Państwo

Państwo

w gospodarce

w gospodarce

Rynek a państwo

Rynek a państwo

Cele makroekonomiczne

Cele makroekonomiczne

Niedoskonałość (zawodność) rynku

Niedoskonałość (zawodność) rynku

Niedoskonałość ekonomicznego

Niedoskonałość ekonomicznego

oddziaływania państwa

oddziaływania państwa

Funkcje państwa

Funkcje państwa

Budżet i polityka fiskalna

Budżet i polityka fiskalna

Cele makroekonomiczne:

Cele makroekonomiczne:

A) szybki wzrost gospodarczy

A) szybki wzrost gospodarczy

B) pełne zatrudnienie

B) pełne zatrudnienie

C) stabilność cen

C) stabilność cen

D) równowaga bilansu płatniczego

D) równowaga bilansu płatniczego

Rynek jest mechanizmem bardzo

Rynek jest mechanizmem bardzo

sprawnym, ale nie doskonałym.

sprawnym, ale nie doskonałym.

- Czy należy korygować jego błędy?

- Czy należy korygować jego błędy?

- Kto powinien/może to robić?

- Kto powinien/może to robić?

- Jak to robić?

- Jak to robić?

Niedoskonałości rynku:

Niedoskonałości rynku:

1. pewne dobra wytwarzane są w

1. pewne dobra wytwarzane są w

nadmiarze, w przypadku inne w ilościach

nadmiarze, w przypadku inne w ilościach

niedostatecznych lub nawet wcale:

niedostatecznych lub nawet wcale:

2. tylko rynek konkurencji doskonałej jest

2. tylko rynek konkurencji doskonałej jest

efektywny

efektywny

3. bywają rynki ułomne

3. bywają rynki ułomne

4. cechą procesów gospodarczych jest

4. cechą procesów gospodarczych jest

często niepełna informacja i niepewność

często niepełna informacja i niepewność

5. nieprzenośność czynników

5. nieprzenośność czynników

wytwórczych

wytwórczych

(opóźniona reakcja);

(opóźniona reakcja);

6

6

.

.

jedni ludzie zatrudniają drugich, aby

jedni ludzie zatrudniają drugich, aby

ci realizowali ich marzenia

ci realizowali ich marzenia

:

:

- problem „pana i sługi”

- problem „pana i sługi”

- asymetria informacyjna

- asymetria informacyjna

7. osoby działające we własnym imieniu

7. osoby działające we własnym imieniu

czasem podejmują błędne decyzje:

czasem podejmują błędne decyzje:

- konsumpcja dóbr szkodliwych

- konsumpcja dóbr szkodliwych

- niedobór konsumpcji dóbr społecznie

- niedobór konsumpcji dóbr społecznie

pożądanych

pożądanych

8. kreacja nierówności:

8. kreacja nierówności:

- rynek jest nieegalitarny

- rynek jest nieegalitarny

9. wahania koniunktury

9. wahania koniunktury

Rynek a państwo

Rynek a państwo

Niedoskonałości oddziaływania

Niedoskonałości oddziaływania

państwa:

państwa:

1. konsekwencje decyzji politycznych są

1. konsekwencje decyzji politycznych są

skomplikowane i trudne do przewidzenia;

skomplikowane i trudne do przewidzenia;

2. rząd ma ograniczone możliwości

2. rząd ma ograniczone możliwości

kontrolowania skutków podjętych decyzji;

kontrolowania skutków podjętych decyzji;

3. autorzy prawa mają ograniczony wpływ

3. autorzy prawa mają ograniczony wpływ

na jego ostateczny kształt.

na jego ostateczny kształt.

Rynek a państwo

Rynek a państwo

Gospodarcze funkcje państwa:

a) tworzenie ram prawnych i socjalnych

a) tworzenie ram prawnych i socjalnych

sprzyjających efektywnemu funkcjonowaniu

sprzyjających efektywnemu funkcjonowaniu

gospodarki rynkowej

gospodarki rynkowej

- rynki ułomne

- rynki ułomne

- asymetria informacyjna

- asymetria informacyjna

- nieprzenośność czynników produkcji

- nieprzenośność czynników produkcji

- „pan i sługa”

- „pan i sługa”

- kreacja nierówności

- kreacja nierówności

Jak:

Jak:

przepisy prawne, ubezpieczenia socjalne,

przepisy prawne, ubezpieczenia socjalne,

instytucje ...

instytucje ...

b) ochrona konkurencji

b) ochrona konkurencji

- monopolizacja

- monopolizacja

- asymetria informacyjna

- asymetria informacyjna

Jak: prawo, instytucje, sądownictwo antymonopolowe.

Jak: prawo, instytucje, sądownictwo antymonopolowe.

c) redystrybucja dochodów i bogactwa

c) redystrybucja dochodów i bogactwa

- nierówności

- nierówności

Jak: podatki (progresja), transfery, ceny

Jak: podatki (progresja), transfery, ceny

minimalne

minimalne

d) zmiana alokacji zasobów w celu zmiany struktury PKB

d) zmiana alokacji zasobów w celu zmiany struktury PKB

- efekty zewnętrzne

- efekty zewnętrzne

- dobra publiczne

- dobra publiczne

Jak: podatki specjalne, kary, limity, dotacje, inwestycje

Jak: podatki specjalne, kary, limity, dotacje, inwestycje

publiczne

publiczne

Dobra publiczne

Dobra publiczne

Dobra prywatne:

Dobra prywatne:

1.

1.

podzielność

podzielność

2.

2.

rywalizacja w

rywalizacja w

konsumpcji

konsumpcji

3.

3.

wyłączalność

wyłączalność

(exclusion

(exclusion

principle)

principle)

Dobra publiczne:

Dobra publiczne:

1.

1.

niepodzielność

niepodzielność

2.

2.

brak rywalizacji w

brak rywalizacji w

konsumpcji

konsumpcji

3.

3.

niewyłączalność

niewyłączalność

(free rider

(free rider

effect)

effect)

Rynek a państwo

Rynek a państwo

Dobra publiczne -

Dobra publiczne -

przykłady:

przykłady:

- oświetlenie ulic

- oświetlenie ulic

- chodniki

- chodniki

- wały przeciwpowodziowe

- wały przeciwpowodziowe

- system kontroli lotów

- system kontroli lotów

- latarnie morskie

- latarnie morskie

- kwaśne deszcze (antydobro

- kwaśne deszcze (antydobro

publiczne)

publiczne)

Rynek a państwo

Rynek a państwo

Dobra pośrednie

Dobra pośrednie

(o pewnej możliwości

(o pewnej możliwości

rywalizacji w konsumpcji i o ograniczonej

rywalizacji w konsumpcji i o ograniczonej

niewyłączalności)

niewyłączalności)

:

:

- drogi publiczne (zatłoczone) - dodatkowe

- drogi publiczne (zatłoczone) - dodatkowe

inwestycje albo myto;

inwestycje albo myto;

- ochrona zdrowia (np. szczepienia)

- ochrona zdrowia (np. szczepienia)

- edukacja

- edukacja

dobra
prywatne

dobra
publiczne

dobra

pośrednie

Rynek a państwo

Rynek a państwo

e) stabilizacja koniunktury

e) stabilizacja koniunktury

Jak:

Jak:

np. elastyczna polityka fiskalna i monetarna

np. elastyczna polityka fiskalna i monetarna

Ekonomiczna rola państwa

Ekonomiczna rola państwa

Aspekt realny:

Aspekt realny:

-

prowadzenie

prowadzenie

działalności

działalności

gospodarczej przez

gospodarczej przez

agendy państwa,

agendy państwa,

instytucje,

instytucje,

przedsiębiorstwa

przedsiębiorstwa

Zakres zależy od:

Zakres zależy od:

-

zakresu własności

zakresu własności

publicznej (wielkości

publicznej (wielkości

majątku publicznego);

majątku publicznego);

-

liczby i efektywności

liczby i efektywności

pracowników sektora

pracowników sektora

publicznego.

publicznego.

Aspekt regulacyjny:

Aspekt regulacyjny:

-

wpływ państwa na

wpływ państwa na

działalność innych

działalność innych

podmiotów

podmiotów

gospodarczych

gospodarczych

Zakres zależy od:

Zakres zależy od:

-

modelu (wizji) roli

modelu (wizji) roli

państwa w gospodarce;

państwa w gospodarce;

-

„

„

wydolności” podmiotów

wydolności” podmiotów

regulujących.

regulujących.

Ekonomiczna rola państwa

Ekonomiczna rola państwa

Cele

Cele

makroekonomiczne:

makroekonomiczne:

A) szybki wzrost

A) szybki wzrost

gospodarczy

gospodarczy

B) pełne zatrudnienie

B) pełne zatrudnienie

C) stabilność cen

C) stabilność cen

D) równowaga bilansu

D) równowaga bilansu

płatniczego

płatniczego

Główne polityki

Główne polityki

ekonomiczne:

ekonomiczne:

1.

1.

polityka monetarna

polityka monetarna

(pieniężna);

(pieniężna);

2.

2.

polityka fiskalna

polityka fiskalna

(budżetowa)

(budżetowa)

...

...

3. polityka dochodowa

3. polityka dochodowa

4. polityka przemysłowa

4. polityka przemysłowa

Polityki ekonomiczne

Polityki ekonomiczne

Polityka fiskalna

Polityka fiskalna

(budżetowa):

(budżetowa):

-

podmiot: rząd;

podmiot: rząd;

-

mechanizm główny:

mechanizm główny:

budżet państwa

budżet państwa

-

elementy m.in.:

elementy m.in.:

polityka dochodów

polityka dochodów

państwa (podatkowa,

państwa (podatkowa,

celna itd..)

celna itd..)

polityka wydatkowa

polityka wydatkowa

(wydatki na sferę

(wydatki na sferę

„budżetową”, socjalne

„budżetową”, socjalne

itd.).

itd.).

Polityka monetarna

Polityka monetarna

(pieniężna):

(pieniężna):

-

podmiot: bank centralny;

podmiot: bank centralny;

-

mechanizmy główne:

mechanizmy główne:

rynek pieniężny,

rynek pieniężny,

kapitałowy;

kapitałowy;

-

elementy m.in.:

elementy m.in.:

polityka stóp procentowych;

polityka stóp procentowych;

polityka operacji otwartego

polityka operacji otwartego

rynku.

rynku.

Polityka ekonomiczna państwa

Polityka ekonomiczna państwa

Ekspansywna

Ekspansywna

-

działania w kierunku

działania w kierunku

pobudzania aktywności

pobudzania aktywności

gospodarczej;

gospodarczej;

-

stosowana w

stosowana w

warunkach słabej

warunkach słabej

koniunktury

koniunktury

(„podgrzewanie

(„podgrzewanie

koniunktury”);

koniunktury”);

-

ekspansywna polityka

ekspansywna polityka

fiskalna;

fiskalna;

-

ekspansywna polityka

ekspansywna polityka

monetarna.

monetarna.

Restrykcyjna

Restrykcyjna

-

działania w kierunku

działania w kierunku

hamowania aktywności

hamowania aktywności

gospodarczej;

gospodarczej;

-

stosowana w warunkach

stosowana w warunkach

dobrej koniunktury

dobrej koniunktury

(

(

„schładzanie

„schładzanie

koniunktury”)

koniunktury”)

-

restrykcyjna polityka

restrykcyjna polityka

fiskalna;

fiskalna;

-

restrykcyjna polityka

restrykcyjna polityka

monetarna.

monetarna.

Teoretyczne koncepcje roli państwa w

Teoretyczne koncepcje roli państwa w

gospodarce

gospodarce

Nurty liberalne:

Nurty liberalne:

-

wolność, własność prywatna;

wolność, własność prywatna;

-

koncepcja „państwa

koncepcja „państwa

minimum”;

minimum”;

-

ekonomia klasyczna

ekonomia klasyczna

(A.Smith, D.Ricardo)

(A.Smith, D.Ricardo)

-

ekonomia neoklasyczna

ekonomia neoklasyczna

-

nurty współczesne –

nurty współczesne –

neoliberalne (np.

neoliberalne (np.

monetaryzm, ekonomia

monetaryzm, ekonomia

podaży, teoria racjonalnych

podaży, teoria racjonalnych

oczekiwań, szkoła

oczekiwań, szkoła

neoaustriacka, teoria wyboru

neoaustriacka, teoria wyboru

publicznego, libertarianizm)

publicznego, libertarianizm)

Nurty

Nurty

interwencjonistyczne

interwencjonistyczne

:

:

-

ingerencja w imię obrony

ingerencja w imię obrony

kapitalizmu;

kapitalizmu;

-

ochrona przed kryzysami;

ochrona przed kryzysami;

-

bardziej sprawiedliwy

bardziej sprawiedliwy

podział;

podział;

-

„

„

państwo dobrobytu”

państwo dobrobytu”

(„

(„

welfare state”)

welfare state”)

Argumenty za istotną rolą państwa w
gospodarce:



zabezpieczenie systemu gospodarczego od

strony instytucjonalno-prawnej



niedoskonałości rynku i konkurencji w

praktyce



negatywne efekty zewnętrzne



istnienie dóbr publicznych



produkcja dóbr korzystnych i

niekorzystnych z punktu widzenia interesu
społecznego



wahania koniunktury (bezrobocie,

wykorzystanie mocy prod.., inflacja)



grupy społeczne bez opieki



duże nie akceptowane społeczne różnice

dochodowe i majątkowe (motywacje i
konflikty);

Argumenty przeciwko istotnej roli państwa w
gospodarce:



nierównowaga na rynku



zniekształcone informacje



zmniejszona elastyczność systemu

gospodarczego (biurokracja i sztywne procesy
decyzyjne)



koszty interwencjonizmu w porównaniu z

jego niewielką skutecznością



osłabienie bodźców związanych z rynkiem



niereprezentatywność państwa (interesy)



ograniczenie wolności jednostki i hamowanie

oddolnej inicjatywy;

EKONOMICZNE FUNKCJE

PAŃSTWA:



LEGISLACYJNA

–

tworzenie

ładu

prawnego, zabezpieczanie praw i określanie
obowiązków

stron

uczestniczących

w

działalności gospodarczej.



ALOKACYJNA – tworzenie warunków

sprzyjających

efektywnemu

wykorzystywaniu czynników produkcji
- działania antymonopolowe
- finansowanie B+R
- produkcja dóbr publicznych.



STABILIZACYJNA – zmniejszenie

amplitudy wahań koniunkturalnych (walka

z bezrobociem i inflacją, stymulowanie

wzrostu gospodarczego).



REDYSTRYBUCYJNA – korygowanie

mechanizmu rynkowego, który nie

zapewnia względnie równej dystrybucji

dochodów.

BUDŻET PAŃSTWA - zasady polityki

BUDŻET PAŃSTWA - zasady polityki

budżetowej:

budżetowej:

• rocznego budżetowania – plan dochodów i

wydatków budżetowych obejmuje okres
jednego roku

• zupełności – budżet obejmuje wszystkie

dochody i wydatki państwa

• jedności – budżet państwa powinien

tworzyć zwartą całość (złożoną z wielu
zestawień i dokumentów)

• jawności – budżet państwa podawany jest

do publicznej wiadomości

• równowagi budżetowej – zakłada dążenie

do zachowania równości pomiędzy
wydatkami a dochodami w budżecie.

Źródła dochodów budżetowych:

-

podatki

dochodowe,

konsumpcyjne,

majątkowe (bezpośrednie i pośrednie)

- składki na ubezpieczenie społeczne

- dochody z prywatyzacji

- opłaty skarbowe, sądowe, notarialne i inne.

Wydatki budżetowe:

- związane z tradycyjnymi funkcjami państwa

(obrona narodowa, administracja i wymiar

sprawiedliwości)

- związane z realizacją celów społecznych

(oświata, kultura, ochrona zdrowia,

świadczenia socjalne)

- wynikające z pełnienia funkcji

interwencyjnych w gospodarce (inwestycje w

produkcję i infrastrukturę, subsydia, transfery

socjalne zwiększające popyt globalny)

związane z obsługą długu publicznego.

Deficyt budżetowy
- źródło finansowania wydatków państwa (za i
przeciw)

Argumenty za:

Argumenty przeciw:

Wyższe wydatki
rządowe to:
wyższy popyt
zagregowany
wyższe zatrudnienie
więcej tzw. dóbr
publicznych
wzrost gospodarczy

- posiadane przez
społeczeństwo obligacje
staną się źródłem
dochodów następnych
pokoleń;

finansowanie wydatków z
deficytu może prowadzić do
inflacji
deficyt w budżecie prowadzi
do zwiększenia długu
publicznego, w konsekwencji
do wzrostu kosztów obsługi
długu
efekt
wypierania/wypychania
nadmierna ingerencja
państwa w gospodarkę
„nasze dzieci będą spłacać
nasze długi”

DŁUG

PUBLICZNY

–

finansowe

zobowiązanie

państwa

z

tytułu

zaciągniętych pożyczek oraz innych form
działalności, w wyniku których państwo
odszkodowania (np. wywłaszczanie mienia
na zasadach odpłatności).

POLITYKA FISKALNA

– kształtowanie

dochodów i wydatków publicznych w taki
sposób, by stymulować wzrost gospodarczy
przy jednoczesnym wysokim poziomie
zatrudnienia i stabilnych cenach (postulat).

Automatyczny stabilizator – mechanizm

w gospodarce, który zmniejsza podatność

PKB na wstrząsy (kryzys, wojna).

Aktywna polityka fiskalna polega na

stabilizowaniu

popytu

globalnego

i

przybliżaniu gospodarki do stanu pełnego

zatrudnienia

przy

zmianie

poziomu

wydatków lub stóp podatkowych.

Narzędzia polityki
fiskalnej:

POLITYKA PASYWNA

(automatyczne

stabilizatory)

POLITYKA AKTYWNA

(dyskrecjonalna)

- zmiany we

wpływach z tytułu

podatków bezp. i

pośrednich

-zmiana

stawek

podatkowych

- transfery socjalne

-programy wydatków

transferowych

-publiczne programy

zatrudnienia

- roboty publiczne

Polityka budżetowa wpływa na:

•wielkość

całkowitych

wydatków

(popyt

globalny) zmiany poziomu PKB, zatrudnienia

i inflacji (przynajmniej w krótkim okresie)

•konsumpcję

zbiorową

(tworzenie

dóbr

publicznych)

•konsumpcję indywidualną (poprzez podatki i

transfery)

•inwestycje publiczne

•inwestycje prywatne (poprzez wysokość

podatków i ulgi podatkowe);

Ekspansywna polityka budżetowa polega na

zwiększaniu wydatków budżetowych przy

utrzymaniu obowiązujących stawek

podatkowych lub ich zmniejszeniu.

Restrykcyjna polityka budżetowa polega na

zmniejszaniu wydatków budżetowych przy

utrzymaniu obowiązujących stawek

podatkowych lub ich zwiększeniu.

Polityka budżetowa w warunkach:

Polityka budżetowa w warunkach:

A) recesji:
 

wydatków

(AD

i

ożywienie

koniunktury)

  podatków od dochodów osób fizycznych

(popytu konsumpcyjnego) oraz prawnych
(popytu inwestycyjnego)

B) inflacji:
 wydatków
 podatków od dochodów osób fizycznych i

prawnych

  stawek podatków VAT i akcyzy ( cen

towarów nimi objętymi)

Dziękuję za uwagę

Dziękuję za uwagę