VI-5. Funkcje mitu w utworach literackich wybranych epok nowożytnych
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Mit jest opowieścią, która wyraża i organizuje wierzenia danej społeczności,
opowiada zwłaszcza o początkach istnienia świata, powstawaniu bogów, ludzi lub
wyraża emocje. Kultura grecka posiada bardzo bogatą mitologię. Motywy, postawy,
nawet pojęcia i wyrażenia pochodzące z mitów istnieją do dziś w literaturze i
sztuce, a nawet w języku. Współczesny człowiek nie traktuje mitów greckich jako
sfery wierzeń religijnych, lecz tkwią one w świadomości i kulturze dzisiejszego
człowieka, gdyż przedstawiają uniwersalne ludzkie czyny i uczucia.
Funkcje mitu w antyku:
a) poznawcze - umożliwiały interpretację zjawisk przyrody,
b) światopoglądowe - były podstawą wierzeń religijnych,
c) sakralne - poprzez powiązanie z kultem bóstw i rytualnymi obrzędami
nakazywały jak czcić bogów.

RENESANS:
Jan Kochanowski "Odprawa posłów greckich" - treść utworu odwołuje się do mitu
trojańskiego, mit jest alegorią sytuacji Rzeczpospolitej doby Jana
Kochanowskiego tzn. budzi określone skojarzenia:
- Troja jest przenośnią Rzeczpospolitej,
- król Priam wykazuje podobieństwo do Zygmunta Augusta (jest chwiejny w
decyzjach),
- Rada Królewska obraduje na wzór polskiego sejmu (marszałkowie stukają laskami
o ziemię, głosowanie przez rozstąpienie).

ROMANTYZM:
Adam Mickiewicz "Oda do młodości" - obecny w utworze mit ikaryjski stanowi "oś
konstrukcyjną". Podmiot liryczny znajduje się gdzieś wysoko w kosmosie ("dodaj
mi skrzydła", "patrz w dół").
Adam Mickiewicz "Dziady" część III - w Wielkiej Improwizacji autor odwołuje się
do mitu prometejskiego, co ma za zadanie pogłębić odbiór buntu Konrada. Konrad
- polski Prometeusz tak jak mityczny bohater buntuje się i walczy przeciwko
Bogu, poświęca się (kara więzienia i Sybir). Mickiewicz ceni taką postawę, ale
uważa ją za nieskuteczną. Ofiary są potrzebne, czasami trzeba poświęcić życie,
lecz wszystko można zrobić w przemyślany sposób.
Adam Mickiewicz "Pan Tadeusz" - w utworze Adama Mickiewicza możemy wyróżnić
szereg mitów:
- mit Napoleona jako wybawcy Polaków. Mit natychmiast by upadł, gdyby
Mickiewicz ukazał prawdę historyczną (Napoleon przegrał), lecz autor wolał
zatrzymać się na euforii i związanej z nią nadziei,
- mit dworku szlacheckiego,
- mit przeszłości szlacheckiej jako wyidealizowany obraz dzieciństwa wieszcza,
- mit polskiego heroizmu.



Mity te miały na celu:
- przypomnienie i obudzenie nadziei, która towarzyszyła uczestnikom kampanii
napoleońskiej,
- utrwalenie i rozgłoszenie obyczajów, życia wiejskiego, ideałów Polski
szlacheckiej (dawnej świetności),
- przypomnieć historię Polski - poruszyć serca i sumienia rodaków,
- wyrazić optymizm dotyczący przyszłości Polski, przywołany wraz z atmosferą
epoki Napoleona.
(Pesymizm i rozczarowanie kolejną nieudaną próbą ujawnia się dopiero w Epilogu
dołączonym do poematu).

MŁODA POLSKA:

Stefan Żeromski "Syzyfowe prace" - pisarz bezpośrednio w tytule nawiązuje do
mitu o Syzyfie. Syzyfowe prace to działania jałowe, które nigdy się nie
powiodą. Stefan Żeromski nazywa syzyfowymi pracami rusyfikację prowadzoną wśród
młodzieży polskiej, która jest czynnością z góry skazaną na niepowodzenie.
Leopold Staff "Kowal" - skojarzenia z mitem o Hefajstosie. Staff mitologizuje
pracę moralno-etyczną. Kowal musi wykonać serce . Potrzebne narzędzia to młot
(symbol siły woli) i kowadło (symbol samego życia). Wysiłek kowala (symbol
człowieka) ma zaowocować sercem, czyli osobowością. Każdy jest kowalem własnego
losu tzn. człowiek - jak kowal - sam musi wypracować sobie indywidualną siłę i
osobowość.
Stanisław Wyspiański "Wesele" - sceptyczne i trzeźwe spojrzenie autora dramatu
na rzeczywistość zaowocowało obaleniem szeregu mitów: mitu poety jako wodza
(wieszcza)(Mit tyrtejski), mitu polskiego heroizmu (moralnego i fizycznego),
mitu przywódczej roli inteligencji, mitu Polski, jako kraju ludzi wyjątkowych,
mitu solidaryzmu społecznego, mitu wsi "spokojnej", mitu chłopa Piasta, mitu
kościuszkowskiego. Stanisław Wyspiański udowodnił w ten sposób, że
społeczeństwo nie dojrzało do prawdziwego czynu wyzwolenia ojczyzny.
Rozprawienie się z poszczególnymi mitami ma na celu skłonienie Polaków do
refleksji i przemyśleń nad obecną sytuacją oraz ma pomoc w wyciągnięciu
odpowiednich wniosków.

LITERATURA WSPÓŁCZESNA:

Liczne nawiązania do mitu ikaryjskiego i mitu Nike służą do głębszych rozważań
o sytuacji i życiu człowieka na świecie oraz do refleksji na temat odwiecznych
zagadnień towarzyszących naszej egzystencji: miłości, patriotyzmie, pięknie czy
sztuce. Ernest Bryll "Wciąż o Ikarach głoszą" - Co mógł odczuwać Dedal podczas
śmierci Ikara? Czy myślał tylko o sobie? Konfrontacja Dedala i Ikara, dwóch
postaw, realisty i idealisty. Autor sugeruje realistyczny stosunek do życia.
Nawet najgorszy wypadek nie może przerwać naszej egzystencji. Stanisław
Grochowiak "Ikar" - kontrast sytuacji Ikara i kobiety, która nie traci
realizmu, pierze, gdyż wie, iż dzięki tej pracy będzie dalej żyć. Niszczy ją
to, ale kobieta umie trafnie ocenić sytuację (jest naturalna).

Rozważania o współczesnym pięknie, które powinno być prawdziwe i uwzględ-niać
także to co nieestetyczne. Sztuka także powinna być naturalna i nie eliminować
ciemnych stron życia.
Maria Jasnorzewska-Pawlikowska "Nike" - analogie pomiędzy zwycięstwem, którego
symbolem jest Nike, a uczuciem miłości. Autorka użyła motywu Nike, aby
uwydatnić cechy miłości. Miłość okazuje się uczuciem niezwyciężonym, chociaż
może być także powodem cierpienia.
Zbigniew Herbert "Nike która się waha" - poeta ożywił postać greckiej bogini
zwycięstwa, która chce ucałować idącego do walki chłopca, ale rezygnuje z tego
w obawie, że ta pieszczota załamie jego hart. Bogini wie, że chłopiec musi
zginąć, jej pocałunek tego nie odwróci, sprawi co najwyżej, że mógłby
on-zamiast w ataku - zginąć w ucieczce. Jest to uogólnienie doświadczeń z czasu
ostatniej wojny, kiedy los w równej mierze nie oszczędzał odważnych, co
lękliwych. W zakończeniu utworu ukryty jest hołd dla patriotyzmu chłopca.