu, zmienną okres

równoważenia (niektóre stanu w USA – 2 lata, niektóre

prowincje Kanady – 4 lata, deficyt możliwy, jeżeli pokrywany

z wcześniejszych nadwyżek lub powstały w nadzwyczajnych

okolicznościach)

•

limity deficytu (kryteria zbieżności Maastricht)

•

limity salda skorygowane cyklicznie (Pakt Stabilności i

Wzrostu UE: deficyt strukturalny = 0); dla Polski przyjęty

jako -1% PKB

•

„złota reguła” (wydatki bieżące z bieżących dochodów, a

inwestycyjne z długu publicznego)

2. Reguły długu publicznego (Maastricht, Konstytucja RP: dług

≤ 60% PKB)

3. Reguły wydatków (ograniczenia dynamiki wzrostu wydatków,

np. Reguła Belki: stopa inflacji + 1 punkt procentowy)

Prof.. Jerzy Osiatyński
Polityka fiskalna 4.14