Encyklopedia prawa

Prowadzący: dr Wojciech Gliniecki

Wykład 8 i 9

Elementy prawa konstytucyjnego

Pojęcie konstytucji:

- akt normatywny o najwyższej mocy prawnej,

- uchwalany i zmieniany w specjalnym trybie,

bardziej rygorystycznym niż ten dotyczący

ustaw,

- regulujący podstawy ustroju politycznego,

społecznego

i ekonomicznego w państwie i formułujący

katalog podstawowych praw i wolności

obywatelskich,

- jego przepisy stosuje się bezpośrednio.

Zasada trójpodziału władz:

- stworzona przez francuskiego filozofa i prawnika Monteskiusza

w XVIII wieku w dziele „O duchu praw”,

- gwarancją wolności zdaniem Monteskiusza jest oddzielenie od siebie

trzech władz: ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej,

- władza ustawodawcza należy do parlamentu, władzę wykonawczą

sprawuje głowa państwa i rząd, natomiast władzę sądowniczą

niezawisłe sądy,

- parlament ustanawia prawa, do władzy wykonawczej należy realizacja

tych praw, a sądy rozstrzygają spory,

- władza ustawodawca powinna mieć możność kontroli wykonywania

praw,

a sędziowie i urzędnicy powinni być jedynie wykonawcami ustaw, a nie

ich interpretatorami,

- gwarantem wolności jest praworządne państwo,

- władze powinny wzajemnie się równoważyć i wpływać na siebie

hamująco.

SEJM

Ogólna charakterystyka Sejmu:

- stanowi główny ośrodek procesu tworzenia prawa,

- decyduje lub współdecyduje o powoływaniu podstawowych

organów oraz obsadzaniu niektórych urzędów i stanowisk

państwowych,

- wybierany na czteroletnią kadencję rozpoczynającą się w dniu

zebrania Sejmu na pierwsze posiedzenie,

- złożony z 460 posłów wybieranych w wyborach:



powszechnych,



równych,



bezpośrednich,



proporcjonalnych,



tajnych.

- wybory do Sejmu zarządza Prezydent łącznie z wyborami do

Senatu,

- o ważności wyborów decyduje Sąd Najwyższy, który rozpatruje

protesty wyborcze,

- poseł jest reprezentantem całego narodu i nie wiążą go

instrukcje wyborców,

- Sejm może skrócić swoją kadencję uchwałą podjętą

kwalifikowaną większością 2/3 głosów ustawowej liczby

posłów,

- Prezydent może skrócić kadencję Sejmu w przypadkach

przewidzianych w ustawie po zasięgnięciu opinii marszałków

Sejmu

i Senatu,

- obrady Sejmu są jawne, jakkolwiek jeżeli wymaga tego dobro

państwa, Sejm bezwzględną większością głosów może

uchwalić utajnienie obrad,

- Sejm uchwala budżet państwa, czemu towarzyszy obowiązek

rządu przedłożenia projektu budżetu Sejmowi najpóźniej na 3

miesiące przed początkiem roku budżetowego,

- Sejm po rozpatrzeniu rządowego sprawozdania z wykonania

budżetu wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa i po

zapoznaniu się

z opinią Najwyższej Izby Kontroli, podejmuje uchwałę w sprawie

udzielenia rządowi absolutorium.

Posłowie do Sejmu:

Nietykalność – polega na tym, że poseł nie może być

aresztowany ani zatrzymany bez zgody Sejmu, z wyjątkiem

ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa, gdy jego

zatrzymanie jest niezbędne dla zapewnienia prawidłowego

toku postępowania.

Immunitet poselski – polega na tym, że przeciwko posłowi bez

zgody Sejmu nie można wszcząć i prowadzić postępowania

karnego.

Immunitet nie uchyla karalności, lecz stanowi czasową przeszkodę

w prowadzeniu postępowania karnego.

- posłowie mają obowiązek uczestniczyć w plenarnych

posiedzeniach Sejmu i w pracach komisji, których są

członkami,

- piętnastu posłom służy prawo inicjatywy ustawodawczej,

- posłowie mogą zgłaszać interpelacje do rządu i poszczególnych

ministrów,

- posłowie mają prawo zgłaszać pytania, na które organ rządowy

ma obowiązek odpowiedzieć,

- posłom przysługują diety poselskie.

Organizacje poselskie:

Klub poselski – organizacja posłów utworzona według

kryterium przynależności partyjnej, stanowiąca formę

samoorganizacji posłów dla celów wynikających z realizacji

ich zadań.

Wewnętrzne organy Sejmu:

A. Marszałek Sejmu:

- stoi na straży praw i godności Sejmu,

- reprezentuje Sejm,

- zwołuje posiedzenia Sejmu i przewodniczy jego obradom,

- czuwa nad tokiem prac Sejmu i jego organów,

- kieruje pracami prezydium Sejmu,

- zwołuje konwent seniorów i przewodniczy jego obradom,

- nadaje bieg inicjatywom ustawodawczym i wnioskom organów

państwa,

- sprawuje pieczę nad spokojem i porządkiem na terenie Sejmu,

- udziela posłom niezbędnej pomocy w ich pracy,

- powołuje szefa kancelarii Sejmu i jego zastępców,

- nadaje statut kancelarii Sejmu,
- określa zakres kompetencji wicemarszałków Sejmu.

B. Prezydium Sejmu:

- złożony z marszałka i wicemarszałków wybieranych przez Sejm

spośród posłów,

- ustala plan pracy Sejmu po zasięgnięciu opinii konwentu

seniorów,

- ustala tygodnie posiedzeń z co najmniej trzymiesięcznym

wyprzedzeniem,

- dokonuje wykładni regulaminu Sejmu,

- opiniuje sprawy wniesione przez marszałka,

- organizuje współpracę komisji sejmowych i koordynuje ich

działania.

C. Konwent seniorów:

- składa się z marszałka i wicemarszałków, przewodniczących

i wiceprzewodniczących klubów poselskich,

- jest organem opiniodawczym opiniującym projekty prac Sejmu,

projekty porządku dziennego poszczególnych posiedzeń,

wnioski dotyczące wyboru organów Sejmu, zadania i przebieg
pracy kancelarii Sejmu.

D. Komisje sejmowe:

- organy specjalistyczne Sejmu powoływane na początku

kadencji spośród posłów,

- komisje dzielą się na:



komisje stałe – pomocniczy organ Sejmu, powoływany dla

określonego rodzaju spraw w celu ich przygotowania i

wyrażenia opinii, zanim staną się przedmiotem obrad na

posiedzeniu Sejmu oraz celem współdziałania w wykonywaniu

kontroli nad aparatem państwowym,



komisje nadzwyczajne – powoływane dla zbadania

określonej sprawy,

- liczebność poszczególnych komisji oraz ich skład osobowy

ustala Sejm,

- każda komisja powołuje ze swego grona prezydium (w osobach

przewodniczącego komisji i jego zastępców), które kieruje jej

pracami,

- komisje mogą korzystać z usług ekspertów z danej dziedziny

wiedzy.

TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY

Trybunał Konstytucyjny – organ państwowy powołany do

ochrony konstytucyjności prawa, tj. zgodności z konstytucją

ustaw i innych aktów normatywnych tworzących system

prawa polskiego, a także do wykonywania innych,

związanych z tym zadań.

Trybunał jest właściwy w sprawach:

1) zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją,

2) zgodności ustaw z umowami międzynarodowymi, których

ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody Sejmu wyrażonej w

ustawie,

3) zgodności przepisów wydanych przez centralne organy państwowe

z konstytucją, umowami międzynarodowymi i ustawami,

4) zgodności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych,

5) skargi konstytucyjnej,

6) sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi

organami państwa,

7) innych.

Dwie formy kontroli konstytucyjności aktu normatywnego:

- kontrola abstrakcyjna – podjęcie postępowania w oderwaniu

od toczącej się sprawy sądowej (cywilnej lub karnej) lub

administracyjnej, czyli bez związku z aktualnym stosowaniem

aktu prawa administracyjnego w praktyce,

- kontrola konkretna – powiązana z rozstrzyganiem

indywidualnej sprawy przez organ orzekający, w trakcie której

powstaje wątpliwość, czy stosowane w sprawie przepisy są

zgodne z aktem normatywnym wyższego rzędu.

Wszczęcie postępowania następuje na podstawie:

a) wniosku,

b) pytania prawnego,

c) skargi konstytucyjnej.

Ad a)

Podmioty legitymowane do złożenia wniosku:

- Prezydent,

- marszałkowie Sejmu i Senatu,

- premier,

- 50 posłów,

- 30 senatorów,

- pierwszy prezes Sądu Najwyższego,

- prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego,

- Prokurator Generalny,

- prezes Najwyższej Izby Kontroli,

- Rzecznik Praw Obywatelskich,

- Krajowa Rada Sądownictwa (w sprawie zgodności z Konstytucją aktów

normatywnych w zakresie, w jakim dotyczą one niezależności sądów

i niezawisłości sędziów),

- organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego,

ogólnokrajowe władze związków zawodowych, organizacji

pracodawców i organizacji zawodowych oraz kościoły i związki

wyznaniowe – w sprawach objętych zakresem ich działania.

Ad b)

Pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z

Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi

lub ustawą, ma prawo przedstawić Trybunałowi każdy sąd,

jeżeli od odpowiedzi na nie zależy rozstrzygnięcie

prowadzonej przez sąd sprawy.

Ad c)

Skarga konstytucyjna może zostać wniesiona przez każdego,

czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały w jego

przekonaniu naruszone w terminie 3 miesięcy od doręczenia

skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub

innego ostatecznego rozstrzygnięcia.

Orzeczenia Trybunału mają postać:

- wyroków,

- postanowień.

Orzeczenia Trybunału:

- są ostateczne,

- mają moc powszechnie obowiązującą.

Prawomocne wyroki sądowe i inne orzeczenia, wydane na

podstawie przepisów uznanych przez Trybunał Konstytucyjny

za niezgodne z aktem normatywnym wyższego rzędu, mogą

być korygowane za pomocą odpowiednich środków prawnych,

m.in. wznowienia postępowania.

Trybunał Konstytucyjny składa się z 15 sędziów,

wybieranych przez Sejm na 9 lat spośród osób

wyróżniających się wiedzą prawniczą.

Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego powołuje

Prezydent Rzeczypospolitej z kandydatów

przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów

Trybunału Konstytucyjnego.

TRYBUNAŁ STANU

Trybunał Stanu – organ powołany do określania

odpowiedzialności konstytucyjnej osób zajmujących

najwyższe stanowiska państwowe.

Odpowiedzialność konstytucyjna nie jest tożsama z odpowiedzialnością

karną

i dotyczy naruszenia Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym

stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania przez

następujące osoby:

- Prezydent Rzeczypospolitej,

- Prezes Rady Ministrów,

- członkowie Rady Ministrów,

- Prezes Narodowego Banku Polskiego,

- Prezes Najwyższej Izby Kontroli,

- członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,

- osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie

ministerstwem,

- Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych,

- posłowie i senatorowie (z tytułu prowadzenia działalności

gospodarczej

z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu

terytorialnego lub nabywania tego majątku).

Wstępny wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialności

konstytucyjnej może być złożony przez:

- komisję sejmową (śledczą),

- grupę co najmniej 115 posłów,

- Prezydenta,

- Marszałka Sejmu,

- 140 członków Zgromadzenia Narodowego (w zakresie dotyczącym

odpowiedzialności Prezydenta).

Wstępny wniosek jest rozpatrywany przez sejmową

komisję odpowiedzialności konstytucyjnej, a stanowisko

komisji jest podstawą do podjęcia przez Sejm

(Zgromadzenie Narodowe

w przypadku odpowiedzialności Prezydenta) odpowiedniej

decyzji.

Trybunał Stanu orzekając winę oskarżonego wymierza

łącznie lub osobno następujące kary:

1) utratę czynnego i biernego prawa wyborczego w wyborach

Prezydenta, w wyborach do Sejmu i do Senatu, w wyborach

do Parlamentu Europejskiego oraz w wyborach organów

samorządu terytorialnego,

2) zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia

funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w

organach państwowych i w organizacjach społecznych,

3) utratę wszystkich albo niektórych orderów, odznaczeń i

tytułów honorowych.

4) pozbawienie mandatu poselskiego (za naruszenie zakazów, o

których mowa w art. 107 ust. 1 Konstytucji).

Za czyny stanowiące przestępstwo lub przestępstwo skarbowe

Trybunał Stanu orzeka kary lub środki karne przewidziane w

ustawie.

W razie uznania przez Trybunał Stanu chociażby nieumyślnego

popełnienia czynów określonych w art. 2 ust. 1 i art 3

Trybunał orzeka odpowiednio:

- w odniesieniu do Prezydenta - złożenie z urzędu,

- w odniesieniu do pozostałych osób - utratę zajmowanego

stanowiska,

z którego pełnieniem związana jest odpowiedzialność przed

Trybunałem Stanu.

Trybunał Stanu składa się z przewodniczącego, 2 zastępców

przewodniczącego i 16 członków wybieranych przez Sejm spoza grona

posłów i senatorów na czas kadencji Sejmu. Zastępcy przewodniczącego

Trybunału oraz co najmniej połowa członków Trybunału Stanu powinni mieć

kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego.

Przewodniczącym Trybunału Stanu jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego.

RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH

- stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela

określonych w Konstytucji oraz w innych aktach

normatywnych,

- w sprawach o ochronę wolności i praw człowieka i

obywatela Rzecznik bada, czy wskutek działania lub

zaniechania organów, organizacji i instytucji,

obowiązanych do przestrzegania i realizacji tych

wolności i praw, nie nastąpiło naruszenie prawa, a także

zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej.

- Rzecznik jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu na

wniosek Marszałka Sejmu albo grupy 35 posłów.

Podjęcie czynności przez Rzecznika Praw Obywatelskich

następuje:

1) na wniosek obywateli lub ich organizacji,

2) na wniosek organów samorządów,

3) na wniosek Rzecznika Praw Dziecka,

3) z własnej inicjatywy.

Rzecznik Praw Obywatelskich po zapoznaniu się z każdym

skierowanym do niego wnioskiem może:

1) podjąć sprawę,

2) poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy przysługujących mu środków

działania,

3) przekazać sprawę według właściwości,

4) nie podjąć sprawy

- zawiadamiając o tym wnioskodawcę i osobę, której sprawa dotyczy.

Podejmując sprawę Rzecznik może:

1) samodzielnie prowadzić postępowanie wyjaśniające,

2) zwrócić się o zbadanie sprawy lub jej części do właściwych organów,

w szczególności organów nadzoru, prokuratury, kontroli państwowej,

zawodowej lub społecznej,

3) zwrócić się do Sejmu o zlecenie Najwyższej Izbie Kontroli

przeprowadzenia kontroli dla zbadania określonej sprawy lub jej

części.

Po zbadaniu sprawy Rzecznik może:

1) wyjaśnić wnioskodawcy, że nie stwierdził naruszenia wolności i praw

człowieka i obywatela,

2) skierować wystąpienie do organu, organizacji lub instytucji, w

których działalności stwierdził naruszenie wolności i praw człowieka i

obywatela; wystąpienie takie nie może naruszać niezawisłości

sędziowskiej,

3) zwrócić się do organu nadrzędnego nad jednostką, o której mowa w

pkt 2,

z wnioskiem o zastosowanie środków przewidzianych w przepisach

prawa,

4) żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych, jak również

wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu - na prawach

przysługujących prokuratorowi,

5) żądać wszczęcia przez uprawnionego oskarżyciela postępowania

przygotowawczego w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu,

6) zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego, wnosić

skargi do sądu administracyjnego, a także uczestniczyć w tych

postępowaniach - na prawach przysługujących prokuratorowi,

7) wystąpić z wnioskiem o ukaranie, a także o uchylenie prawomocnego

rozstrzygnięcia w postępowaniu w sprawach o wykroczenia,

8) wnieść kasację lub rewizję nadzwyczajną od prawomocnego

orzeczenia.

Ponadto, Rzecznik Praw Obywatelskich może:

1) występować do właściwych organów z wnioskami o podjęcie

inicjatywy ustawodawczej bądź o wydanie lub zmianę innych aktów

prawnych w sprawach dotyczących wolności i praw człowieka i

obywatela,

2) występować do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskami w sprawach,

o których mowa w art. 188 Konstytucji,

3) zgłosić udział w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w

sprawach skarg konstytucyjnych i brać udział w tym postępowaniu,

4) występować z wnioskami do Sądu Najwyższego o podjęcie uchwały

mającej na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących

wątpliwości w praktyce lub których stosowanie wywołało

rozbieżności w orzecznictwie.

SENAT

- w skład Senatu wchodzi 100 senatorów wybieranych w

wyborach powszechnych, bezpośrednich i tajnych,

- obraduje na posiedzeniach,

- pracami Senatu kieruje marszałek Senatu, a w jego

zastępstwie - wicemarszałkowie,

- prace nad projektami ustaw i innych aktów normatywnych

odbywają się w komisjach senackich, które przedstawiają

swoje stanowisko na plenarnym posiedzeniu Senatu,

- uchwałę Senatu w zakresie odrzucenia lub zmiany projektu

ustawy, Sejm obala bezwzględną większością głosów,

- senatorowie mogą tworzyć kluby parlamentarne,

- kadencja Senatu kończy się jednocześnie z kadencją Sejmu.

PREZYDENT

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej:

- jest najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej

Polskiej

i gwarantem ciągłości władzy państwowej,

- czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji,

- stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa

oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium.

Zasady wyboru Prezydenta:

- wybierany w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w

głosowaniu tajnym,

- wybierany na pięcioletnią kadencję i może być ponownie wybrany tylko

raz,

- na Prezydenta może być wybrany obywatel polski, który najpóźniej w

dniu wyborów kończy 35 lat i korzysta z pełni praw wyborczych do

Sejmu,

- kandydat na Prezydenta jest zgłaszany przez co najmniej 100.000

obywateli mających prawo wybierania do Sejmu,

- na Prezydenta wybrany zostaje kandydat, który otrzymał więcej niż

połowę ważnie oddanych głosów. Jeżeli żaden z kandydatów nie

uzyska wymaganej większości, czternastego dnia po pierwszym

głosowaniu przeprowadza się ponowne głosowanie. Na Prezydenta

wybrany zostaje kandydat, który w ponownym głosowaniu otrzymał

więcej głosów,

- ważność wyboru Prezydenta stwierdza Sąd Najwyższy.

Kompetencje Prezydenta:

A. W stosunkach zewnętrznych:

1) ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe,

zawiadamiając o tym obie izby parlamentu,

2) mianuje i odwołuje przedstawicieli dyplomatycznych Polski w

innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych,

3) przyjmuje listy uwierzytelniające przedstawicieli obcych

państw

i organizacji międzynarodowych,

B. W stosunkach wewnętrznych:

1) najwyższy zwierzchnik sił zbrojnych (w czasie pokoju funkcję

tą sprawuje za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej),

2) mianuje szefa sztabu generalnego i dowódców rodzajów sił

zbrojnych,

3) na czas wojny – na wniosek Prezesa Rady Ministrów – mianuje

naczelnego dowódcę sił zbrojnych,

4) w razie bezpośredniego, zewnętrznego zagrożenia państwa –

na wniosek Prezesa Rady Ministrów – zarządza powszechną

lub częściową mobilizację i użycie Sił Zbrojnych do obrony

Rzeczypospolitej Polskiej.

Inne kompetencje Prezydenta:

- stosowanie prawa łaski,

- nadawanie obywatelstwa polskiego,

- zarządzanie wyborów do Sejmu i Senatu,

- skracanie kadencji Sejmu i Senatu w sytuacjach określonych

w Konstytucji,

- zarządzanie referendum,

- inicjatywa ustawodawcza,

- podpisywanie lub odmawianie podpisu ustaw,

- desygnowanie i powoływanie Prezesa Rady Ministrów,

- przyjmowanie dymisji rządu,

- powoływanie sędziów,

- powoływanie pierwszego prezesa i prezesów Sądu Najwyższego,

- prezesów i wiceprezesów Trybunału Konstytucyjnego i Naczelnego

Sądu Administracyjnego,

- wnioskowanie do Sejmu o powołanie Prezesa Narodowego Banku

Polskiego,

- wydawanie rozporządzeń i zarządzeń na podstawie i w celu

wykonania ustaw.

Przed upływem kadencji opróżnienie urzędu Prezydenta

powodują:

1) śmierć Prezydenta Rzeczypospolitej,

2) zrzeczenie się urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej,

3) stwierdzenie nieważności wyboru Prezydenta

Rzeczypospolitej lub innych przyczyn nieobjęcia urzędu po

wyborze,

4) uznanie przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności

Prezydenta Rzeczypospolitej do sprawowania urzędu ze

względu na stan zdrowia, uchwałą podjętą większością co

najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia

Narodowego,

5) złożenie Prezydenta Rzeczypospolitej z urzędu orzeczeniem

Trybunału Stanu.

W takiej sytuacji, a także wtedy, gdy Prezydent

tymczasowo nie może sprawować urzędu, zastępuje go

marszałek sejmu,

a w braku marszałka sejmu – marszałek senatu.

NAJWYŻSZA IZBA KONTROLI

Najwyższa Izba Kontroli jest:

- naczelnym organem kontroli państwowej,

- podlegającym Sejmowi.

- działającym na zasadach kolegialności.

Zakres kontroli sprawowanej przez Najwyższą Izbę

Kontroli:

1) obligatoryjna kontrola działalności:

- organów administracji rządowej,

- Narodowego Banku Polskiego,

- państwowych osób prawnych,
- innych państwowych jednostek organizacyjnych

z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i

rzetelności.

2. Fakultatywna kontrola działalności:

- organów samorządu terytorialnego,

- komunalnych osób prawnych,
- innych komunalnych jednostek organizacyjnych

z punktu widzenia legalności, gospodarności i rzetelności.

3. Fakultatywna kontrola działalności:

- innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych w

zakresie:



w jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe lub

komunalne oraz



wywiązują się z zobowiązań finansowych na rzecz państwa

z punktu widzenia legalności i gospodarności.

Najwyższa Izba Kontroli podejmuje kontrole:

- na zlecenie Sejmu,

- na wniosek Prezydenta lub Prezesa Rady Ministrów,
- z własnej inicjatywy

(kontrole zaplanowane i doraźne)

.

Prezes Najwyższej Izby Kontroli jest powoływany przez Sejm za

zgodą Senatu na 6 lat i może być ponownie powołany tylko

raz.

Najwyższa Izba Kontroli przedkłada Sejmowi:

1) analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej,

2) opinię w przedmiocie absolutorium dla Rady Ministrów,

3) informacje o wynikach kontroli, wnioski i wystąpienia, określone w

ustawie.

4) coroczne sprawozdanie ze swojej działalności.

RADA MINISTRÓW

- Rada Ministrów jest organem władzy wykonawczej, który

na co dzień kieruje państwem,

- prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną

Rzeczypospolitej Polskiej,

- kieruje administracją rządową,

- do Rady Ministrów należą sprawy polityki państwa nie

zastrzeżone dla innych organów państwowych i

samorządu terytorialnego.

Zadania Rady Ministrów:

1) zapewnia wykonanie ustaw,

2) wydaje rozporządzenia,

3) koordynuje i kontroluje prace organów administracji rządowej,

4) chroni interesy Skarbu Państwa,

5) uchwala projekt budżetu państwa,

6) kieruje wykonaniem budżetu państwa oraz uchwala

zamknięcie rachunków państwowych i sprawozdanie z

wykonania budżetu,

7) zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz

porządek publiczny,

8) zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne państwa,

9) sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z

innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi,

10) zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji

oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe,

11) sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju

oraz określa corocznie liczbę obywateli powoływanych do

czynnej służby wojskowej,

12) określa organizację i tryb swojej pracy.

Rada Ministrów składa się z:

A. Prezesa Rady Ministrów,

B. ministrów,

c. wiceprezesów Rady Ministrów,

d. przewodniczących określonych w ustawach komitetów.

Ad A.

Prezes Rady Ministrów:

1) reprezentuje Radę Ministrów,

2) kieruje pracami Rady Ministrów,

3) wydaje rozporządzenia,

4) zapewnia wykonywanie polityki Rady Ministrów i określa sposoby jej

wykonywania,

5) koordynuje i kontroluje pracę członków Rady Ministrów,

6) sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym w granicach i

formach określonych w Konstytucji i ustawach,

7) jest zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji rządowej.

Ad B.

Ministrowie:

1) kierują określonymi działami administracji rządowej lub

wypełniają zadania wyznaczone im przez Prezesa Rady

Ministrów,

2) wydają rozporządzenia (ministrowie kierujący działem

administracji rządowej),

3) odwoływani przez Prezydenta na wniosek Prezesa Rady

Ministrów.

Tryb powołania Rady Ministrów określa art. 154 i 155

Konstytucji.

Votum nieufności wobec Rady Ministrów

(konstruktywne):

- wymaga wniosku co najmniej 46 posłów,

- we wniosku należy wskazać imiennie kandydata na Prezesa Rady

Ministrów,

- jeżeli Sejm uchwali wniosek większością ustawowej liczby posłów,

Prezes Rady Ministrów składa dymisję, Prezydent ją przyjmuje i

powierza osobie wybranej przez Sejm misję tworzenia nowego rządu,

- ponowny wniosek można złożyć po upływie 3 miesięcy, chyba, że

wniosek złoży co najmniej 115 posłów.

Votum nieufności wobec ministra:

- wymaga wniosku co najmniej 69 posłów,

- jeżeli Sejm uchwali wniosek większością ustawowej liczby posłów,

Prezydent odwołuje ministra.

Votum zaufania wobec rządu:

- udzielane na wniosek Prezesa Rady Ministrów,

- wymaga uchwały Sejmu podjętej zwykłą większością głosów w

obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Rada Ministrów podaje się do dymisji w następujących

sytuacjach:

1) po wyborach – na pierwszym posiedzeniu Sejmu,

2) w razie nieuchwalenia przez Sejm votum zaufania,

3) wyrażenia Radzie Ministrów wotum nieufności,

4) rezygnacji Prezesa Rady Ministrów.

ORGANIZACJA WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI

Wymiar sprawiedliwości jest sprawowany przez:

A. Sąd Najwyższy,

B. sądy powszechne,

C. sądy administracyjne,

D. sądy wojskowe.

Charakterystyczne cechy sądów:

Zasada niezawisłości – oznacza, że przy rozpatrywaniu

sprawy i przy wydawaniu orzeczenia sędzia jest

niezależny, podlega tylko Konstytucji i ustawom.

Zasada instancyjności – polega na tym, że od wydanego

orzeczenia każdej stronie przysługuje prawo odwołania

się do sądu wyższego szczebla, czyli sądu drugiej

instancji.

Polski wymiar sprawiedliwości oparty jest na systemie

trójinstancyjnym, przy czym kasacja do Sądu

Najwyższego od orzeczenia sadu drugiej instancji

dotyczy rozstrzygnięcia prawomocnego.

Wyrok prawomocny – taki, od którego nie przysługuje

odwołanie – stwarza powagę rzeczy osądzonej (res

iudicata).

Ad A.

Sąd Najwyższy jest organem władzy sadowniczej powołanym do:

1) sprawowania wymiaru sprawiedliwości przez:

a) zapewnienie w ramach nadzoru zgodności z prawem oraz jednolitości

orzecznictwa sądów powszechnych i wojskowych przez rozpoznawanie

kasacji oraz innych środków odwoławczych,

b) podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne,

c) rozstrzyganie innych spraw określonych w ustawach,

2) rozpoznawania protestów wyborczych oraz stwierdzania ważności wyborów

do Sejmu

i Senatu oraz wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, a także ważności

referendum ogólnokrajowego i referendum konstytucyjnego,

3) rozpoznawania protestów wyborczych w wyborach do Parlamentu

Europejskiego,

4) opiniowania projektów ustaw i innych aktów normatywnych, na podstawie

których orzekają i funkcjonują sądy, a także innych ustaw w zakresie, w

którym uzna to za celowe,

5) wykonywania innych czynności określonych w ustawach.

Sędziów Sądu Najwyższego powołuje Prezydent na wniosek

Krajowej Rady Sądownictwa.

Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego powołuje Prezydent

Rzeczypospolitej na sześcioletnią kadencję spośród kandydatów

przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu

Najwyższego.

Sąd Najwyższy dzieli się na cztery izby:

1) Cywilną,

2) Karną,

3) Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych,

4) Wojskową.

Sąd Najwyższy orzeka w następujących składach:

- trzech sędziów,

- siedmiu sędziów,

- całej izby,

- połączonych izb,
- pełnego składu Sądu Najwyższego.

SĄDY POWSZECHNE

Do sądów powszechnych zaliczają się:

1) Sądy rejonowe,

2) Sądy okręgowe,

3) Sądy apelacyjne.

Zwierzchni nadzór nad sądami powszechnymi sprawuje

Sąd Najwyższy.

O tworzeniu sadów powszechnych decyduje Minister

Sprawiedliwości, który ustala siedzibę sądu i obszar jego

właściwości.

Ad 1)

Sądy rejonowe obejmują swoim zakresem działania obszar

kilku lub kilkunastu jednostek podziału terytorialnego

stopnia podstawowego (gminy, miasta).

Zadaniem sądów rejonowych jest rozpoznawanie:

- spraw cywilnych i karnych w pierwszej instancji.

- szczególnych rodzajów spraw (m.in. spraw gospodarczych lub

z zakresu stosunku pracy i ubezpieczeń społecznych).

Ad 2)

Sądy odwoławcze są sądami zarówno odwoławczymi, jak

i pierwszej instancji.

Zadaniem sądów odwoławczych jest rozpoznawanie:

- odwołań od orzeczeń sądów rejonowych,

- ważniejszych spraw cywilnych i karnych w charakterze sądu

pierwszej instancji (np. roszczenia wynikające z prawa

prasowego, sprawy

o ochronę praw autorskich i wynalazczych, zbrodnie, przestępstwa

przeciwko podstawowym interesom politycznym i gospodarczym

państwa).

Ad 3)

Sądy apelacyjne są sądami wyłącznie odwoławczymi.

Zadaniem sądów apelacyjnych jest rozpoznawanie:

- apelacji i zażaleń od orzeczeń sądów okręgowych wydanych

w pierwszej instancji.

Sędziowie sądów rejonowych, okręgowych i apelacyjnych

są powoływani przez Prezydenta na wniosek Krajowej

Rady Sądownictwa na czas nieoznaczony.

Ławnicy sądów rejonowych i apelacyjnych są wybierani

przez rady gmin w głosowaniu tajnym na okres 4 lat.

SĄDY SZCZEGÓLNE

Sądy szczególne – sądy powołane do sądzenia

określonych rodzajów spraw.

W Polsce do sądów szczególnych zalicza się tylko sądy

wojskowe:

- sprawują wymiar sprawiedliwości w stosunku do osób wojskowych,

- w wyjątkowych przypadkach np. (szpiegostwo) ich jurysdykcja

obejmuje także osoby cywilne,

- rozpatrują wyłącznie sprawy karne,
- nadzór nad nimi sprawuje Izba Wojskowa Sądu Najwyższego.

SĄDY ADMINISTRACJNE

Zadaniem sądów administracyjnych jest:

- kontrolowanie działalności administracji publicznej, w tym

również orzekanie o zgodności z ustawami uchwał

organów samorządu terytorialnego i aktów

normatywnych terenowych organów administracji

rządowej,

- rozstrzyganie większości sporów kompetencyjnych

pomiędzy organami administracji publicznej.

System sądów administracyjnych tworzą:

1) wojewódzkie sądy administracyjne,

2) Naczelny Sąd Administracyjny.

Ad 2)

Naczelny Sąd Administracyjny:

1) rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń wojewódzkich

sądów administracyjnych,

2) podejmuje uchwały mające na celu wyjaśnienie przepisów

prawnych, których stosowanie wywołało rozbieżności w

orzecznictwie sądów administracyjnych,

3) podejmuje uchwały zawierające rozstrzygnięcie zagadnień

prawnych budzących poważne wątpliwości w konkretnej

sprawie sądowoadministracyjnej.

Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego powołuje

Prezydent Rzeczypospolitej na sześcioletnią kadencję

spośród kandydatów przedstawionych przez

Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu

Administracyjnego.

Naczelny Sąd Administracyjny dzieli się na trzy izby:

1) Finansową,

2) Gospodarczą,

3) Ogólnoadministracyjną.

SĄDY POLUBOWNE

- z reguły nie mają charakteru stałego i nie są sądami państwowymi,
- mogą być powoływane na podstawie umowy stron (zapisu na sąd

polubowny)

w celu rozstrzygnięcia istniejącego między nimi sporu majątkowego lub

rozstrzygnięcia przyszłych sporów,

- sąd polubowny nie jest uprawniony do rozstrzygania spraw ze

stosunku pracy lub alimentacyjnych,

- skład sądu polubownego kształtuje się poprzez wybór arbitrów przez

strony oraz superarbitra przez arbitrów (pełniącego funkcję

przewodniczącego),

- rozstrzygnięcia sądu polubownego mogą być oparte na zasadach

słuszności, sprawiedliwości,

- wyrok sądu polubownego podlega egzekucji komorniczej.