2.46. Stanowisko

2.46. Stanowisko

człowieka

człowieka

w przyrodzie

w przyrodzie

Opracowała Bożena Smolik

Konsultant Arleta Poręba-Konopczyńska



Ziemię zamieszkuje ogromna ilość żywych
organizmów roślinnych i zwierzęcych.



Organizmy wykształciły niezliczoną różnorodność
kształtów, barw, budowy, sposobów życia.



Organizmy przystosowały się do życia we wszystkich
możliwych środowiskach i strefach klimatycznych.



Dotychczas poznano około 2 miliony gatunków roślin
i zwierząt, żyjących na Ziemi.



Opisem i klasyfikowaniem organizmów zajmuje się
specjalna dziedzina nauki - systematyka.

Podział organizmów na

Podział organizmów na

królestwa

królestwa

Systematyka jest to dział
biologii, zajmujący się
różnorodnością organizmów
roślinnych i zwierzęcych, ich
opisywaniem, rozróżnianiem,
i porządkowaniem.

Organizmy są porządkowane
w sposób hierarchiczny.
Oznacza to, że grupuje się je
w jednostki systematyczne
coraz wyższego rzędu.

Jednostki systematyczne-

Jednostki systematyczne-

taksony

taksony

Układ hierarchiczny

Układ hierarchiczny

KRÓLESTWO-zwierzęta

TYP

GROMADA

RZĄD

RODZINA

RODZAJ

GATUNEK

KRÓLESTWO-rośliny

GROMADA

KLASA

RZAD

RODZINA

RODZAJ

GATUNEK



Współczesny system klasyfikacyjny (zwany
naturalnym) oparty jest na pokrewieństwie
organizmów i ich wspólnym pochodzeniu.



Organizmy klasyfikuje się na podstawie
ich drzewa rodowego.



Podstawową jednostką systematyczną
jest gatunek.



Jeden gatunek stanowi grupa organizmów podobnych do siebie, mogących się
swobodnie krzyżować w przyrodzie i wydawać na świat płodne potomstwo.



Już w XVIII w. Karol Linneusz wyodrębnił gatunek ludzki i na podstawie zespołu
cech biologicznych, wykazujących podobieństwo człowieka do zwierząt,
umieścił go w systemie klasyfikacyjnym w świecie zwierząt.



Wyznaczone przez Linneusza miejsce w klasyfikacji człowiek zajmuje do
dzisiaj, ponieważ potwierdziły je liczne badania fizjologiczne, embriologiczne
i anatomiczne.

Ewolucja

Ewolucja



Świat nie zawsze był taki, jaki jest obecnie.



Zmieniał się, udoskonalał, przechodząc od form prostych do
bardziej złożonych.



Karol Darwin (1859) przekonująco dowiódł, że wszystkie istoty
żywe są wytworem długotrwałego, historycznego procesu
ewolucyjnego.



Drzewo genealogiczne życia jest gigantyczne i bogato
rozgałęzione.



Odtworzenie takiego drzewa zawdzięczamy żmudnej pracy,
ciekawości odkrywczej i wytrwałości naukowców, reprezentujących
różne dziedziny nauk biologicznych: paleontologom, zoologom,
botanikom, anatomom, embriologom, fizjologom, antropologom.

Antropogeneza

Antropogeneza

Oto encyklopedyczna definicja, zaczerpnięta ze słownika
antropologicznego.



Antropogeneza (z języka greckiego anthropos -człowiek, genesis

- początek) – filogeneza człowieka, historia rodowa człowieka i
człowiekowatych; całokształt procesów ewolucyjnych, które
doprowadziły drogą stopniowych zmian struktury genetycznej
gatunku do przekształcenia się populacji przedludzkich w
populację Homo sapiens.



Zadaniem antropogenezy jest określenie procesów

biologicznych, które doprowadziły do powstania istot ludzkich.



Materiałów dostarczają wykopaliska i współczesne badania małp

człekokształtnych.



Najwięcej danych o prawdopodobnych praprzodkach człowieka

znaleziono jak dotąd w Afryce (Kenia, Etiopia, Tanzania) oraz w
Azji (Indie, Chiny).



Obecnie uważa się, że jeszcze około 25 milionów lat temu żył
gatunek, który można uznać za wspólnego przodka małp
człekokształtnych i człowieka.



15 mln lat później małpy człekokształtne istoty człowiekowate
stanowiły już dwie rozbieżne linie ewolucyjne.



Najważniejszą funkcją antropogenezy jest ukazanie, w jaki sposób
nasi zwierzęcy przodkowie nabywali cech istot ludzkich.



W procesie tym miało miejsce przejście od odżywiania się
pokarmem roślinnym do wszystkożerności.



Zmiana diety miała ścisły związek ze zmianą trybu życia z
nadrzewnego na naziemny oraz sposobu lokomocji na dwunożną,
z przyjęciem pionowej postawy ciała.



Z kolei zdobycie większej ilości pokarmu zwierzęcego wymagało
umiejętności łowieckich, posługiwania się narzędziami i
współdziałania w grupie.



Od tego było już blisko do wytworzenia typowo ludzkiej organizacji
rodziny, sposobów porozumiewania się i rozwoju kultury.

Stanowisko systematyczne

Stanowisko systematyczne

człowieka

człowieka



Królestwo – ZWIERZĘTA



Typ - STRUNOWCE



Podtyp - KRĘGOWCE



Gromada - SSAKI



Podgromada – ŁOŻYSKOWCE



Rząd - NACZELNE



Rodzina - CZŁOWIEKOWATE (

Homonidae

)



Rodzaj - CZŁOWIEK (

Homo

)



Gatunek - CZŁOWIEK ROZUMNY (

Homo sapiens

)

Cechy charakterystyczne

Cechy charakterystyczne



STRUNOWCE

– w rozwoju zarodkowy występują zawiązki struny grzbietowej



KRĘGOWCE

- szkielet wewnętrzny stanowi kręgosłup zbudowany z kręgów,
- części ciała to głowa, tułów, kończyny i ogon.
- ośrodkowy układ nerwowy położony po stronie grzbietowej.

Podobieństwa człowieka do

Podobieństwa człowieka do

innych ssaków

innych ssaków



Owłosienie ciała jest cechą ssaków, u człowieka występuje tylko w
życiu płodowym, tuż przed urodzeniem zanika, z wyjątkiem głowy



Zróżnicowane zęby ssaków i człowieka umożliwiają rozdrabnianie
pokarmów na małe kawałki. Dzięki temu ssaki nie połykają
pożywienia w całości, jak to dzieje się u innych zwierząt



Silnie rozwinięty mózg i narządy zmysłów, to bardzo ważne cechy
wspólne, wyróżniające ssaki i człowieka spośród innych zwierząt.



Rozmnażanie i opieka nad potomstwem – żyworodność i po
urodzeniu młode karmione są mlekiem matki.



Serce zbudowane z dwóch komór i dwóch przedsionków.



Dobrze rozwinięte, pęcherzykowate płuca o dużej
powierzchni oddechowej.



Obecność przepony.



Siedem kręgów szyjnych.



ŁOŻYSKOWCE

– Rozwój zarodka w macicy umożliwia łożysko, doprowadzające substancje odżywcze i tlen,

odprowadzające szkodliwe produkty przemiany materii.



NACZELNE

- Chwytne, pięciopalczaste, kończyny górne o przeciwstawnym kciuku.

- Płaskie paznokcie.

- Jedna para gruczołów mlecznych, zakończonych sutkami.

- Przesunięcie oczu do przodu, co umożliwia przestrzenne widzenie (stereoskopowe).

Swoiste cechy gatunkowe

Swoiste cechy gatunkowe

człowieka

człowieka



Redukcja owłosienia ciała.



Pionowa postawa ciała.



Dwunożny chód.



Charakterystyczne krzywizny kręgosłupa.



Przebudowa miednicy.



Skrócenie kończyny górnej w stosunku do dolnej.



Wysklepiona, pozbawiona chwytności stopa.



Przesunięcie pod czaszkę otworu potylicznego.



Skrócenie trzewioczaszki i łuków zębowych.



Żuchwa ma wyraźnie wykształconą bródkę.



Duży mózg i silnie pofałdowana kora mózgowa.



Spowolnienie rozwoju osobniczego i skrócenie
ciąży.



Rozwój zachowań społeczno-kulturowych oraz
mowy jako głównego sposobu komunikacji.



Zdolność abstrakcyjnego myślenia.

Zmienność w obrębie

Zmienność w obrębie

gatunku

gatunku



Gatunek człowieka wykazuje dużą zmienność.



Zmienność w obrębie gatunku dotyczy nie tylko cech
rasowych ale również indywidualnych - osobniczych.



Różnice pomiędzy odmianami przejawiają się głównie w
kolorze skóry, wyglądzie włosów kształtu głowy.



Pigmentacja (barwa skóry), pełniąca funkcje ochronne przed
szkodliwym działaniem promieniowania UV jest silniejsza u
osobników zamieszkujących pierwotnie wilgotne obszary
równikowe.



Rasy (odmiany) ludzkie tworzą jeden gatunek, ponieważ
osobniki różnych ras mogą się krzyżować, dając płodne
potomstwo.

biała czarna żółta

kaukazoidalna = europeidalna negroidalna mongoloidalna
- lekkie wysunięcie kości - ciemnobrunatna - skóra od żółtawej
twarzy do przodu lub czarna skóra do ciemnobrązowej
- otwory oczne szerokie - czarne, wełniste - oczy płytko osa-
- ubarwienie oczu różne włosy dzone, czarne
- nos prosty - owłosienie ciała lub brązowe
- bródka wyraźnie słabe - linia ukośna czyli
wysunięta do przodu - oczy ciemne, fałd skórny łączący
- średnia ilość ciał potowych płytko osadzone się z krawędzią
- zróżnicowanie pod względem - szerokie nosy górnej powieki
budowy i wzrostu - grube, wywinięte - twarz płaska
- podział : wargi - kości policzkowe
a) część północna - duża ilość ciał wystające
- blada skóra potowych - włosy czarne,
- jasne włosy i oczy - Afryka na połu- proste, grube
- Europa północna, dnie od Sahary - niski wzrost
środkowa i wschodnia, Australia - przeważa grupa krwi B
Ameryka północna Melanezja - słaby i rzadki
b) część południowa zarost u mężczyzn
- oliwkowa skóra - włochaty nos
- ciemne włosy i oczy - Azja pd.- wsch.
- Europa południowa Azja środk–wsch.
Afryka północna Japonia, Indonezja
Azja zachodnia Syberia płn-wsch
Azja południowa

Grenlandia wsch. i zach.

płn. część Ameryki

Północnej

Rasy ludzkie

Rasy ludzkie



Wyjątkowość człowieka jest wynikiem jego zdolności
rozumowania, komunikowania się za pomocą mowy i
pisma, tworzenia kultury i organizowania się w
społeczeństwa.



Czasem jednak skomplikowany rozwój psychiczny może
być przyczyną pojawienia się negatywnych zachowań,
niespotykanych wśród innych gatunków.



Nie jesteśmy więc doskonali, ale zdolność do refleksji oraz
zasady moralne i etyczne pozwalają nam żyć w zgodzie
z innymi członkami społeczeństwa oraz przyrodą.

Zadania

Zadania

1.

Jak nazywa się nauka, badająca genezę gatunku
ludzkiego?

2.

Wymień 3 cechy, decydujące o przynależności
człowieka do ssaków.

3.

Wymień 3 cechy wspólne dla wszystkich ssaków
naczelnych.

4.

Podaj dwa czynniki, które prawdopodobnie w
sposób decydujący przyczyniły się do kierunku
rozwoju człowieka.

5.

Określ na czym polegają różnice międzyrasowe u
ludzi.



HOMO
SAPIENTISSIMUS –
CZŁOWIEK
PRZYSZŁOŚCI



Źródło: „Ewolucja. Od
Wielkiego Wybuchu do
Homo sapiens.” M.
Ryszkiewicz.
Warszawa 2000.