PIENIĄDZ

PIENIĄDZ

Pieniądz

Pieniądz

• Geneza pieniądza

• Funkcje pieniądza

• Podane cechy pieniądza

• Typy pieniądza

• Pieniądz współczesny, agregaty

pieniądza

• Zjawiska pieniężne
• Polityka monetarna (pieniężna) –

instytucje i instrumenty

Geneza pieniądza

Geneza pieniądza



Czy pieniądz był zawsze?



Skąd wziął się pieniądz?



Jak nadawano mu odpowiednią wartość?

Pieniądz powstawał stopniowo,

ewolucyjnie

w wyniku rozwoju cywilizacyjnego i

gospodarczego

1. Gospodarka naturalna

– brak wymiany towarów – każdy wytwarza na własne

potrzeby.

2. Wymiana towar za towar (barter)

- jej powstanie związane jest z:

a) specjalizacją producentów (podziałem pracy)

b) alienacją (wyodrębnieniem się) producentów

c) powstaniem własności prywatnej

Od gospodarki

Od gospodarki

naturalnej do pieniężnej

naturalnej do pieniężnej

Trudności wynikające z barteru:

Trudności wynikające z barteru:

kupujący/

sprzedający

sprzedający /

kupujący

Towar A

Towar B

Podwójna zgodność potrzeb

Cechy fizyczne:

a) poręczność

b) podzielność

c) trwałość

d) jednorodność

e) łatwość

rozpoznawania

f) rzadkość

Pożądane cechy pieniądza

Pożądane cechy pieniądza

Cechy ekonomiczne:

a) akceptowalność

b) płynność

c) stabilność siły

nabywczej

Funkcje pieniądza

Funkcje pieniądza

• środek wymiany (obiegu, cyrkulacji)

• środek przechowywania wartości

(tezauryzacji)

• miernik wartości (jednostka

obliczeniowa)

• środek płatniczy (opóźnionej płatności)

Pieniądz niepełnowartościowy

Pieniądz niepełnowartościowy

(„papierowy”)

(„papierowy”)

Pieniądz niepełnowartościowy

Pieniądz niepełnowartościowy – wartość materiału, z

jakiego jest wykonany jest mniejsza od jego
wartości jako pieniądza (jego siły nabywczej);

– jest oparty na zaufaniu, czyli jest pieniądzem

fiducjonarnym (fiat money):

- pieniądz był, jest i będzie akceptowany;

- wątpliwości co do przyszłej siły nabywczej.

Akceptacja pieniądza

niepełnowartościowego jest

wymuszona (przymus prawny)!

Dlaczego pieniądz

Dlaczego pieniądz

niepełnowartościowy?

niepełnowartościowy?

1.Ograniczone zasoby kruszców i ich

nierównomierne rozmieszczenie.

2.Możliwość sterowania (manipulowania).

Pieniądz pełnowartościowy był walutą

Pieniądz pełnowartościowy był walutą

żywiołową, pieniądz niepełnowartościowy

żywiołową, pieniądz niepełnowartościowy

jest walutą manipulowaną.

jest walutą manipulowaną.

Prawa obiegu

Prawa obiegu

• Prawo Greshama (Kopernika, Oresme):

Pieniądz lepszy jest wypierany z obiegu przez

Pieniądz lepszy jest wypierany z obiegu przez

pieniądz gorszy.

pieniądz gorszy.

- stały kurs wymiany

- chodzi o funkcję środka wymiany

- pieniądz „lepszy” to pieniądz wykonany z

bardziej wartościowego materiału

Prawa obiegu

Prawa obiegu

Pieniądz gorszy jest wypierany z obiegu przez

Pieniądz gorszy jest wypierany z obiegu przez

pieniądz lepszy.

pieniądz lepszy.

- zmienny kurs wymiany

- kolejność wypierania z funkcji:

jednostki obrachunkowej

środka przechowywania wartości

środka płatniczego

środka wymiany

- pieniądz „lepszy” to pieniądz lepiej chroniący

interes użytkownika (Friedrich von Hayek)

Ile pieniądza potrzeba w obiegu?

Ile pieniądza potrzeba w obiegu?

- ilość towarów

- ilość towarów sprzedanych na kredyt

- ilość towarów sprzedanych w barterze

- ilość pieniędzy potrzebnych do spłacenia

zobowiązań

- szybkość obiegu pieniądza

P × Q = V × M

M – ilość pieniądza (w ujęciu
nominalnym)
V – szybko obiegu pieniądza
P – poziom cen
Q – ilość towarów (ilość transakcji)

Ilościowe równanie pieniądza

Ilościowe równanie pieniądza

(Irving Fisher 1867-1947)

(Irving Fisher 1867-1947)

Każda ilość

Każda ilość

pieniądza

pieniądza

niepełnowartościowego wejdzie do obiegu!

niepełnowartościowego wejdzie do obiegu!

Zał: równowaga na rynku dóbr

Uwaga! Zmiany M wywołują zmiany P

Uwaga! Zmiany M wywołują zmiany P

Pieniądz współczesny

Pieniądz współczesny

Co jest dzisiaj pieniądzem?

Co jest dzisiaj pieniądzem?

Podejście transakcyjne
- zasoby pełniące funkcje środka wymiany.

Podejście związane z płynnością

Płynność – łatwość z jaką dany zasób może być
sprzedany w krótkim czasie, po oczekiwanej cenie
i przy małych kosztach.

Oś płynności

Oś płynności

Zasoby

najbardzi
ej płynne

Zasoby

najmniej

płynne

G

o

tó

w

ka

R

a

ch

u

n

ki

b

ie

żą

ce

,

cz

e

ki

,

p

rz

e

le

w

y

,

ka

rt

y

D

e

p

o

zy

ty

kr

ó

tk

o

te

rm

in

o

w

e

D

e

p

o

zy

ty

d

łu

g

o

te

rm

in

o

w

e

W

e

ks

le

O

b

lig

a

cj

e

D

łu

g

i

A

k

cj

e

N

o

w

y

s

a

m

o

ch

ó

d

N

ie

ru

ch

o

m

o

ść

Z

a

rd

ze

w

ia

ły

r

o

w

e

r

1.

Pieniądz gotówkowy w obiegu (poza kasami

banków)

1.1. Pieniądz gotówkowy w obiegu (z kasami banków)
1.2. Gotówka w kasach banków
2.

Depozyty i inne zobowiązania bieżące

2.1. Gospodarstwa domowe
2.2. Niemonetarne instytucje finansowe
2.3. Przedsiębiorstwa
2.4. Instytucje niekomercyjne działające na rzecz
gospodarstw domowych
2.5. Instytucje samorządowe
2.6. Fundusze ubezpieczeń społecznych

PIENIĄDZ M1 (1+2)

PIENIĄDZ M1 (1+2)

Podaż pieniądza

Podaż pieniądza

i czynniki jego kreacji

i czynniki jego kreacji

3.

Depozyty i inne zobowiązania z terminem

pierwotnym do 2 lat (włącznie) i zablokowane

3.1. Gospodarstwa domowe
3.2. Niemonetarne instytucje finansowe
3.3. Przedsiębiorstwa
3.4. Instytucje niekomercyjne działające na rzecz
gospodarstw domowych
3.5. Instytucje samorządowe
3.6. Fundusze ubezpieczeń społecznych
4.

Depozyty z terminem wypowiedzenia do 3

miesięcy (włącznie)

PIENIĄDZ M2 (M1+3+4)

5. Operacje z przyrzeczeniem odkupu
6. Dłużne papiery wartościowe z terminem
pierwotnym do 2 lat (włącznie)

PIENIĄDZ M3 (M2+5+6)

Rodzaje popytu na pieniądz:

a)

a)

transakcyjny

transakcyjny

- dążenie do posiadania sald gotówkowych w

celu

realizacji przewidywanych zakupów;

b)

b)

przezornościowy

przezornościowy

- dążenie do posiadania sald gotówkowych w

celu

finansowania nieoczekiwanych zakupów

c)

c)

spekulacyjny

spekulacyjny

- dążenie do posiadania pieniądza w

przewidywaniu spadku ceny innych aktywów i
w

przewidywaniu przyszłych zysków

Popyt na pieniądz

Popyt na pieniądz

Determinanty popytu na pieniądz:

Determinanty popytu na pieniądz:



Poziom cen

Poziom cen



Poziom dochodów

Poziom dochodów



Stopa %

Stopa %



Liczba zawieranych transakcji

Liczba zawieranych transakcji



Wielkość produkcji (dynamika wzrostu

Wielkość produkcji (dynamika wzrostu

gospodarczego)

gospodarczego)



Koszt zamiany jednych aktywów na inne

Koszt zamiany jednych aktywów na inne



…

…

Inflacja - p

Inflacja - p

roces

roces

wzrostu

wzrostu

poziomu

poziomu

cen.

cen.

Deflacja jest to proces spadku poziomu
cen.

Deprecjacja – spadek siły nabywczej

Deprecjacja – spadek siły nabywczej

pieniądza.

pieniądza.

•

•

Skutek inflacji.

Skutek inflacji.

Aprecjacja – wzrost siły nabywczej
pieniądza.
• Skutek deflacji.

Rewaluacja – formalne podwyższenie wartości
pieniądza krajowego wobec pieniędzy
zagranicznych.

Dewaluacja - f

Dewaluacja - f

ormalne

ormalne

obniżenie wartości

obniżenie wartości

pieniądza

pieniądza

krajowego wobec pieniędzy zagranicznych.

krajowego wobec pieniędzy zagranicznych.

Denominacja – obniżenie nominałów

Denominacja – obniżenie nominałów

pieniądza.

pieniądza.

•

•

Skreślanie zer.

Skreślanie zer.

•

•

10 000 zł : 1 zł

10 000 zł : 1 zł

Przykłady:
• reforma von Schachta (1923), Erhardta (1948)

Wymiana Reichsmarek na Rentenmarki – 11.1923
Kurs wymiany: 1,8 bln Reichsmarek na 1 Rentenmarkę

• reforma Grabskiego (1924) - 1,8 mln marek polskich
na 1 zł
• wymiany 1939,1944 -1945
• wymiana pieniędzy w krajach byłego ZSRR:
ruble na lity (Litwa), na łaty (Łotwa), na korony
(Estonia), ruble na grzywny (karbowace) (Ukraina)
• wprowadzenie Euro zamiast walut narodowych

Nulifikacja – unieważnienie jednego

Nulifikacja – unieważnienie jednego

pieniądza i zastąpienie go innym.

pieniądza i zastąpienie go innym.

Polityka pieniężna

Polityka pieniężna

polega na regulowaniu

podaży pieniądza krajowego w celu wspierania
rozwoju gospodarczego oraz stabilizowania
poziomu cen, produkcji i zatrudnienia.

Cele polityki pieniężnej

Cele polityki pieniężnej
- ograniczenie ilości pieniądza w systemie
gospodarczym

do

wielkości

niezbędnej

do

właściwego spełniania przez pieniądz jego funkcji
(bezpośredni cel inflacyjny).
- cele pośrednie: odpowiednia korelacja przyrostu
podaży

pieniądza

z

przyrostem

produktu

narodowego, oddziaływanie na poziom kursu
walutowego oraz poziom stóp procentowych.

Zadania NBP

Zadania NBP

obejmują:

Utrzymywanie stabilnego poziomu cen przy
jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej
rządu, o ile nie naruszy to wcześniej wymienionego
celu.
Prowadzenie działalności dewizowej w granicach
określonych ustawami,
Prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa,
Kształtowanie warunków niezbędnych do rozwoju
systemu bankowego,
Opracowywanie

sprawozdawczego

bilansu

płatniczego oraz bilansów należności i zobowiązań
zagranicznych państwa.
NBP ma także wyłączne prawo emitowania
znaków pieniężnych.

Organami NBP są:

•Prezes – powoływany przez Sejm na okres 6 lat,

•

Rada Polityki Pieniężnej

Rada Polityki Pieniężnej – w jej skład wchodzi 10

członków, w tym przewodniczący którym jest Prezes

NBP, po 3 osoby powołane na 6 lat przez Prezydenta,

Sejm i Senat RP.

•Zarząd NBP.

Instytucją kontrolującą system bankowy jest Komisja

Nadzoru bankowego, której decyzje wykonuje

organ wydzielony w strukturze NBP – Generalny

inspektorat Nadzoru Bankowego.

Do podstawowych zadań RPP należy:

•Ustalanie wysokości stóp procentowych NBP,

•Ustalanie zasad i stopy rezerwy obowiązkowej

banków komercyjnych,

•Określenie górnych granic zobowiązań wynikających

z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w

zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych,

•Zatwierdzanie planu finansowego NBP oraz

sprawozdania z jego działalności,

•Przyjmowanie rocznych sprawozdań z działalności

NBP,

•Ustalanie zasad operacji otwartego rynku.

Podstawowe instrumenty polityki pieniężnej

Podstawowe instrumenty polityki pieniężnej



Instrumenty kontroli ogólnej

Instrumenty kontroli ogólnej

– zmiany

oficjalnej stopy redyskontowej, operacje otwartego

rynku

i

system

minimalnych

rezerw

obowiązkowych.



Instrumenty kontroli selektywnej

Instrumenty kontroli selektywnej

– kontrola

rozmiarów udzielonych pożyczek, kontrola stóp

procentowych i polityka selektywnych wskaźników

rezerwowych.



Oddziaływanie

przez

perswazję

Oddziaływanie

przez

perswazję

–

przekazywanie sugestii w sprawie pożądanych

kierunków polityki banków prywatnych.

Instrumenty polityki pieniężnej cd.

Instrumenty polityki pieniężnej cd.



Stopa procentowa:

Stopa procentowa:

-

-

referencyjna

referencyjna

– minimalna rentowność podstawowych

– minimalna rentowność podstawowych

operacji

otwartego

rynku;

wpływa

na

poziom

operacji

otwartego

rynku;

wpływa

na

poziom

oprocentowania

lokat

międzybankowych

o

oprocentowania

lokat

międzybankowych

o

porównywalnym poziomie zapadalności; 4,5%

porównywalnym poziomie zapadalności; 4,5%

-

-

lombardowa

lombardowa

– koszt pozyskania pieniądza w NBP;

– koszt pozyskania pieniądza w NBP;

określa górny pułap wzrostu rynkowych stóp

określa górny pułap wzrostu rynkowych stóp

overnight

overnight

;

;

6%

6%

-

-

depozytowa

depozytowa

– oprocentowanie depozytu w NBP; określa

– oprocentowanie depozytu w NBP; określa

dolny pułap spadku rynkowych stóp

dolny pułap spadku rynkowych stóp

overnight

overnight

; 3%

; 3%

-

-

redyskotowa

redyskotowa

– redyskonto weksli; 4,75%

– redyskonto weksli; 4,75%



Operacje otwartego rynku

Operacje otwartego rynku

– emisja i wykup

– emisja i wykup

skarbowych papierów dłużnych (bony pieniężne i

skarbowych papierów dłużnych (bony pieniężne i

obligacje)

obligacje)



Rezerwa obowiązkowa

Rezerwa obowiązkowa

– wyrażona w zł część

– wyrażona w zł część

środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach

środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach

bankowych nie podlegająca akcji kredytowej; 3,5%

bankowych nie podlegająca akcji kredytowej; 3,5%



P

P

olityka kursowa

olityka kursowa

– kurs płynny, możliwość

– kurs płynny, możliwość

ingerencji na rynku walutowym poprzez rezerwy

ingerencji na rynku walutowym poprzez rezerwy

NBP, perspektywy przystąpienia do strefy Euro;

NBP, perspektywy przystąpienia do strefy Euro;

Wybrane stopy procentowe NBP i oprocentowanie dla
gospodarstw domowych w bankach komercyjnych w latach
1996 – 2004